κεν,

A830

L.Ar Oe9aL | ΩΡΙΓΕΝΟΥΣ

TA

! ͵

ETPIZKOMENA IIANTA.|

OBIGENIS:

"re

OPELERhRÀ OMA

QUAE

GRAECE VEL LATINE TANTUM EXSTANT ET / EJUS NOMINE CIRCUMFERUNTUR.

Ex varüs Editionibus et Codicibus manu exaratis, Gal- licanis, Italicis, Germanicis et Anglicis collecta, recensita atque annotationibus illustrata, cum vita Auctoris et multis Dissertationibus.

Ediderunt

CAROLUS rr CAROL. VINCENT. DE LÀ RUE

Presbyteri et Monachi Benedictini e Congregatione S, Mauri,

Denuo Recensuit Emendavit Castigavit

Carol. Henric. Eduard. Lommaizsch

Philos, Dr. TTheolog. Licent. ejusdemq. in Seminar. Viteberg. Professor.

TOMUS XXV. M ςᾳ͵ὑ--«-«“πααπππαει.........--΄-}Ξ-οςςς-ς.

Berolini 1848.

Sumtibus Haude et Spener. (S. J. Joseephy.)

ORIGENIS ο΄ PHILOCALIA, PHILOSOPHUMENA.

GREGORII THAUMATURGI PANEGYRICA ORATIO IN ORIGENEM. RUFINI LIBER DE ADULTERATIONE LIBRORUM ORIGENIS.

Ex

Nova Editionum August. Vindelicorum, Parisiensium, Cantabrigiensium atque Hamburgensis Recognitione

Edidit Carol. Henric. Eduard. Lommatzsch

Philos. Dr. 'Theolog. Liceni. ejusdemq. jn Seminar. Viteberg. Professor.

Af "e

Berolini 1848.

Sumtibus Haude et Spener. ΄ (83. J. Joscephy.)

PROLEGOMEN A.

ln tionte Tomi hujus Philocaliam posuimus a Basi- lio Magno et Gregorio Theologo ex variis Origenis Commentariis excerptam, eandemque cum frustra. tum aegre in ed. Ruaei desideratam.

Subsequuntur Philosophumena, satis amplo qui- dem, cum ex re esse videretur, commentario jamjam instructa, ampliore tamen, si Deus vires mihi dede- rit, in medium posthac proferenda. Quocirca huic quoque Tomo ea solummodo deinceps praefixisse suf- ficiat, quae Ruaeus Tomo I. in praefatione de iisdem

disseruit.

VI PROLEGOMENA.

Agmen claudunt Gregorii Thaumaturgi Panegy- rica oralio in Origenem et Rufini liber de adultera- lione librorum Origenis.

Jam quidem Ruaeus habet haecce:

dloooqoíóutsre') seu librum de placitis philo- sophorum primus graece ac latine e Cod. Bibliothe- cae Mediceae in lucem edidit notisque aliquot illu- stravit Jacob. Gronovius in Thesaur. Antiquit. Tom. X., ubi hunc libellum genuinum Origenis esse foetum propugnat, sed infirmis adeo argumentis, ut tanto viro indigna prorsus Joann. Christophor. Wolfius jure merito existimaverit. Primum inde petit, quod Ori- zenis nomen prae se fert Mscr. Cod. Mediceus, a cujus auctoritate, inquit, non temere est recedendum. Sed quis nescit, reponit Wolfius, illud fraudis fuci- que genus olim familiarissimum fuisse librariis, ut li- brum quendam illo inscriberent nomine, cujus splen- dore ipsi operi decus et pretium conciliaretur? Spe- cialim constat, sub Origenis nomine tot supposita scripta circumferri, ut Huetius Origenianorum libro lertio peculiari sectione non modicam eorum copiam in medium afferre potuerit. Atque hujus quidem rei ralio in promtu est. Ea enim fuit veterum de eru- ditione Origenis persuasio, ut librariis nulla dubitandi

!) Cír..ed, Ruaei Tom. I. Fol. XHI. seqq.

PROLEGOMENA. NH

causa foret, quin libri ejus nomine insceripli facile emtores invenirent. Ex quo efficitur hoc quidem Gronovii pro libelli auctoritate argumentum parvi, aut nullius esse momenti, nisi aliae majoris ponderis raliones accesserint. Alterum Gronovii argumentum aeque infirmum videtur, quippe desumtum a Mscer. Cod. conditione. .Jlle enim, inquit, licet sit chartaceus, plane tamen auro undiquaque pretiosior, quippe uni- cus, in quo emendatissimum est Arriani ἀναβάσεως Alexandri magni exemplar eadem manu scriptum, et unde nos olim egregia illa ejus scriptoris supplementa edidimus, cui simile et par propterea exstat nullum. Praeterea is ipse Codex est, in quo Hieroclis ad au- rea Pythagorae carmina eruditissimus commentarius tam integer et inviolatus exhibetur, uti non aliunde aeque ac ex hoc ipso volumine colligi possit, quam maculosi Codd. ab typographis nostris ad multipli- eanda ejus exemplaria usurpati fuerint, ut scriptor ejus fuerit omnino vir et ipse doctissimus, et qui fidelissima ad bibliothecam suam exemplaria conqui- siverit: quibus postremum adjecit hoc Origenis fra- gmentum, quod nomine falsi et spurii deferre, et hinc adeo eruditam manum pro levi traducere non est al- lerius hominis, quam qui optima egregia tanquam nugas adspicit. Nempe omnis isthaec Gronovii ar-

gumentatio huc redit, ut ex Codicum aliorum huic

VII PROLEGOMENA.

similium inopia, ex singulari, qua Mediceum exemplar exaratum est, diligentia, et eruditione librarii evincat, hoc opus praepostere γοϑείας accusari. Verum mon tanta est Codicum huic similium raritas, quantam esse - sibi finxit, cum tres alii. hujus operis exstent Codd. Mss., duo Romae, et alter Taurini. Deinde quodnam hoc est argumentandi genus? rarus, et fere unicus est Codex, qui Origenis nomen prae se fert, ergo Ori- geni supposititius non est. .Risum teneatis amici. Idem dicendum, inquit Wolfius, de singulari, quam praedicat, descriptoris eruditione. Quid enim haec ad rem facit? Largiamur amanuensem illum fuisse eruditissimum et vel cum Aristarcho conferendum, quis praestabit, eundem examen libri instituisse, nec potius dala opera neglexisse, vel si fraudem animadverterit, aliis imponere noluisse, quo carius suas merces ven- deret, aut cum de illius opusculi possessione sibi gra- tularetur, praeconceptae de Origene auctore non ni- mium indulsisse opinioni? Ad hoc imbellis ista quo- que ratio est, qua libellum hunc ideo Origenis esse pulare videtur, quod in eodem Codice conjunctus sit cum aliis operibus, quae sine controversia sunt illo- rum scriptorum, quorum nomina prae se ferunt. Quasi vero hujus consecutionis nervum non incidant tot aliae Mss. collectiones, quae γνήσια et νοϑεύοντες simul scri-

ptorum monumenta miscent. Tertium Gronovii argu-

PROLEGOMENA. IX

menium e slilo dicendique ratione in opuscn!o obvia ducitur. Belle quidem, si singuli loci, quos hanc in rem attulit, non ita sunt comparati, ut non minus ab alio quoeunque quam ab Origene proficisci potuerint. Neque enim stili convenientia aestimanda est ex vo- cibus phrasibusve receptis et communi omnium scri- plorum usu tritis, sed vel ex integrarum periodorum serie, vel saltem ex vocibus, quae illius auctoris vi- deantur plane propriae, et nemini aeque familiares. Hine parum Gronovio proficit, qnod observat verum Origenem his uti vocibus: ἀσυστάτοις δόγμασι, et ἀσύστατον πρᾶγμα, auctorem autem «ριλοσοφουμένων islis: ἀσεβέστατα τῶν δογμάτων, ei ἀσύστατον πρᾶγμα. Primum enim ἀσεβέστατα τῶν δογμάτων non respon- det ἀσυστάτοις δόγμασι. Deinde. ἀσύστατον zro&yue dixit quidem verus Origenes, at idem alteri dicere licuit, Ubi enim de Gentilium dogmatis agitur, ea vox est ita hujus argumenti propria, et scriptoribus ecclesiasticis adeo familiaris, ut nec Lactantius lib. III. divin. Institutt, eam latine exprimere veritus sit, dum asystatum dixit argumentum. | Idem ferendum judi- cium de verbo ἐχτέϑεσθαι, quod ex alio Origenis loco affert Gronovius, lllud enim Origenis adeo non est proprium, ut de expositione dogmatum plerumque non usurpetur. Laértius non solum in Parmenide, sed el

aliis in locis saepius hac utitur voce, ut alios taceam,

x PROLEGOMENA.

quorum loci a lexicographis collecti sunt, inter quos Budaeus iria omnino e Justino martyre exempla af- lert, ubi verbum hoc eadem significatione usurpatur. lidem lexicographi ostendent τὸ χοινωνεῖν τινὶ adeo non esse Origenianum, ut oplimis quoque Graeciae scriploribus non sit solenne, quorum locis annotandis praeter rationem immoraremur. Quartus auctoris 4».- λοσοφουμένων locus exstat, ubi de Platone agitur, a quo materiam dicit appellatam esse ἀσχημάτιστον zc ἄποιον. ÁÀd hunc locum duos affert Gronovius ex li- bris in Celsum, in quorum priori ἄποιος, in altero vero ἄποιος x«l ἀσχημάτιστος dicitur materia. ΑἹ rem ean- dem eadem ratione omnes historiae philosophicae au- etores edisserunt. Sed et verbis aliis nec Origenes, nec «Φιλοσοφουμένων auclor uti potuit, si propriis Fla- tonicorum verbis, quod fieri debet, sententiam Plato- nis exprimere uterque voluit. Nam illi proprie et consuete ὕλην dicebant ἄποιον, unde ipse Origenes monet ἐδίῳ λόγῳ ita vocari. Sic et Laérlius ex Pla- tonis mente IIL, 69. materiam dicit &oyyucriotor χαὶ ἄποιον, Si Menagiana emendatio locum habeat. Nam major habenda est ratio loci ibidem exstantis, ubi vox μετενσωμάτωσις reperitur, quam apud Origenem lib.IV. contra Celsum itidem occurrere monet Gronovius. Nam et illa vox Origenis non est propria, cum et

pse Plato lib. X. de Legibus eadem utatur, sed Epi-

PROLEGOMENA. ΧΙ

phanius quoque eandem usurpet, ut similem Stoico- rum opinionem exprimat. Imo haec vox adeo apta et huic argumento conveniens visa est Hermiae, ut novo exemplo verbum ἐνσωματεῖν inde formare non fuerit veritus διασυρμῷ S. 4., ubi ait: Of δὲ τρὶς 2»- ᾿σωματοῦσιν (scil. si»: ψυχήν} oí δὲ τρισχιλίων ἐτῶν περιόδους αὐτῇ ὁρίζουσιν. Prae celeris niti videlur Gronovius loco in Aristotele exstante, ubi verbum ἐπιδιαμένειν occurrit, quod prorsus Origenis esse pro- "bare conatur tribus ex libris ejus contra Celsum lo- cis, quibus addere potuisset alium hunc ex ejusdem in Matthaeum Commentario: Οἱ Σαδδυχαῖοι μέντοι λέ-- yovttg μὴ εἶναι ἀνάστασιν σαρχὸς ἠϑέλουν, ἀλλὰ χαὶ πολυτελῶς ἀνήρουν τὴν τῆς ψυχῆς οὐ μόνον ἀϑανα- σίαν, ἀλλὰ καὶ ἐπιδιαμονὴν, οἱύμενοι μηδαμῶς ἐν τοῖς Μιωυσέως γράμμασι σημαίνεσθαι τὴν τῆς ψυχῆς μετὰ ταῦτα TM Αὐ haec non obstant, quominus idem verbum ab aliis usurpatum fuisse, aut usurpari po- luisse statuamus. Quid enim fiet de Laértio VII, 157., qui itidem hac voce usus est, cum eandem Cleanthis sentenliam esse moneret his verbis: Αλεάνϑης uiv οὖν πάσας ἐπιδιαμένειν μέχρι τῆς ἐχπυρώσεως; Quid de M. Antonino, qui in libris &g ἑαυτόν lib. IV. 8. 21. non solum verbo διαμένειν de animis, sed etiam voce ἐπι- διαμονή ulitur? Imo innumeri alii de eodem argu-

mento- vel cum Numenio verbum 2z:jieuévev, vel

XII PROLEGOMENA.

cum Tzelze παραμένειν, vel cum Dionys. Halicarnass. lib. VIII. ἐνδιαμένειν adhibent. Neque aliter omnino possunt, cum tres praecipue de animae statu post mortem fuerint veterum opiniones, quorum alii eam immortalem negarunt, alii affirmarunt, alii media in- cedentes via certum tantum ei definierunt tempus, quo corpori esset superstes. Postrema sententia Stoicis inprimis placuit, de quibus videatur Gatakerus ad An- toninum loco supra citato, et Menagius loco item su- pra laudato. Hine modo laudati veteres scriptores. et ipse quoque Origenes, solicite &3«vacíav ab ἐπι- διαμονὴ ψυχῆς distinguunt. Quam ibidem Gronovins in seqq. verbis cum alio Origenis loco collatis simi- litudinem agnoscat, perspicuum non est, nisi forte eam putet, quae ex relationis couvenienlia constat. Eam vero el in aliis scriptoribus agnoscas et forte majo- rem, cum in iis verba observentur, quae ad 4»2ooo- qovu£vov auctoris sermonem propius accedunt. Vide Laért. V, 33. et Ammonium in vita Aristotelis, Nec magis a Gronovio facit locus de Stoicis, qui eos Deum corpus dixisse testatur: nam licet Origenes in aliis duobus locis a Gronovio allatis Deum Stoicorum σῶμα esse dicat, eandemque Stoicorum sententiam tertio loco saltem innuat, non tamen hoc solus facere po- tuit Origenes, cum Stoicorum placita, qui hanc rerum

universitatem Dei nomine indicabant, omnes ita loqui

PROLEGOMENA. ΧΕΙ

juberent. Nec re ipsa solus Origenes ita locutus est: nam et Clemens Alexandrinus lib. I. Strom. ait: Σῶμα ὄντα τὸν ϑεὸν διὰ τῆς ἀτιμοτάτης ὕλης πεφοιτηχκέναι λέγουσιν οὐ χαλῶς. Et lib V. «Ρασὶ σῶμα εἶναι τὸν ϑεὸν οἱ Στωϊχοὶ χαὶ πνεῦμα zer οὐσίαν, ὥσπερ ἀμέλει x«i τὴν τῦυχήν" ut omittam alios magno numero ab iis laudatos, qui Stoicorum dogmata fusius exposue- runt. In ultimo denique loco de Epicuri Diis ex ato- mis Ortis, cui similem ex libro I. contra Cels. afferre se putat Gronovius, nihil simile reperitur, nisi quod idem de, ejusmodi Deorum origine ex Epicuri mente refertur. Sed quotus quisque est, qui non idem de Diis Epicuri dixerit senseritve? Atque haec sunt argu- menta, quibus Joann. Christophor. Wolfius erudite ex- sufflat omnes ratiuneulas, quae eo Gronovium virum alioqui doctissimum impulerunt, ut «Ριλοσοφούμενα Origeni mordicus adscriberet.

Post Gronov. editionem prodiit Hamburgi a. 1706. altera graeco-latina cura et studio ejusdem modo me- morati Wolfii, qui doctissimis Notis totum opus illu- stravit, praemissa praefatione, quae ostendit libri scri- ptorem incertum esse, adeoque nec Huetii, uec Galei., nec Gronovii de eo sententias aut conjecturas firmis rerum argumenlis niti. Suam post annos aliquot edi- tionem ex ipso Mscr. Mediceo denuo collato, et alio

Taurinensi repelita vice emendavit, et novis Notis il-

XIV PROLEGOMENA.

lustravit, subjunxitque disceptationem, qua contra Chri- stophor. August. Heumannum docet Didymum Alexan- drinum hujus scripti auctorem non esse. Palmare at- que ineluctabile argumentum, quo nec Origenem, nec Aétium, nec Didymum Alexandrinum hujus libelli pa- rentem esse demonstrat, inde pelit, quod auctor «bi- λοσοφουμένων aperle se episcopum esse declarat :!) qua dignitate nec Origenem, nec Aétium, nec Didy- mum potitum esse constat. Episcopus autem cum fue- rit Epiphanius, et librum scripserit de Haeresibus, inde non inanem existimavit Huetius sumi posse con- jecluram hoc opus ad ipsum esse referendum. Sed quaenam, inquit Wolfius, haec conseculionis ratio est! Epiphanius fuit episcopus, et librum de haeresibus scripsit: Ergo hujus libelli auctor dicendus est. Quasi vero eliam de aliis utrumque dici nequeat, et fuisse episcopos, et de haeresibus scripsisse. Imo, pergit Wolfius, ipsum illud de haeresibus opus, quod Pana- rium inscripsit Epiphanius, non contemnenda suppe- ditare videlur argumenta, quae Huelianam evertant sententiam. Nam in illo opere Tom. I. pag. 1076. seq. brevis habetur et synoptica usque ad pag. 1091. se- clarum veleris philosophiae recensio, quae tamen a praesente toto coelo differt, cum et plenibr ea sit, si

!) Cfr. ed. Ruaei Tom. I. 876. ed. nostr. Tom. XXV. pag. 287.

PROLEGOMENA. Xv

numerum ineas philosophorum, quorum dogmala com- memorat, et imperfectior, si dogmatum ipsorum ha- beas rationem. In id enim operam dedisse praecipue videlur auctor «Pi2ocoqovu£rov, ut variorum de prin- cipiis rerum sententias enumeraret, cum nullius in collectione Epiphaniana mentio fiat, cujus non aliae praelerea opiniones recenseantur. Deinde non vide- tur idem diversis locis eodem inslituto egisse Epi- phanius, cum loco laudato non solum plenam dederit sectarum designalionem, sed deinde accuratiori silo singulorum haereticorum opiniones plerumque ex phi- losophorum lacunis derivari: quod auctoris d»oco- qovu£vor insüitutlum etiam fuisse ex ejus praefatione fit manifestum. Nec obstat, quod auclor 4»2ocoq0v- μένων profiteatur se idem argumentum alibi fusius persecutum esse: nam vi verborum hoc intelligendum est de haeresium confutalioue, a qua praesens tracta- lio saltem in eo est diversa, quod haec simul senten- tias philosophorum et haereticorum conferat. Prae- terea pluribus in locis ab Epiphanio dissentit auctor «Ῥιλοσοφουμένων. Sic cap. XIX. Platonem ait mun- dum ἀγέννητον statuisse: at Epiphanius Tom. I. pag. 1088. ex Platonis mente inquit τὸν zócuor γεννητὸν χαὶ φϑαρτὸν ὑπάρχειν. Adde lib. I. haeres. VI. Epi- phanius itaque 4»i4ocoqovuérov auctor haberi nequit,

nisi turpiter sibi ipsi contradixisse dicatur.* Hacle-

XNI PROLEGOMENA. nus eruditus Wolfius, cujus ea de re sententiam am- pleclimur, et quam publicavit hujus libelli editionem fere in omnibus secuti sumus.

Atque haec quidem Ruaeus.

Scribebam die V. mensis Decbr. anni MDCCCXLVII.

Eduardus Lommnatzsch.

OPIILIENO.YS τ dde te api d n iie agb" Au RÀ

᾿ Περὶ τοῦ ϑεοπνεύστου τῆς ϑείας γραφῆς, καὶ πῶς

ταύτην ἀναγνωστέον χαὶ γνοητέον, τίς τε ὁ τῆς ἐν αὐτῇ

ἀσαφείας λόγος, καὶ τοῦ κατὰ tO ῥητὸν ἔν τισιν ἀδυ-- νάτου ἢ ἀλόγου.

Κεφάλαιον πρῶτον.

Ἔκ“ τοῦ τετάρτου τοῦ περὶ ἀρχῶν, καὶ ϑιαφόρων ἄλλων συνταγμάτων ᾿Θριγένους.

1. Ἐπειδὴ") περὶ τηλιχούτων ἐξετάζοντες πραγμά-- των, οὐχ. ἀρχούμενοι ταῖς κοιναῖς ἐννοίαις, καὶ τῇ ἐναργείᾳ τῶν βλεπομένων, προσπαραλαμβάνομεν, εἰς τὴν φαινομένην ἡμῖν ἀπόδειξιν τῶν λεγομένων, μαρ-- τύρια τὰ ἐκ τῶν πεπιστευμένων ἡμῖν εἶναι ϑείων γρα- φῶν, τῆς τε λεγομένης παλαιᾶς διαϑήχης, καὶ τῆς κα- λουμένης χαινῆς, λόγῳ τε πειρώμεθα χρατύνειν ἡμῶν

1) Graeca haec desumta sunt e lib. IV. περὶ ἀρχῶν, et collata cum quinque Codd. Mss., nempe tribus Regiis 952., 2871., 2214., uno Coisliniano num. 226., et cum al- tero illustrissimi D. D. Foucaut. R. — Cfr. ed. Ruaei 'Tom. 1. pag. 156. seqq. ed. Redep. pag. 43. seqq. ed. nostr. Tom. XXI. pag. 485. seqq. coll. Philocal. cap. I. edd. Tarini et Spenceri pag. 1. seqq. — De varietate le- ctionum cfr. ed. nostr. Tom. XXI. pag. 485. seqq.

Onicewis Ορεβὰ Tow. XXV. 1

2 ORIGENIS

τὴν πίστιν, χαὶ οὐδέπω περὶ τῶν γραφῶν ὡς ϑείων διειλέχϑημεν" φέρε καὶ περὶ τούτων ὀλίγα ὡς ἐν ἐπι-- τομῇ διαλάβωμεν, τὰ κινοῦντα ἡμᾶς ὡς περὶ ϑείων γραμμάτων εἷς τοῦτο παρατιϑέμενοι. Καὶ πρῶτόν γε τοῦ àm αὐτῶν τῶν γραμμάτων καὶ τῶν ἐν αὐτοῖς δηλουμένων ῥητοῖς χρήσασθαι" περὶ Μῆηωσέως; καὶ Ἴη- σοῦ Χριστοῦ, τοῦ νομοθέτου τῶν Ἑβραίων, καὶ τοῦ εἰσηγητοῦ τῶν χατὰ Χριστιανϊσμὸν σωτηρίων δογμά- των, ταῦτα διαληπτέον. Πλείστων γὰρ ὅσων νομο- ϑετῶν γεγενημένων ἐν “Ἕλλησι cl βαρβάροις, x«i di- δασχάλων δόγματα καταγγελλόντων ἐπαγγελλόμενα τὴν ἀλήϑειαν, οὐδένα ἱστορήσαμεν νομοϑέτην ζῆλον ἐμποιῆσαι δεδυνημένον τοῖς λοιποῖς ἔϑνεσι περὶ τοῦ παραδέξασϑαι τοὺς: λόγους αὐτοῦ: πολλήν τε παᾶρα- σχευὴν τὴν μετὰ τῆς δοκούσης ἀποδείξεως λογικῆς εἷς-- ἐνεγχαμένων τῶν περὶ ἀληϑείας" φιλοσοφεῖν ἐπαγγελ- λομένων, οὐδεὶς δεδύνηται τὴν νομισϑεῖσαν αὐτῷ ἀλήϑειαν ἔϑγνεσι διαφόροις ἐμποιῆσαι, ἢ ἑνὸς ἔϑνους ἀξιολόγοις πλήϑεσι. ΜΚαίτοιγε ἐβούλοντο ἂν al οἱ γομοϑέται χρατῦναι τοὺς φανέντας νόμους εἶναι χα- λοὺς εἰ δυνατὸν παρὰ παντὶ τῷ τῶν ἀνθρώπων γέ- γεῖ, 0f τε διδάσχαλοι ἐπινεμηϑῆναι ἣν ἐφαντάσϑησαν εἶναι ἀλήϑειαν πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης. ᾿Αλλ ὡς οἷα μὴ δυνάμενοι προσχαλέσασϑαι τοὺς ἀπὸ τῶν ἑτέρων διαλέκτων χαὶ τῶν πολλῶν ἐϑνῶν ἐπὶ τὴν τήρησίν τῶν γόμων, καὶ τὴν παραδοχὴν τῶν μαϑημάτων, τοῦτὸ ποιῆσαι οὐδὲ ἐπεβάλοντο τὴν ἀρχὴν, οὐκ ἀφρόνως yt σχόπήσαντες περὶ τοῦ ἀδύνατον αὐτοῖς τὸ τοιοῦτον τυγχάνειν. Πᾶσα") δὲ Ἑλλὰς, zai βάρβαρος ἡ κατὰ τὴν οἰχουμένην ἡμῶν, ζηλωτὰς ἔχει μυρίους, χαταλι- πόντας τοὺς πατρῴους νόμους καὶ νομιζομένους ϑεοὺς, τῆς τηρήσεως τῶν Πιωσέως νόμων, xci τῆς μαϑητείας

1) Cfr. Apol. Pamph. ed. Ruaei (Tom, IV, Append.) pag. 29. seqq. coll. ed, nostr. Tom. XXIV. pag. 349, seqq.

PnirocALiA..: Car. I. 3

τῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ λόγων" καίτοιγε μισουμένων “μὲν ὑπὸ τῶν τὰ ἀγάλματα προσκυνούντων τῶν τῷ Mo- σέως νόμῳ προστιϑεμένων 5. καὶ τὴν ἐπὶ ϑαγάτῳ δὲ πρὸς τῷ μισεῖσϑαι κινδυνευόντων τῶν τὸν τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ λόγον παραδεξαμένων.

2. Καὶ ἐὰν ἐπιστήσωμεν, πῶς ἐν σφόδρα. ὀλίγοις ἔτεσι, τῶν ὁμολογούντων τὸν Χριστιανισμὸν ἐπιβου- -Aevouéyay , χαί τινων διὰ τοῦτο. ἀναιρουμένων, ἑτέρων δὲ ἀπολλύντων τὰς. χτήσεις, δεδύνηται ὁ λόγος, xaí— τοιγε οὐδὲ τῶν διδασχάλων πλεοναζόντων πανταχόσε χηρυχϑῆναι τῆς οἰχουμένης, ὥστε “Ἄλληνας χαὶ βαρ- βάρους, σοφούς τε καὶ ἀνοήτους προσϑέσϑαι. τῇ. διὰ ᾿ Ἰησοῦ ϑεοσεβείᾳ" μεῖζον ἢ χατὰ ἄνθρωπον τὸ πρᾶ- γμα εἶναι λέγειν. οὐ. διστάζομεν, μετὰ πάσης ἐξου- σίας χαὶ πειϑοῦς τῆς περὶ τοῦ μὴ χρατυνθϑήσεσϑαι τὸν λόγον. τοῦ ᾿Ιησοῦ διδάξαντος" “ὥστε εὐλόγως χρη- σμοὺς, ἂν νομίσαι ἑὰς φωνὰς αὐτοῦ, οἷον. ὅτε »ἐπὶ 1) βασιλέων καὶ ἡγεμόνων ἀχϑήσεσϑε, ἕνεχεν ἐμοῦ, εἷς μαρτύριον αὐτοῖς, x«i Toig ἔϑνεσι.« | Kat: »πολλοὶ 3) ἐροῦσί μοι ip ἐχείνῃ τῇ ἡμέρᾳ κύριε, χύριε, οὐ τῷ ὀνόματέ σου ἐφάγομεν, καὶ τῷ. ὀνόματί σου ἐπίο- μεν, xal τῷ ὀνόματί σου δαιμόνια ἐξεβάλομεν; Καὶ ἐρῶ. αὐτοῖς" ἀποχωρεῖτε dz ἐμοῦ, οἱ ἐργαζόμενοι. τὴν ἀνομίαν, οὐδέποτε ἔγνων ὑμᾶς.« Elgnzérae μὲν γὰρ ταῦτα ἀποιϑεγγώμενον. μάτην, ὥστε αὐτὰ μὴ ἀληϑὴ γενέσϑαι, τάχα εἰχὸς ἦν" ὅτε δὲ ἐχβέβηχε τὰ μετὰ το-- σαύτης ἐξουσίας εἰρημένα, ἐμφαίνει ϑεὸν ἀληϑῶς ἐναν-- ϑρωπήσαντα σωτήρια δόγματα τοῖς ἀνθρώποις παρα-- δεδωχέναι.

85. Τί δὲ δεῖ λέγειν καὶ ὅτι προεφητεύϑη ὁ Χριστὸς, τότε ἐχλείψειν 3) τοὺς ἐξ ᾿Ιούδα ἄρχοντας καὶ ἡγουμένους ἐκ τῶν μηρῶν. αὐτοῦ, ὅταν ἔλϑη ᾧ ἀπόκει--

!) Matth. X, 18. ?) Cfr. Mauh. VIT, 22. 232. 3) Cfr. Gen. XLIX, 10.

1 *

A ORIGENIS

ται, δηλονότι ἡ βασιλεία, xci ἐπιδημήση ἡ τῶν ἐϑνῶν προσδοχία; uq γὰρ ix τῆς ἱστορίας δῆλον, χαὶ iz τῶν σήμερον ὁρωμένων, ὅτι ἀπὸ τῶν χρόνων ᾿Ιησοῦ οὐκ ἔτι βασιλεῖς Ιουδαίων ἐχρημάτισαν, πάντων τῶν ᾿Ιουδαϊχῶν πραγμάτων, ἐν οἷς ἐσεμινύνοντο, λέγω δὲ τῶν τε κατὰ τὸν ναὸν, x«l τὸ ϑυσιαστήριον, καὶ τὴν ἐπιτελουμένην λατρείαν, xci τὰ ἐνδύματα τοῦ ἀρχιε- ρέως, καταλελυμένων. ᾿Επληρώϑη γὰρ ἡ λέγουσα προ- φητεία᾽ »ἡμέρας πολλὰς καϑέσονται ") οἱ υἱοὶ ᾿Ισρκὴλ, οὐκ OvrOg βασιλέως, οὐδὲ ὄντος ἄρχοντος, οὐχ οὔσης ϑυσίας. οὐδὲ ὄντος ϑυσιαστηρίου, οὐδὲ ἱερατείας, οὐδὲ δήλωγν.« Καὶ τούτοις yooutóe τοῖς ῥητοῖς πρὸς τοὺς, ἐν τῷ ϑλίβεσϑαι ἀπὸ τῶν ἐν τὴ Τενέσει 3) ὑπὸ τοῦ ᾿Ιακὼβ πρὸς τὸν Ἰούδαν εἰρημένων, φάσκοντας τὸν ἐϑνάρχην, ἀπὸ τοῦ ᾿Ιούδα γένους τυγχάνοντα, ἄρχειν τοῦ λαοῦ, οὐκ ἐχλειψόντων τῶν ἀπὸ τοῦ σπέρμα- 106 αὐτοῦ, ἕως ἧς φαντάζονται Χριστοῦ ἐπιδημίας. El γὰρ »νἡ μέρας 5) πολλὰς χαϑίέσονται oí υἱοὶ ᾿Ισϑαὴλ, οὐκ ὄντος βασιλέως, μηδὲ ὄντος ἄρχοντος, οὐχ οὔσης ϑυ- σίας, οὐδὲ ϑυσιαστηρίου, οὐδὲ ἱερατείας, οὐδὲ δή-- λων.« ἐξ οὗ δὲ χατεσχάφη ὁ ναὸς, οὐχ ἔτι ϑυσία, οὐδὲ ϑυσιαστήριον, οὐδὲ ἱερατεία" δῆλον ὅτι PEEL zt» ἄργων ἐξ Ἰούδα, καὶ ἡγούμενος ἐκ τῶν μηρῶν αὐτοῦ. Ἐπεὶ δὲ ἡ προφητεία φησίν" »obx*) ἐχλείψει ἄρχων ἐξ ᾿Ιούδα, καὶ ἡγούμενος ἐχ τῶν μηρῶν αὐτοῦ, ἕως ἂν ἔλϑη τὰ ἀποχείμενα αὐτῷ « δῆλον ὅτι ἐλήλυ--

T - - S£, ᾧ τὰ ἀποχείμενα, ἡ προσδοκία τῶν ἐϑνῶν. Καὶ

τοῦτο σαφὲς ἐχ τοῦ πλήϑους τῶν ἐϑνῶν τῶν διὰ Χρι- στοῦ πεπιστευχότων εἰς τὸν ϑεόν.

Á. Καὶ ἐν τῇ τοῦ «“ευτερονομίου δὲ ᾧ δὴ προφη- τιχῶς δηλοῦται ἡ διὰ τὰ ἁμαρτήματα τοῦ προτέρου λαοῦ ἐσομένη τῶν ἀσυνέτων ἐϑνῶν ἐχλογὴ, οὐ δὲ ἄλ-

δ) Cfr. Hos. 1H, 4. 3) Cfr. Gen. XLIX, 10.

3). Gfr.:Hos. 1H 4 3) Cfr. Gen. XLIX, 10.

PnuirocArLtA. Cap. I. 5

Àov τινὸς ἢ τοῦ ᾿Ιησοῦ. γεγενημένη. ».4)roi!) γὰρ, φησὶ, παρεζήλωσάν μὲ àm οὐ ϑεῷ, παρώργισάν μὲ ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν: χἀγὼ παρἀζηλώσω αὐτοὺς ἐπὶ οὐχ ἔϑνει, χαὶ ἐπὶ ἔϑνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ αὐτούς.« Καὶ ἔστε σφόδρα τρανῶς χαταλαβεῖν δυνατὸν) τένα τρόπον οἱ λεγόμενοι παρεζηλωχέναι τὸν ϑεὸν Ἕ ββραῖοι ἐπὶ τῷ οὐ ϑεῷ, καὶ παρωργικέναι αὐτὸν ἐν τοῖς εἰδώ- λοις αὐτῶν, παρωξύνϑησαν sig ζηλοτυπίαν ἐπὶ τῷ οὐκ ἔϑνει τῷ ἀσυνέτῳ" ὅπερ ὁ ϑεὸς ἐξελέξατο διὰ τῆς ἐπι-- δημίας Χριστοῦ ᾿Ιησοῦ, καὶ τῶν μαϑητῶν αὐτοῦ. Βλέ- πομεν ) γοῦν »τὴν χλῆσιν ἡμῶν, ὅτι οὐ πολλοὶ σοφοὶ χατὰ σάρχα, οὐ πολλοὶ δυνατοὶ, οὐ πολλοὶ εὐγενεῖς" ᾿ἀλλὰ τὰ μωρὰ τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ ϑεὸς, ἵνα χα- ταισχύνη τοὺς σοφούς" καὶ τὰ ἀγενῆ καὶ ἐξουϑενημένα ἐξελέξατο ὃ ϑεὸς, xci τὰ μὴ ὄντα, ἵνα ἐκεῖνα τὰ πρό- τερον ὄντι: χαταργήση « καὶ »μὴ 3) χαυχήσηται« ὃ χατὰ σάρχα ᾿Ισραὴλ, χαλούμενος ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου: σὰρξ, ἐνώπιον ϑεοῦ.« ' 5. Τί δὲ δεῖ λέγειν περὶ τῶν ἐν Ψαλμοῖς προφη- τειῶν περὶ Χριστοῦ, δῆς τινος ἐπιγεγραμμένης" ὑπὲρ 3) τοῦ ἀγαπητοῦ, οὗ »ἡ ὃ) γλώσσας λέγεται εἶναι »x&Àa— noe γραμματέως ὀξυγράφου" ὡραῖος κάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθϑρώπων,« ἐπεὶ »ἐξεχύϑη χάρις ἐν χείλε--: σινθ αὐτοῦ; Τεχμήφιον γὰρ τῆς ἐχχυϑείσης χάριτὸς ἐν χείλεσιν αὐτοῦ τὸ, ὀλίγου διαγεγενημένου τοῦ χρόνου τῆς διδασχαλίας αὐτοῦ, — ἐνιαυτὸν γάρ που χαὶ μῆνας ὀλίγους ἐδίδαξεν —, πεπληρῶσϑαι. τὴν οἰχουμένην τῆς διδασχαλίας αὐτοῦ, χαὶ τῆς δὲ αὐτοῦ θεοσεβείας. ᾿Ανατέταλχεδ) γὰρ ον ταῖς ἡμέραις αὐτοῦ

1) Cfr. Deut. XXXII, 21. coll. Rom. X, 19.

?) Cfr. I Cor. I, 26 —28. 3) Cfr. I Cor. I, 29. 3) Cfr. Psalm. XLV. (XLIV.)

5) Cfr. Psalm. XLV, 1. 2. (XLIlV.)

$) Cfr. Psalm. LXXII, 7. (LXXI.)

6 : ORIGENIS

δικαιοσύνη, καὶ πλῆϑος εἰρήνηςς παραμένον ἕως συν-- τελείας, — ὃ ἀνταναίρεσις ὠνόμασται σελήνης --τ, χαὶ μένει νυ καταχυριεῦον )) ἀπὸ ϑαλάσσης ἕως Salsoto, xci. ἀπὸ ποταμῶν ἕως περάτων τῆς οἰχουμένης.« Καὶ δέδοται. σημεῖον 2) τῷ οἴχῳ Ζ͵αυίδ' ἡ παρϑένος γὰρ ἔτεκε, ᾿ καὶ ἐν γαστρὶ ἔσχε, καὶ ἔτεχεν υἱὸν, zal τὸ νομὰ αὐτοῦ "Euu«vovjl, ὕπερ ἐστὲ »utó 5) ἡμῶν ὃ ϑεός:« Ἱ]επλήρωται, ὡς ὁ αὐτὸς προφήτης φησί" »usd ἡμῶν ὁ ϑεός" γνῶτε, ἔϑνη, καὶ ἡττᾶσϑε, ἱἰσχυχότες ἡτεᾶσϑε"« ἡττήμεϑα γὰρ καὶ νεγικήμεϑα οἱ ἀπὸ τῶν ἐθνῶν ἑαλωχότες ὑπὸ τῆς χάριτος τοῦ λόγου αὐτοῦ. ᾿λλὰ xci προείρηται. τόπος γενέσεως αὐτοῦ ἐν τῷ Μιχαίᾳ" καὶ) σὺ γὰρ, φησὶ, Dn9id γῆ oda, οὐδαμῶς: ἐλαχίστη εἶ dv τοῖς ἡγεμόσιν ᾿Ιούδα". “ἐκ σοῦ γὰρ ἐξελεύσεται ἡγούμενος, ὅστις ποιμαγεῖ τὸν λαόν μου τὸν ᾿Ισράήλ.«. Καὶ ἑβδομήχοντα 5) ἑβδομά- δὲς ἐπληρώϑησαν ἕως Χριστοῦ -ἡγουμένου. κατὰ τὸν Δανιήλ. Ἦλϑέ τε χατὰ τὸν Ἰὼβ. ὃ τὸ μέγα τῆτος 5) χειρωσάμενος. καὶ δεδωκὼς ἐξουσίαν 7). τοῖς “γνησίοις αὐτοῦ. μαϑηταῖς πατεῖν ἐπάνω ὄφεων, zal axogníaoy, . zu ini πᾶσαν τὴν δύναμιν. τοῦ ἐχγϑροῦ, οὐδὲν, ὑπὶ αὐτῶν ἀδιχουμένοις. 5) ᾿Επιστησάτω. δέ τις καὶ τῇ τῶν, ἀποστόλων πανταχόσε. ἐπιδημίᾳ τῶν ὑπὸ τοῦ. Ἰησοῦ ἐπὶ τὸ -χαταγγεῖλαι τὸ εὐὰγγέλιον πεμιρϑέντων, καὶ ὄψεταν καὶ τὸ τόλμημα. οὐ χατὰ, ἄνϑρωπον., καὶ 10 ἐπίταγμα ϑεῖον. Καὶ ἐὰν, ἐξετάσωμεν, πῶς ἄνϑρω-- ποι. χαινῶν μαϑημάτων ἀχούοντες καὶ ξένων λόγων,

1) Cfr: Psalm. LXXII, 8. (LXXT)

2) Cfr. Jesai. VII, 14. coll. Matth. I, 23.

3) Cfr. Jesai, VIITS. 91: LX aua 312 {! 5:3) Ων ;Mich: ΟΥ̓́, E Nis Mab, 1L. θ Γ ΟἿ

5) Cfr. Dan. IX. i5.v sad x35 i

9) Cfr. Job. nic diee KL; i 7"), un uc) X; 19. ὃ) Hactenus. Apol. Pamph. loc. lvii à Io (

PnuimocALtA. Car. 1. 7

προσήχαντο τοὺς ἄνδρας, γικηϑέντες ἐν τῷ ϑέλειν αὐτοῖς ἐπιβουλεύειν ὑπό τινος ϑείας δυνάμεως ἐπισχο--: πούσης αὐτούς" οὐχ ἀπιστήσομεν, εἰ καὶ τεραστιὰ πεποιήχασιν, ἐπιμαρτυροῦντος ") τοῦ ϑεοῦ τοῖς λόγοις αὐτῶν καὶ διὰ σημείων, xci τεράτων, καὶ ποικίλων δυνάμεων.

0. ᾿“ποδεικνύντες δὲ ὡς ἐν ἐπιτομῇ περὶ τῆς ϑειό-- τητος ᾿Ιησοῦ, καὶ χρώμενοι τοῖς περὶ αὐτοῦ λόγοις προ-- φητικοῖς, συναποδείχνυμεν ϑεοπνεύστους εἶναι τὰς προ-- φητευούσας περὶ αὐτοῦ γραφάς" χαὶ τὰ καταγγέλλοντα τὴν ἐπιδημίαν αὐτοῦ γράμματα, καὶ διδασχαλίαν; μετὰ πάσης δυνάμεως χαὶ ἐξουσίας εἰρημένα, χαὶ διὰ τοῦτο τῆς ἀπὸ τῶν ἐϑνῶν ἐχλογῆς χεχρατηκότα. «“Δεχτέον δὲ, ὅτε τὸ τῶν προφητιχῶν λόγων ἔνϑεον; καὶ 10 πνευματιχὸν τοῦ Πίωσέως νόμου, ἔλαμψεν ἐπιδημή-: σαντος ᾿Ιησοῦ. ᾿Ενὰργῆ γὰρ παραδείγματα περὶ τοῦ ϑεοπνεύστους εἶναι τὰς παλαιὰς γραφὰς πρὸ τῆς ἔπι--: δημέας τοῦ Χριστοῦ παραστῆσαι οὐ πάνυ δυνατὸν ἣν" ἀλλ᾽ ἡ Ἰησοῦ ἐπιδημία δυναμένους ὑποπτεύεξ ὅϑαι τὸν γύμον xci τοὺς προφήτας ὡς οὐ ϑεῖα, εἴς τοὐμφανὲς ἤγαγεν, ὡς οὐρανίῳ yu | &vayeyodu- μένα. “Ὁ δὲ μετ ἐπιμελείας καὶ προσοχῆς ἐντυγχάνων τοῖς -προφητιχοῖς λόγοις, παϑὼν ἐξ αὐτοῦ τοῦ ἀνὰ- γινώσχειν ἴχνος ἐνθουσιασμοῦ, δὲ ὧν πάσχει πεισϑή-. σεται, οὐκ ἀνθρώπων εἶναι συγγράμματα τοὺς πεπι- στευμέγους. ϑεοῦ λόγους. Καὶ τὸ ἐνυπάρχον δὲ φῶς τῷ Πωσέως νόμῳ, καλύμματι ἐναποκεχρυμμένον, cvy- ἔλαμψε τῇ ᾿Ιησοῦ ἐπιδημίᾳ, περιαιρεϑέντος 5) τοῦ χα- λύμματος, καὶ τῶν ἀγαϑῶν χατὰ βραχὺ εἰς AE us χομένων, ὧν Gxutv εἶχε τὸ γράμμα.

7. Πολὺ δ᾽ ἂν εἴη νῦν ἀναλέγεσϑαι τὰς περὶ ἕχά-- στου τῶν μελλόντων ἀρχαιοτάτας προφητείας, ἵνα “δὲ

!) Cfr. Hebr. M, 4.

2) Cfr, II Cor. HII, 16. coll. 44. 159 11 2. ('

8 ; ORtGENIS

αὐτῶν ὁ ἀμφιβάλλων πληχϑεὶς ὡς ἐνϑέων, διψυχίαν πᾶσαν x«i περισπασμὸν ἀποθέμενος, ὅλη ἑαυτὸν ἐπιδῷ Tj ψυχῇ τοῖς λόγοις τοῦ ϑεοῦ. ἘΠ δὲ μὴ καϑ' ἕχα- στον τῶν γραμμάτων τοῖς ἀνεπιστήμοσι προσπίπτειν δοχεῖ τὸ ὑπὲρ ἄγϑρωπον τῶν νοημάτων, ϑαυμαστὸν οὐδέν" καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν τῆς ἁπτομένης τοῦ παντὸς χόσμου προνοίας ἔργων; τινὰ μὲν ἐναργέστατα φαίνε- ται, Jj προνοίας ἐστὶν ἔργα, ἕτερα δὲ οὕτως ἀποχέχρυ- πται, ὡς ἀπιστίας χώραν παρέχειν δοκεῖν τῆς περὶ τοῦ τέχνῃ ἀφάτῳ x«l δυνάμει διοικοῦντος τὰ ὅλα ϑεοῦ. Οὐχ οὕτω γὰρ σαφὴς ὁ περὶ τοῦ προνοοῦντος τεχνι-- κὸς λόγος ἐν τοῖς ἐπὶ γῆς, ὡς ἐν ἡλέῳ καὶ σελήνῃ καὶ ἄστροις" χαὶ οὐχ οὕτω δῆλος ἂν τοῖς κατὰ τὰ ἀνϑρώ- πινα συμπτώματα, ὡς Py ταῖς ψυχαῖς, καὶ τοῖς σώμασι τῶν ζώων, σφόδρα τοῦ πρὸς τί καὶ ἕνεκα τίνος εὑρι- σκομένου τοῖς τούτων ἐπιμελουμένοις, περὶ τὰς ὃρ- μὰς, xal τὰς φαντασίας, καὶ φύσεις τῶν ζώων; καὶ τὰς κατασχευὰς τῶν σωμάτων. '"4Àl) ὥσπερ ob χρεω- χοπεῖται ἡ πρόνοια διὰ τὰ μὴ γινωσχόμενα παρὰ τοῖς γε. -ἅπαξ παραδεξαμένοις αὐτὴν χαλῶς" οὕτως οὐδὲ ἢ τῆς γραφῆς ϑειότης διατείνουσα εἰς πᾶσαν αὐτὴν, διὰ τὸ μὴ χαϑ' ἑχάστην λέξιν δύνασϑαι τὴν ἀσϑένειαν ἡμῶν παρίστασϑαι τῇ κεχρυμμένῃ λαμπρότητι τῶν δο- γμάτων ἐν εὐτελεῖ zal εὐκαταφρονήτῳ λέξει ἀποχει-- μένῃ. Ἔχομεν") γὰρ ϑησαυρὸν ἐν ὀστρακίνοις σχεύε-- 9:7, ἵγα λάμψῃ ἡ ὑπερβολὴ τῆς δυνάμεως τοῦ ϑεοῦ, xal μὴ νομισϑὴ εἶναι ἐξ ἡμῶν τῶν ἀνθρώπων. Ei γὰρ αἱ χαϑημαξευμέναι τῶν ἀποδείξεων ὁδοὶ παρὰ τοῖς. ἀνθρώποις, ἐναποχείμεναι τοῖς βιβλίοις χατέσχὺ: σαν τῶν ἀνϑρώπων, ἡ "πίστις ἡμῶν εὐλόγως ἄν ὑπε- λαμβάνετο. ἐν σοφίᾳ ἀνθρώπων; καὶ οὐχ ἐν δυνάμει θεοῦ" γνὺν δὲ τῷ ἐπάραντι τοὺς ὀφϑαλμοὺς σαφὲς, ὅτι ὁ λόγος καὶ τὸ κήρυγμα παρὰ τοῖς πολλοῖς οὐ δεδύνη--

!) Cfr. II Cor. IV, 7.

PnumrocArn. Car. lI. 9

ται »l» mti0o0ig!) σοφίας λόγοις, dà i» ἀποδείξει πνεύματος x«l ϑυνάμεως.« Διόπερ δυνάμεως ἡμᾶς οὐρανίου, ἢ x«i ὑπερουρανίου πληττούσης ἐπὶ τὸ σέβειν τὸν χτίσωαντα ἡμᾶς μόνον, πειραϑῶμεν ἀφέν-- τες τὸν τῆς ἀρχῆς τοῦ Χριστοῦ λόγον, τουτέστι τῆς στοιχειώσεως, ἐπὶ τὴν τελειότητα φέρεσθαι, ἵνα ἡ τοῖς ᾿ τελείοις λαλουμένη σοφία xci ἡμῖν λαληϑῆ. «Σοφίαν γὰρ ἐπαγγέλλεται ὁ ταύτην χεχτημένος λαλεῖν 3) ἐν τοῖς τελείοις, ἑτέραν τυγχάνουσαν παρὰ τὴν σοφίαν τοῦ αἰῶνος τούτου, χαὶ τὴν σοφίαν τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου τὴν καταργουμένην. «Αὕτη δὲ ἡ σοφία ἡμῖν ἐντυπωθήσεται τρανῶς, xal ἀποχάλυψιν ἐμποιήσει μυστηρίου) χρόνοις αἰωνίοις σεσιγημένου, φανερωθέντος δὲ νῦν διά τε γραφῶν προφητιχῶν, καὶ τῆς ἐπιφανείας τοῦ χυρίου χαὶ σωτῆρος ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ" ᾧ ἡ δόξα εἰς τοὺς σύμπαντας αἰῶνας. “μήν.

8. Μετὰ τὸ ὡς ἐν ἐπιδρομῆ εἰρηκέναι περὶ τοῦ ϑεοπνεύστους εἶναι τὰς ϑείας γραφὰς, ἀγαγχαῖον ἐπ - εξελϑεῖν τῷ τρύπῳ τῆς ἀναγνώσεως χαὶ νοήσεως αὐ- τῶν, πλείστων ἁμαρτημάτων γεγενημένων παρὰ τὸ τὴν ὁδὸν τοῦ πῶς δεῖ ἐφοδεύειν τὰ ἅγια ἀναγνώ- σματα τοῖς πολλοῖς μὴ εὑρῆσϑαι. Οἵ τὲ γὰρ σχληρο- χάρδιοι, χαὶ οἱ ἰδιῶται τῶν ἐς τῆς περιτομῆς, εἰς τὸν σωτῆρα ἡμῶν οὐ πεπιστεύχασι, Tij λέξει τῶν περὶ αὖ- τοῦ προφητειῶν χαταχολουϑεῖν νομίζοντες, καὶ αἴσϑη- τῶς μὴ ὁρῶντες αὐτὸν χηρύξαντα αἰχμαλώτοις ἄφε- σιν, μηδὲ οἰχοδομήσαντα ἣν νομίζουσιν ἀληϑῶς πό- λιν εἶναι τοῦ ϑεοῦ, μηδὲ ἐξολοϑρεύσαντα 3) »ὥρματα ἐξ ᾿Εφραΐμ, καὶ ἵππον ἐξ Ἱερουσαλὴμ,« μηδὲ 5) βούτυ-- ρον χαὶ μέλι φαγόντα, καὶ πρὶν γνῶναι αὐτὸν, ἢ προελέσϑαι πονηρὰ, ἐκλεξάμενον τὸ ἀγαϑόν. "En

Jy E Cor. 11, 4. 2) Cfr. 1 Cor. H, 6. 3) Cfr. Rom. XVI, 25 —27: 4) Zachar. 1X, 10. 5) Cfr. Jesai. VII, 15.

10 Ι ORIGENIS

δὲ AUxov,!) τὸ ζῶον τὸ τετράποδον, olóutvot zmpoqu- τεύεσϑαι μέλλειν βόσκεσϑαι μετὰ ἀρνὸς, xal πάρδα- Aw ἐρέφῳ συναναπαύεσϑαι, μοσχάριόν τὲ zc ταῦρον χαὶ λέοντα ἅμα, βοσκηϑήσεσθαιν ὑπὸ μικροῦ. παιδίου ἀγόμενα, καὶ βοῦν χαὶ ἄρκτον ἅμα νεμηϑήσεσϑαι, συγν- ἐχτρεφομένων αὐτῶν ἀλλήλοις τῶν παιδίων. zai. λέ- oyr« ὡς βοῦν (άγεσϑαι ἄχυρα" μηδὲν τούτων αἰσϑη- τῶς ἑωραχότες γεγενημένον ἐν. τῇ. τοῦ πεπιστεύμένου ἡμῖν Χριστοῦ. ἐπιδημίᾳ, οὐ προσήξαντο τὸν κύριον ἡμῶν '"DjooUry, ἀλλ᾿ ὡς παρὰ τὸ δέον Χριστὸν ἕαυ-- τὸν ἀναγορεύσαντα ἐσταύρωσαν. (Oi?) τε ἀπὸ τῶν αἷΐ-- ρέσεων ἀναγινώσχοντες τό s Πῦρ"). ἐχχέχαυται ἐκ τοῦ ϑυμοῦ μου" καί" »ἐγὼ 3) ϑεὸς ζηλωτὴς, ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας παιέρων. ἐπὶ τέχνα ἐπὶ τρίτην καὶ τετάρτην γενεάν" «, καί" »μεταμεμέλημαι 5) χρίσας τὸν Σαοὺλ εἰς τὸν βασιλέκ' «, zat: »ἐγὼ 5) ϑεὸς. ποιῶν εἰρήνην καὶ χτίζων καχά.« Καὶ ἐν ἄλλοις τό" »οὐχ 7) ἔστι χαχία ἐν. πόλει, ἣν. κύριος οὐκ ἐποίησεν.« Ἔτι δὲ χαὶ τό" »χατέβη.5) κακὰ παρὰ xvgtov, ἐπὶ πύλας Ἱερουσαλήμ" « χαί' »zveUua?) πογηρὸν παρὰ ϑεοῦ ἔπνιγε τὸν ΦΣαοὺλ,« χαὶ. μυρίᾳ ὅσα τούτοις παραπλήσια" ἀπιστῆσαι. μὲν ὡς. ϑεοῦ. ταῖς γραωραῖς οὐ τετολμήχασι, πιστεύοντες δὲ αὐτὰς. εἶναι τοῦ δημιουργοῦ, ᾧ Ἰουδαῖοι λατρεύουσιν, φήϑησαν, ὡς ἀτελοῦς zal οὐκ ἀγαϑοῦ τυγχάνοντος τοῦ δημιουργοῦ, 10r σωτῆρᾳ ἐπιδεδημηχέναι, τελειότερον. χαταγγέλλοντα. ϑεὸν, 0v φασι μὴ τὸν δημιουργὸν τυγ- χάνειν. «διαφόρως περὶ τούτου. χκελούμενοι, καὶ ἅπαξ ἀποστάντες τοῦ δημιουργοῦ, ὅς ἐστιν ἀγέννητος μό-

!) Cfr, Jesai. XI, 6. 7. Jos s D oinie ?) Gfr. lib. V. coritra^ Cels. num: 51; 170353001 3) Jerem. XV, 14. 1) Cfr. Exod. XX, 5.

5) Cfr. I. Sam, XV, 11. |^ 9) Cfr. Jesai,; XLV, 7. 7) Cfr. Amos. ΠῚ, 675 cc)! Mich,..3,7512.15 (

?) Cfr. l.Sam.. XV, 15; coll. XVIH, 10.

PnurrocALIA. | Car. I. 11

vog ϑεὸς, ἀναπλασμοῖς. ἑαυτοὺς ἐπιδεδώχασι, uv9o- ποιοῦντες ἑαυτοῖς ὑποϑέσεις, χαϑ' ἃς οἴονται γεγονέ-- vct τὰ βλεπόμενα, καὶ ἕτερά τινὰ μὴ βλεπόμενα" ἅπερ ἡ ψυχὴ αὐτῶν - ἀνειδωλοποίησεν. ᾿Αλλὰ. μὴν χαὶ οἱ ἀκεραιότεροι τῶν ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας αὐχούντων τυγχά-- γειν, τοῦ μὲν δημιουργοῦ ειείζονα οὐδένα ὑπειλήφασιν, ὑγιῶς τοῦτο ποιοῦντες" τοιαῦτα δὲ ὑπολαμβάνουσι περὶ αὐτοῦ, ὁποῖα. οὐδὲ περὶ τοῦ ὠμοτάτου χαὶ ἀδικω-- τάτου ἀνθρώπου. 9. Αἰτέῳ δὲ πᾶσι τοῖς προειρημένοις ψευδοδο--: ξιῶν. χαὶ ἀσεβειῶν, ἢ ἰδιωτικῶν περὶ ϑεοῦ. λόγων, οὐχ ἄλλη τις εἶναι δοκεῖ ἢ ἡ γραφὴ χατὰ τὰ πνευμα-- τιχὰ, μὴ γνενοημένη, .GÀX ὡς πρὸς τὸ ψιλὸν γράμμα ἐξειλημμένη. Διόπερ τοῖς πειϑομένοις μὴ ἀνϑρώ- zr εἶναι. συγγράμματα τὰς ἱερὰς βίβλους, ἀλλ ἐξ ἐπιπνοίας τοῦ ἁγίου πνεύματος: βουλήματι τοῦ πα- τρὸς τῶν. ὅλων διὰ Ιησοῦ Χριστοῦ, ταύτας. ἀναγεγρά-- qnis; χαὶ εἰς ἡμῶς ἐληλυϑέναι, τὰς φαινομένας ὁδοὺς ὑπο δεικτέον, ἐχομένοις τοῦ «χανόγος τῆς ᾿Ιησοῦ Χρι-- στοῦ κατὰ διαδοχὴν τῶν ἀποστόλων οὐρανίου izxÀq- σίας. Καὶ τι μὲν olzovouíc. εἰσί. τινες. μυστιχαὶ, δη- λούμεγαι διὰ τῶν ϑείων γραιρῶν, πάντες zai of ἀχε-- ραιότατοε τῶν τῷ λόγῳ προσιόντων πεπιστεύχασι" τίνες δὲ «αὗται, οἱ εὐγγώμογνες xci ἄτυφοι. ὁμολογοῦσι μὴ εἰδέναι... Εἰ γοῦν ἐπαπορήσαι τις περὶ τῆς τοῦ Jor!) ϑυχατρομιξίας, zal τῶν δύο5) γυναικῶν τοῦ ᾿Αβραὰμ, δύο. 2) «€ ἀδελφῶν γεγαμημένων τῷ ᾿Ιαχὼβ, καὶ duo?) παιδισχῶν τετεκνωχυιῶν ἐξ αὐτοῦ; οὐδὲν ἄλλο. φήσου-. σιν ἢ μυστήρια ταῦτα τυγχάνειν, ὑφ᾽ ἡμῶν μὴ νοού- μενα. ᾿Δλλὰ χαὶ ἐπὰν ἡ «κατασχευὴ, τῆς σχηνῆς, ἀνα-: jn, πειϑόμεγοι τύπους εἶναι. τὰ, γεγραμμέγαᾳ, 3) Gfr. Gen, XIX, 36. coll: 64. Kedep. pog.506.not. 14.

?) Cfr. Gen. XVI. 3) Cfr. Gen. XEUE 4) :Gfr. Gen. XXXJos δὲ Sb HE τοῦ E 0D

12 .— OniGENiS

- - «^ » , 4 , , ^ ζητοῦσιν | € δυνήσονται ἐφαρμόσαι ἑχάστῳ τῶν sere τὴν σχηνὴν λεγομένων" ὕσον μὲν ἐπὶ τῷ πείϑεσθϑαι, ὅτι τύπος τινός ἔστιν ἡ σχηνὴ, οὐ διαμαρτάνοντες" ὅσον δὲ ἐπὶ τῷ, τῷδέ τινι ἀξίως τῆς γραφῆς ἐφαρμό- - ' , [4 , « *u 230 e » Cuv τὸν λόγον, οὗ ἔστι τύπος ἡ σχηνὴ, ἔσϑ, ὅτε ἀπο- πίπτοντες" χαὶ πᾶσαν δὲ διήγησιν νομιζομένην περὶ , » » ve » rece i γάμων ἀπαγγέλλειν, ἢ παιδοποιϊῶν, ἢ πολέμων, ἢ ὧν δήποτε ἱστοριῶν ἂν παρὰ τοῖς πολλοῖς λεχϑησομένων; ἀποφαίνονται εἶναι τύπους" ἐν δὲ τῷ τίνων, πὴ μὲν, διὰ τὴν ἕξιν οὐ πάνυ συγχεχροτημένην" πὴ δὲ, διὰ τὴν προπέτειαν" ἔσϑ' ὅτε κἂν συγχεχροτημένος τις Twy- ΄ V , , * * c * χάνῃ, «αὶ εὐπρόοπτος, διὰ τὴν el; ὑπερβολὴν χαλε- πωτάτην εὕρεσιν τῶν πραγμάτων τοῖς ἀνθρώποις, οὐ πάνυ σαιφηνίζεται ὁ περὶ τούτων ἑχάστου λόγος.

10. Καὶ τί δεῖ λέγειν περὶ τῶν προφητειῶν, Gg πάντες ἴσιιεν αἰνιγμάτων zc σχοτεινῶν πεπληρῶσϑαι λόγων; Κἂν ἐπὶ τὰ εὐαγγέλια δὲ φϑάσωμεν, χἀχείνων ὁ ἀχριβὴς νοῦς, ἅτε νοῦς ὧν Χριστοῦ, δεῖται χάριτος τῆς δοθείσης τῷ εἰρηχότι" »ἡμεῖς ᾽) δὲ νοῦν Χριστοῦ x er - 9 ss m - - tu ἔχομεν, ἕνα εἰδῶμεν τὰ ὑπὸ TOU ϑεοῦ χαρισϑέντα ἡμῖν" ἃ χαὶ λαλοῦμεν, οὐκ ἐν διδαχτοῖς ἀνθρωπίνης coqtes λόγοις, ἀλλ ἐν διδαχτοῖς πγεύματος.« Καὶ τὰ ἀποχε-

- -9 , , » ΕΣ U χαλυμμένα δὲ τῷ ᾿Ιωάννῃ τίς οὐκ ἂν ἀναγνοὺς χατα- πλαγείη τὴν ἐπίχρυψιν τῶν ἀποῤῥήτων μυστηρίων; καὶ τῷ μὴ γνοοῦντὶ τὰ γεγραμμένα ἐμφαινομένων; αἱ δὲ τῶν ἀποστόλων ἐπιστολαὶ τένι τῶν βασανίζειν ἐπιστά-- μένων λόγους δόξαιεν ἂν εἶναι σαφεῖς καὶ εὐχερῶς γνοούμεναι" μυρίων ὅσων κἀχεῖ, ὡς δὲ ὀπῆς, μεγίστων xai πλείστων νοημάτων οὐ βραχεῖαν ἀφορμὴν παρὲ- χόντων; Zhónto τούτων οὕτως ἐχόντων, χαὶ μυρίων 000v σφαλλομένων, οὐχ &v(vdvvor ἐν τῷ ἀναγινώσχειν εὐχερῶς ἀποφαίνεσθαι νοεῖν τὰ δεόμενα τῆς κλειδὸς τῆς γνώσεως, ἥντινα ὁ σωτήρ φησιν εἶναι παρὰ τοῖς

1) Cfr. I Cor. IJ, 12. 13. coll. 16. :

d PnuitoCALTA. Car. T, 13

νομικοῖς" zcl ἀπαγγελλέιωσαν οἱ μὴ βουλόμενοι παρὰ τοῖς πρὸ τῆς ἐπιδημίας τοῦ Χριστοῦ τὴν ἀληϑειαν τυγχάνειν, πῶς ἡ τῆς γνώσεως xÀtig ὑπὸ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ λέγεται παρ ἐχείνοις τυγχάνειν, tois, ὥς φασιν αὐτοὶ, μὴ ἔχουσι βίβλους περιεχούσας δητα τῆς γνώσεως, xci παντελῆ μυστήρια. Ἔχει οὕτως ἡ λέξις" »οὐαὶ") ὑμῖν τοῖς νομιχοῖς, ὅτι ἤρατε τὴν χλεῖδα τῆς γνώσεως" αὐτοὶ οὐκ εἰσήλϑετε,

καὶ τοὺς εἰσερχομένους ἐχωλύσατε.« i

1i. Ἢ τοίνυν φαινομένη ἡμῖν ὁδὸς τοῦ πῶς δεῖ ἐντυγχάνειν ταῖς γραφαῖς, καὶ τὸν νοῦν αὐτῶν ἐκλαμβάνειν, ἐστὲ τοιαύτη, àm αὐτῶν τῶν λογίων ἐξιχνευομένη. Παρὰ τῷ Σολομῶντι ἐν ταῖς Ilegor- μέαις εὑρίσκομεν τοιοῦτό τι προστασσόμενον περὶ τῶν γεγραμμένων ϑείων δογμάτων" »xci?) σὺ δὲ ἀπό- γραψαι αὐτὰ τρισσῶς ἐν βουλῇ καὶ γνώσει, τοῦ. ἀπο-- χοίνασϑαι λόγους ἀληϑείας τοῖς προβαλλομένοις. σοι.« Οὐχοῦν τρισσῶς ἀπογράφεσϑαι dei εἰς τὴν ἑαυτοῦ ψυ-- χὴν τὰ τῶν ἁγίων γραμμάτων νοήματα ἵνα ὃ μὲν ἁπλούστερος οἰχοδομῆται ἀπὸ τῆς οἱονεὶ σαρχὸς τῆς γραφῆς, οὕτως ὀνομαζόντων ἡμῶν τὴν πρόχειρον ἐχδο- χήν: ὁ δὲ ἐπὶ ποσὸν ἀναβεβηκὼς, ἀπὸ τῆς ὡσπερεὶ ψυχῆς αὐτῆς" ὁ δὲ τέλειος, xai ὅμοιος τοῖς παρὰ τῷ ἀποστόλῳ λεγομένοις" »σοφίαν 5) δὲ λαλοῦμεν ἐν τοῖς τελείοις, σοφίαν δὲ οὐ τοῦ αἰῶνος τούτου, οὐδὲ τῶν ἀρχόντων τοῦ dciQvog τούτου τῶν χαταργουμένων" ἀλλὰ λαλοῦμεν ϑεοῦ σοφίαν ἐν μυστηρίῳ, τὴν ἀποχε-- χρυμμένην, ἣν προώρισεν ὃ ϑεὸς πρὸ τῶν αἰώνων εἷς δόξαν ἡμῶν: « ἀπὸ τοῦ πνευματιχοῦ νόμου, σχὶὰν ἔχοντος τῶν μελλόντων ἀγαϑῶν. Ὥσπερ γὰρ ὁ ἄν- ὕρωπος συνέστηχεν ἐχ σώματος, καὶ ψυχῆς, καὶ πνεύ- ματος" τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ἡ οἰχονομηϑεῖσα ὑπὸ τοῦ

!) Cfr. Luc. XI, 52. ?) Cfr. Prov. XXII, 20. 21. ?) Cfr. I Cor. 1l, 6. 7.

14 OntGENIS ες

ϑεοῦ tic ἀνθρώπων σωτηρίαν δοϑῆναι γραφή. zii τοῦτο ἡμεῖς xci τὸ ἐν τῷ ὑπό τινῶν χαταιφρονουμένῳ βιβλίῳ, τῷ Ποιμένι, περὺ 100^ προστάσσεσϑαι. τὸν Ἑρμᾶν δύο γράψαι βιβλία, καὶ μετὰ ταῦτά αὐτὸν ἀναγγέλλειν τοῖς πρεσβυτέροις τῆς ἐχκλησίας, -. ϑηχεν ὑπὸ τοῦ πνεύματος, οὕτω διηγούμεϑα. " Ἔστι δὲ ἡ λέξις αὕτη" »Γράψεις ") δύο βιβλέα, zat δώσεις ἕν Κλήμεντι,, χαὶ ἕν Fonti. Καὶ. Τραπτὴ μὲν νουϑετή-- σει τὰς χήρας, χαὶ τοὺς ὑρφανούς" Κλήμης δὲ πέμ-- wes εἷς τὰς ἔξω πόλεις" σὺ δὲ ἀναγγελεῖς τοῖς πρε- σβυτέροις τῆς ἐχχλησίας.« Τραπτὴ μὲν γὰρ," ἡ νού-- ϑετοῦσα τὰς χήρας, χαὶ τοὺς ὀρφανοὺς, αὐτὸ ψιλόν ἔστι τὸ γράμμα, γουθϑετοῦν τοὺς παῖδας τὰς ψυχὰς, καὶ μηδέπω πατέρα ϑεὸν ἐπιγράψασθϑαι δυναμένους, xui διὰ τοῦτο ὀρφανοὺς π"αλουμένους" νουϑετοῦν. δὲ χαὶ τὰς μηκέτι μὲν τῷ παρανόμῳ νυμφίῳ χρωμένας, χηρευούσας δὲ τῷ μηδέπω ἀξίας αὐτὰς τοῦ νυμφίου γεγονέναι. Κλήμης δὲ, ὃ ἤδη τοῦ γράμματος ξξιστά-- μενος, εἷς τὰς ἔξω πόλεις λέγεται πέμπειν τὰ λεγόμενα, ὡς εἰ λέγοιμεν τὰς ἔξω τῶν σωματικῶν, “καὶ τῶν χάτω νοημάτων τυγχανούσας ψυχάς" οὐχέτι δὲ διὰ γοιαμμάτων, ἀλλὰ διὰ ζώντων λόγων, αὐτὸς ὁ μαϑητὴς τοῦ πνεύματος προστάσσεται ἀναγγέλλειν τοῖς τῆς πᾶ-- σης τοῦ θεοῦ ἐχχλησίας πρεσβυτέροις πεπολιωμένοις ὑπὸ φρονήσεως. ᾿

19. '4AÀ ἐπεί εἰσέ τινες γραφαὶ τὸ σωματικὸν οὐδαμῶς ἔχουσαι, ὡς ἐν τοῖς ἑξῆς δείξομεν, ἔστιν ὅπου ᾿οἷονεὶ τὴν ψυχὴν “χαὶ τὸ πνεῦμα τῆς γραιρῆς μόνα χρὴ ζητεῖν. Καὶ τάχα διὰ τοῦτο αἱ. ἐπὶ καϑαρί-- σμῷ τῶν ᾿Ιουδαίων ὑδρίαι χεῖσϑαι λεγόμεναι γ, ὡς ἐν τῷ κατὰ ᾿Ιωάννην 2) εὐαγγελίῳ ἀνέγνωμεν, χωροῦσιν ἀνὰ μετρητὼς δύο ἢ τρεῖς" αἱνισσομένου τοῦ λόγου

}) Cfr. Hermae pastor. vision. IL. mandat. 4.

3) Cfr. ev. Joann. Il, 6.

PnumocArra. Car. I 15

“περὶ τῶν παρὰ τῷ ἀποστόλῳ") ἐν χρυπτῷ ᾿Ιουδαίων, ὡς ἄρα οὗτοι χαϑαρίζονται διὰ τοῦ λόγου τῶν γραφῶν, ὅπου μὲν δύο μετρητὰς, τὸν, ἵν᾿ οὕτως εἴπω, ψυχιχὸν, χαὶ τὸν πνευματικὸν λόγον χωρούντων" ὅπου δὲ τρεῖς, ἐπεί τινὲς ἔχουσι πρὸς τοῖς προειρημένοις καὶ τὸ σω- ματιχὺν" οἰχοδομῆσαι δυνάμενον. ἝΞ δὲ ὑδρίαι εὐλό-- yog εἰσὶ τοῖς ἐν τῷ κόσμῳ ἀαϑαριζομένοις, γενομένῳ y ἕξ ἡμέραις ἀριϑμῷ τελείῳ. à

“πὸ a οὖν τῆς πρώτης Bydoyije a χαὶ χατὰ τοῦτο ᾿ὠφελούσης, ὅτι ἔστιν ὄνασϑαι, ᾿ μαρτυρεῖ τὰ πλήϑη τῶν. γνησίως καὶ ἁπλούστερον πεπιστευχότων" τῆς δὲ ὡς ἂν εἰς ψυχὴν ἀναγομένης διηγήσεως, παράδειγμι τὸ παρὰ τῷ Παύλῳ ἐν τῇ πρώτῃ πρὸς Κορινϑίους κεί-- μενον. υΓέγραπται3) γὰρ, φησίν" οὐ φιμώσεις βοῦν ᾿ἀλοῶντα.« ᾿ἊἘπειτὰ διηγούμενος τοῦτον τὸν vouov, ἐπιφέρει" »μὴ 3) τῶν βοῶν μέλει τῷ ϑεῷ; ἡ δὲ ἡμᾶς πάντως λέγει; δὲ ἡμᾶς γὰρ ἐγράφη, ὅτι ὀφείλει ἐπ᾽ ἐλπίδε ὃ ἀροτριῶν ἀροτριᾷν, zal ὅ ἀλοῶν ἐπὶ ἐλπίδι τοῦ μετέχειν.« Καὶ πλεῖσται δὲ περιφερύμεναι τοῖς πλήϑεσιν ἁρμόζουσαι ἑἕρμηνεῖαι, καὶ ———— τοὺς ὑψηλοτέρων» ἀκούειν μὴ ——— τὸν αὐτόν πῶς ἔχουσι χαρακτῆρα.

18: Πνευματιχὴ δὲ διήγησις τῷ δυναμένῳ ἀποδεῖ-- ξαι, ποίων ἐπουρανίων ὑποδείγματι καὶ σχιζξ ob χατὰ σάρκα Ιουδαῖοι ἐλάτρευον. καὶ τίνων μελλόντων ἀγα-- ϑῶν ὃ νόμος ἔχει σχιάγν. Καὶ ἁπαξαπλῶς ἐπὶ πάν-- των, χατὰ τὴν ἀποστολικὴν" ἐπα y yel éuy ," ζητητέον »σο-- φίαν 4) ἐν μυστηρίῳ, τὴν &zoztxovuuérgr, ἣν προώρι- σεν ὁ ϑεὸς πρὸ τῶν αἰώνων εἷς δόξαν« τῶν διχαίων, ἣν »οὐδεὶς τῶν ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου ἔγνωχε.«

1} Cfr. Rom. I7, 29.

2) Cfr. I Cor, 1X, 9. coll. Deut, XXV, 4.

3) Cfr. I Cor. ΙΧ, 9. 10.

να 1; Cor.; I. 6: 7,18

16 OnIGENIS

“Ῥησὶ δέ που ὁ αὐτὸς ἀπόστολος, χρησάμενός τισι ῥη- τοῖς ἀπὸ τῆς ᾿Εξόδου χαὶ τῶν ᾿Φριϑμῶν, ὅτι »ταῦτα !) τυπιχῶς συνέβαινεν ἐχείνοις᾽" ἐγράφη δὲ δ ἡμᾶς, εἰς οὕς τὰ τέλη τῶν αἰώνων κατήντηχει. Καὶ ἀφορμὰς δίδωσι τοῦ τίνων ἐχεῖνα τύποι ἐτύγχανον, λέγων" »ἔπε- vor 2) γὰρ ix πνευματικῆς ἀχολουϑούσης πέτρας, ἡ δὲ πέτρα ἦν ὃ Χριστός. Καὶ τὰ περὶ τῆς σχηνῆς δὲ ἐν ἑτέρᾳ ἐπιστολῇ ὑπογράφων, ἐχρήσατο τῷ" »ποιήσεις 3) πάντα κατὰ τὸν τύπον τὸν δειχϑέντα σοι ἐν τῷ ὕρει.« ᾿Αλλὰ μὴν χαὶ ἐν τὴ πρὸς Γαλάτας ἐπιστολῆ, οἱονεὶ ὀνειδίζων τοῖς ἀναγινώσχειν νομίζουσι τὸν γόμον; καὶ μὴ συνιεῖσιν αὐτὸν, μὴ συνιέναι χρίνων ἐχείνους, ὅσοι μὴ ἀλληγορίας ἐν τοῖς γεγραμμένοις εἶναι vouí- ζουσι »λέγετέ) μοι, φησὶν, οἱ ὑπὸ νόμον ϑέλοντες εἶναι, τὸν νόμον οὐχ ἀκούετε; Γέγραπται γὰρ, ὅτι "ABo«&u δύο υἱοὺς ἔσχεν, ἕνα ἐκ τῆς παιδίσκης, καὶ ἕνα Pa τῆς ἐλευθέρας. ᾿4λλ ὁ μὲν ἐκ τῆς παιδίσκης, χατὰ σάρχα γεγέννηται" ὃ δὲ ἐχ τῆς ἐλευϑέρας, δεὰ τῆς ἐπαγγελίας. “τινά ἔστιν ἀλληγορούμενα. «ἀ«{Ὅται γάρ εἶσιν αἱ δύο διαϑῆχαι,« xci τὰ ἑξῆς. Παρατη- ρητέον γὰρ ἕκαστον τῶν εἰρημένων ὑπ᾽ αὐτοῦ, ὅτι φη-- σίν" »oi5) ὑπὸ νόμον ϑέλοντες εἶναι" « οὐχ᾽ »oí ὑπὸ τὸν νόμον ὄντες,« zaí' ν»ντὸν νόμον οὐχ ἀχούετε; « τοῦ ἀχούειν ἐν τῷ νοεῖν x«i γινώσχειν χρινομέ-- vov. Καὶ ἐν τῇ πρὸς Κολασσαεῖς δὲ ἐπιστολῇ, διὰ βραχέων τὸ βούλημα τῆς πάσης ἐπιτεμνόμενος νομοϑε- σίας φησί" »μὴ 1) οὖν τις ὑμᾶς χρινέτω ἐν βρώσει καὶ

!) Cfr. I Cor. X, 11.

?) Cfr. I Cor. X, 4.

3) Cfr. Hebr. VIIT, 5. coll. Exod. XXV, 40. 3) Cfr. Gal. IV, 21 — 24.

5) Gal. IY, 21. $) Gal. IV, 21.

7) Cfr. Coloss. lI, 16, 17.

PnurirocALia. Ca. I]. 17

ἂν πόσει, ἢ ἂν μέρει ἑορτῆς, ἢ νουμηνίας, ἢ σαββά-- των" & ἔστι σχιὰ τῶν μελλόντων.« Ἔτι δὲ χαὶ ἐν τῇ πρὸς Ἑβραίους, περὶ τῶν ἐκ περιτομῆς διαλεγόμε-- vog, γράφει" »ofnuvsg!) ὑποδείγμασι καὶ σκιᾷ λατρεύ-- ουσι τῶν ἐπουρανίων.« ᾿4λλ εἰχὸς διὰ ταῦτα περὶ μὲν τῶν πέντε Πῆωσέως ἐπιγεγραμμένων βιβλίων, μὴ av διστάξαι τοὺς τὸν ἀπόστολον ἅπαξ ὡς ϑεῖον ἄνδρα προσιεμέγους" περὶ δὲ τῆς λοιπῆς ἱστορίας βούλεσϑε μανϑάνειν, εἰ χἀχείνη τυπικῶς συνέβαινε; Ilapatnon- τέον ἐκ τῆς πρὸς Ῥωμαίους τό" » κατέλιπον 32) ἐμαυτῷ ἑπτακισχιλίους ἄνδρας, οἵτινες οὐχ ἔχαμψαν γόνυ τῇ Βάαλ' « χείμενον dv τῇ τρίτῃ τῶν Βασιλειῶν, rt ὁ Παῦλος εἴληφεν ἀντὶ 10v zev ἐχλογὴν ᾿Ισραηλιτῶν, τῷ μὴ μόνον τὰ ἔϑνη ὠφελεῖσϑαι ἀπὸ τῆς Χριστοῦ ἐπιδη- μέας, ἀλλὰ καί τινας τῶν ἀπὸ τοῦ ϑείου γένους. 14. Τούτων οὕτως ἐχόντων τοὺς φαινομένους ἡμῖν χαραχτῆρας τῆς νοήσεως τῶν γραφῶν ὑποτυπωτέον. Καὶ πρῶτόν γε τοῦτο ὑποδειχτέον, ὅτε ὃ σχοπὸς τῷ φωτίζοντε πνεύματι; προνοίᾳ ϑεοῦ, διὰ τοῦ ἐν ἀρχὴ πρὸς τὸν ϑεὸν λόγου τοὺς διαχόνους τῆς ἀληϑείας, προφήτας χαὶ ἀποστόλους, ἦν προηγουμένως μὲν ὁ περὶ τῶν ἀποῤῥήτων μυστηρίων τῶν χατὰ τοὺς ἀν- ϑρώπους πραγμάτων" --- ἀνθρώπους δὲ νῦν λέγω τὰς χρωμένας ψυχὰς σώμασιν —* ἵν ὁ δυνάμενος διδα- χϑῆναι ἐρευνήσας, καὶ τοῖς βάϑεσι τοῦ νοῦ διὰ τῶν λέξεων ἑαυτὸν ἐπιδοὺς, κοινωνὸς τῶν ὅλων τῆς βουλῆς αὐτοῦ γένηται δογμάτων. Eig δὲ τὰ περὶ τῶν ψυχῶν, οὐκ ἄλλως δυναμένων τῆς τελειότητος τυχεῖν χωρὶς τῆς πλουσίας χαὶ σοφῆς πεοὶ ϑεοῦ ἀληϑείας, τὰ περὶ ϑεοῦ ἀναγχαίως ὡς προηγούμενα τέταχται, καὶ τοῦ μονογε-- γοῦς αὐτοῦ" ποίας ἐστὶ φύσεως, καὶ τίνα τρόπον υἱὸς

1) Cfr. Hebr. VIII, 5. 2) Cfr. Rom. XI, 4. coll. I Regg. XIX, 18. (III Regg.) OnicENIS OpgnA Tow. XXV. 2

18 OniGENIS

τυγχάνει ϑεοῦ, καὶ τίνες αἱ αἰτίαι τοῦ μέχρι σαρχὸς ἀνθρωπίνης αὐτὸν καταβεβηχέναι, χαὶ πάντη ἄνϑρω- πον ἀνειληφέναι" τίς τε χαὶ ἡ τούτου ἐνέργεια, καὶ εἷς τίνας καὶ πότε γινομένη. ᾿Δναγχαίως δὲ ὡς περὶ συγγενῶν x«l τῶν ἄλλων λογιχῶν ϑειοτέρων τε zal ἐχπεπτωχότων τῆς μακαριότητος, χαὶ τῶν αἰτίων τῆς τούτων ἐχπτώσεως, ἐχρὴν εἰς τοὺς λόγους ἀνειλῆφϑαι τῆς ϑείας διδασκαλίας, χαὶ περὶ τῆς διαφορᾶς τῶν φυ-- χῶν, zal πόϑεν αἱ διαφοραὶ αὗται ἐληλύϑασι, τίς τε ὑ χόσμος, xal διὰ τέ ὑπέστη. Ἔτι δὲ πόϑεν ἡ xazíc το-- σαύτη χαὶ τηλιχαύτη ἐστὶν ἐπὶ γῆς, xoi εἰ μὴ μόνον ἐπὶ γῆς, ἀλλὰ xci ἀλλαχοῦ, ἀναγχαῖον ἡμᾶς μαϑεῖν.

Τούτων δὴ καὶ τῶν παραπλησίων προχειμένων τῷ φωτίζοντι πνεύματι τὰς τῶν ἁγίων ὑπηρετῶν τῆς ἀλη-- ϑείας ψυχάς: δεύτερος ἦν σχοπὸς, διὰ τοὺς μὴ δυνα- μένους τὸν χάματον Pveyxtiy ὑπὲρ τοῦ τὰ τηλιχαῦτα εὑρεῖν, τὸ χρύψαι τὸν περὶ τῶν προειρημένων λύ-- γον ἐν λέξεσιν ἐμφαινούσαις διήγησιν περιέχουσαν ἀπαγγελίαν τὴν περὶ τῶν αἰσϑητῶν δημιουργημάτων, χαὶ ἀνθρώπου χτίσεως, χαὶ τῶν ἐκ τῶν πρώτων χατὰ διαδοχὴν μέχρι πολλῶν γεγενημένων" xal ἄλλαις ἕστο-- ρίαις, ἀπαγγελλούσαις δικαίων πράξεις, zal τῶν αὐτῶν τούτων ποτὲ γενόμενα ἁμαρτήματα ὡς ἀνθρώπων, καὶ ἀνόμων, καὶ ἀσεβῶν πονηρίας, χαὶ ἀχολασίας, καὶ πλεονεξίας. Παραδοξότατα δὲ, διὰ ἱστορίας τῆς περὶ πολέμων, x«l γενιχηχότων καὶ νενιχημένων, τινὰ τῶν ἀποῤῥήτων τοῖς ταῦτα βασανίζειν δυναμένοις σαφη- γίζεται. Καὶ ἔτι ϑαυμασιώτερον, διὰ γραπτῆς γομο- ϑεσίας οἱ τῆς ἀληϑείας νόμοι προφητεύονται" μετὰ ἀληϑῶς πρεπούσης ϑεοῦ σοφίᾳ δυνάμεως πάντων τού-- των εἱρμῷ ἀναγεγραμμένων. Προέχειτο γὰρ καὶ τὸ ἔνδυμα τῶν πνευματιχῶν, λέγω δὲ τὸ σωματιχὸν τῶν γραφῶν, ἐν πολλοῖς ποιῆσαι οὐκ ἀνωφελὲς», δυνάμε- γόν τε τοὺς πολλοὺς, ὡς χωροῦσι, βελτιοῦν.

PnurrocALia. | Car. 1. 19

15. 14ÀJ ἐπεὶ 1) εἴπερ δὲ ὕλων σαφῶς τὸ τῆς vo- μοϑεσίας χρήσιμον αὐτόϑεν ἐφαίνετο, καὶ τὸ τῆς ioto- ρίας ἀχόλουϑον χαὶ γλαφυρὸν, ἠπιστήσαμεν ἂν [(λλο τι παρὰ τὸ πρόχειρον νοεῖσϑαι δύνασϑαι, ἐν ταῖς γρώ- φαῖς" φχονόμησέ τινα οἱονεὶ σχάνδαλα χαὶ προσχόμ:-- ματα χαὶ ἀδύνατα διὰ μέσου ἐγχαταταχϑῆναι τῷ νόμῳ, zal τῇ ἱστορίᾳ, ὃ τοῦ ϑεοῦ λόγος" ἵνα μὴ πάντη ὑπὸ τῆς λέξεως ἑλκόμενοι τὸ ἀγωγὸν ἄχρατον ἐχούσης, ἤτοι ὡς μηδὲν ἄξιον ϑεοῦ μανϑάνοντες, τέλεον ἀπο-- στῶμεν τῶν δογμάτων, ἢ μὴ κινούμενοι ἀπὸ τοῦ γράμματος, μηδὲν ϑειότερον μάϑωμεν. Χρὴ δὲ χαὶ τοῦτο εἰδέναι, ὅτι τοῦ προηγουμένου σχοποῦ τυγ- χάνοντος τὸν ἐν τοῖς πνευματικοῖς εἱρμὸν ἀπαγγεῖ-- λαι γεγενημένοις χαὶ πρακχτέοις" ὕπου μὲν εὗρε γενό- μενα χατὰ τὴν ἱστορίαν ὃ λόγος ἐφαρμόσαι δυνάμενα τοῖς μυστιχοῖς τούτοις, ἐχρήσατο ἀποχρύπτων ἀπὸ τῶν πολλῶν τὸν βαϑύτερον νοῦν" ὅπου δὲ, ἐν τῇ διη- γήσει τῆς περὶ τῶν νοητῶν ἀχολουϑίας, οὐχ εἵπετο ἡ τῶνδέ τινων πρᾶξις ἡ προαναγεγραμμένη διὰ τὰ uv- στιχώτερα, συνύφηνεν ἡ γραφὴ τὴ ἱστορίᾳ τὸ μὴ γε- vóutvov:' πὴ μὲν μὴ δυνατὸν γενέσϑαι; πὴ δὲ δυ- νατὸν μὲν γενέσθαι, οὐ μὴν γεγενημένον. Καὶ ἔσϑ᾽ ὅτε μὲν ὀλίγαι λέξεις παρεμβεβλημέναι εἰσὶ, κατὰ τὸ σῶμα οὐκ ἀληϑευόμεναι, ἔσϑ' ὅτε δὲ πλείους. Τὸ δὲ ἀνάλογον xci ἐπὶ τῆς νομοθεσίας ἐχληπτέον, iv ἢ ἔστι πολλάκις εὑρεῖν χαὶ τὸ αὐτόϑεν χρήσιμον, πρὸς τοὺς χαιροὺς τῆς νομοϑεσίας ἁρμόζον" ἐνίοτε δὲ χρή- σιμος λόγος οὐκ ἐμφαίνεται. Καὶ ἄλλοτε καὶ ἀδύνατα γομοϑετεῖται, διὰ τοὺς ἐντρεχεστέρους καὶ ζητητιχω-- τέρους" ἵνα τῇ βασάνῳ τῆς ἐξετάσεως τῶν γεγραμμένων ἐπιδιδόντες ἑαυτοὺς, πεῖσμα ἀξιόλογον λάβωσι περὶ 2) τοῦ δεῖν τοῦ ϑεοῦ ἄξιον γοῦν εἰς τὰ τοιαῦτα ζητεῖν.

!) Cfr. Origenianor. lib. II. quaest. XIII.

?) Verba: περὶ τοῦ δεῖν τοῦ ϑεοῦ ἄξιον γοῦν εἷς

9 *

20 On1GENIS

16. Ov μόνον δὲ περὶ τῶν πρὸ τῆς παρουσίας ταῦτα τὸ πνεῦμα φχονόμησεν, ἀλλ ἅτε τὸ αὐτὸ Tvy- χάνον καὶ ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ϑεοῦ, τὸ ὕμοιον xci ἐπὶ τῶν εὐαγγελίων πεποίηχε, χαὶ ἐπὶ τῶν ἀποστύλων" οὐδὲ τούτων πώντη ἄχρατον τὴν ἱστορίαν τῶν προς- υφασμένων χατὰ τὸ σωματιχὸν ἐχόντων, μὴ γεγενη- μένων" οὐδὲ τὴν νομοθεσίαν χαὶ τὰς ἐντολὰς πάν- τως τὸ εὔλογον ἐμφαίνοντα. Τίς γοῦν νοῦν ἔχων οἱή- σεται !) πρώτην, καὶ δευτέραν, χαὶ τρίτην ἡμέραν, ἑσπέ- Qa» τὲ χαὶ πρωΐαν, χωρὶς ἡλίου γεγονέναι, xai σε- λήνης, καὶ ἄστρων; τὴν δὲ οἱονεὶ πρώτην καὶ χωρὶς οὐρανοῦ; Τίς δ᾽ οὕτως ἠλίϑιος, ὡς οἱηϑῆναι τρόπον ἀνθρώπου γεωργοῦ τὸν ϑεὸν πεφυτευχέναι 2) παράδει-- σον ἐν Ἐδὲμ χατὰ ἀνατολὰς, χαὶ ξύλον) ζωῆς ἐν αὐτῷ πεποιηκέναι ὁρατὸν καὶ αἰσϑητὸν, ὥστε διὰ τῶν σωματιχῶν ὀδόντων γευσάμενον τοῦ χαρποῦ, τὸ ζῆν ἀναλαμβάνειν" χαὶ πάλιν χαλοῦ καὶ πονηροῦ μετέχειν τινὰ παρὰ τὸ μεμασῆσϑαι τὸ ἀπὸ τοῦδε τοῦ ξύλου λαμβανόμενον; ᾿Εὰν δὲ xci ὁ ϑεὸς 3) τὸ δειλινὸν ἐν τῷ παραδείσῳ περιπατεῖν λέγηται, χαὶ ὁ ᾿δὰμ ὑπὸ τὸ ξύλον χρύπτεσϑαι" οὐχ οἶμαι διστάζειν τινὰ περὶ τοῦ αὐτὰ τροπικῶς διὰ δοκούσης ἱστορίας, καὶ οὐ σω- ματιχῶς γεγενημένης, μηνύειν τινὰ μυστήρια. ᾿Αλλὰ x«l Κάϊν") ἐξερχόμενος ἀπὸ προσώπου τοῦ ϑεοῦ, σα- φῶς τοῖς ἐπιστήσασι φαίνεται κινεῖν τὸν ἐντυγχάνοντα ζητεῖν, τί πρόσωπον ϑεοῦ, καὶ τί ἐξέρχεσϑαί τινα ἀπ᾽

τὰ τοιαῦτα ζητεῖν, in edd. Tarini et Spenceri, interpun- ctüone plena post λάβωσι praemissa, tituli loco iis, quae subsequuntur, superscripta sunt.

1) Justinian. in. ep. ad Mennam Patriarch. Constant. (Mansi ampliss. collect. Concilior. Tom. 1X.) pag. 533. ὁρίσεται. --- Cfr. Origenianor, lib. II. quaest. VIII. num. 6., quaest. XI. num. 12., et quaest, ΧΙ. num. 2. coll. ed. Redep. pag. 66. num. 25.

3) Cfr. Gen. II, 8. 3) Cfr, Gen. II, 9.

3) Cfr. Gen. III, 8. 5) Cfr. Gen. IV, 16.

Purocari. Car. I 21

αὐτοῦ. Καὶ τί δεῖ πλείω λέγειν, τῶν μὴ πάνυ &u- βλέων μυρία ὅσα τοιαῦτα δυναμένων συναγαγεῖν, γε- γραμμένα μὲν ὡς γεγονότα, οὐ γεγενημένα δὲ κατὰ τὴν λέξιν; ᾿Δλλὰ xci τὰ εὐαγγέλια δὲ τοῦ αὐτοῦ εἴδους τῶν λύγων πεπλήρωται" εἷς ὑψηλὸν 1) ὄρος τὸν IncoUv ἀναβιβάζοντος τοῦ διαβόλου, ip ἐχεῖϑεν αὐτῷ δείξη τοῦ παντὸς χόσμου τὰς βασιλείας, zal τὴν δόξαν αὐ- τῶν. Τίς γὰρ οὐκ ἂν τῶν μὴ παρέργως ἀναγινωσκόν-- των τὰ τοιαῦτα, χαταγινώσκοι τῶν οἱομένων τῷ τῆς σαρχὸς ὀφϑαλμῷ, δεηθέντι ὕψους ὑπὲρ τοῦ χατανοη-- ϑῆναι δύνασϑαι τὰ χατωτέρω, xci ὑποχείμενα, ἑωρᾶ- σθαι τὴν Περσῶν, x«l Σχυϑῶν, καὶ ᾿Ινδῶν, καὶ Παρ- ϑυαίων βασιλείαν, x«i ὡς δοξάζονται παρὰ ἀνθρώποις οἱ βασιλεύοντες; Παραπλησίως δὲ τούτοις καὶ ἄλλα μυρία ἀπὸ τῶν εὐαγγελίων ἔνεστι τὸν ἀχριβοῦντα τὴη-- ρῆσαι, ὑπὲρ ToU συγκαταϑέσϑαι συνυφαίνεσϑαι ταῖς χατὰ τὸ δητὸν γεγενημέναις ἱστορίαις, ἕτερα μὴ συμ-- βεβηκότα. .

17. ᾿Εὰν δὲ χαὶ ἐπὶ τὴν νομοϑεσίαν ἔλθωμεν τὴν Μωσέως, πολλοὶ τῶν νύμων, τῷ ὅσον ἐπὶ τῷ za ἑαυτοὺς τηρεῖσϑαι, τὸ ἄλογον ἐμφαίνουσιν, ἕτεροι δὲ τὸ ἀδύνατον. Τὸ μὲν ἄλογον, γῦπες 3) ἐσϑίεσϑαι ἀπι- γορευόμενοι, οὐδενὸς οὐδὲ ἐν τοῖς μεγίστοις λιμοῖς ἐχ- βιασϑέντος ὑπὸ τῆς ἐνδείας ἐπὶ τοῦτο τὸ ζῶον φϑάσαι" χαὶ ὀχταήμερα παιδία ἀπερίτμητα ἐξολοϑρεύεσϑαι ἐκ τοῦ γένους αὐτῶν χελευόμενα" δέον, εἰ ὅλως ἐχρῆν τι σιερὶ τούτων χατὰ τὸ ῥητὸν νενομοϑετῆσϑαι, τοὺς πα- τέρας αὐτῶν χελεύεσϑαι ἀναιρεῖσθαι, ἢ τοὺς, παρ᾽ οἷς τρέφονται. Νῦν δέ φησιν ἡ γραφή: »ἀπερίτμητος 5) πᾶς ἄῤῥην, ὃς οὐ περιτμηϑήσεται τῇ ἡμέρᾳ τῇ ὀγδόῃ, ἐξολοϑρευϑήσεται 2x τοῦ γένους αὐτοῦ.« Εἰ δὲ καὶ ἀδύνατα νομοϑετούμενα βούλεσϑε ἰδεῖν, ἐπισχεψώμεϑα

!) Cfr. Νδιι, 1V, 8. ?) Cfr. Levit. XI, 14. 3) Cfr. Gen. XVII, 14.

22 OniGENIS

ὅτι τραγέλαφος") μὲν τῶν ἀδυνάτων ὑποστῆναι ζῶον τυγχάνει, ὃν ὡς χαϑαρὸν χελεύει MoGijg ἡμᾶς προς- φέρεσθαι" γρὺψ 3) δὲ οὐχ ἱστόρηταί ποτε ὑποχείριος ἀνθρώπῳ γεγονέναι, ὃν ἀπαγορεύει ἐσϑίεσθαι ὃ vo- μοϑέτης. ᾿Αλλὰ xai τὸ διαβόητον σάββατον τῷ ἀχρι- βοῦντι τό" ,καϑίσεσϑε5) ἕκαστος εἰς τοὺς οἴχους ὑμῶν" μηδεὶς ὑμῶν ἐχπορευέσϑω ix τοῦ τόπου αὐτοῦ τὴ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ" « ἀδύνατόν ἔστι χατὰ τὴν λέξιν φυλαχϑῆ- γαι" οὐδενὸς ζώου δυναμένου δὲ ὅλης χαϑέζεσϑαι τῆς ἡμέρας, καὶ ἀχινητεῖν ἀπὸ τοῦ καϑέζεσϑαι. «“«Ἰόπερ τινὰ μὲν οἱ ἐς περιτομῆς, x«i ὅσοι ϑέλουσι πλέον τῆς λέξεως δηλοῦσϑαι μηδὲν, οὐδὲ τὴν ἀρχὴν ζητοῦσιν; ὥσπερ τὰ περὶ τραγελάφου, x«i γρυπὸς, *) χαὶ γυπὸς, εἴς τινα δὲ φλυαροῦσιν εὑρεσιλογοῦντες, ψυχρὰς παρα- δόσεις φέροντες, ὥσπερ χαὶ περὶ τοῦ σαββάτου, φά- σχοντες τόπον ἕχάστῳ εἶναι δισχιλίους πήχεις. .4λ-- λοι δὲ, ὧν ἐστι “]οσίϑεος") ὁ Σαμαρεὺς, κχαταγι- γνώσχοντες τῆς τοιαύτης διηγήσεως, οἴονται ἐπὶ τοῦ σχήματος, ov ἂν καταληφϑῇ τις ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ σαβ- βάτου, μένειν μέχρις ἑσπέρας. ᾿Αλλὰ zai τὸ μὴ «i- ρειν 5) βάσταγμα ἐν τὴ ἡμέρᾳ τοῦ σαββάτου, ἀμή- χανον" διόπερ εἷς ἀπεραντολογίαν οἱ τῶν ᾿Ιουδαίων διδάσχαλοι ἐληλύϑασι, φάσκοντες βάσταγμα μὲν εἶναι τὸ τοιόνδε ὑπόδημα, οὐ μὴν καὶ τὸ τοιόνδε, καὶ τὸ ἥλους ἔχον σανδάλιον, οὐ μὴν χαὶ τὸ ἀνήλωτον" καὶ

1) Cfr. not, textui latin. (Tom. XXI.) apposita coll. ed. Redep. pag. 68. not. 11, 21. et Deut. XIV, 5. Addas Voss. lib. Ill. de progressu indololatriae cap. 99.

?) Cfr. Deut. XIV, 12. coll. Levit. XI, 13.

3) Cfr. Exod. XVI, 29. — *) Cfr. Levit. XI, 13. 14.

5) Cfr. lib. I. contra Cels. num. 57. coll. Baron. in Apparatu num. 12., Casaubon, Exercitat. l. ad App., Syne- sii epist. IV. ad Evoptium, atque ed, Redep. pag. 69. not. 14.

*) Cfr. Jerem. XVII, 21.

PuirLocAriA. Car. 1. 23

τὸ οὑτωσὶ ἐπὶ τοῦ ὦμου φορούμενον, οὐ μὴν xci ἐπὶ τῶν δύο μων.

18. El δὲ χαὶ ἐπὶ τὸ εὐαγγέλιον ἐλθόντες τὰ ὅμοια ζητήσαιμεν, τί ἂν εἴη ἀλογώτερον τοῦ " »μηδένα ") χατὰ τὴν ὁδὸν ἀσπάσησϑε' « ὅπερ ἐντέλλεσθαι vout- ζουσιν oi ἀχέραιοι τὸν σωτῆρα τοῖς ἀποστόλοις; ᾿Αλλὰ χαὶ δεξιὰ σιαγὼν τύπτεσϑαι λεγομένη, *) ἀπιϑανωτάτη ἐστί: παντὸς τοῦ τύπτοντος, εἰ μὴ ἄρα πεπονϑώς τι παρὰ φύσιν τυγχάνοι, τῇ δεξιῷ χειρὶ τύπτοντος τὴν ἀριστερὰν σιαγόνα. ᾿ἀδύνατον δὲ ἀπὸ τοῦ εὐαγγελίου 2011?) λαβεῖν δεξιὸν ὀφθαλμὸν σχανδαλίζοντα. Ἵνα γὰρ χαρισώμεϑα τὸ δύνασϑαι ἐχ τοῦ ὁρᾷν σχανϑδαλίζε-- σϑαί τινα, πῶς τῶν δύο ὀφϑαλμῶν ὁρώντων, τὴν αἷ-- τίαν ἀνενεχτέον ἐπὶ τὸν δεξιόν; Τίς δὲ χαὶ χατα- γνοὺς ἑαυτοῦ ἐν τῷ ἑωραχέναι γυναῖχα πρὸς τὸ ἐπι- ϑυμῆσαι, ἀναφέρων τὴν αἰτίαν ἐπὶ μόνον τὸν δεξιὸν ὀφθαλμὸν, εὐλόγως ἂν τοῦτον ἀποβάλλοι; ᾿Αλλὰ χαὶ ὃ ἀπόστολος νομοϑετεῖ, λέγων" ν»περιτετμημένος 4) τις ἐχλήϑη; Ms ἐπισπάσϑω.« Πρῶτον μὲν ὃ βουλόμενος ὄψεται, ὅτι παρὰ τὴν προζειμένην αὐτῷ ὁμιλίαν ταῦτά quo: Πῶς γὰρ περὶ γάμου χαὶ ἁγνείας νομοϑε- 1G ,' οὐ δόξει ταῦτα εἰχῆ παρεμβεβληχέναι; Ζεύτερον δὲ τίς ἐρεῖ ἀδιχεῖν τὸν, εἰ δυνατὸν, 5) διὰ τὴν παρὰ τοῖς πολλοῖς νομιζομένην ἀσχημοσύνην ἐπὶ τῷ πε- ριτετμῆσϑαι, ἐπιδιδόντα ἑαυτὸν τῷ ἐπισπάσασϑαι; Ταῦτα δὲ ἡμῖν πάντα εἴρηται ὑπὲρ τοῦ δεῖξαι, ὅτι σχο-- πὸς τῇ δωρουμένῃ ἡμῖν ϑείᾳ δυνάμει τὰς ἱερὰς γρα- φάς ἐστιν, οὐχὶ τὰ ὑπὸ τῆς λέξεως παριστάμενα μόνα

1) Cfr. Luc. X, 4. coll. Matth. X, 11. seqq. ?) Cfr. Matth. V, 39. 3) Cfr. Matth. V, 29. 4) Cfr. I Cor. VII, 18.

5) Cfr. Hieronym. in Comment. ad Jesaiae cap. LII., Epiphan. libr. de rnensuris et ponderibus, Cornel. Cels. lib. VH. cap. 25. coll. ed. Redep. pag. 70. not. 16. et 18. Addas Josephi antiqq. XII, 6.

24 OniGENIS

ἐχλαμβάνειν' ἐνίοτε τούτων, ὅσον ἐπὶ τῷ ῥητῷ, οὐκ ἀληϑῶν, ἀλλὰ καὶ ἀλόγων καὶ ἀδυνάτων τυγχανόν-- των" χαὶ ὅτι προσύφανταί τινα τῇ γενομένῃ ἱστορίᾳ, χαὶ τὴ κατὰ τὸ ῥητὸν χρησίμων νομοϑεσίᾳ.

19. Ἵνα"). δὲ μὴ ὑπολάβη τις ἡμᾶς ἐπὶ πάντων τοῦτο λέγειν, ὅτι οὐδεμία ἱστορία γέγονεν, ἐπεί τις οὐ γέγονε" xai οὐδεμίᾳ νομοϑεσία κατὰ τὸ Ónróv τηρητέα ἐστὶν, ἐπεί τις χατὰ τὴν λέξιν ἄλογος τυγχάνει, ἢ ἀϑύ-- νατος" ἢ ὅτι τὰ περὶ τοῦ σωτῆρος γεγραμμένα χατὰ τὸ αἰσϑητὸν οὐχ ἀληϑεύεται" ἢ ὅτι μηδεμίαν vouo- ϑεσίαν αὐτοῦ χαὶ ἐντολὴν φυλαχτέον" AtziÉov, ὅτι σαφῶς ἡμῖν παρίσταται περί τινων τὸ τῆς ἱστορίας εἶναι ἀληϑές: ὡς ὅτι ᾿Αβραὰμ ἐν τῷ διπλῷ σπηλαίῳ ἐτάφη) ἐν XiBoou , καὶ "Ioacz, χαὶ Ἰαχὼβ, χαὶ ἑχά-- στου τούτων μία γυνή" x«i ὅτι Σίχημα 5) μερὶς dédo- ται τῷ Ἰωσὴφ, καὶ Ἱερουσαλὴμ μητρόπολίς ἔστι τῆς ᾿Ιουδαίας, ἐν ἣ ὠχοδόμητο ὑπὸ Σολομῶντος ναὸς ϑεοῦ, χαὶ ἄλλα μυρία. Πολλῷ γὰρ πλείονά ἔστι τὰ χατὰ τὴν ἱστορίαν ἀληϑευόμενα τῶν προσυφανϑέντων γυ- μνῶν πνευματιχῶν. Πάλιν τε αὖ τίς οὐκ ἂν εἴποι τὴν λέγουσαν ἐντολήν" »τίμα ) τὸν πατέρα καὶ τὴν μη- τέρα, ἵνα εὖ σοι γένηται'« χωρὶς πάσης ἀναγωγῆς χοησίμην τυγχάνειν χαὶ τηρητέαν γε, xal τοῦ ἀποστό- λου Παύλου) χρησαμένου ταύτῃ αὐτολεξεί; Τί δὲ δεῖ λέγειν περὶ τοῦ" »005) μοιχεύσεις" οὐ φονεύσεις" οὐ χλέψεις" οὐ ψευδομαρτυρήσεις;α Καὶ πάλιν ἐν τῷ εὐαγγελίῳ ἐντολαί εἰσι γεγραμμέναι οὐ ζητούμεναι, πότερον αὐτὰς χατὰ τὴν λέξιν τηρητέον, ἢ οὔ" ὡς ἡ

1) Cfr. ed. Redep. pag. 71. not. 3. coll. Apol. Pamph. (Opp. Orig. Tom. IV. Append.) pag. 35. et 37., Orige- nianor. lib. II. quaest. XIII. num. 1.

?) Cfr. Gen. XXV, 9. 10. coll. XXIII, 19. 20. 3) Cfr. Gen. XLVIII, 22. coll. Jos. XXIV, 32. 3) Cfr. Exod. XX, 12. 5) Cfr. Ephes. VI, 2. 3. $) Cfr. Exod. XX, 13 — 16. coll. Matth, V, 21. 27. 33.

Pumocarmn. Car. I. 25

φάσχουσα" ,2y0!) δὲ λέγω ὑμῖν, ὃς ἐὰν ὀργισϑὴ

τῷ ἀδελφῷ αὐὑτοῦ,« χαὶ τὰ ἑξῆς. Καί »νἐγὼ 3) δὲ € - ^ τ , 04 LY * - » ,

λέγω ὑμῖν, μὴ óuo0ct 0Àcoc.« Καὶ παρὰ τῷ ἀποστόλῳ

τὸ ῥητὸν τηρητέον᾽ »νουϑετεῖτε3) τοὺς ἀτάχτους, πα-

ραμυϑεῖσϑε τοὺς ὀλιγοψύχους" ἀντέχεσϑε τῶν ἀσϑε--

γούντων, μαχροϑυμεῖτε πρὸς πάντας" « εἰ χαὶ παρὰ , , M

τοῖς φιλοτιμοτέροις δύναται σώζειν ἕχαστον αὐτῶν,

5 - ^ . - D ^ * c ^ * μετὰ τοῦ μὴ ἀϑετεῖσϑαι τὴν χατὰ τὸ ῥητὸν ἐντολὴν, βάϑη ϑεοῦ σοφίας. Ὁ μέντοι γε ἀχριβὴς ἐπί τινων

, 4 - , "RET 4, περιελχυσϑήσεται, χωρὶς πολλῆς βασάνου μὴ δυνάμενος ἀποφήνασθαι, πότερον ἥδε ἡ νομιζομένη ἱστορία yé- γονε χατὰ τὴν λέξιν, ἢ οὔ καὶ τῆσδε τῆς νομοϑεσίας

^ € ^ ^ »^ » ^ - - , - * τὸ δητὸν τηρητέον, ἢ OU. Διὰ τοῦτο δεῖ ἀκριβῶς τὸν ἐντυγχάνοντα, τηοοῦντα τὸ τοῦ σωτῆρος ποόσταγμα τὸ d , by ἽΝ Ν yu λέγον" »ἐρευνᾶτε *) τὰς γραφάς" « ἐπιμελῶς βασανίζειν, - ^ ^ D 2t B ΄ s - n0 πῆ τὸ χατὰ τὴν λέξιν ἀληϑές ἐστιν, χαὶ πῆ ἀδύνατον, χαὶ ὅση δύναμις, ἐξιχνεύειν ἀπὸ τῶν ὁμοίων φωνῶν τὸν πανταχοῦ διεσπαρμένον τῆς γραφῆς νοῦν τοῦ χατὰ ^ p ΕῚ , τὴν λέξιν ἀδυνάτου.

20. ᾿Επεὶ τοίνυν, ὡς σαφὲς ἔσται τοῖς ἐντυγχά-- γουσιν, ἀδύνατος μὲν ὃ ὡς πρὸς 10 δητὸν εἱρμὸς, οὐκ ἀδύνατος δὲ, ἀλλὰ xci ἀληϑὴς Ó προηγούμενος" ὅλον τὸν νοῦν φιλοτιμητέον καταλαμβάνειν, συνείροντα τὸν περὶ τῶν χατὰ τὴν λέξιν ἀδυνάτων λόγον γοητῶς τοῖς οὐ μόνον οὐχ ἀδυνάτοις, ἀλλὰ καὶ ἀληϑέσι χατὰ τὴν ἱστορίαν, συναλληγορουμένοις τοῖς, ὅσον ἐπὶ τῇ λέξει, μὴ γεγενημένοις. Ζιαχείμεθα γὰρ ἡμεῖς περὶ πάσης τῆς ϑείας γραφῆς, ὅτι πᾶσα μὲν ἔχει τὸ πνευ-- ματιχὸν, οὐ πᾶσα δὲ τὸ σωματιχόν' πολλαχοῦ γὰρ ἐλέγχεται ἀδύνατον ὃν τὸ σωματικόν. “ιόπερ πολ-- λὴν προσοχὴν συνεισαχτέον τῷ εὐλαβῶς ἐντυγχάνοντι

!) Cfr. Math, V, 22. ,.3) Matth, V, 34. 3) Cfr. I Thess. V, 14. *) Ev. Joaun. V, 39.

26 OnRIGENIS

ὡς ϑείοις γρώμμασι ταῖς ϑείαις βίβλοις" ὧν ὃ χαραχτὴρ τῆς νοήσέως τοιοῦτος ἡμῖν φαίνεται.

Ἔθνος τι ἐπὶ γῆς ἀπαγγέλλουσιν οἱ λόγοι ἐξειλέ- χϑαι τὸν ϑεὸν, 0 χαλοῦσιν ὀνόμασι πλείοσι. Καλεῖται γὰρ τοῦτο 10 πῶν ἔϑνος Ἰσραήλ" λέγεται δὲ καὶ "[a- χώβ. Ὅτε δὲ διήρητο χατὰ τοὺς χρόνους Ἱεροβοὰμ, υἱοῦ Νάβατ, αἱ μὲν ὑπὸ τούτῳ λεγόμεναι φυλαὶ δέχα ὠνομάσθησαν ᾿Ισραήλ᾽ αἱ δὲ λοιπαὶ δύο χαὶ ἡ «Ἱευιτιχὴ, ὑπὸ τῶν ix σπέρματος τοῦ “]αυὶδ βασι-- λευόμεναι, Ιούδας. Ὁ δὲ σύμπας τόπος, ὅντινα ᾧκουν oí ἀπὸ τοῦ ἔϑνους, δεδομένος αὐτοῖς ἀπὸ τοῦ ϑεοῦ, χαλεῖται Ιουδαία, ἧς μητρόπολις TegovacAgu"* μητρό- πολις δηλονότι πλειόνων πόλεων, ὧν τὰ ὀνόματα πολ-- λαχοῦ μὲν xci ἄλλοϑι διεσπαρμένως χεῖται, ὑφ᾽ ἕν δὲ χατειλεγμέναι εἰσὶν ἐν ᾿Ιησοῦ τῷ τοῦ Ναυῆ.

21. Τούτων οὕτως ἐχόντων, ὑψῶν τὸ διανοητι-- χὸν ἡμῶν ὃ ἀπόστολός φησέ που" 5 βλέπετε") τὸν ᾿Ισραὴλ χατὰ σάρχα" « ὡς ὄντος τινὸς ᾿Ισραὴλ χατὰ πνεῦμα, Καὶ ἀλλαχοῦ λέγει" »οὐ3) γὰρ τὰ τέχνα τῆς σαρχὸς, ταῦτα τέχνα τοῦ ϑεοῦ" οὐδὲ πάντες οἱ ἐξ ᾿Ισραὴλ, οὗτοι ᾿ἸΙσραήλι« ..41λ} 5) οὐδὲ ὁ ἐν τῷ φανερῷ, "Iovdeióg ἐστιν, οὐδὲ ἡ ἐν τῷ φανερῷ, ἐν σαρχὶ, περι-- τομή" ἀλλ ὁ ἐν τῷ χρυπτῷ Ἰουδαῖος, χαὶ περιτομὴ χαρδίας, ἐν πνεύματι, οὐ γράμματι... Εἰ γὰρ ἡ χρίσις τοῦ ᾿Ιουδαίου ἔχ τοῦ χρυπτοῦ λαμβάνεται, νοητέον, ὅτε ὥσπερ Ιουδαίων σωματικόν ἔστι γένος, οὕτω τῶν ἐν χρυπτῷ Ιουδαίων ἐστέ τι ἔϑνος, τῆς ψυχῆς τὴν εὐγέ- y&&y ταύτην χατά τινας λόγους ἀποῤῥήτους χεχτημέ- γης. ᾿Αλλὰ zal πολλαὶ προφητεῖαι περὶ τοῦ ᾿Ισραὴλ χαὶ τοῦ Ιούδα προφητεύουσι, διηγούμεναι τὰ ἐσόμενα αὐτοῖς. Καὶ οὐ δήπου αἱ τοσαῦται τούτοις γεγραμμέ- vct ἐπαγγελίαι, ὅσον ἐπὶ τῇ λέξει ταπειναὶ τυγχάνου-

!)I Cor. X, 18... ?) Cfr. Rom. IX, 8. 6. 3) Cfr. Rom. II, 28. 29.

PurrocArrm. Car. I. 2T

" οὶ 3-32 - 3224 σαι, zal οὐδὲν ἀνάστημα παριστῶσαι, χαὶ ἀξίωμα ἔπαγ-- γελίας ϑεοῦ, οὐχὶ ἀναγωγῆς μυστιχῆς δέονται; Εἰ δὲ αἱ ἐπαγγελίαι νοηταί εἰσι δὲ αἰσϑητῶν ἀπαγγελ-- λόμεναι" χαὶ οἷς αἱ ἐπαγγελίαι, οὐ σωματιχοί. Καὶ ἕνα μὴ ἐπιδιατρίβωμεν τῷ λόγῳ τῷ περὶ τοῦ ἐν χρυ- πτῷ ᾿Ιουδαίου, zai τοῦ περὶ τοῦ ἔσω ἀνθοώπου ᾿Ισραη-- λίτου, χαὶ τούτων αὐτάρχων ὄντων τοῖς μὴ ἀχέντροις" ἐπὶ τὸ προχείμενον ἐπανερχύμεϑα, zat φαμεν τὸν ᾿Ιαχὼβ πατέρα εἶναι τῶν δώδεκα πατριαρχῶν, χἀχεί-- vov; τῶν δημάρχων" χαὶ ἔτι ἐχείνους τῶν ἑξῆς ἸΙσραη-- - * , τ ec K 3. - MJ ΕΣ λιτῶν. “4ρ᾽ ovv οἱ μὲν σωματικοὶ ᾿Ισραηλῖται τὴν ἀνά- γωγὴν ἔχουσιν ἐπὶ τοὺς δημάρχους, χαὶ οὗ δήμαρχοι πρὸς τοὺς πατριάρχας, οἱ δὲ πατριάρχαι πρὸς τὸν "Ia- zB, καὶ τοὺς ἔτι ἀνωτέρω; Οἱ δὲ γοητοὶ ᾿Ισραηλῖται, ὧν τύπος ἦσαν oí σωματικοὶ, οὐχὶ dx δήμων εἰσὶ, τῶν δήμων iz φυλῶν ἐληλυϑότων, zal τῶν φυλῶν ἀπὸ ἑνός τινος, γένεσιν, οὐ τοιαύτην σωματιχὴν ἔχοντος, ἀλλὰ τὴν κρείττονα, γεγενημένου χἀχείνου àz τοῦ ᾿Ισαὰκ, , , n ^ud 23 V , » χαταβεβηκότος χἀχείνου iz τοῦ goacu, πάντων &va- ^. Li ^ € € ΕῚ ΄ T - γομένων ἐπὶ τὸν "4óGu, ὧν ὃ ἀπόστολος εἶναί (φησι τὸν Χριστόν; Πᾶσα γὰρ ἀρχὴ πατριῶν τῶν ὡς πρὸς ^ - er * ^ EJ ^ -- - 32) τὸν τῶν ὕλων θεὸν, χατωτέρω ἀπὸ τοῦ Χριστοῦ ἤρ- f«ro τοῦ μετὰ τὸν τῶν ὅλων ϑεὸν καὶ πατέρα" οὕτω πατρὸς ὕντος πάσης ψυχῆς, ὡς ὁ '"4óàu πατήρ ἐστι πάντων ἀνϑρώπων. Ei δὲ xci ἡ Εὔα ἐπιτέτευχται τῷ ἀποστόλῳ εἷς τὴν ἐχχλησίαν ἀναγομένη, οὐ ϑαυμα- ^ - fus - » 4 , στὸν τοῦ Καὶν ἐκ τῆς Εὔας γεγενημένου, χαὶ πάντων τῶν ἑξῆς ἀναγωγὴν ἐχόντων ἐπὶ τὴν Εὔαν, ἐχτυπώ-- ματα τῆς ἐχχλησίας τυγχάνειν" πάντων ἀπὸ τῆς ἔχκχλη-- σίας προηγουμένῳ λόγῳ γεγενημένων. ἱ ^ , *

22. Ei δὲ πληχτιχά ἔστι τὰ περὶ τοῦ ᾿Ισραὴλ, zci τῶν φυλῶν, xai τῶν δήμων αὐτοῦ ἡμῖν εἰρημένα, ἐπὰν ΄ [j , ^ UJ , φάσχῃ ὁ σωτήρ" »oUx!) ἀπεστάλην εἰ μὴ εἰς τὰ πρό--

!) Matth. XV, 24.

28 OniGENIS

Bere τὰ ἀπολωλύτα οἴχου ᾿Ισραήλ᾽« οὐκ ἐχλαμβά- voutv ταῦτα ὡς οὗ πτωχοὶ τῇ διανοίᾳ ᾿Εβιωναῖοι,})

τῆς πτωχείας τῆς διανοίας ἐπώνυμοι" — ἐβίων γὰρ ὁ πτωχὸς παρ᾽ Ἑβραίοις ὀνομάζεται" --- ὥστε ὑπολα-

βεῖν ἐπὶ τοὺς σαρχίνους ᾿Ισραηλίτας προηγουμένως τὸν Χριστὸν ἐπιδεδημηκέναι. ,O0 3) γὰρ τὰ τέκνα τῆς σαρ-- χὸς, ταῦτα τέχνα τοῦ ÓtoU.« Πάλιν ὁ ἀπόστολος περὶ Ae € M - , ΄ er «3 »" τῆς Ἱερουσαλὴμ τοιαῦτα τινα διδάσχει, Ort »ἡ ἄνω “ερουσαλὴμ, ἐλευϑέρα ἐστὶν, ἥτις ἐστὶ μήτηρ ἡμῶν.« Καὶ ἐν ἄλλῃ ἐπιστολῇ" »ἀλλὰ 3) προσεληλύϑατε Σιὼν ὕρει, x«i πόλει ϑεοῦ ζῶντος, Ἱερουσαλὴμ ἐπουρα- γέῳ, zai μυριάσιν ἀγγέλων, πανηγύρει, ἐκχλησίᾳ πρω-- τοτόχων ἀπογεγραμμένων ἐν οὐρανοῖς« Ei τοίνυν ἐστὶν ἐν ψυχῶν γένει ὁ ᾿Ισραὴλ, χαὶ ἂν οὐρανῷ τις πόλις Ἱερουσαλήμ᾽ ἀχολουϑεῖ τὰς πόλεις ᾿Ισραὴλ μη- τροπόλει χρῆσθαι τῇ iv οὐρανοῖς ᾿Ιερουσαλὴμ, dzo- , - , ? , e - , λούϑως τῇ πάσῃ ᾿Ιουδαίᾳ. Ὅσα τοιγαροῦν προφητεῦε- ^ * ^ L1 55 3 - ται περὶ ᾿ερουσαλὴμ, χαὶ λέγεται περὶ) αὐτῆς, εἰ Παύλου ὡς ϑεοῦ ἀχούωμεν zci σοφίαν φϑεγγομένου, περὶ τῆς ἐπουρανίου πόλεως, καὶ παντὸς τοῦ τόπου τοῦ περιεκτιχοῦ τῶν πόλεων τῆς ἁγίας γῆς, νοητέον ^ ^ , , ^ € ^ » ΄ τὰς γραφὰς ἀπαγγέλλειν. Τάχα γὰρ ὁ σωτὴρ ἐπὶ ἐχεί-- γας ἡμᾶς ἀνάγων τὰς πόλεις, τοῖς εὐδοκιμήσασιν ἐν τῷ τὰς μνᾶς καλῶς φκχονομηχέναι, ἐπιστασίαν δίδωσι πέντε ἢ δέχα πόλεων. Εἰ τοίνυν oí προφητεῖαι αἱ

1) Cfr. lib. I. contra Cels. num. 1. (edd. Spenc.) pag. 56., ed. nostr. "Tom. XVIII. pag. 131, lib. V. con- tra Cels. num, 61. (edd. Spenc.) pag. 272., ed. nostr. Tom. XIX. pag. 283., ibid. num, 65. (edd, Spenc.) pag. 274., ed. nostr. Tom. XIX. pag. 295. coll. Neandr. hist. eccles. Tom. l. pag. 404, ed. Redep. pag. 75. not. 23.

3) Rom. IX, 8. 3) Cfr. Gal. 1V, 20:

4) Cfr. Hebr. XII, 22. 23.

*) Cfr. ed. Redep. pag. 76. not. 8, coll. Origenianor. lib. H. quaest, XI, num. 11.

PmnmrocarA; Capr.lL. - 209

περὶ Ιουδαίας, xai πεοὶ '"IegovanAzu, χαὶ ᾿Ισραὴλ, χαὶ "Dove, χαὶ Ιαχὼβ, μὴ σαρχίνως ἡμῶν ἐχλαμβανόντων ταῦτα, μυστήρια τοιάδε τινὰ ὑποβάλλουσιν, ἀκόλουϑον ἂν εἴη χαὶ τὰς προφητείας τὰς περὶ Αἰγύπτου, zai «Τἱἰγυπτίων, χαὶ Βαβυλῶνος χαὶ Βαβυλωνίων, xci Τύ-- ρου χαὶ Τυρίων, zai Σιδῶνος χαὶ Σιδωνίων, ἢ τῶν λοιπῶν ἐϑνῶν, μὴ μόνον περὶ τῶν σωματιχῶν τούτων -iyvntíov, χαὶ Βαβυλωνίων, καὶ Τυρίων, καὶ Σιδω- γέων προφητεύειν, ἀλλὰ χαὶ περὶ τῶν νοητῶν. El γὰρ ᾿Ισραηλῖται νοητοὶ, ἀχόλουϑον zal «Αἰγυπτίους εἶναι χαὶ Βαβυλωνίους νοητούς. Οὐδὲ γὰρ πάνυ ἁρμόζει τὰ ἐν τῷ ᾿Ιεζεχιὴλ.}) λεγόμενα περὶ «Ῥαραὼ βασιλέως «Αἰγύπτου, ἀνθρώπου τινὸς ἄρξαντος ἢ ἄρξοντος τῆς «Αἰγύπτου λέγεσθαι, ὡς δῆλον ἔσται τοῖς παρατηρου-- μένοις. Ὁμοίως τὰ περὶ τοῦ ἄρχοντος Τύρου,32) οὐ δύναται γνοεῖσϑαι περί τινος ἀνθρώπου ἄρξαντος τῆς Τύρου. Καὶ τὰ περὶ τοῦ Ναβουχοδονόσορ πολλαχοῦ λεγόμενα, καὶ μάλιστα ἐν τῷ Ἡσαΐᾳ,35) οὐχ οἷόν τε ἐχλαβεῖν περὶ τοῦ ἀνθρώπου ἐχείνου. Οὔτε γὰρ ἐξέπεσεν *) ἐχ τοῦ οὐρανοῦ, οὔτε ἑωσφόρος ἦν, οὐδὲ πρωὶ ἀνέτελλεν ἐπὶ τὴν γῆν ὃ Ναβουχοδονόσορ ὁ ἄν-- ϑρωπος. Οὐ μὴν οὐδὲ τὰ λεγόμενα ἐν τῷ ᾿ἸΙεζεχιὴλ.") περὶ “ἰγύπτου, ὡς τεσσαράχοντα ἔτεσιν ἐρημωϑησο-- μένης ποτὲ, ὥστε πόδα ἀνθρώπου μὴ εὐρεθϑῆναι ἐχεῖ, χαὶ ὡς ἐπὶ τοσοῦτον πολεμηϑησομένης ποτὲ, ὥστε τὸ αἷμα δ ὅλης αὐτῆς γενέσθαι μέχρι τῶν γονάτων" νοῦν τις ἔχων ἐχλήιψεται περὶ τῆς παραχειμένης 41-- γύπτου τοῖς τὰ σώματα ὑπὸ ἡλίου μεμελασμέγοις «ϊϑίοψι. 5)

1) Cfr. Ezech. XXIX — XXXIT. ?) Cfr. Ezech. XXVI — XXVIII. 3) Cfr. Jesai. XIV. 4) Cfr. Jesai. XIV, 412. 5) Cfr. Ezech. XXVI— XXXII.

$) Pauca abhinc praeterierunt Philocaliae editores

30 OnIGENIS , |

23. Τύχα!) δὲ ὥσπερ oi ἐντεῦϑεν κατὰ τὸν χοι- γὸν ϑάνατον ἀποθϑνήσχοντες, ἔχ τῶν ἐνταῦϑα πε- πραγμένων οἴχονομοῦνται,) εἰ χριϑεῖεν ἄξιοι τοῦ χα- λουμένου χωρίου ἅδου,2) τόπων διαφόρων τυγχάνειν χατὰ τὴν ἀναλογίαν τῶν ἁμαρτημάτων" οὕτως οἱ ἐχεῖ-- ϑεν, ἵν᾿ οὕτως εἴπω, ἀποθϑνήσχοντες εἷς τὸν ὥδην τοῦ- τον χαταβαίνουσι, χρινόμενοι ἄξιοι τῶν τοῦ παντὸς περιγείου τόπου διαφόρων οἰχητηρίων βελτιόνων, ἢ χειρόνων" χαὶ παρὰ τοῖσδε, ἢ τοῖσδε τοῖς πατράσιν" ὡς δύνασθαί ποτὲ ᾿Ισραηλίτην πεσεῖν ἐς Σχύϑας, καὶ Αἰγύπτιον εἰς τὴν Ιουδαίαν κατελϑεῖν. Πλὴν ὁ σω- ijo συναγαγεῖν ἠλϑε3) τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴχου ᾿Ισραήλ. Καὶ πολλῶν ἀπὸ τοῦ ᾿Ισραὴλ μὴ εἰξάν-- των τὴ διδασχαλίᾳ αὐτοῦ" οἱ ἀπὸ τῶν ἐϑνῶν χα- λοῦνται. *)

eec Ἀέχρυπται δὲ, ὡς ἡγούμεθα; iv ταῖς iaro- ρίαις ταῦτα. Καὶ γὰρ »ἡ5) βασιλείκ τῶν οὐρανῶν ὁμοία ἐστὶ ϑησαυρῷ χεχρυμμένῳ iv τῷ ἀγρῷ, ὃν εὐρὼν ἄνθρωπος ἔχρυψε; χαὶ ἀπὸ τῆς χαρᾶς αὐτοῦ ὑπάγει, χαὶ πάντα ὅσα ἔχει πωλεῖ, χαὶ ἀγοράζει τὸν ἀγρὸν ἐχεῖνον.« ᾿Ἐπιστήσωμεν οὖν, εἰ μὴ τὸ βλεπό-- μενον τῆς γραφῆς, καὶ τὸ ἐπιπόλαιον αὐτῆς, καὶ πρό-- χειρον, ὁ πᾶς ἔστιν ἀγρὸς πλήρης παντοδαπῶν τυγχά- vov φυτῶν" τὰ δὲ ἐναποχείμενα, xci οὐ πᾶσιν δρώ-- μενα, ἀλλ ὡσπερεὶ ὑπὸ τὰ βλεπόμενα φυτὰ χατορω--

quae qualia fuerint, e Rufini versione intelligitur. Lacuna expletur in Philocalia insertis verbis: Καὶ ue" ἕτερα.

1!) Cfr. lib. I. contra Cels. (edd. Spenc.) pag. 26., ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 66. seqq. coll. Origenianor. lib. 11. quaest. XI. num. 3.

?) Cfr. ed. Redep. pag. 77. not. 22. coll. Origenia- nor. lib. lI. quaest. XI. num. 3. — 3) Cfr. Matth. XV, 24.

3) Abhinc iterum nonnulla frustra desiderantur in Philocalia, nulla lacunae mentione facta. Sed cfr. (Tom. XXI. edit. nostr.) text.latinus, Hieronymi praecipue ver-

sio in notis apposita. *) Cfr. Matth. Xlll, 44.

PurocALm. Car. I. 3l

ρυγμένα, οἱ ϑησαυροὶ τῆς σοφίας χαὶ τῆς γνώσεως » L4 E e ^ - * - € 4 1 ἀπόχρυφοι" οὕς τινας TO πνεῦμα διὰ τοῦ “Ἡσαΐου ") σχοτειγοὺς, xci ἀοράτους, χαὶ ἀποχρύφους χαλεῖ" ϑεοῦ τοῦ μόνου δυναμένου τὰς χρυπτούσας αὐτοὺς πύλας χαλχᾶς 5) συντρίψαι, χαὶ τοὺς σιδηροῦς ἐπιχείμέγους

* - , , [28] € - y ^ μοχλοὺς ταῖς ϑύραις συνϑλάσαι, Vy εὐρεϑὴ πάντα τὰ ἐν τῇ Γενέσει περὶ τῶν διαφόρων ἀληϑινῶν ψυχῆς γενῶν, καὶ οἱονεὶ σπερμάτων, ἐγγύς που τοῦ ᾿Ισραὴλ ἢ πόῤῥω τυγχανόντων" zal ἡ ἐς “ἴγυπτον χάϑοδος 3) τῶν ἑβδομήχοντα ivzOv, ὕπως ἐχεῖ γένωνται ὡσεὶ τὰ ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ τῷ πλήϑει. ᾿,41λλ: ἐπεὶ οὐ

, € 2E , - - πὶ - - , "i ? 5 ^

πάντες οἱ ἐξ αὐτῶν φῶς εἶσι τοῦ χόσμου" »οὐ 5) γὰρ πάντες οἱ ἐξ ᾿Ισραὴλ, οὗτοι ᾿Ισραήλ᾽ « γίψονται ἐκ τῶν € n 6a A t * € 2» € ^ ^ yl -- ἘΝ ἑβδομήκοντα, χαὶ ὡσεὶ 5) ἄμμος ἡ παρὰ τὸ χεῖλος τῆς ϑαλάσσης ἡ ἀναρίϑμητος. 7)

Ὥσπερ δὲ πάντα τὰ τοῦ ϑεοῦ δωρήματα εἷς ὑπερ-- βολὴν μείζονά ἔστι τῆς ϑνητῆς ὑποστάσεως" οὕτω χαὶ 0 ἀκριβὴς λόγος τῆς περὶ πάντων τούτων σοφίας, παρὰ τῷ ϑεῷ, τῷ χαὶ οἴχονομήσαντι ταῦτα γραφῆναι, τυγ-- χάνων, ϑέλοντος τοῦ πατρὸς τοῦ λόγου, γένοιτο ἂν ἐν τὴ ἄχρως μετὰ πάσης φιλοτιμίας καὶ συναισθήσεως τῆς ἀνθρωπίνης ἀσϑενείας 5) τῇ περὶ τὴν χατάληψιν τῆς σοφίας χεχαϑαρμένῃ ψυχῆ. Ei δέ τις προπετέστε-- ρον ἑαυτὸν ἐπιδῷ, μὴ συνιδὼν τὸ ἀπόῤῥητον τῆς σο- φίας τοῦ ϑεοῦ, χαὶ τοῦ ἐν ἀρχῇ) πρὸς τὸν ϑεὸν λό-

n ; - “10 2 ὴ «s € * ^ ΄ yov, χαὶ αὐτοῦ ϑεοῦ "5) ὄντος" zcl ὅτι χατὰ τὸν λό--: γον x«i ϑεὸν, καὶ χατὰ τὴν παρ αὐτῷ σοφίαν, ταῦτα

1) Cfr. Jesai. XLV, 2. ?) Cfr. Jesai. XLV, 2.

3) Cfr. Gen. XLVI, 27. 4) Cfr. Gen. XXII, 17.

5) Rom. IX, 6. $) Cfr; Gen. XXII, 17:

7) Hactenus lib. IV. περὶ ἀρχῶν.

8) Uterque Cod. Thuani, Tarino teste: διανοίας ἀσϑενείας. 9?) Ev. Joann. 1, 1.

!9) Cfr. lib. II. contra Cels. num. 31.

32 ORIGENIS

!

x«l ζητητέον, χαὶ εὑρετέον' zai ἀνάγχη τὸν τοιοῦτον, tig μυϑολογίας χαὶ φλυαρίας ἐχπίπτοντα καὶ ἀναπλα- ῃ - Xo » , ε n ε -— ἡ , σμοὺς, τῷ περὶ ἀσεβείας ἑαυτὸν ὑποβαλεῖν !) χινδύνῳ. “Ἰιόπερ μνημονευτέον καὶ τῆς παρὰ τῷ Σολομῶντι ἐν τῷ ᾿Εκχλησιαστῇ περὶ τῶν τοιούτων ἐντολῆς, λέγοντι" »μὴ) σπεύσῃς τοῦ ἐξενεγχεῖν λόγον πρὸ προσώπου τοῦ ϑεοῦ. Ὅτι ὁ ϑεὸς ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω, καὶ σὺ ἐπὶ τῆς γῆς χάτω΄ διὰ τοῦτο ἔστωσαν οἱ λόγοι σου ὀλίγοι." Πρέπει δὲ τὰ ἅγια γράμματα πιστεύειν μηδεμίαν χε-- ραίαν ἔχειν χεγὴν σοφίας ϑεοῦ" ὁ γὰρ ἐντειλάμενος ἐμοὶ τῷ ἀνθρώπῳ, καὶ λέγων" »οὐκ) ὀφϑήσῃ ἐνώ- , , - Su , A πιὸν μου χενός" « πολλῷ πλέον αὐτὸς οὐδὲν xtvor ἐρεῖ. Ἔχ γὰρ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ λαβόντες οἱ προ-- φῆται λέγουσι" »διὸ πάντα πνεῖ τῶν ἀπὸ πληρώμα- τος.« Καὶ οὐδέν ἔστιν ἐν προφητείᾳ, ἢ νόμῳ, ἢ εὐαγ--

, m ΠῚ , e , » , H , . γελίῳ, v ἀποστόλῳ, 0 οὐχ ἔστιν ἀπὸ πληρώματος. Zhu τοῦτο ἐπεί ἔστιν ἀπὸ πληρώματος, πνεῖ τοῦ πληρώμα- τος τοῖς ἔχουσιν ὀφϑαλμοὺς βλέποντας τὰ τοῦ πληρώ--

τ ΄ - L ,

ματος, χαὶ cie ἀχούοντα TOY ἀπὸ πληρώματος, καὶ αἰσϑητήριον τῆς εὐωδίας τῶν ἀπὸ πληρώματος πνέον. .} ' , , , * ^ ὼ ,

Ἐὰν δέ ποτὲ ἀναγινώσχων τὴν γραφὴν προσχοψηῆς νοήματι, ὄντι) χαλῷ λίϑῳ προσχόμματος zai πέτρᾳ σχανδάλου, «lud σεαυτόν. My ἀπελπίσης γὰρ τὸν λίϑον τοῦτον τοῦ προσχύμματος, χαὶ τὴν πέτραν TOU

N uu 9 7

σκανδάλου ἔχειν νοήματα, ὥστ᾽ ἂν γενέσϑαι τὸ εἴρη-- μένον" szai?) ὁ πιστεύων οὐ χαταισχυνϑήσεται.« Πί-

1) Sic edd. Tarin. et Spenc. in textu; Tarin. in no- tis: 5Alter Cod. Thuani: ὑποβάλλειν, alter Codex Thuani, itemq. Cod. Reg. ὑποβαλεῖν.«

2) Cfr. Ecclesiast. V, 1. 3) Exod. XXXIV, 20.

*) Tarinus: 4Alter Cod. Thuani: ἀντιβολῶ. Sed neutrubi res satis procedit.^ — Forsan rectius legeris: ὄντι ὡς λίϑῳ zi. Versio Tarini: quae est veluti la- pis etc.

5) Cfr. Rom. X, 11. coll, Jesai. XXVIII, 16.

PumocArm. Car. [. 33

στευσον πρῶτον, x«l εὑρήσεις ὑπὸ τὸν νομιζόμενον σχώῴνδαλον πολλὴν ὠφέλειαν ἁγίαν. '

Ἔκ) τῶν εὶς τὸν πεντηχοστὸν ψαλμὸν ἐξηγητιχῶν. Ἔν μέρει τῆς κατὰ τὸν Οὐρίαν ἱστορίας τὴν ᾿ἀρχὴν ἀλληγορήσας, ἐπιφέρει.

, n T $72 v, ' τ * € Ei δέ τῳ βίαιον εἰναι δοκεῖ τὸ ἐκ μέρους μὲν íao- ρίαν ἀλληγορῆσαι, μὴ ἐξομαλίσαι δὲ αὐτὴν, δῆλον,

er - * , ““- 3: Α ^ , ὅτι ταῦτα μὲν μάτην λελέξεται, &ÀÀa δὲ elg τὸν τόπον t ^ » * * 20728 ^ ^ ζητητέον" εἰ μὴ «oc ini πλέον τις βασανίσας τὸ χατὶϊ τὸν τύπον, εὕροι πάντα ἀποχαταστῆσαι, χαὶ τὰ περὺ

τὸν ἀναιρεϑέντα &vó χαὶ τὴν δοχοῦ ὑτοῦ 7/6 6 v ἄνδρα, χαὶ τὴν δοκοῦσαν αὐτοῦ χρη- στότητα᾽ μὴ βουλομένου ") εἷς τὸν οἶκον αὐτοῦ γενέσϑαι χαὶ ἀναπαύεσθαι, τοῦ λαοῦ ἐν στρατοπέδῳ τυγχάνον-- τος χαὶ ἀγωνιῶντος. Οὐ οἶδα δὲ, πῶς οἱ φεύγοντες τὴν ἂν τούτοις ἀλληγορίαν, καὶ τὴν λέξιν Óv ἑαυτὴν ἀναγεγράφϑαι νομίζοντες, παραστήσονται τῷ βουλήματι τοῦ ἁγίου πνεύματος πράγματα ἀναγραφῆς ἀξιώσαν-- ? δ » , b 3 ' P ΕΣ , n τος" iq) oig οὐ μόνον ἀχολκσία, ἀλλὰ χαὶ ὠμότης καὶ ἀπανϑρωπία χατηγορεῖται τοῦ Zíavid,?) τολμήσαντος

Hi ]J - 2 , M —- , εἷς τὸν Οὐρίαν πρᾶγμα ἀλλότριον, χαὶ τοῦ τυχόντος ἤϑους μετρίως βελτιωϑέντος. "Eyo δὲ εἴποιμι ἂν, ὅτι ὥσπερ »«L*) χοίσεις 100 ϑεοῦ μεγάλαι zai δυσϑδιήγη-- τοί εἶσι, ,« δοκοῦσαι αἴτιαι τυγχάνειν τοῦ τὰς ᾿ἀπαιδεύ-- τους πλανᾶσϑαι ψυχάς" οὕτω xal αἱ γραφαὶ αὐτοῦ με- γάλαι μὲν χαὶ πεπληρωμέναι νοημάτων εἰσὶν ἀποῤῥή- των καὶ μυστιχῶν καὶ δυσϑεωρήτων" σφόδρα δὲ καὶ

1) Desiderantur in Codd., Tarino teste, verba: 'Ez τῶν --- ψαλμὸν ἐξηγητικῶν. --- Cfr.Philocal. edd. Tarn. pag. 92 — 84., edd. Spenc. pag. 20. coll. edd. Huet. Tom. l. pag. 90., ed. nostr. Tom. XII. pag. 3250. seq.

?y Edd. Philoc., itemq. edd. Huet. βουλύμενον.

3) Philoc. zfafí9. 3) Cfr. Sap. Sal. XVII, 1. OnicENIS OPERA Tow. XXV. 3

34 OniGENIS

δυσδιήγητοί εἶσι, χαὶ αἴτιαι δοχοῦσι τοῦ τὰς ἀπαιδεύ- τους πλανῶσϑαι τῶν ἑτεροδόξων ψυχὰς, ἀπερισχέπτως χαὶ μετὰ προπετείας κατηγορούντων τοῦ ϑεοῦ ἐξ ὧν οὐ νοοῦσι γραφῶν, x«i διὰ τοῦτο ἐχπιπτόντων ἐπὶ ἀναπλασμὸν ἄλλου ϑεοῦ. ᾿Ασφαλὲς οὖν τὸ περιμένειν τὴν ἑρμηνείαν τοῦ σαφηνιστοῦ λόγου, xal τῆς ἐν μυ- στηρίῳ σοφίας ἀποκεχρυμμένης, ἣν »οὐδεὶς 1) τῶν ἀρχόν-- των τοῦ αἰῶνος τούτου ἔγνωχε,« χατὰ νἀποχάλυψιν 5) μυστηρίου χρόνοις αἰωνίοις σεσιγημένου, φανερωϑέν-- τοςκ τοῖς ἀποστόλοις x«i τοῖς ἐχείνοις παραπλησίοις »διά τε γραφῶν προφητιχῶν,« zai τῆς γενομένης dg αὐτοὺς ἐπιφανείας τοῦ σωτῆρος ἡμῶν λόγου τοῦ ἐν ἀρχὴ πρὸς τὸν ϑεόν.3)

᾿Δπὸ) τῆς εἰς τὸ «ΤΖευϊτικὸν ὁμιλίας δευτέρας, εὐϑὺς μετὰ τὴν ἀρχήν.

Mr; νοήσαντες δὲ διαφορὰν ᾿Ιουδαϊσμοῦ ὁρατοῦ xal ᾿Ιουδαϊσμοῦ νοητοῦ, τουτέστιν ᾿Ιουδαϊςμοῦ φανεροῦ x«i Ιουδαϊσμοῦ τοῦ ἐν χρυπτῷ, οἱ") ἀπὸ τῶν ἀϑεω- τάτων χαὶ ἀσεβεστάτων αἱρέσεων, εὐθέως διέστησαν ἀπὸ τοῦ JovóciguoU, καὶ τοῦ ϑεοῦ τοῦ δόντος ταύτας τὰς γραφὰς, χαὶ ὅλον τὸν γόμον, καὶ ἀνέπλασαν ἕτε-- ρον ϑεὸν παρὰ τὸν δεδωχότα ϑεὸν τὸν νόμον καὶ τοὺς προφήτας, παρὰ τὸν ποιήσαντα οὐρανὸν καὶ γῆν. Τὸ δὲ οὐχ οὕτως ἔχει, ἀλλ᾿ ὁ δεδωχὼς τὸν νόμον, δέδωκε χαὶ τὸ εὐαγγέλιον" ὁ ποιήσας τὰ βλεπόμενα, δέδωκε

1) Cfr. I Cor. II; 7. 8.

?) Cfr. Rom. XVI, 25. 26.

3) Cfr. ev. Joann. 1, 1.

1) Cfr. Philoc. edd. Tarin, pag. 54— 56., edd. Spenc. pag. 21. coll, ed. nostr. Tom. LX. pag. 170. seq.

5) Tarin. in notis: ,Hi sunt ἀντιτάχται, δὲ ἀντί- ταξιν τὴν πρὸς τὸν δημιουργὸν dicti, quorum ϑεομάχος Gigas Marcion princeps. Cfr. lib. V. contra Cels, pag. (edd. Spence.) 207. coll. ed. nostr. Tom, XIX.

PnurLocALTA. Car, Il. 35

zai τὰ μὴ βλεπόμενα. Καὶ συγγένειαν ἔχει τὰ βλε- πόμενα, καὶ τὰ μὴ βλεπόμενα. Οὕτω δὲ ἔχει συγγέ- γειαν, ὥστε τὰ ἀόρατα 1") τοῦ ϑεοῦ ἀπὸ χτίσεως χόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα χαϑορᾶσϑαι. ΖΣυγγένειαν ἔχει χαὶ τὰ βλεπόμενα τοῦ νόμου, καὶ τῶν προφητῶν, πρὸς τὰ μὴ βλεπόμενα, ἀλλὰ νοούμενα 100?) νόμου zal τῶν προφητῶν. Ἐπεὶ οὖν συνέστηκεν ἡ γραφὴ καὶ αὐτὴ οἱονεὶ ἐκ σώματος μὲν τοῦ βλεπομένου, ψυχῆς δὲ τῆς ἐν αὐτῷ νοουμένης καὶ χαταλαμβανομένης, χαὶ πνεύματος τοῦ κατὰ τὰ ὑποδείγματα, καὶ σχιὰν τῶν ἐπουρανίων" φέρε, ἐπικαλεσάμενοι τὸν ποιήσαντα τῇ γραφὴ σῶμα καὶ ψυχὴν x«l πνεῦμα, σῶμα μὲν τοῖς πρὸ ἡμῶν, ψυχὴν δὲ ἡμῖν, πνεῦμα δὲ τοῖς ἐν τῷ μέλ-- λοντι αἰῶνι. χληρονομήσουσι ζωὴν αἰώνιον, χαὶ μέλλου-- σιν ἥκειν ἐπὶ τὰ ἐπουράνια, καὶ ἀληϑινὰ τοῦ νόμου, ἐρευνήσωμεν οὐ τὸ γράμμα, ἀλλὰ τὴν ψυχὴν ἐπὶ τοῦ παρόντος. Ei δὲ οἷοί τέ ἐσμεν, ἀναβησόμεϑα χαὶ ἐπὶ τὸ πνεῦμα, κατὰ τὸν λόγον τὸν περὶ τῶν ἀναγνωσϑει--

σῶν ϑυσιῶν.

Ὅτι χέχλεισται xci ἐσφράγισται ἡ ϑεία γραφή. Κεφάλαιον δεύτερον. '"Anó τοῦ εἷς τὸν πρῶτον ψαλμὸν Τόμου.

Κεχλεῖσϑαι3) καὶ ἐσφραγίσϑαι τὰς ϑείας γραφὰς οἱ ϑεῖοί φασι λόγοι, τῇ κλειδὶ τοῦ Zfavió, τάχα δὲ χαὶ σφραγῖδι, περὶ ἧς εἴρηται τό" »ἐχτύπωμα *) σφραγίδος,

!) Cfr. Rom. I, 20. ?) Deest τοῦ in edd. Spenc.

3) Cfr. edd. Tarin. pag. 56. seqq. edd. Spenc. pag. * 21. seqq. coll. ed. nostr. Tom. Xl. pag. 371. seqq.

4) Exod. XXVIII, 36. 3 *

36 OniGENIS

ἁγίασμα κυρίῳ" « τουτέστι τὴ δυνάμει τοῦ δεδωκότος αὐτὰς ϑεοῦ, τῇ ὑπὸ τῆς σφραγῖδος δηλουμένη. Περὶ μὲν οὖν τοῦ χεχλεῖσϑαι xci ἐσφραγίσϑαι, ὁ ᾿Ιωάννης ἀναδιδάσκει ἐν τῇ ἀποχαλύψει λέγων" »χαὶ 1) τῷ &y- γέλῳ τῆς ἐν φιλαδελφείᾳ ἐχχλησίας γράψον" τάδε λέ- γει ὃ ἅγιος, ὁ ἀληϑινὸς, ὁ ἔχων τὴν κλεῖδα τοῦ Zlavid, ὁ ἀνοίγων, καὶ οὐδεὶς κλείσει, καὶ κλείων, καὶ οὐδεὶς ἀνοίξει" οἶδά cov τὰ ἔργα: ἰδοὺ, δέδωκα ϑύραν ἐνώ-- πιόν Gov ἀνεῳγμένην, ἣν οὐδεὶς δύναται χλεῖσαι αὐὖ-- τήν.« Καὶ utv ὀλίγα" »χαὶ 3) εἶδον ἐπὶ τὴν δεξιὰν τοῦ χαϑημένου ἐπὶ τὸν ϑρόνον βιβλίον γεγραμμένον ἔσωϑεν, x«l ὄπισϑεν, χατεσ(ραγισμένον σφραγῖσιν ἑπτά. Καὶ εἶδον ἄγγελον ἰσχυρὸν, χηρύσσοντα (φωνῇ μεγάλῃ" τίς ἄξιος ἀνοῖξαι τὸ βιβλίον, καὶ λῦσαι τὰς φραγῖδας αὐτοῦ; αὶ οὐδεὶς ἠδύνατο ἂν τῷ οὐρανῷ. οὔτε ἐπὶ τῆς γῆς, οὔτε ὑποκάτω τῆς γῆς, ἀνοῖξαι τὸ βιβλίον, οὔτε βλέπειν αὐτό. Καὶ ἔχλαιον, ὅτι οὐδεὶς ἄξιος εὐρέϑη ἀνοῖξαι τὸ βιβλίον, οὔτε βλέπειν αὐτό. Καὶ εἷς ἐκ τῶν πρεσβυτέρων λέγει μοι" μὴ κλαῖε" ἰδοὺ, ἐνίχησεν ὁ λέων ὃ ix τῆς φυλῆς Ἰούδα, ἡ ῥίζα avi, ἀνοῖξαι τὸ βιβλίον, χαὶ τὰς ἑπτὰ σφραγῖδας αὐτοῦ.« Περὶ δὲ τοῦ ἐσφραγίσϑαι μόνον ὁ Ἡσαΐας οὕτως" »χαὶ 5) ἔσται ὑμῖν τὰ ῥήματα ταῦτα πώντα, ὡς οἱ λόγοι τοῦ βιβλίου τούτου τοῦ ἐσφραγισμένου, ὃ ἐὰν δῶσιν αὐτὸ ἀνθρώπῳ ἐπισταμένῳ γράμματα, λέγοντες" ἀνάγνωϑι ταῦτα' xal ἐρεῖ" οὐ δύναμαι ἀναγνῶναι, ἐσφράγισται γάρ. Καὶ δοθήσεται τὸ βιβλίον τοῦτο εἷς χεῖρας ἀν-- ϑρώπου μὴ ἐπισταμένου γράμματα, χαὶ ἐρεῖ" οὐχ ἐπί- σταμαι γράμματα. Ταῦτα γὰρ οὐ μόνον περὶ τῆς ἀποχαλύψεως ᾿Ιωάννου, καὶ τοῦ ᾿Ησαΐου νομιστέον λέ- γεσϑαι, ἀλλὰ xci περὶ πάσης ϑείας γραφῆς ὁμολογου-- μένως, χαὶ παρὰ τοῖς μετρίως ἐπαΐειν λόγων ϑείων

!) Apocal. IIl, 7. 8. 3) Cfr. Apocal. V, 1— 5. 3) Jesai. XXIX, 11. 12.

PnuirocALIA. Car. II. 31

δυναμένοις, πεπληρωμένης clviyuctoy, καὶ παραβολῶν, σχοτεινῶν τὲ λόγων, χαὶ ἄλλων ποιχίλων εἰδῶν ἀσα- φείας, δυσλήπτων τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει. Ὅπερ διδάξαι βουλόμενος zal ὃ σωτήρ φησιν, ὡς τῆς χλειδὸς οὔσης παρὰ τοῖς γραμματεῦσι καὶ Φαρισαίοις ox ἀγωνιζο- μένοις τὴν ὁδὸν εὑρεῖν τοῦ ἀνοῖξαι, τὸ" »νοὐαὶ 1) ὑμῖν τοῖς νομιχοῖς, ὕτι ἤρατε τὴν χλεῖδα τῆς γνώσεως" αὐ- τοὶ οὐκ εἰσήλθετε, καὶ τοὺς εἰσερχομένους οὐκ ἀφίετε εἰσελϑεῖν. «

Καὶ μεϑ' ἕτερα.

ηέλλοντες 5) δὲ ἄρχεσϑαι τῆς ἑρμηνείας τῶν ψαλ-- μῶν, χαριεστιάτην παράδοσιν ὑπὸ τοῦ Ἑβραίου ἡμῖν χαϑολιχῶς περὶ πάσης ϑείας γραφῆς παραδεδομένην προτάξομεν᾽" ἔξασχε γὰρ ἐχεῖνος ἐοιχέναι τὴν ὅλην ϑεόπνευστον γραφὴν, διὰ τὴν ἐν αὐτῇ ἀσάφειαν, πολ-- λοῖς οἴχοις ἐν olzíg μιᾷ χεχλεισμένοις, ἑκάστῳ δὲ οἴχῳ παρακεῖσθαι χλεῖν οὐ τὴν χατάλληλον αὐτῷ" καὶ οὕτω διεσχεδάσϑαι τὰς χλεῖς περὶ τοὺς οἴχουςγ) οὐχ ἅρμο- ζούσας χαϑ' ἑχάστην ἐχείνοις, οἷς παράκεινται" ἔργον δὲ εἶναι μέγιστον, εὑρίσχειν τε τὰς χλεῖς καὶ ἐφαρμό-- ζειν αὐτὰς τοῖς οἴχοις, oUg ἀνοῖξαι δύνανται" νοεῖσϑαι τοίνυν χαὶ τὰς γραφὰς οὔσας ἀσαφεῖς, οὐκ ἄλλοϑεν τὰς ἀφορμὰς τοῦ νοεῖσϑαι λαμβανούσας, ἢ παρ᾽ ἀλλή-- λων ἐχουσῶν ἐν αὐταῖς διεσπαρμένον τὸ ἐξηγητικόν. Ἡγοῦμαι γοῦν καὶ τὸν ἀπόστολον τὴν τοιαύτην ἔφοδον τοῦ συνιέναι τοὺς ϑείους λόγους ὑποβάλλοντα λέγειν" »&?) zal λαλοῦμεν, οὐκ iv διδαχτοῖς ἀνθρωπίνης σο-- qíag λόγοις, ἀλλ᾿ ἐν διδαχτοῖς πνεύματος, πνευματι-- χοῖς πνευματιχὰ συγχρίνοντες.«

!) Cfr. Luc. XI, 52. 2) Cfr. ed. nostr. Tom. Xl. pag. 374. seqq. ?) I Cor. II, 13.

3S8 ! ORIGENIS

Καὶ μετὰ πολλὰ συγχρίνων τοὺς ἑνιχῶς χειμένους ua- χαρισμοὺς πρὸς τοὺς πληϑυντιχῶς εἰρημένους, φησίν"

El δὲ »τὰ 1) λόγια χυρίου λόγια ἁγνὰ, ἀργύριον πεπυρωμένον, δοκίμιον τῇ γῆ, χεχαϑαρισμένον ἕπτα- πλασίως" « χαὶ μετὰ πάσης ἀχριβείας ἐξητασμένως τὸ ἅγιον πνεῦμα ὑποβέβληκεν αὐτὰ διὰ τῶν ὑπηρετῶν τοῦ λόγου; μήποτε χαὶ ὑμᾶς διαφεύγῃ ἡ ἀναλογία, xa ἣν ἐπὶ πᾶσαν ἔφϑασε γραφὴν ἡ σοφία τοῦ ϑεοῦ ϑεό- πνευστον μέχρι τοῦ τυχόντος γράμματος" καὶ τάχα διὰ τοῦτο ὁ σωτὴρ ἔφη" »ἱῶτα 3) ἕν ἢ μία χεραία οὐ μὴ παρέλϑη ἀπὸ τοῦ νόμου, ἕως ἂν πάντα γένηται.« Ὃν τρόπον γὰρ ἐπὶ τῆς κοσμοποιΐας ἡ ϑεία τέχνη οὐ uó- vov ἐν οὐρανῷ καὶ ἡλίῳ xci σελήνη χαὶ ἄστροις φαί- γεται δὲ ὅλων τῶν σωμάτων ἐἔχείνων πειροιτηκυῖα; ἀλλὰ χαὶ ἐπὶ γῆς ἕν ὕλη εὐτελεστέρᾳ τὸ αὐτὸ πεποίη- χεν, ὡς μὴ ὑπερηφανῆσϑαι ἀπὸ τοῦ τεχνίτου, μήτε τὰ σώματα τῶν ἐλαχίστων ζώων" πολλῷ δὲ πλέον καὶ τὰς ἐνυπαρχούσας ψυχὰς ἐν αὐτοῖς, ἑκάστης Ἰδίωμά τι λα- βούσης ἐν αὐτῇ, ὡς ἐν ἀλόγῳ σωτήριον" μήτε τὰ τῆς γῆς βλαστήματα, ἑἕχάστῳ ἐνυπάρχοντος τοῦ τεχνιχοῦ περὶ τὰς ῥίζας zal τὰ φύλλα zal τοὺς ἐνδεχομένους χαρποὺς, καὶ τὰς διαφορὰς τῶν ποιοτήτων" οὕτως ἡ μεῖς ὑπολαμβάνομεν περὶ πάντων τῶν ἐξ ἐπιπνοίας τοῦ ἁγίου πνεύματος ἀναγεγραμμένων, ὡς τῆς ἐπιδιδούσης τὴν ὑπὲρ ἄνθρωπον σοφίαν ἱερᾶς προνοίας διὰ τῶν γραμμάτων τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, λόγια σωτήρια ἐνεσπαρχυίας, ὡς ἔστιν εἰπεῖν, ἑκάστῳ γράμματι χατὰ τὸ ἐνδεχόμενον ἴχνη τῆς σοφίας. Χρὴ μέντοι γε τὸν ἅπαξ παραδεξάμενον τοῦ χτίσαντος τὸν κόσμον εἶναι ταύτας τὰς γραφὰς, πεπεῖσϑαι, ὅτι ὅσα περὶ τῆς χτί- σεως ἀπαντῷ τοῖς ζητοῦσι τὸν περὶ αὐτῆς λόγον, ταῦτα xci περὶ τῶν γραφῶν" ἔστι δέ γε καὶ ἐν τῇ “τίσει

1) Psalm. XII, 6. (XI.). ?) Matth. V, 18.

PnurocAriA. Car. III. 39

τινὰ ἀνθρωπίνη φύσει δυσεύρετα ἢ καὶ ἀνεύρετα. Καὶ οὐ διὰ τοῦτο κατηγορητέον τοῦ ποιητοῦ τῶν ὅλων. «Ῥέρε εἰπεῖν, ἐπεὶ ovy εὑρίσχομεν αἰτίαν βασιλίσχων χτίσεως, χαὶ τῶν ἄλλων Ἰοβόλων ϑηρίων" ἐνϑάδε γὰρ ὅσιον, τὸν αἰσϑανόμενον τῆς ἀσϑενείας τοῦ γένους ἡμῶν, xci ὅτι τέχνης ϑεοῦ λόγους, μετὰ πάσης ἀχρι- βείας τεϑεωρημένους, ἐχλαβεῖν ἡμῖν ἀμήχανον, ϑεῷ ἀνατιϑέναι τὴν τούτων γνῶσιν, ὕστερον ἡμῖν, ἐὰν ἄξιοι χριϑῶμεν, φανερώσοντι ταῦτα, περὶ ὧν νῦν εὐσεβῶς ἐπεστήσαμεν. Οὕτω τοίνυν καὶ ἐν ταῖς ϑείαις γραφαῖς χοὴ ὁρᾷν, ὅτι πολλὰ ἀπόχεινται ἐν αὐτοῖς δυσαπόδοτα ἡμῖν. Οἱ γοῦν ἐπαγγελλόμενοι μετὰ τὸ ἀποστῆναι τοῦ χτίσαντος τὸν χύσμον, χαὶ ὃν ἀνέπλασαν ὡς ϑεῷ προς-- τρέχειν, λυέτωσαν τὰς προσαγομένας ὑφ᾽ ἡμῶν αὐτοῖς ἀπορίας, ἢ τὸ ἑαυτῶν γε συνειδὸς πειϑέτωσαν, μετὰ τὸ τηλικοῦτον τόλμημα τῆς ἀσεβείας ἀναπεπαῦσϑαι, συμφώνως ταῖς παρ᾽ αὐτοῖς ὑποϑέσεσι περὶ τῶν ζητου-- μένων, χαὶ περὶ τῶν προσαγομένων αὐτοῖς ἀπορημά-- των, Ei γὰρ κἀχεῖ οὐδὲν ἧττον τὰ ἀπορήματα μένει, ἀποστάντων τῆς ϑεότητος" πόσῳ ὁσιώτερον ἣν μένον-- τας ἐπὶ τῆς ἐννοίας τῆς περὶ ϑεοῦ, ἀπὸ τῶν χτισμά-- των τοῦ γενεσιουργοῦ ϑεωρουμένου, μηδὲν ἄϑεον χαὶ ἀνόσιον περὶ τοῦ τηλικούτου ἀποφαίνεσϑαι ϑεοῦ;

zh& τέ εἴχοσι δύο τὰ ϑεύπνευστα βιβλία. Κεφάλαιον τρίτον. "Ex τοῦ αὐτοῦ tlg τὸν πρῶτον ψαλμὸν Touov.

Ἐπεὶ) δὲ ἐν τῷ περὶ ἀριϑμῶν τόπῳ ἑχάστου

, - ΄ / y - τ € ἀριϑμοῦ δύναμίν τινα ἔχοντος ἐν τοῖς οὖσιν, ἡ κατε-

1) Cfr. edd. Tarin. pag. 63. seq. edd. Spenc. pag. 24. coll. ed. nostr. Tom. ΧΙ, pag. 377. seq.

40 .— ORIGENIS

χρήσατο ὁ τῶν ὅλων δημιουργὸς εἰς τὴν σύστασιν, ὁτὲ μὲν τοῦ παντὸς, ὁτὲ δὲ εἴδους τῶν ἐν μέρει, προσέχειν δεῖ χαὶ ἐξιχνεύειν ἀπὸ τῶν γραφῶν τὰ περὶ αὐτῶν, χαὶ ἑνὸς ἑχάστου αὐτῶν. Οὐκ!) ἀγνοητέον οὖν, ὅτι xai τὸ εἶναι τὰς ἐνδιαϑήκους βίβλους, ὡς Ἕβραῖϊῖοι πα- ραδιδόασι, δύο χαὶ εἴχοσι, ὅσος ὁ ἁριϑμὸς τῶν. nap αὐτοῖς στοιχείων ἐστὶν, οὐκ ἄλογον τυγχάνει" ὡς γὰρ τὰ δύο χαὶ εἴχοσι στοιχεῖα εἰσαγωγὴ δοκεῖ εἶναι εἷς τὴν σοφίαν, xai τὰ ϑεῖα διδάγματα τοῖς χαραχτῆρσι τούτοις ἐντυπούμενα. τοῖς. ἀνθρώποις" οὕτω στοιχείωσίς ἐστιν dg τὴν Goqíav τοῦ ϑεοῦ, zcl εἰσαγωγὴ εἰς τὴν γνῶσιν τῶν ὄντων τὰ δύο χαὶ εἴχοσι ϑεόπνευστα βιβλία.

ΠῈΕερὶ σολοιχισμοῦ zc εὐτελοῦς φϑάσεως τῆς γραφῆς. Ἀεφάλαιον τέταρτον.

'Ex τοῦ τετάρτου Τόύμου. τῶν εἰς 10 χατὰ ᾿Ιωάννην, μετὰ τρία φύλλα τῆς ἀρχῆς.

Ὁ 3) διαιρῶν παρ᾿ ἑαυτῷ φωνὴν, καὶ σημαινόμενα, χαὶ πράγματα, x«Ó' ὧν χεῖται. τὰ σημαινόμενα, οὐ προσχόψει τῷ τῶν φωνῶν σολοιχισμῷ, ἐπὰν ἐρευνῶν εὑρίσκῃ τὰ πράγματα, χαϑ' ὧν χεῖνται αἵ φωναὶ, ὑγιῆ" χαὶ μάλιστα ἐπὰν ὁμολογῶσιν οἱ ἅγιοι ἄνδρες τὸν λόγον ) αὑτῶν x«l τὸ χήρυγμα οὐκ ἐν πειϑοῖ σο- φίας τῶν λόγων, ἀλλ᾿ ἐν ἀποδείξει πνεύματος χαὶ δυ- νάμεως.

') Cfr. Euseb. lib. VE. hist. eccles. cap. XXV., Ni- cephor. lib. V. cap. XVI. et Suidas in voce: οι γένης.

?) Cfr. edd. Tarin. pag. 64. seqq. edd. Spenc. pag. 24. seq. coll. ed. nostr. Tom. l. pag. 161. seq.

3) Cfr. 1 Cor. 1l, 4.

PnuirocaLnia. Car. IV. 41

Eia, εἰπὼν τὸν τοῦ Εὐαγγελίου σολοιχισμὸν, ἐπάγει. , μον; y

“τε δὲ οὐχ ἀσυναίσϑητοι οἱ ἀπόστολοι τυγχάνον- τες τῶν ἐν οἷς προσχύπτουσι, χαὶ περὶ ἃ. οὐκ ἡσχό- ληνται, φασὶν ἰδιῶται )) εἶναι τῶ λόγῳ, ἀλλ᾽ οὐ τῇ γνώσει" γομιστέον γὰρ, αὐτὸ οὐχ ὑπὸ Παύλου μόνον, ἀλλὰ χαὶ ὑπὸ τῶν λοιπῶν ἀποστόλων λέγεσϑαι ἄν. Ἡμεῖς δὲ x«i τό" »ἔχομεν ) δὲ τὸν ϑησαυρὸν τοῦτον ἐν ὀστρακίνοις σχεύεσιν, ἵνα ἡ ὑπερβολὴ τῆς δυνάμεως 7 τοῦ $toD, zci μὴ ἐξ guOv'« ἐξειλήφαμεν, og »ϑη- σαυροῦ« μὲν λεγομένου τοῦ ἀλλαχόσε ϑησαυροῦ τῆς γνώσεως zal σοφίας τῆς ἀποχρύφου" »ὀστραχίνωγ« δὲ »σχευῶν« τῆς εὐτελοῦς χαὶ εὐχαταφρονήτου παρ Ἕλ- λησι λέξεως τῶν γραφῶν ἀληϑῶς ὑπερβολῆς δυνάμεως τοῦ ϑεοῦ ἐμφαινομένης, ὅτι ἴσχυσε τὰ τῆς ἀληϑείας μυστήρια, xci ἡ δύναμις τῶν λεγομένων ovx ἐμποδι-- ζομένη ὑπὸ τῆς εὐτελοῦς φράσεως φϑάσαι ἕως περάτων γῆς, καὶ ὑπαγαγεῖν τῷ “Χριστοῦ λόγῳ οὐ μόνον τὰ μωρὰ τοῦ κόσμου; ἀλλ ἔστιν ὅτε καὶ τὰ σοφὰ αὐτοῦ. Βλέπομεν γὰρ τὴν χλῆσιν,) οὐχ ὅτι οὐδεὶς σοφὸς χατὰ σάρχα, ἀλλ ὅτι οὐ πολλοὶ σοφοὶ κατὰ σάρχα. ᾿Αλλὰ χαὶ ὀφειλέτης) io: ΠῸαῦλος χαταγγέλλων τὸ εὐαγγέλιον, οὐ μόνον Βαρβάροις παραδιδόναι τὸν λό- γον, ἀλλὰ χαὶ Ἕλλησι, καὶ οὐ μόνον ἀνοήτοις τοῖς εὐ-- χερέστερον συγκατατιϑεμένοις, ἀλλὰ χαὶ σοφοῖς" ἱχά-- voto?) γὰρ ὑπὸ ϑεοῦ διάχογος εἶναι τῆς καινῆς δια- ϑήχης, χρώμενος ἀποδείξει πνεύματος χαὶ δυνάμεως, ἕνα ἡ τῶν πιστευόντων συγχατάϑεσις μὴ ἢ ἂν σοφίᾳ ἀνθρώπων, ἀλλ᾿ ἐν δυνάμει ϑεοῦ. Ἴσως γὰρ εἰ χάλ-- Aog χαὶ περιβολὴν φράσεως, ὡς τὰ παρ᾽ “λλησι ϑαυ-- μαζόμενα, εἶχεν ἡ γραφὴ, ὑπενόησεν ἄν Tig οὐ τὴν

1) II. Cor. ΧΙ, 6. 2) Cfr. II. Cor. IV, 7. 3) 1 Cor. 1, 26. 27. 4) Rom. I, 14. ?) ΤΙ Cor. 1I], 6. — I Cor. 1], 4. 5.

42 ORIGENIS

ἀλήϑειαν χεχρατηχέναι τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ τὴν ἐμ-- φαινομένην ἀχολουϑίαν χαὶ τὸ τῆς φράσεως χάλλος ἐψνυχαγωγηχέναι τοὺς ἀχροωμένους, καὶ ἠπατηγὸς αὐὖ-- τοὺς προσειληφέναι.

Τίς ἡ πολυλογία, καὶ τίνα τὰ πολλὰ βιβλία: καὶ ὅτι πᾶσα ἡ ϑεόύόπνευστος γραφὴ £v βιβλίον ἐστέν.

Κεφάλαιον πέμπτον.

'Ex τοῦ πέμπτου Τόμου τῶν εἰς τὸ κατὰ ᾿Ιωάννην, εἷς τὸ προοίμιον.

᾿Επεὶ ") μὴ ἀρκούμενος τὸ παρὸν ἀνειληφέναι πρὸς ἡμᾶς ἔργον τῶν τοῦ ϑεοῦ ἐργοδιωχτῶν, xci ἀπόντας τὰ πολλά σοι σχολάζειν καὶ τῷ πρὸς σὲ καϑήκοντι ἀξιοῖς, ἐγὼ ἐκκλίνων τὸν κάματον, xci περιϊστάμενος τὸν παρὰ ϑεοῦ τῶν ἐπὶ τὸ γράφειν εἷς τὰ ϑεῖα ἕἑαυ-- τοὺς ἐπιδεδωχότων κίνδυνον, συναγορεύσαιμι ἂν ἐμαυ-- τῷ ὑπὸ τῆς γραφῆς παραιτούμενος τὰ πολλὰ ποιεῖν βιβλία. Φησὶ γὰρ ἐν τῷ ᾿Εχχλησιαστῇ Σολομῶν" »vié?) μου, φύλαξαι τοῦ ποιῆσαι βιβλία πολλά" οὐκ ἔστι πε-- ρασμὸς, καὶ μελέτη πολλὴ χόπωσις σαρκός«« Ἡμεῖς γὰρ, εἰ μὴ ἔχει γοῦν τινὰ χεχρυμμένον καὶ ἔτι ἡμῖν ἀσαφῆ ἡ λέξις ἡ προκειμένη, ἄντιχρυς παραβεβήκα- μὲν τὴν ἐντολὴν μὴ φυλαξάμενοι ποιῆσαι βιβλία πολλά.

Εἴτα, εἰπὼν ὡς εἰς ὀλίγα τοῦ εὐαγγελίου ῥητὰ τέσ-- σαρὲες αὑτῷ διηνύϑησαν τόμοι, ἐπιφέρει.

Ὅσον γὰρ ἐπὶ τῇ λέξει δύο σημαίνεται ἐκ τοῦ" »υἱέϑ) μου, φύλαξαι τοῦ ποιῆσαι βιβλία πολλά" « ἕν

!) Cfr. edd. Tarin, pag. 67. seqq. edd. Spenc. pag. 26. seqq. coll. ed. nostr. Tom. l.;pag. 163. seqq.

?) Ecclesiast. XII, 12. 3) Ecclesiast. XII, 12.

PumocArma. Car. V. 43

uiv, ὅτι οὐ δεῖ χεχτῆσϑαι βιβλία πολλὰ, ἕτερον δὲ, ὅτι οὐ δεῖ συντάξαι βιβλία πολλά" χαὶ εἰ μὴ τὸ πρῶ- τον, πάντως τὸ δεύτερον, εἰ δὲ τὸ δεύτερον, οὐ πάν-- τως τὸ πρῶτον. Πλὴν ἑχατέρωϑεν δόξομεν μανϑάνειν, μὴ δεῖν ποιεῖν βιβλία πλείονα. ᾿Ηδυνάμην δὲ πρὸς τὸ γὺῦν ἡμῖν ὑποπεπτωχὸς ἱστάμενος, ἐπιστεῖλαί σοι ὡς ἀπολογίαν τὸ ῥητὸν χαὶ; κατασχευάσας τὸ πρᾶγμα ἐκ τοῦ μηδὲ τοὺς ἁγίους πολλῶν βιβλίων συντάξεσιν ἐσχο-- λαχέναι, παύσασϑαι πρὸς τὸ ἑξῆς τοῦ χατὰ τὰς συν- ϑήχας, ἃς ἐποιησάμεθα πρὸς ἀλλήλους, ὑπαγορεύειν τὰ διαπεμφϑησόμενά σοι" χαὶ τάχα σὺ πληγεὶς ὑπὸ τῆς λέξεως πρὸς τὸ ἑξῆς ἂν ἡμῖν ξυνεχώρησας. ᾿Αλλ ἐπεὶ τὴν γραφὴν εὐσυνειδότως δεῖ ἐξετάζειν, μὴ προ-- πετῶς ἑἕξαυτῷ καταχαριζόμενον τὸ νενοηχέναι ἐκ τοῦ ψιλὴν τὴν λέξιν ξξειληφέναι, οὐχ ὑπομένω, μὴ τὴν φαινομένην μοι ὑπὲρ ἐμαυτοῦ ἀπολογίαν, ἣ χρήδαιο ἂν zar ἐμοῦ, εἰ παρὰ τὰς συνθήκας ποιήσαιμι, πα-- ρατιϑείς. Καὶ πρῶτόν γε, ἐπεὶ δοχεῖ τῇ λέξει συναγο-- ρεύειν ἡ ἱστορία, οὐδενὸς τῶν ἁγίων ἐχδεδωχότος συνγ-- τάξεις πλείονας; καὶ ἐν πολλαῖς βίβλοις τὸν νοῦν αὑτοῦ ἐχτιϑεμένου, περὶ τούτου λεχτέον. Ὁ δὲ ἐγκαλῶν μοι εἷς σύνταξιν πλειόνων ἐρχομένῳ, τὸν τηλικοῦτον Πἤω-. σέα φήσει πέντε μόνας βίβλους χαταλελοιπέγαι.

Ἐἰπα,.) ἀπαριϑμησάμενος προφήτας χαὶ ἀποστόλους, ὀλίγα ἑκάστου, ἢ οὐδὲ ὀλίγα γράψαντος, ἐπάγει μετὰ ταῦτα.

᾿Ιλιγγιᾷν μοι ἐπέρχεται σκοτοδινιῶντι, μὴ ἄρα πει-- ϑαρχῶν σοι οὐκ ἐπειϑάρχησα ϑεῷ, οὐδὲ τοὺς ἁγίους ἐμιμησάμην, εἰ μὴ σφάλλομαι τοίνυν ἐμαυτῷ συναγο-- ρεύων διὰ τὸ πάνυ σε φιλεῖν, xai ἐν μηδενὶ ἐϑέλειν λυπεῖν τοιαύτας εὑρίσχω tlg ταῦτα ἀπολογίας. Πρὸ

!) Cfr. ed, nosw. Tom. l. pag. 166. seqq.

44 OniGENIS

πάντων παρεϑέμεϑα τὸ iz τοῦ ᾿Εχκλησιαστοῦ, λέγον- τος" »vié!) μου, φύλαξαι τοῦ ποιῆσαι βιβλία πολλά.« Τούτῳ ἀντιπαραβάλλω ἐκ τῶν Παροιμιῶν τοῦ αὐτοῦ Σολομῶντος ῥητὸν, ὅ΄ φησιν" »iz?) πολυλογίας οὐκ ἐχφεύξη ἁμαρτίαν, φειδόμενος δὲ χειλέων, νοήμων ἔσῃ« Καὶ ζητῶ, εἰ τὸ ὁποῖά ποτὶ οὖν λέγειν τιολλὰ, πολυλογεῖν ἐστιν, κἂν ἅγιά τις xol σωτήρια λέγῃ πολλά. Ei γὰρ τοῦϑ' οὕτως ἔχει, χαὶ πολυλογεῖ ὁ πολλὰ διε-- ξιὼν ὠφέλιμα, αὐτὸς ὁ Σολομῶν οὐκ ἐχπέφευγε τὴν ἁμαρτίαν, λαλήσας 5) τρεῖς χιλιάδας παραβολῶν, χαὶ φϑὰς πεντακισχιλίας, καὶ περὶ τῶν ξύλων ἀπὸ τῆς χέ- δρου τῆς ἐν τῷ «Τιβάνῳ, x«i ἕως τῆς ὑσσώπου τῆς ἐχ- πορευομένης διὰ τοῦ τοίχου" ἔτι δὲ χαὶ περὶ τῶν χτη- γῶν, καὶ περὶ τῶν πετεινῶν») χαὶ περὶ τῶν ἑρτιετῶν, χαὶ περὶ τῶν ἰχϑύων.« Πῶς γὰρ δύναται διδασχαλίαν ἀνύειν τις χωρὶς τῆς ἁπλούστερον γοουμένης πολυλο-- γίας, x«i αὐτῆς τῆς Goqí«g φασχούσης τοῖς ἀπολλυμέ- γοις᾽ »ἐξέτεινον *) λόγους, καὶ οὐ προσείχετε;« Ὁ δὲ ΤΙαὔλος «φαίνεται διατελῶν ἕωϑεν μέχρι μεσονυκτίου ἐν τῷ διδάσχειν, ὅτε χαὶ Εὔτυχος 5) χαταφερόμενος ὕπνῳ χαταπεσὼν ἐτάραξε τοὺς ἀχούοντας ὡς τεϑνηχώς. Εἰ τοίνυν ἀληϑὲς τό" »ἐχ 5) πολυλογίας οὐκ ἐχφεύξη ἅμαρ-- τίαν" « ἀληϑὲς δὲ χαὶ τὸ μὴ ἡμαρτηκέναι πολλὰ περὶ τῶν προειρημένων τὸν Σολομῶντα ἀπαγγείλαντα, μηδὲ τὸν Παῦλον παρατείναντα μέχρι μεσονυχτίου, ζητητέον, vi ἡ πολυλογία, χἀχεῖϑεν μεταβατέον ἐπὶ τὸ ἰδεῖν, τίνα τὰ πολλὰ βιβλία. Ὁ πᾶς δὴ τοῦ ϑεοῦ λόγος, 1) ὁ ἐν ἀρχὴ πρὸς τὸν ϑεὸν, οὐ πολυλογία ἐστὶν, οὐ Àó- you: λόγος γὰρ εἷς συνεστὼς ἐκ πλειόνων ϑεωρημάτων, ὧν ἕχαστον ϑεώρημα μέρος ἐστὶ τοῦ ÜÀov λόγου. Οἱ 1) Ecclesiast. XI, 12. ?) Prov. X, 19.

3) I Regg. IV, 32. 33. (HI Regg)

4) Prov. 1, 24. 5) Act. XX, 7—9.

8) Prov. X, 19. 7) Ev. Joann. 1, 1.

Pnumocarn. Cap. V. 45

δὲ ἔξω τούτου ἀπαγγελλόμενοι περιέχειν διέξοδον χαὶ

ἀπαγγελίαν ὁποίαν δήποτε, εἰ χαὶ ὡς περὶ ἀληϑείας

εἰσὶ λύγοι, καὶ παραδοξότερόν γε ἐρῶ, οὐδεὶς αὐτῶν

λόγος, ἀλλ ἕχαστοι λόγοι. Οὐδαμοῦ γὰρ ἡ μονὰς, χαὶ , - ^ , & € , ^ ^ * ^J

οὐδαμοῦ τὸ σύμφωνον xal fv, ἀλλὰ παρὰ τὸ διεσπᾶ- - -"

& , ^ € LES 3 4 ^ σϑαι xci μάχεσϑαι τὸ ἕν cm ἐκείνων ἀπώλετο, zal γεγόνασιν &gi9uoi, χαὶ τάχα ἀριϑμοὶ ἄπειροι" ὥστε χατὰ TOUT ἂν ἡμᾶς εἰπεῖν, ὅτι ὃ φϑεγγόμενος ὃ δή- ποτε τῆς ϑεοσεβείας ἀλλότριον πολυλογεῖ, ὁ δὲ λέγων

* - E 7 »* » ^ , c x τὰ τῆς ἀληϑείας, z&v εἴπη τὰ πάντα ὡς μηδὲν παρα- λιπεῖν, ἕνα ἀεὶ λέγεν λόγον, καὶ οὐ πολυλογοῦσιν οἱ ἅγιοι τοῦ σκοποῦ τοῦ χατὰ τὸν ἕνα ἐχόμενοι λόγον. Ei τοίνυν ἡ πολυλογία ix τῶν δογμάτων χρίνεται, καὶ

Ἴ - - - 4 , 2 e 3 οὐχ ἐχ τῆς τῶν πολλῶν λέξεων ἀπαγγελίας, ὅρα, εἰ οὕτω δυνάμεϑα ἕν βιβλίον τὰ πάντα ἅγια εἰπεῖν, πολλὰ δὲ τὰ ἔξω τούτων. ᾿Αλλ ἐπεὶ μαρτυρίου μοι δεῖ τοῦ ἀπὸ τῆς ϑείας γραφῆς, ἐπίσκεψαι, εἰ πλη;στικώτατα δύ- γναμαι τοῦτο παραστῆσαι χατασχευάσας; ὅτι περὶ Χρι- στοῦ χαϑ' ἡμᾶς οὐχ ἐν ἑνὶ γέγραπται βιβλίῳ, ποινότε-- ρον ἡμῶν τὰ βιβλία νοούντων. Τέγραπται γὰρ zai ἐν τῇ Πεντατεύχῳ᾽ εἴρηται δὲ zal ἐν ἑχάστῳ τῶν προφη- τῶν, χαὶ ἐν τοῖς ψαλμοῖς, xci ἁπαξαπλῶς, Og φησιν αὐτὸς ὁ Σωτὴρ, ἐν πάσαις ταῖς γραφαῖς, ἐφ᾽ ἃς ἀνα- πέμπων ἡμᾶς φησιν" »ἐρευνᾶτε") τὰς γραφὰς, ὅτι ὑμεῖς δοχεῖτε ἐν αὐταῖς ζωὴν αἰώνιον ἔχειν. Καὶ ἐχεῖ-- vat εἶσιν αἱ μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ.« Εἰ τοίνυν ἀνα-- πέμπει ἡμᾶς ἐπὶ τὰς γραφὰς ὡς μαρτυρούσας περὶ αὐτοῦ, οὐχ ἐπὶ τήνδε μὲν πέμπει, ἐπὶ τὴνδε δὲ οὐ, ἀλλ ἐπὶ πάσας τὰς ἀ λλού ὶ αὐτοῦ, &

ς τας απαγγελ οὐσας σερι αὐτου, αστινας ἐν τοῖς ψαλμοῖς χεφαλίδα ὀνομάζει βιβλίου, λέγων" »Ἐν 32) χειαλίδι βιβλίου γέγραπται περὶ ἐμοῦ.« Ὁ γὰρ ἁπιλῶς ϑέλων ἐχλαβεῖν τό" »ἐν χεφαλίδι βιβλίου γέγρα-- πται περὺ ἐμοῦ" « ἐπὶ οἵου δήποτε ἑνὸς τῶν περιεχόν-

^) Ev. Joann, V, 39. ?) Psalm. XL, 7.

46 OniIGENIS

των τὰ περὶ αὐτοῦ, ἀπαγγελλέτω τίνι λόγῳ τήνδε τὴν βίβλον ἑτέρας προχρίνει. Ἵνα γὰρ μὴ ὑπολαμβάνη τις, ἐπ᾿ αὐτὴν τὴν τῶν ψαλμῶν βίβλον ἀναφέρειν ἡμᾶς τὸν λόγον, λεχτέον πρὸς αὐτὸν, ὅτι ἐχρῆν εἰρῆσϑαι" ἐν ταύτῃ τῇ βίβλῳ γέγραπται περὶ ἐμοῦ. Νῦν δέ φησι πάντα μίαν χεφαλίδα, τῷ ἀναχεφαλαιοῦσϑαι τὸν περὶ αὐτοῦ εἰς ἡμῶς ἐληλυϑότα λόγον εἰς ἕν. Τί δὲ χαὶ τὸ βιβλίον ') ἑωρᾶσϑαι γεγραμμένον ὑπὸ τοῦ ᾿Ιωάννου ἔμπροσϑεν καὶ ὕπισϑεν, χαὶ κατεσφραγισμένον, ὅπερ οὐδεὶς ἡδύνατο ἀναγνῶναι, χαὶ λῦσαι τὰς σφραγέδας αὐτοῦ, εἰ μὴ ὁ λέων ὁ ἐκ τῆς φυλῆς τοῦ ᾿Ιούδα, ἡ ῥίζα Δαβὶδ, ὁ ἔχων 3) τὴν χλεῖν 100 “1αβὶδ, καὶ ἀνοίγων, χαὶ οὐδεὶς χλείσει ; χαὶ χλείων, χαὶ οὐδεὶς ἀνοίξει; 'H γὰρ πᾶσα γραφή ἔστιν ἡ δηλουμένη διὰ τῆς βίβλου, ἔμπροσϑεν μὲν γεγραμμένη διὰ τὴν πρόχειρον αὐτῆς ἐχϑοχὴν, ὕπισϑεν δὲ διὰ τὴν ἀνακεχωρηκυῖαν καὶ πνευ-- ματιχήν. Παρατηρητέον πρὸς τούτοις, εἰ δύναται ἀπο-- δειχτικὸν τοῦ τὰ ἅγια μίαν τυγχάνειν βίβλον, τὰ δὲ ἐναντίως ἔχοντα πολλὰς, τῷ ἐπὶ μὲν τῶν ζώντων μίαν εἶναι τὴν βίβλον, ἀφ᾽ ἧς ἀπαλείφονται οἱ ἀνάξιοι αὐὖ-- τῆς γεγενημένοι, ὡς γέγραπται" ρκἐξαλειφϑήτωσαν 5) ἐχ βίβλου ζώντων" « ἐπὶ δὲ τῶν χρίσει ὑποχειμένων βέ- βλους φέρεσϑαι" φησὶ γὰρ ὁ “]ανιήλ᾽ »χριτήριον ἃ) ἐχάϑισε, xc βίβλοι ἠνεῴχϑησαν.« Τῷ δὲ ἑνιχῷ τῆς ϑείας βίβλου x«i Μίωσῆς μαρτυρεῖ, λέγων" »εἰ5) μὲν ἀφῆὴς τᾷ λαῷ τὴν ἁμαρτίαν, ἄφες" εἰ δὲ μὴ, ἐξάλει- wor us ix τῆς βίβλου ἧς ἔγραψας.« ᾿Εγὼ χαὶ τὸ παρὰ τῷ Ἡσαΐᾳ οὕτως ἐχλαμβάνω. Οὐ γὰρ ἴδιον τῆς τούτου προφητείας τὸ εἶναι τοὺς λόγους τοῦ βιβλίου ἐσφραγι- σμένους, μήτε ὑπὸ τοῦ μὴ ἐπισταμένου γράμματα ἀνάα-- γινωσχομέγους, διὰ τὸ μὴ εἰδέναι αὐτὸν γράμματα,

!) Apocal. V, 1—5. ?) Apocal. HI, 7. 3) Psalm. LXIX, 28. (LXVIIL) ?) Dan. VII, 10. 8) Exod. XXXII, 32.

PnuiLoCALI1A. Car. V. AT

μήτε ὑπὸ τοῦ ἐπισταμένου, διὰ τὸ ἐσφραγίσϑαι τὴν βίβλον. ᾿Αλλὰ τοῦτο ἐπὶ πάσης γραφῆς ἀληϑεύεται, δεομένης τοῦ χλείσαντος λόγου ἀνοίξοντος" »οὗτος ") γὰρ κλείσει, καὶ οὐδεὶς ἀνοίξει" « xci ἐπὰν ἀνοίξῃ,

4 ΄

οὐχέτι οὐδεὶς ἀπορίαν δύναται Tj ἀπ᾽ αὐτοῦ σαφηνείᾳ

v b

προσενεγχεῖν. “Διὰ τοῦτο λέγεται" Ott »dvoíiu?) καὶ οὐδεὶς χλείσειι« Τὸ παραπλήσιον δὲ καὶ ἐπὶ τῆς εἴρη- μένης βίβλου παρὰ τῷ ᾿Ιεζεκιὴλ ἐχλαμιβάνω, ἐν ἣ »ἐγέ- γραπτοῦ) ϑρῆνος καὶ μέλος καὶ οὐαί Πᾶσα γὰρ βί- βλος περιέχει τὸ τῶν ἀπολλυμένων οὐαὶ, καὶ τὸ περὶ τῶν σωζομένων μέλος, χαὶ τὸν περὶ τῶν μεταξὺ ϑρῆ- vov. ᾿Δλλὰ χαὶ ὁ ἐσϑίων ᾿Ιωάννης μίαν χεφραλίδα, ἐν ἡ γέγραπται τὰ ἔμπροσϑεν xci τὰ ὕπισϑεν; τὴν πᾶσαν γνενόηχε γραφὴν, ὡς βίβλον μίαν ἡ δίστην κατὰ τὰς ἀρ-- χὰς νοουμένην, Ort τις αὐτὴν μασᾶται, πικρὰν δὲ τῇ ἑχάστου τῶν ἐγνωχότων συναισϑήσει τῇ περὶ ἑαυτοῦ ἀναφαινομένην. Ἔτι προσϑήσω εἰς τὴν τούτου ἀπό- δειξιν ῥητὸν ἀποστολικὸν μὴ νενοημένον ὑπὸ τῶν τοῦ Μαρκίωνος, καὶ διὰ τοῦτο ἀϑετούντων τὰ εὐαγγέλια" τὸ γὰρ τὸν ᾿ἀπόστολον λέγειν" »χατὰ 3) τὸ εὐαγγέλιόν μου ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ"“ xal μὴ φάσκειν »εὐαγγέλεα,« ἐχεῖνοι ἐφιστάντες φασὶν, οὐκ ἂν πλειόνων ὄντων εὐ-- αγγελίων τὸν ᾿Δπόστολον ἑνιχῶς »τὸ εὐαγγέλιον« elon- χέναι, οὐ συνιέντες, ὅτι ὡς εἷς ἔστιν, ὃν εὐαγγελίζον-- ται πλείονες, οὕτως ἕν ἔστι τῇ δυνάμει τὸ ὑπὸ τῶν πολλῶν εὐαγγέλιον ἀναγεγραμμένον. Καὶ τὸ ἀληϑῶς διὰ τεσσάρων ἕν ἔστιν εὐαγγέλιον. El τοίνυν ταῦτα πεῖσαι ἡμᾶς δύναται, τί ποτέ ἔστι τὸ ἕν βιβλίον, καὶ τί τὰ πολλὰ, νῦν μᾶλλον φροντίζω οὐ διὰ τὸ πλῆϑος τῶν γραφομένων, ἀλλὰ διὰ τὴν δύναμιν τῶν νοουμέ- yov, μήποτε περιπέσω τῷ παραβαίνειν τὴν ἐντολὴν,

1) Jesai. XXII, 22. coll. Apoc. III, 7.

?) Cfr. Jesai. XXII, 22. coll. Apoc. III, 7.

3) Ezech. II, 10. 2) Rom. II, 16.

48 ORtGENIS

ἐάν τι παρὰ τὴν ἀλήϑειαν ὡς ἀλήϑειαν ἐχϑῶμαι, xüv ἐν ἑνὶ τῶν γραφομένων " ἐχεῖ γὰρ ἔσομαι γράψας βι- βλία πολλά, Καὶ νῦν δὲ προφάσει γνώσεως ἐπανιστα- μένων τῶν ἑτεροδόξων τὴ ἁγίᾳ τοῦ ϑεοῦ ἐχχλησίᾳ, καὶ πολυβίβλους συντάξεις φερόντων, ἐπαγγελλομένας διή- γησιν τῶν εὐαγγελιχῶν χαὶ ἀποστολιχῶν διατύξεων, ἐὰν σιωπήσωμεν ur παρατιϑέντες αὐτοῖς τὰ ὑγιῆ χαὶ ἀληϑὴ δόγματα, ἐπιχρατήσουσι τῶν λίχνων ψυχῶν, ἀπορίᾳ τροφῆς σωτηρίου ἐπὶ τὰ ἀπηγορευμένα σπευ-- δουσῶν χαὶ ἀληϑῶς ἀχάϑαρτα χαὶ βδελυχτὰ βρώματα. Διόπερ ἀναγχαῖόν μοι δοχεῖ εἶναι, τὸν δυνάμενον πρεσβεύειν ὑπὲρ τοῦ ἐχχλησιαστιχοῦ λόγου ἀπαραχα- ράχτως, καὶ ἐλέγχειν τοὺς τὴν ψευδώνυμον γνῶσιν με-- ταχειριζομένους, ἵστασθαι χατὰ τῶν αἱρετικῶν ἀναπλαᾶ-- σμάτων ἀντιπαραβάλλοντα τὸ ὕψος τοῦ εὐαγγελιχοῦ χηρύγματος, πεπληρωμένου συμφωνίας δογμάτων κοι-- γῶν τῇ καλουμένῃ παλαιᾷ πρὸς τὴν ὀνομαζομένην χαι-- γὴν διαϑήχην. «Αὐτὸς γοῦν ἀπορίᾳ τῶν πρεσβευόντων τὰ χρείττονα, μὴ φέρων τὴν ἄλογον xci Ἰδιωτικὴν πί- στιν διὰ τὴν πρὸς τὸν χύριον ἀγάπην ἐπεδεδώχεις

* " , T er - “ποτὲ σαυτὸν λύγοις, ὧν ὕστερον, τῇ δεδομένη σοι σὺ-

γνέσει χαταγρησάμενος εἷς δέον, χαταγνοὺς ἀπέστης. Ταῦτα δέ φημι χατὰ τὸ φαινόμενόν μοι ἀπολογούμε- vog περὶ τῶν δυναμένων λέγειν xci γράφειν, περὲ δὲ ἐμαυτοῦ ἀπολογούμενος, μὴ ἄρα οὐ τοιαύτης ὧν ἕξεως, ὁποίαν ἐχρὴν τὸν παρὰ ϑεοῦ ἱκανούμενον. διάχονον ') τῆς καινῆς διαϑήχης; οὐ γράμματος, ἀλλὰ πνεύματος, τολμηρότερον ἐμαυτὸν τῷ ὑπαγορεύειν ἐπιδίδωμι.

1) II Cor. III, 6.

PnunocArm. Cap. VI. 49

Ὅτι ἕν ὄργανον Θεοῦ τέλειον xci ἡρμοσμένον ἡ ϑεία γραφή. Κεφάλαιον ἕχτον.

Ἔκ τοῦ δευτέρου Τόμου τῶν tlg τὸ κατὰ Πατϑαῖον, εἷς τό" »μακάριοι 1) οἱ εἰρηνοποιοί. «

Τούτῳ 3) δὲ τῷ ἑχατέρως εἰρηνοποιῷ οὐδὲν ἐν τοῖς ϑείοις λογίοις ἔτι ἐστὶ σχολιὸν, οὐδὲ στραγγαλιῶδες" πάντα γὰρ ἐνώπια τοῖς νοοῦσι. Καὶ ἐπεὶ μηδέν ἐστι τοιούτῳ σχολιὸν, μηδὲ στραγγαλιῶδες, διὰ τοῦτο πλῆ- Sog εἰρήνης βλέπει ἐν ὅλαις ταῖς γραφαῖς, καὶ ταῖς δο-- χούσαις περιέχειν μάχην καὶ ἐναντιώματα πρὸς ἀλλή- λας. Τίνεται δὲ zai τρίτος εἰρηνοποιὸς, ὁ τὴν ἄλλοις φαινομένην μάχην τῶν γραφῶν ἀποδεικνὺς εἶναι οὐ μάχην, καὶ παριστὰς τὴν συμφωνίαν x«l τὴν εἰρήνην τούτων, ἤτοι παλαιῶν πρὸς χαινὰς, ἢ νομιχῶν πρὸς προφητιχὰς, ἤ εὐαγγελικῶν πρὸς ἀποστολικὰς, ἢ ἀπο-- στολικῶν πρὸς ἀποστολιχώς. Καὶ γὰρ πᾶσαΐ εἶσι κατὰ τὸν ᾿Ἐχχλησιαστὴν cL γραφαὶ »λόγοι3) σοφῶν ὡς Bov- χεντρα, χαὶ ὡς ἧλοι πεφυτευμένοι, οἱ παρὰ τῶν συν- ϑεμάτων ἐδόϑησαν ix ποιμένος ἑνὸς,« χαὶ οὐδὲν πε- ρισσὸν ἐξ αὐτῶν. Εἷς δὲ ποιμὴν τῶν λογικῶν ὁ λό- γος, δόξαν μὲν ἐχόντων διαφωνίας τοῖς μὴ ἔχουσιν ὦτα εἷς τὸ ἀχούειν, τὸ δὲ ἀληϑὲς συμφωνότατα. Ὡς γὰρ αἱ διάφοροι τοῦ ψαλτηρίου ἢ τῆς κιϑάρας χορϑαὶ, ὧν ἑχάστη ἴδιόν τινα φϑόγγον καὶ δοκοῦντα μὴ ὅμοιον εἶναι τῷ τῆς ἑτέρας ἀποτελεῖ, νομίζονται τῷ ἀμούσῳ χαὶ μὴ ἐπισταμένῳ λόγον μουσικῆς συμφωνίας διὰ τὴν ἀνομοιότητα τῶν φϑόγγων ἀσύμφωνοι τυγχάνειν"

') Matth. V, 9.

?) Cfr. edd. Tarin. pag. 78. seqq. edd. Spenc. pag. 30. seq. coll. ed. nostr. Tom. lll. pag. 3. seqq. 3) Ecclesiast. XII, 11.

OnicENIiS OpEnA Tow. XXV. 4

50 OntGENIS

οὕτως οἱ μὴ ἐπιστάμενοι ἀχούειν τῆς τοῦ ϑεοῦ ἐν ταῖς ἱεραῖς γρας αἷς ἁρμονίας, οἴονται ἀνάρμοστον εἶναι τῇ xcvi τὴν παλαιὰν, ἢ τῷ νόμῳ τοὺς προφήτας, ἢ τὰ εὐαγγέλια ἀλλήλοις, ἢ τὸν ἀπόστολον τῷ εὐαγγελίῳ, ἢ ἑαυτῷ, ἢ τοῖς ἀποστόλοις. ᾿᾽,1λλ: ἐλϑὼν ὃ πεπαιδευμέ- γος τὴν τοῦ ϑεοῦ μουσιχὴν, σοφός τις ἕν ἔργοις xci λόγοις τυγχάνων, καὶ διὰ τοῦτο χοηματίζων ἂν Ζαβὶδ, ὃς ἑρμηνεύεται »ἱχανὸς χειρὶ, « ἀποτελέσεε φϑόγγον μουσικῆς ϑεοῦ, ἀπὸ ταύτης μαϑὼν ἐν χαιρῷ χρούειν χορδὰς, νῦν μὲν νομιχὰς, νῦν δὲ συμφώνους αὐταῖς εὐαγγελιχάς. καὶ νυνὶ μὲν προφητιχὰς, ὅτε δὲ εὔλογον ἀπαιτεῖ, τὰς ὁμοτόνους αὐταῖς ἀποστολικὰς, οὕτω. δὲ x«i ἀποστολιχὰς εὐαγγελικαῖς. "Ev γὰρ τὸ τέλειον οἶδε x«l ἡρμοσμένον ὕργανον τοῦ ϑεοῦ εἶναι πᾶσαν τὴν γραφὴν, μίαν ἀποτελοῦν 2x διαφόρων φϑόγγων σωτή- ριον τοῖς μανϑάνειν ἐϑέλουσι φωνὴν, καταπαύουσαν χαὶ χωλίουσαν ἐνέργειαν πᾶσαν πονηροῦ πνεύματος, ὡς χατέπαυσεν ἡ Ζ΄αβὶδ μουσικὴ τὸ ἐν τῷ Ζαοὺλ πο- γηρὸν πνεῦμα καὶ zvYiyor!') αὐτόν. Ὁρᾷς οὖν χαὶ τρίτως εἰρηνοποιὸν τὸν ἑπομένως τῇ γραφῇ βλέποντα τὴν εἰρήνην πάσης αὐτῆς, χαὶ ἐμποιοῦντα ταύτην τοῖς ὀρϑῶς ζητοῦσι x«l γνησίως φιλοκρινοῦσιν,

Περὶ τοῦ ᾿ἰδιώματος τῶν προσώπων τῆς ϑείας γραφῆς.

Κεφάλαιον ἕβδομον. Ε - Αι,» Ὁ - 34 e - , Ex τοῦ εἷς τὸ «Ou μιχροῦ Tóuov, ὃν ἐν τῇ νεότητι

ἔργαψεν ᾿Ωριγένης.

TQ?) μὴ ἐξειληφότι.τὸ Ἰδίωμα τῶν προσώπων τῆς

ϑείας γραφῆς, τῶν τε λέγοντων, xci τῶν πρὸς ἃ ὁ .}1 Sam. XVI, 11. (1 Regg.)

2) Cfr. edd. 'Tarin. pag. 81. seq. edd. Spence. pag. 31. seq. coll. ed. nostr. Tom, X!V. pag. 233. seq.

Puirocari. Cap. VII, 51

λόγος, πολλὴν παρέχει σύγχυσιν τὰ λεγόμενα, ζητοῦντι * , er [! ^ * C ot τὸ λέγον πρόσωπον 0, τί ποτέ ἐστι, χαὶ τὸ πρὸς ὃ ὁ λόγος ὁποῖον, x«l πότε τὸ λέγον ἐπαύσατο πρόσωπον" τοῦ πρὸς ὅ ἔστι πολλάκις τηρουμένου, καὶ ἑτέρου πρὸς * ΕῚ ^ » - ^ [4] € , * , , τὸ αὐτὸ λέγοντος, ἢ τοῦ πρὸς ὁ O λύγος οὐχέτι dzov- ovrog, ἑτέρου δὲ διαδεξαμένου τὰ λεγόμενα, μένοντος τοῦ λέγοντος. Ἔστι δ᾽ ὅτε μεταβάλλει ἀμφότερα, χαὶ * Ἢ * 1 AR , » * - " τὸ λέγον, καὶ τὸ πρὸς ὁ ὃ λίγος" ἢ ἐπὶ πλεῖον ué- γονταὰ ἀμφότερα, οὐ σαφῶς δηλοῦται μένοντα. TY δὲ dej τὰ παραδείγματα ζητεῖν ἑνὸς ἑκάστου τούτων, πάνυ τῶν προφητιχῶν πεπληρωμένων τῆς διαφορᾶς 3 χὰ σ * ^ M 2 € - ^ αὐτῶν; Ἥτις xci αἰτία ἐστὶν οὐχ ἡ τυχοῦσα μὴ δια- χρινομένης τῆς ἀσαφείας ταν λεγομένων. Ἔστι δὲ χαὶ αὕτη συνήϑεια τῆς γραφῆς, τὴ ταχέως μεταπηδᾷν ἀπὸ τοῦ περί τινων λόγου εὶς τὸν περὶ ἑτέρων" χαὶ τοῦτο ἀσαφῶς ποιεῖν χαὶ συγχεχυμένως μάλιστα τοὺς προ-- φήτας.

Καὶ 1) πάλιν ἐκ τῆς elg τὰς Πράξεις ὁμιλίας τετάρτης.

» Ἔδει 3) πληρωϑῆναι τὴν γραφὴν, ἣν προεῖπε τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ στόματος “]αβὶδ᾽ περὶ ᾿Ιούδα.« Ἔν à «Aug τὰ περὶ τοῦ ᾿Ιούδα γέγραπται, εἴποι τις ἄν, ὅτι οὐ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον λαλεῖ: σαφῶς γὰρ τοῦ Σωτῆρός ἐστιν ὁ λύγος, λέγοντος" κοὐ Θεὸς 5) τὴν αἴνε-- σίν μου μὴ παρασιωπήσης" ὕἵτι στόμα ἁμαρτωλοῦ, zai στόμα δολίου, ἐπ᾽ ἐμὲ ἠνοίχϑη « xai τὰ ἑξῆς, ἕως" »z«i*) τὴν ἐπισχοπὴν αὐτοῖ λιίβοι ἕτερος. Πῶς οὖν, εἰ ὁ Σωτήρ ἐστιν ὁ ταῦτα λέγων, φησὶν ὁ Πέτρος" »ἔδει 5) πιληρωϑῆναι τὴν γραφὴν, ἣν τπιροεῖπε τὸ πνεῦμα

!) Cfr. edd. 'Γαγῖπ. pag. 82. seq. edd. Spenc. pag. 32. coll. ed. nostr. Tom. V. pag. 245. seq.

?) Act. I, 16. 3) Psalm. CIX, 1. 2. (CVIIL.)

*3) Psalm. CIX, 8. (CVIIL) coll. Act. I, 20.

3) Act. 1, 16.

Á *

52 OniGENIS

τὸ ἅγιον διὰ στόματος Ζαβίδ; « Πϊήποτε οὖν ὃ διδα- gxÓut)e ἐνταῦϑα, τοιοῦτόν ἐστι" προσωποποιεῖ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐν τοῖς προφήταις, καὶ ἐὰν προσω- ποποιήσῃ τὸν Θεὸν, .oUx ἔστιν ὃ Θεὸς ὁ λαλῶν, ἀλλὰ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐχ προσώπου τοῦ Θεοῦ λαλεῖ" χαὶ ἐὰν προσωποποιήση τὸν Χριστὸν, οὐκ ἔστιν ὁ Χριστὸς ὁ λαλῶν, ἀλλὰ 10 πνεῦμα τὸ ἅγιον Pz προσώπου τοῦ Χριστοῦ λαλεῖ. Οὕτω κἂν προσωποποιήσῃ τὸν προ- φήτην, ἢ τὸν λαὸν ἐχεῖνον, ἢ τὸν λαὸν τοῦτον, ἢ ὅ, τι δήποτε προσωποποιεῖ, τὸ ἅγιον πνεῦμά ἔστι τὸ πάντα προσωποποιοῦν. :

Περὶ τοῦ μὴ δεῖν τὰ σολοιχοειδῆ, καὶ μὴ σώζοντα τὴν

χατὰ τὸ ῥητὸν ἀχολουϑίαν δητὰ τῆς ") γραφῆς, ἐπιχει--

osi» διορϑοῦσθϑαι, πολὺ τοῖς συνιέναι δυναμένοις τὸ τῆς διανοίας ἀχύόλουϑον σώζοντα.

Κεφάλαιον ὕγϑδοον. Ἔχ τῶν εἰς τὸν ᾿Ωσηὲ ἐξηγητικῶν.

, ' ' - ^ * Ἐπειδὴ 3) τὰ σολοιχοειδῶς εἰρημένα κατὰ τὴν γρα- φὴν, ὅσα χατὰ τὴν λέξιν, συγχύνει τὸν ἐντυγχάνοντα, « « - , 3X2 »*? , , » x ὡς ὑπονοεῖν οὐχ ὀρϑῶς, οὐδὲ ἀχολούϑως, οὐδὲ, ὡς ἔχει, γεγράφϑαι τὰ δητά" ὡς καὶ τολμᾷν τινας προ-

΄ ᾿ » - , ^

φάσει διορϑώσεως ἀλλοιοῦν, μετατιϑέντας τὸν ἐγχείμε-- ^ - , , , € * γον περὶ τὰ δοχοῦντα ἀχολούϑως γεγράφϑαι ῥητὰ γοῦν" ἀναγχαίως xci ἐνθάδε τοῦ ὁμοίου ἐμπεσόντος, 000» κατὰ τὴν λέξιν περὶ τὰ προχείμενα δητὰ, εἴδω-- μὲν τὸν ἐν αὐτοῖς ἐγκείμενον νοῦν. Πληϑυντικῶς γὰρ

!) Uterque. Cod. Thuani, Tarino teste: τῆς ϑείας γραφῆς.

3) Cfr. edd. Tarin. pag. 84. seqq. edd. Spenc. pag. 32. seqq. coll. ed. nostr. 'Tom. XIII. pag. 302. seqq.

PnitOCALIA. Cap. VIII. 53

εἰπών" »ἔχλαυσαν, 1) xci ἐδεήϑησάν uov'« καὶ πάλιν πληϑυντιχῶς τὸ ἑξῆς δηλώσας" »iv?) τῷ οἴχῳ ὧν εὑ- ρόν μεῖ« τὸ ἑξῆς ἐπὶ ἑνιχοῦ ἐπιφέρει λέγων" »χαὶ 5) ἐχεῖ ἐλαλήϑη πρὸς αὐτόν.« Τῇ γὰρ λέξει ψιλῇ τις ἐνιε- δὼν χατὰ πλάνην δοχῶν γεγράφϑαι, ἢ xai τὸ τελευ-- ταῖον πληϑυντιχῶς γράψει, ἢ τὰ προάγοντα εἷς ἑνικὸν μεταϑείη. ᾿ἀναγνοὺς γάρ' »ἔχλαυσαν, 3) καὶ ἐδεήϑη- σάν μου « καί »νὲἐν) τῷ οἴχῳ ὧν εὗρόν ut^« εἴποι ἄν, ὅτι zai τὸ ἑξῆς οὖν ἐστιν" »ἐχεῖ 5) ἐλαλήϑη πρὸς αὐτούς « τουτέστι; τοὺς χλκαύσαντας χαὶ δεηϑέντας, xai ἐν τῷ οἴχῳ ὦν, εὑρόντας τὸν ϑεόν. 'Ex παρατηρήσεως δὲ ὁμοίων ῥητῶν, καὶ τοῦτο ἀχολούϑως εἰρῆσϑαι δεί-- ξομεν. Ἔν τῇ ΓΕενέσει ὁ ϑεὸς τῷ ᾿Αϑὰμ ἐντολὴν δὲ- δοὺς, οὕτω φησίν: »ànó^) παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει φαγῇ, ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώ-- σχεῖν χαλὸν xci πονηρὸν, οὐ φάγεσϑε ἀπ᾽ αὐτοῦ" ἣἧ. δ᾽ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ᾽ αὐτοῦ, ϑανάτῳ ἀποϑανεῖσϑε.« "Aoí&usvog γὰρ κἀκεῖ ἀπὸ ἑνιχοῦ, ἐν τῷ εἰρηκέναι" »ἀπὸ) παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει φαγῆ᾽ « ἐπιφέρει πληϑυντικῶς εἰπών" »ἀπὸ) δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν χαλὸν χαὶ πονηρὸν, οὐ φάγεσϑε ἀπ᾿ αὐτοῦ" 5 δ᾽ ἄν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ᾽ αὐτοῦ, ϑανάτῳ ἀποϑανεῖσϑει. Ὅτε γὰρ περὶ τῆς ἐντολῆς, δὲ ἧς αὐὖ- τὸν ἐν ζωῇ ταύτην τηροῦντα ἠϑέλησεν εἶναι, ἑνιχῶς ἐν- τέλλεται, χαί φησιν" »az0!?) παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει φαγῆ.« οἱ γὰρ χατὰ ϑεὸν περιπατοῦν-- τες, χαὶ τῶν ἐντολῶν αὐτοῦ ἀντεχόμενοι, κἂν πολλοὶ ὦσι, τῷ ὁμόφρονες εἶναι οἱ πολλοὶ ἕν εἶσι. “Ἰεὰ τοῦτα ὅτε περὶ ἀγαθοῦ ἐντολὴ δίδοται, ἑνικῶς αὐτὸ λέγεται,

!) Hos. XII, 4. 3) Hos. XII, 4. 3) Cfr. Hos. XII, 4. 3) Hos. XII, 4. 5) Hos. XII, 4. 5) Hos. Xll, 4. *

*) Gen. Il, 16. 17. 8) Gen. IH, 16. ?) Gen. l1, 17. !?) Gen. II, 16.

94 ORIGENIS

τό" »βρώσει}) qayj'« ὅτε δὲ ἤδη περὶ παραβάσεως διαστέλλεται, οὐχ ἑνιχῶς, ἀλλ ἤδη πληϑυντιχῶς φησιν" »00?) φάγεσϑε ἀπ᾽ αὐτοῦ" ἣ δ᾽ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε, ϑα- γάτῳ ἀποθανεῖσϑει« Οὕτως οὖν xci ἐνθάδε, ὅτε ἔτι κλαίουσι, καὶ δέονται πρὸς ϑεὸν, πληϑυντιχῶς λέγεται τό: »ἔχλαυσαν,3) xci ἐδεήϑησαν'"« Ort δὲ εὑρίσκουσι τὸν ϑεὸν, οὐχέτε πληϑυντιχῶς φησι τό" »ἐχεῖ 3) ἐλα- λήϑη πρὸς αὐτούς" « ἀλλά" »πρὸς αὐτόν. ᾿Ἤδη γὰρ ἕν γεγόνασιν οἱ πολλοὶ ἐν τῷ εὑρηχέναι τὸν ϑεὸν, χαὶ ἐν τῷ ἀχούειν λύγον αὐτοῦ. Ὁ γὰρ εἷς ὅτε ἁμαρτά-- γει, πολλοστός ἐστιν, ἀποσχιζόμενος ἀπὸ ϑεοῦ, καὶ με- οιζόμενος, καὶ τῆς ἑνότητος ἐχπίπτων" οἱ δὲ πολλοὶ ταῖς ἐντολαῖς ἑπέμενοι ταῖς τοῦ ϑεοῦ, εἷς εἶσι᾽ χαϑὼς xci ὁ ἀπύστολος μαρτυρεῖ, εἰπιών" »ὅτι 5) εἷς ἄρτος χαὶ ἕν σῶμα οἱ πολλοί Boutv'« zal πάλιν" »εἷς 5) ϑεὸς, καὶ εἷς Χριστὸς, χαὶ μία πίστις, καὶ ἕν βάπτισμα" « xal ἀλλαχοῦ" $0107) πάντες ἕν ἔσμεν ἐν Χριστῷ "In- σοῦ « χαὶ αὖϑις »νἡρμοσάμην5) γὰρ ὑμᾶς τοὺς πάντὰς ἑνὲ ἀνδρὶ παρϑένον ἁγνὴν παραστῆσαι, TQ κυρέῳ.« Καὶ ὅτι ob εὐχρεστοῦντες τῷ χυρίῳ ἕν εἶσιν, ἀπὸ τῆς προσευχῆς, ἧς ὁ σωτὴρ εὔχεται πρὸς τὸν πατέρα περὶ τῶν μαϑητῶν αὐτοῦ, ἔστιν ἰδεῖν" »πάτερ 5) γὰρ, φη- civ, ἅγιε, δὸς ἵνα χαϑὼς ἐγὼ χαὶ σὺ ἕν ἐσμεν, οὕτω καὶ οὗτοι ἐν ἡμῖν ἕν ὦσιν.« Ὅταν δὲ χαὶ ἀλλήλων μέλη λέγωνται εἶναι οἱ ἅγιοι, τί ἄλλο εἰ μὴ ἕν σῶμά εἶσι; Καὶ ἐν τῷ Ποιμένι δὲ τὴν οἰκοδομὴν τοῦ πύρ- yov, διὰ πολλῶν μὲν λίϑων οἱχοδομουμένην, ἐξ ἑνὸς δὲ λίϑου φαινομένην εἶναι τὴν οἰχοδομὴν, τί ἄλλο ἢ τὴν ἐκ πολλῶν συμφωνίαν χαὶ ἑνότητα σημαίνει ἡ γραφή;

!) Gen. I7, 16. ΠΥ ΘΕ Ἢ "TT. ?) Hos. XII, 4. 3) Hos. XII, 4. ἢ ὯΝ. 1 Ger. OE EL

$) Cfr, Ephes. IV, 5. 6. 7) Cfr. Rom. XII, 5. 8) .Gfr. H Gor, XT, 2.

9) Cfr. ev. Joann. XVII, 11. coll. 2L

PnuitocALra. | Cap. IX. 55

Τίς ὃ λόγος τοῦ τὴν ϑείαν γραφὴν χατὰ διάφορα ση-- μαινόμενα τῷ αὐτῷ ὀνόματι χεχρῆσϑαι πολλάκις) καὶ ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ.

Κεφάλαιον ἔννατον.

Ἔχ τοῦ εἰς τὴν πρὸς Ῥωμαίους Τόμου ἐννάτου, εἰς τό" 2] * € , € n »1í!) ovr; ὃ νόμος ἁμαρτία; «

Οὐχ) ὥσπερ ὄνομα ἕν ἐστι νόμος; οὕτω καὶ εἷς ὃ περὶ νόμου πανταχοῦ τῆς γραφῆς λόγος. Διὸ χαϑ' ἕχαστον χρὴ τόπον αὐτῆς ἐπιμελῶς ἐπιστήσαντα ϑεω- ρῆσαι, νῦν μὲν τί σημαίνεται )x τῆς ννόμος« «ςωνῆς) νῦν δὲ τί χρὴ τὸ τοιοῦτον ἐννοεῖν. ᾿Αλλὰ καὶ περὶ ἄλ-- λων πλειόνων" ὁμώνυμοι γὰρ καὶ ἐπὶ ἄλλων εἰσὶ κατὰ τὴν yaq» φωναὶ, αἵτινες συγχέουσι τοὺς νομίζοντας, ὅτε ὡς ὄνομα ἕν ἐστιν, οὕτω καὶ τὸ σημαινόμενον ἕν, ὅπου ἂν τοῦτο ὀνομασϑῇῆ. Ὅτι δὲ ἡ »νόμος“ φωνὴ οὐχ ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ, ἀλλ ἐπὶ πλειόνων τέταχται, τὰ πολλὰ παραλιπόντες καὶ δεόμενα χατασχευῆς,) ἔχοντα ἀνϑυποφορὰν λύσεως δεομένην, ἐκϑησόμεθα τὰ πάνϑ' ὅντινοῦν δυσωπῆσαι δυνάμενα, ὡς τῆς »ψγόμος« (qve κειμένης ἐπὶ πλειόνων, οἷον ἐπὰν ἐν τῇ πρὸς Γαλάτας λέγηται" »ὕσοι3) γὰρ ἐξ ἔργων νόμου εἰσὶν, ὑπὸ x«- τάραν εἰσί. Τέγραπται γάρ" ἐπιχατάρατος πᾶς ὃς οὐκ ἐμμένει ἐν πιῶσι τοῖς γεγραμμένοις ἐν τῷ βιβλίῳ τοῦ νόμου, τοῦ ποιῆσαι αὐτά.« Σαφὲς ὅτι νόμος ὃ κατὰ τὸ γράμμα δηλοῦται Μιωυσέως τὸ προσταχτιχὸν μὲν ὧν ποιητέον, ἀπαγορευτιχὸν δὲ ὧν οὐ ποιητέον τοῖς αὐτῷ ὑποχειμένοις. Τὸ δ᾽ αὐτὸ δηλοῦται ἐν τῇ αὐτῇ ἐπιστολῇ καὶ ἐν τῷ" »ὁ 3) νόμος γὰρ τῶν παραβάσεων

1) Rom. VII, 7,

2) Cfr. edd. '"arin. pag. 88. seqq. edd. Spenc. pag. 94. seqq. coll cd. nostr. 'l'om. V. pag. 255. seqq.

3) Gal. III, 10. coll. Deut. XXVII, 26.

3) Gal, 1H, 19.

56 On1GENIS

χάριν ἐτέϑη, ἄχρις οὗ ἔλϑῃ τὸ σπέρμα, q ἐπήγγελται, διαταγεὶς δ ἀγγέλων, ἂν χειρὶ μεσίτου"« χαὶ ἐν τῷ" »ὥστε') ὁ νόμος παιδαγωγὸς ἡμῶν γέγονεν slg Χρι- στὸν, ἵνα ix πίστεως διχαιωϑῶμεν" ἐλϑούσης δὲ τῆς πίστεως οὐκέτι ὑπὸ παιδαγωγόν ἐσμεν. Πάντες γὰρ víoh Θεοῦ ἐστε διὰ τῆς πίστεως ἐν Χριστῷ ᾿Ιησοῦ.« Σημακίνεται χαὶ ἡ παρὰ Μωυσεῖ ἀναγεγραμμένη ἕστο- ρία ἀπὸ τῆς »νόμος“ φωνῆς, ὡς ἀπὸ τῆς αὐτῆς ἐπι- στολῆς ἔστι λαβεῖν ἐκ τοῦ ". »λέγετέ ") μοι, οἱ ὑπὸ νό- μον ϑέλοντες εἶναι, τὸν νόμον οὐκ &xoUttt; Γέγραπται γὰρ, ὅτι ᾿Αβραὰμ δύο υἱοὺς ἔσχεν, ἕνα ἐκ τῆς παιδί- σχης, καὶ ἕνα ἐκ τῆς ἐλευϑέρας. ᾽4λλ: ὁ μὲν ix τῆς παιδίσχης κατὰ σάρχα γεγέννηται" ὃ δὲ dx τῆς ἐλευ-- ϑέρας, διὰ τῆς ἐπαγγελίας.« Οἶδα xai τοὺς Ψαλμοὺς ὀνομαζομένους νόμον, ὡς δῆλον ix τοῦ " »ἵνα πλη- ρωϑῆὴ ὁ λόγος ὁ ἐν τῷ νόμῳ αὐτῶν γεγραμμένος, ὅτι“) ἐμίσησάν μὲ δωρεάν.“ ᾿Αλλὰ καὶ ἡ τοῦ ᾿Ησαΐου προ- φητεία νόμος παρὰ τῷ ᾿Αποστόλῳ λέγεται, φάσχοντι" »iv5) τῷ νόμῳ γέγραπται" ἂν ἑτερογλώσσοις καὶ ἐν χείλεσιν ἑτέροις λαλήσω τῷ λαῷ τούτῳ, καὶ οὐδ᾽ οὕτως εἰσαχούσονταί μου, λέγει χύριος«« Εὗρον γὰρ τὰ ἴσο- δυναμοῦντα τῇ λέξει ταύτῃ ἐν τὴ τοῦ ᾿Αχύλου ἑρμηνείᾳ χείμενα. «“έγεται νύμος καὶ ἡ μυστιχωτέρα x«i ϑειο-- τέρα τοῦ νόμου ἐχδοχὴ, ὡς iv 19^ »οἴϑαμεν 5) γὰρ, ὅτι ὁ νόμος πνευματιχός ἔστι. Παρὰ δὲ ταῦτα πάντα λέγεται νόμος ὃ χατὰ τὰς χοινὰς ἐννοίας ἐνεσπαρμένος τῇ ψυχῆ, χαὶ, ὡς ὀνομάζει ἡ γραφὴ, ἐγγεγραμμένος 7) τὴ καρδίᾳ λόγος, προστακτικὸς μὲν ὧν ποιητέον, ἀπα- γορευτικὸς δὲ ὧν οὐ ποιητέον. Καὶ τοῦτο δὲ δηλοῦται

!) Gal. HII, 24 — 26.

?) Gal. IV, 21 — 23. coll. Gen. XXI.

j))Ev.Joann, XV,25. 4) Psalm. XXXV, 19. (XX XIV.) 5) I Cor. XIV, 21. coll. Jesai. XXVIII, 11.

$) Rom. VII, 14. 7) Prov. VII, 3. et H Cor. HI, 3.

PuirocArrA. Car. IX. 57

ἐν τῷ" »ὅταν ") γὰρ ἔϑνη τὰ μὴ νόμον ἔχοντα, φύσει τὰ τοῦ νόμου ποιῶσιν, οὗτοι νόμον μὴ ἔχοντες, éav- τοῖς εἶσι νόμος" οἵτινες ἐνδείχνυνται τὸ ἔργον τοῦ νό-- μου γραπτὸν ἐν ταῖς καρδίαις αὑτῶν, συμμαρτυρούσης αὐτῶν τῆς συνειδήσεως.« Ὁ γὰρ γραπτὸς ἐν ταῖς χαρ-- δίαις νόμος x«i ἐν ἐϑνιχοῖς, φύσει τὰ τοῦ νόμου ποι- οὖσιν, οὐκ ἄλλος ἐστὶ τοῦ κατὰ τὰς χοινὰς ἐννοίας qi— σει ἐγγεγραμμένου τῷ ἡγεμονικῷ ἡμῶν, καὶ τρανωτέ- ρου μετὰ τῆς συμπληρώσεως τοῦ λόγου ὁσημέραι γε-- vouévov. Τοῦτο τὸ σημαινόμενον ἦν τοῦ νόμου καὶ ἐν τῷ" »ἁμαρτίᾳ 3) οὐκ ἐλλογεῖται μὴ ὄντος νόμου" « xai ἐν τῷ" »τὴν 5) ἁμαρτίαν οὐκ ἔγνων, εἰ μὴ διὰ vó- uov.« Πρὸ γὰρ τοῦ κατὰ Μῆωυσέα νόμου ἐλλελόγηται ἁμαρτία χαὶ τῷ Κάϊν, χαὶ τοῖς τὸν χαταχλυσμὸν πα- ϑοῦσιν, ἔτι δὲ χαὶ Σοδομίταις,) xci ἄλλοις μυρίοις" πολλοί τε ἔγνωσαν τὴν ἁμαρτίαν xci πρὸ τοῦ Μίωυ- σέως νόμου. Καὶ μὴ ϑαυμάσης, εἰ δύο σημαινόμενα τοῦ ἑνὸς ὀνόματος τοῦ νόμου ἐν τῷ αὐτῷ παρείληπται τύπῳ᾽ εὑρήσομεν γὰρ ταύτην τὴν συνήϑειαν x«i ἐν ἄλλαις γραφαῖς, οἷον" ηοὐχ) ὑμεῖς λέγετε, ὅτι τετρά-- μηνός ἔστι, xal ὁ ϑερισμὸς ἔρχεται; ᾿Επάρατε τοὺς ὀφθαλμοὺς ὑμῶν, καὶ ϑεάσασϑε τὰς χώρας, ὅτι λευχαΐί εἶσι πρὸς ϑερισμὸν ἤδη.« fig γὰρ ὁ ϑερισμὸς ὀνο- μασϑεὶς, χατὰ μὲν τὸ πρότερον ἐπὶ τὸν σωματικὸν ἀναφέρεται" χατὰ δὲ τὸ δεύτερον, ἐπὶ τὸν πνευματι-- zóv. Τὸ δὲ ὅμοιον εὑρήσεις zai ἐπὶ τοῦ ἀπὸ γενετῆς τυφλοῦ ϑεραπευϑέντος" ᾧ ἐπιφέρει σωματικῶς γενο- μένῳ τυφλῷ τό" »εἰς ") χρίμα ἐγὼ εἰς τὸν κόσμον τοῦ-- τον TÀ9ov, ἵνα oi μὴ βλέποντες βλέπωσι, καὶ οἱ βλέ- ποντες τυφλοὶ γένωνται.« Οὕτω καί »νῦν 5) χωρὶς uiv vóuov τοῦ τῆς φύσεως δικαιοσύνη Θεοῦ πεφανέ-

!) Rom. ΙΕ 14. 15. ?) Rom. V, 13.

3) Bom. VII, 7. 4) Ev. Joann. IV, 35.

5) Ev. Joann. 1X, 39. $) Rom. 11, 21.

58 OniGENIS

ρωται, μαρτυρουμένη δὲ ὑπὸ νόμου τοῦ Μωυσέως καὶ τῶν προφητῶν.« Εἴποιμι δ᾽ ἂν πρὸς τοὺς ἔτι ὀκνοῦν-- τὰς παραδέξασϑαι τὸ διττὸν σημαινύμενον τοῦ νόμου, ὅτι εἴπερ ὁ αὐτὸς νόμος παρείληπται ἔν τε τῷ" »νυνὶ") δὲ χωρὶς νύμου δικαιοσύνη Θεοῦ πειφανέρωται" « χαὶ ἐν τῷ" »μαρτυρουμένη 3) ὑπὸ τοῦ νόμου χαὶ τῶν προ- φητῶν" “εἰ μὲν χωρὶς νόμου πεφανέρωται, οὐχ ὑπὸ νόμου μαρτυρεῖται" εἰ δὲ ὑπὸ τοῦ νόμου μαρτυρεῖται; οὐ χωρὶς νόμου πεφανέρωται. Τῇ τοίνυν δικαιοσύνῃ τοῦ Θεοῦ, φανερουμένῃ ὑπὸ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μαρτυρεῖ μὲν οὐδαμῶς ὁ τῆς φύσεως νόμος" μιχρότερος γάρ ἔστιν αὐτῆς" ὃ δὲ Movotos νόμος, οὐ τὸ γράμμα, ἀλλὰ τὸ πνεῦμα, χαὶ oí ἀνάλογον τῷ πνεῦματι τοῦ νόμου προ-- φῆται, xai οἱ ἐν αὐτοῖς πνευματικοὲ λόγοι. «Τὸ χρὴ ἐπιμελῶς τὸν ἀναγινώσχοντα τὴν ϑείαν γραφὴν τηρεῖν, ὅτι οὐ πώντως ταῖς αὐταῖς λέξεσιν ἐπὶ τῶν αὐτῶν πρα- γμάτων χρῶνται ai γραφαί: τοῦτο δὲ ποιοῦσιν, ὁτὲ μὲν παρὰ τὴν ὁμωνυμίαν, ὁτὲ δὲ παρὰ τὴν τροπολο-- γίαν, χαὶ ἔσϑ᾽ ὅτε παρὰ τὴν σύμφρασιν ἀπαιτοῦσαν ἄλλως τῇ λέξει χρήσασϑαι ἐν τοῖσδέ τισιν, ἢ ὡς κεῖται ἐν ἑτέροις. Καὶ τοῦτο ἐὰν ἐπιμελῶς φυλαττώμεϑα, πολλῶν σφαλμάτων ἀπαλλαττώμεϑα xal παρεχϑοχῶν. Χρὴ οὖν εἰδέναι, ὅτι 107 »ἑώραχεν"“ οὐκ ἐπὶ τοῦ αὐ-- τοῦ κεῖται ἀεὶ, ἀλλ᾿ ὁτὲ μὲν ἐπὶ τοῦ σωματικοῦ ὁρᾷν, ὁτὲ δὲ ἀντὶ τοῦ νοεῖν. Καϑόλου γὰρ τοῦτα Ἰστέον, OTi προχειμένου χρύψαι, χαὶ μὴ φανερῶς ἐκϑέσϑαι τὰ γοήματα τῆς ἀληϑείας, τῷ ἐν τοῖς προφήταις πνεύματι, xai ἐν τοῖς "daogi0lotg Χριστοῦ λόγῳ, πολλαχοῦ χαὶ vz0 τῆς φράσεως συγχεῖται, χαὶ οὐχ ὡς ὑπὸ μίαν λέ- γέται ἀκολουϑίαν" ἵνα μὴ καὶ ἀνάξιοι εἷς χρίμαᾳ τῆς ἑκυιτῶν ψυχῆς εὕρωσι τὰ συμφερόντως αὐτοῖς ἀποχε- κρυμμένα. Καὶ τοῦτο πολλαχοῦ αἴτιόν ἐστι τοῦ δοκεῖν μὴ ἔχειν σύνταξιν, μηδὲ ἀχολουϑίαν τὴν ὅλην γραφὴν,

1.) Rom. 111, 21. 3) Rom. 1Π], 21.

PumiocAtma. Car. X. 59

χαὶ μάλιστα, ὡς προείπομεν; τὴν προφητιχὴν χαὶ τὴν ἀποστολικχήν" zai μάλιστα τῆς ἀποστολιχῆς τὴν πρὸς

T [3

Ῥωμαίους ἐπιστολὴν, iv ἡ τὰ περὶ νόμου διαφόρως ὀνομάζεται, καὶ ἐπὶ διαφόρων πραγμάτων χείμενα" ὥστε δοχεῖν, ὅτι οὐχ ἔχεται ὁ Παῦλος ἐν τὴ γραφὴ τῆς ἐπιστολῆς τοῦ προχειμένου αὐτῷ σχοποῦ.

Περὶ τῶν ἐν τῇ ϑείᾳ γραφὴ δοχούντων ἔχειν τι λίϑου προσχόμματος, ἢ πέτραν σχανϑδάλου.

Κεφάλαιον δέκατον.

"Ex τῆς τριαχοστῆς ἐννάτης Ὁμιλέας τῶν εἰς τὸν '"Itos- μίαν ἐξηγητιχῶν, sig τό" »οὐχ }) ἠδύνατο κύριος φέρειν ἀπὸ προσώπου πονηρίας ὑμῶν."

Ἔαν 3) ποτὲ ἀναγινώσχων τὴν γραφὴν προσχόιψης γρήματι ὄντι χαλῷ, λίϑῳ δὲ προσκόμματος, χαὶ πέτρᾳ σχανδάλου, αἰτιῶ σαυτόν" μὴ ἀπελπίσης γὰρ τὸν λί- jov τοῦτον τοῦ προσχόμματος, χαὶ τὴν πέτραν τοῦ σχανδάλου ἔχειν νοήματα, ὥστ᾽ ἂν γενέσϑαι τὸ εἴρη-- μένον" »χαὶ5) ὁ πιστεύων οὐ χαταισχυνθήσεται.« Πώ- στευσον πρῶτον, καὶ εὑρήσεις ὑπὸ τὸ γομιζόμενον σχάνδαλον πολλὴν ὠφέλειαν ἁγίαν. Ei γὰρ ἡμεῖς ἐν-- τολὴν ἐλάβομεν μὴ λέγειν ῥῆμα 3) ἀργὸν, ὡς δώσοντες περὶ αὐτοῦ λόγον ἐν ἡμέρᾳ χρίσεως, χαὶ ὅση δύναμις φιλοτιμούμεθα πᾶν ῥῆμα τὸ ἐξιὸν ἐκ τοῦ στόματος ἡμῶν ποιεῖν ἐργάζεσθαι καὶ ἐν ἡμῖν τοῖς λέγουσι, καὶ ἐν τοῖς ἀχούουσι᾽" τί χρὴ νοεῖν περὶ τῶν προφητῶν, ἢ

!) Cfr. Jerem. XLIV, 22.

2) Cfr. edd. Tarin. pag. 95. seqq. edd. Spenc. pag. 37. seq. coll. ed. nostr. Tom. XV. pag. 418. seqq.

3) Cfr. Rom. IX, 33. X, 11. coll. Jesai. XXVIII, 6.

3) Cfr. Mauh.. XII, 36.

60 OntGENIS

ὅτι πᾶν ῥῆμα λαληϑὲν διὰ στόματος αὐτῶν ἐργατιχὸν ἦν; Καὶ οὐ θαυμαστὸν, εἰ πᾶν ῥῆμα τὸ λαλούμενον ὑπὸ τῶν προφητῶν, εἰργάζετο ἔργον τὸ πρέπον ῥήματι. ᾿Αλλὰ γὰρ οἶμαι, ὅτι καὶ πᾶν ϑαυμάσιον γράμμα τὸ γεγραμμένον ἐν τοῖς λογίοις τοῦ ϑεοῦ ἐργάζεται. Καὶ οὐκ ἔστιν Ἰῶτα fv, ἢ μία χεραία γεγραμμένη ἐν» τῇ γραφῇ; ἥτις τοῖς ἐπισταμένοις χρῆσϑαι τῇ δυνάμει τῶν γραμμάτων, οὐχ ἐργάζεται τὸ ἑαυτῆς ἔογον. Ὥσπερ δὲ ἐπὶ τῶν βοτανῶν ἑχάστη μὲν ἔχει δύναμιν, εἴτε εἰς τὴν ὑγίειαν τῶν σωμάτων, εἴτε εἰς 0, τι δήποτε" οὐ πάντων δέ ἐστιν ἐπίστασθαι εἰς ὃ ἑκάστη τῶν βοτα- νῶν ἐστι χρήσιμος, ἀλλ᾿ εἴ τινες ἐπιστήμην εἰλήφασιν, οὗτοι οἱ περὶ τὰς βοτάνας διατρίβοντες, ἵνα ἔδωσι καὶ πότε παραλαμβανομένη, καὶ ποῦ τῶν σωμάτων ἐπιτι-- ϑεμένη, καὶ τίνα τρόπον σχευαζομένη ὀνίνησι τὸν χρώ- μενον" οὕτως οἷονεί τις βοτανικός ἐστιν ὁ ἅγιος καὶ πνευματιχὸς, ἀναλεγόμενος ἀπὸ τῶν ἱερῶν γραμμάτων ἔχαστον lire, καὶ ἕχαστον τὸ τυχὸν στοιχεῖον, χαὶ εὑ- ρίσχων τὴν δύναμιν τοῦ γράμματος, xci tig 0, τί ἔστι χρήσιμον, καὶ ὅτι οὐδὲν παρέλχει τῶν γεγραμμένων. El δὲ βούλει x«i δευτέρου ἀχοῦσαι εἷς τοῦτο παρα- δείγματος, ἕχαστον μέλος τοῦ σώματος ἡμῶν ἐπί τινι ἔργῳ ὑπὸ τοῦ τεχνίτου ϑεοῦ γεγένηται" ἀλλ᾽ οὐ πᾶν- των ἐστὶν εἰδέναι, τίς ἡ ἑχάστου τῶν μελῶν μέχρι τῶν τυχόντων δύναμις καὶ χρεία. Οἱ γὰρ περὶ τὰς ἀνατο- μὰς πραγματευσάμενοι τῶν ἰατρῶν, δύνανται λέγειν ἕχαστον xci τὸ ἐλάχιστον μόριον εἰς τί χρήσιμον ὑπὸ τῆς προνοίας γεγένηται. Νόει μοι τοίνυν καὶ τὰς γρα- φὰς τοῦτον τὸν τρόπον πάσας βοτάνας, ἢ ἕν τέλειον λόγου σῶμα" εἰ δὲ σὺ μήτε βοτανικὸς εἶ γραφῶν, μήτε ἀνατομεὺς τῶν προφητικῶν λόγων, μὴ νόμιζε παρέλ-- χειν τι τῶν γεγραμμένων, ἀλλὰ σαυτὸν μόνον ἢ τὰ ἱερὰ γράμματα αἰτιῶ, ὕτε μὴ εὑρίσκεις τὸν λόγον τῶν γεγραμμένων. Τοῦτό μοι τὸ προοίμιον εἴρηται χαϑο- λιχῶς, χρήσιμον εἶναι δυνάμενον εἷς ὅλην τὴν γρα-

PurrocAri. Cap. XI. 61

φήν" ἵνα προτρειπῶσιν oí ϑέλοντες προσέχειν τῇ &va-

γνώσει μηδὲν παραπέμπεσθαι ἀνεξέταστον καὶ ἀνεξε- , ,

ρεύνητον γράμμα.

et, ^ Le - , - ^ ΄

Ὅτι χρὴ πάσης τῆς ϑεοπνεύστου γραφῆς τὸ τρόφιμον

διώχειν, χαὶ τὰ ὑπὸ τῶν αἱρετιχῶν ταρασσόμενα ῥητὰ

δυσφήμοις ἐπαπορήσεσι μὴ ἀποτρέπεσϑαι, μηδὲ ὑπερη--

φανεῖν, ἀλλὰ χαὶ αὐτῶν μεταλαμβάνειν τῆς ἐν ἀπιστίᾳ ταραχῆς ἐχτός.

Κεφάλαιον ἑνδέχατον. Ἔκ) τοῦ εἰχοστοῦ Τόμου τῶν εἰς τὸν ᾿Ιεζεχιήλ.

»Τάδε) λέγει κύριος κύριος: ἰδοὺ, ἐγὼ ἀνακρινῶ ἀνὰ μέσον προβάτου x«i προβάτου, κριῶν καὶ τράγων. Καὶ οὐχ ἱχανὸν ὑμῖν, ὅτι τὴν καλὴν νομὴν ἐνέμεσϑε; Καὶ τὰ χατάλοιπα τῆς νομῆς χατεπατεῖτε τοῖς ποσὶν ὑμῶν" xol τὸ χαϑεστηχὸς ὕδωρ ἐπίνετε, xci τὸ λοιπὸν τοῖς ποσὶν ὑμῶν ἐταράσσετε. Καὶ τὰ πρόβατά μου τὰ πατήματα τῶν ποδῶν ὑμῶν ἐνέμοντο, καὶ τὸ τεταρα- γμένον ὕδωρ ὑπὸ τῶν ποδῶν ὑμῶν ἔπινσν.«

Μετὰ τὸ παραστῆσαι περὶ τῶν προβάτων, καὶ χριῶν,

x«i περὶ προβάτων αἰγῶν, ὅτι σύνηϑες τῇ γραφὴ τὸ

πρόβατον χαὶ ἐπὶ τοῦ γένους τῶν αἰγῶν ἔσϑ' ὅτε τάσσειν, ἐπιφέρει.

* * ,

Tí οὖν ἐστιν ὃ χαὶ ἐν τούτοις αἰνίσσεται, «ρέρε χατὰ δύναμιν ἐξετάσωμεν. Πᾶσα μὲν, οἶμαι, χαλὴ ^ - * €) ^ er ^ e ΄ , vou5, x«i πᾶν τὸ χαϑεστηχὸς ὕδωρ, τὰ ὅλα λόγιά ἔστι

!) Cfr. edd. Tarin. pag. 98. seqq. edd. Spence. pag. 38. seq. coll. ed. nostr. Tom. XIV. pag. 1. seqq.

3) Ezech. XXXIV, 17 — 19:

62 OniGENIS

τῶν ἱερῶν γραμμάτων. Εἶτ᾽ ἐπεί τινες τὰ μὲν τῶν γεγραμμένων ἐγχρίνουσιν ὡς ὠφέλιμα, τινὰ δὲ ἀπο- δοκιμάζουσιν ὡς οὐ σωτήρια, οὗτοι ἂν εἶέν οὗ μετὰ τὸ γενεμῆσϑαι τὴν χαλὴν ὧν ἐξελέξαντο νομὴν, καὶ πε- πωχέναι τὸ χαϑεστηχὸς οὗ ἔχριναν εἶναι βελτίονος ὕδα- τος, τὸ λοιπὸν τῆς νομῆς χαταπατοῦντες, χαὶ τὸ λοι- πὸν ὕδωρ τοῖς ποσὶν ἑαυτῶν ταράσσοντες. Τοιοῦτοι δή εἶσιν οἵ 1€ τὴν μὲν χαινὴν ἐγχρίνοντες, τὴν δὲ za- λαιὰν ἀποδοχιμάζοντες διαϑήκην, καὶ οἱ τῶν παλαιῶν γραμμάτων τὰ μὲν ἀπὸ ϑειοτέρας λέγοντες εἶναι δυ- γάμεως χαὶ τῆς ἀνωτάτω, τὰ δὲ ἀπὸ ὑποδεεστέρας. Πρόβατα δὲ ἴδια ἀναγορεύει ὁ ποιμὴν τοὺς μὴ ὑπερη- φανοῦντας τὰ πατήματα τῶν ποδῶν ἐχείνων, xci μὴ ἐξουϑενοῦντας τὸ τεταραγμένον ὕδωρ ὑπὸ τῶν ποδῶν τῶν ψεχτῶν προβάτων, τράγων καὶ ἐρίφων" οὐ γὰρ ἐθϑέλησαν εἶναι πρόβατα χριῶν ἄξια τῶν δεξιῶν. Ἡμεῖς οὖν εὐχόμενοι εἶναι πρόβατα τοῦ ποιμένος, μηδέποτε φεύγωμεν νεμηϑῆναι xci τὰ αὐτόϑεν 000r ἐπὶ τῷ δη- τῷ ἀπεμφαίνοντα τῶν γραφῶν, καὶ διὰ τὴν ἀπέμφα- σιν τῆς λέξεως πατούμενα ὑπὸ τῶν μὴ δυναμένων, μηδὲ θελόντων χρῆσϑαι πάσῃ τῇ νομῇ. ᾿Αλλὰ χἂν ἢ τι ὕδωρ ὑπὸ τῶν ποδῶν ἐχείνων τεταραγμένον, ἀνα- μιξάντων τῷ χαϑαρῷ λόγῳ τῆς γραφῆς δυσφήμους ἐπαπορήσεις, μὴ ἀποτρεπώμεϑα, δὲ ἣν πεποιήκασι τῷ λόγῳ ταραχὴν, πίνειν καὶ τὸ ὑπὸ τῶν ποδῶν αὐτῶν τεταραγμένον. Καὶ τήρει γε ἐπιμελῶς, ὅτι πρὸς τοὺς ταράξαντας τὸ ὕδωρ, χαὶ πατήσαντας τὴν νομὴν, λέ- γεται ὡς περὶ χρειττόνων" »xcl!) τὰ πρόβατά μου τὰ πατήματα τῶν ποδῶν ὑμῶν ἐνέμοντο, καὶ τὸ τεταρα- γμένον ὕδωρ ὑπὸ τῶν ποδῶν ὑμῶν ἔπινον.« ᾿Αλλὰ χαὶ μηδεπώποτε νομὴν προφητιχὴν ἡμεῖς πατήσωμεν, μηδὲ ὕδωρ νομικὸν ταράξωμεν" ἁμαρτανόντων δέ τι-- γων χαὶ περὶ τὴν εὐαγγελικὴν νομὴν, καὶ τὸ ἀποστο--

!) Ezech. XXXIV, 19.

Punocar. Car». Xil. 63

λιχὸν ὕϑωρ, doit τῶν εὐαγγελιχῶν τινὰ μὲν πατεῖν, τινὰ δὲ ὡς χαλὴν νέμεσϑαι νομὴν, xci τῶν ἀποστολι--: χῶν ἢ πάντα ἀποχρίνειν, 7 τινὰ uiv ἐγχρίνειν, τινὰ δὲ ἀποχρίνειν" ἡμεῖς χαὶ τὰ ὅλα εὐαγγέλια νεμηϑῶ-. μεν, xol μηϑὲν αὐτῶν πατήσωμεν, χαὶ πάντα τὰ ἀπο- στολιχὰ πίνοντες, τὸ ὅσον ἐφ᾽ ἡμῖν καϑεστηχὸς ὕϑωρ, αὐτὰ τηρήσωμιεν, xci μηδὲν τῶν ἐν αὐτοῖς ἀπιστίᾳ τα-- Qecgoíg τοὺς οὐχ εἰδότας συνιέναι τῶν λεγομένων

ταράξωμεν.

Πρὸς τὸ μὴ ἐχχαχεῖν ἐν τῇ ἀναγνώσει τῆς ϑείας γρα- φῆς τὸν μὴ συνιέντα τὸ σκοτεινὸν τῶν ἐν αὐτὴ αἶνι- γμάτων χαὶ παραβολῶν.

Κεφάλαιον δωδέχατον.

Ln τῆς εἰχοστῆς Ὁμιλίας τῶν εἰς τὸν ᾿Ιησοῦν τὸν Ναυῆ.

'H') uiv ἄχρα ὠφέλεια ἀπὸ τῶν τοιούτων ἀνα- γνωσμάτων, τῷ δυναμένῳ νοῆσαι τὴν ἀληϑὴ κληροδο-- σίαν ἀπὸ ᾿Ιησοῦ μεριζομένην τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραὴλ γίνεται, χαὶ τῷ οἵῳ τε γενομένῳ ἀναβῆναι ἐπὶ τὴν yzv τὴν ἁγίαν, τὴν ἀληϑινὴν, τὴν ὄντως ἀγαϑὴν, καὶ ἐφαρμό- σαι ἐκ τῆς ὀνομασίας τῶν εἰρημένων τὴ διαφορᾷ τῶν χληρονομούντων τὰ χατὰ τοὺς τύπους λεγόμενα" ἐπεὶ δὲ δύσχολόν ἔστιν εὑρεῖν τὸν οὕτως ὠφελούμενον, βου-- λόμεϑα παραμυϑήσασϑαι τοὺς ἀκούοντας, μὴ ἐκχαχεῖν ἐπὶ ταῖς ἀναγνώσεσι. Τίς οὖν ἡ παραμυϑία ὑπὲρ τοῦ μὴ ἐχχαχεῖν τὸν ἀχούοντα τῶν τοιούτων ἀναγνωσμά- των, Àtzifov* ὥσπερ τοίνυν αἵ ἐπῳδαὶ δύναμίν τινὰ ἔχουσι φυσιχὴν, καὶ μὴ νοῶν ὃ χατεπᾳδόμενος λαμ--

*) Cfr. edd. Tarin. pag. 101. seqq. edd. Spenc. pag. 39. seqq. coll. ed. nostr. Tom. XI. pag. 167. seqq.

614 OniGENIS

βάνει τι ἐκ τῆς ἐπῳδῆς, κατὰ τὴν φύσιν τῶν φϑόγγων τῆς ἐπῳδῆς, εἴτε εἰς βλάβην, εἴτε εἰς ἴασιν σώματος ἢ ψυχῆς ἑαυτοῦγ οὕτω μοι νόει πάσης ἐπῳδῆς δυνατωτέ- ραν εἶναι τὴν σημασίαν τῶν ἐν ταῖς ϑείαις γραφαῖς ὀνομάτων. Eloci γάρ τινες δυνάμεις ἐν ἡμῖν, ὧν αἱ μὲν χρείττονες διὰ τούτων τῶν οἱονεὶ ἐπῳδῶν τρέφον-- ται, συγγενεῖς οὖσαι αὐταῖς, καὶ ἡμῶν μὴ νοούντων ἐχείνας τὰς δυνάμεις νοούσας τὰ λεγόμενα, δυνατωτέ- ρας ἐν ἡμῖν γίνεσθαι πρὸς τὸ συνεργεῖν τῷ ἡμετέρῳ βίῳ" ὅτι γάρ ἐστί τινα ἐν ἡμῖν ἀόρατα, zal πολλά γε ταῦτα, δηλώσει ὁ εἰπὼν ψαλμός" φεὐλόγει") ἡ ψυχή μου τὸν χύριον, καὶ πάντα τὰ ἐντός μου τὸ ὕνομα τὸ ἅγιον αὐτοῦ. Ἔστιν οὖν πλῆϑός τι ἐν ἡμῖν δυνά-- μέων χεχληρωμένων ἡμῶν τὰς ψυχὰς, καὶ τὰ σώματα, αἵτινες ἐὰν ὦσιν ἅγιαι, τῆς γραφῆς ἀναγινωσχομένης ὠφελοῦνται χαὶ γίνονται ἰσχυρότεραι: χἂν ὃ νοῦς ἡμῶν ἄκαρπος ἢ, ὡς γέγραπται περὶ τοῦ γλώσσῃ λαλοῦντος, ὕτι »τὸ ) πνεῦμά μου προσεύχεται, ὁ δὲ νοῦς μου καρπός ἔστι. Νόει οὖν μοι ὅτι ποτὲ τοῦ ἐν ἡμῖν γοῦ ἀκάρπου ὄντος, αἱ δυνάμεις αἱ συνεργοῦσαι τῇ ψυχῆ, καὶ τῷ νῷ, καὶ πᾶσιν ἡμῖν, τρέφονται λογιχὴ τὴ ἀπὸ τῶν ἱερῶν γραμμάτων καὶ τῶν ὀνομάτων τού- των τροφῆ; καὶ τρεφόμεναι γίνονται δυνατώτεραι πρὸς τὸ ἡμῖν συνεργεῖν" ὥσπερ δὲ αἱ χρείττους δυνάμεις οἱονεὶ κατεπάδονται καὶ ὠφελοῦνται, xci γίνονται δυ-- γατώτεραι ἀπὸ τῶν τοιούτων γραμμάτων καὶ ὀνομά- των, οὕτως αἱ ἀντιχείμεναι τῶν ἐν ἡμῖν δυνάμεων οἷο-- ve χαϑέλχκονται χαὶ νιχῶνται ἀπὸ τῶν τοῦ ϑεοῦ ἐπῳ- δῶν, xci νικώμεναι χοιμίζονται. Καὶ εἴ ποτέ τις ἡμῶν ἑώραχεν ἀπὸ ἐπῳδῶν ἀσπίδα κοιμιζομένην, ἢ ἄλλο τι τούτων τῶν ἰοβόλων, ἐχεῖνο παράδειγμα λαβέτω εἰς τὴν γραφήν" ἧς ἀναγινωσκομένης xci μὴ νοουμένης, ἐνίοτε ἀκηδιᾷ χαὶ ἐχχαχεῖ ὃ ἀκροατὴς, καὶ πιστευέτω

!) Psalm. ΟΠ], 1. (CII.) ?) [ Cor. XIV, 14.

PurrocArra. Car. XII. 65

ὅτι αἱ ἐν αὐτῷ ἀσπίδες, καὶ αἱ ἐν αὐτῷ ἔχιδναι, ἀτο- γώτεραι γίνονται ἀπὸ τῶν φαριιάχων τῶν φαρμαχευ-- ὄντων, οἷον παρὰ σοφοῦ Π]ωσῆ, παρὰ σοφοῦ ᾿Ιησοῦ, παρὰ σοφῶν τῶν ἁγίων προφητῶν. My ἐχχαχῶμεν οὖν ἀκούοντες γραφῶν, ἃς οὐ νοοῦμεν, ἀλλὰ γενηθήτω ἡμῖν χατὰ τὴν πίστιν ἡμῶν, ἣν χαὶ πιστεύομεν, ὅτι »πᾶσα) γραφὴ ϑεόπνευστος οὖσα ὠφέλιμός ἐστι.« Τὸ γὰρ ἕν τῶν δύο δεῖ σε παραδέξασϑαι ἐπὶ τούτων τῶν γραφῶν, x ὅτι οὐκ εἰσὶ ϑεόπνευστοι, ἐπεὶ οὐχ εἰσὶν ὠφέλιμοι, ὡς ὑπολαμβάνοι ἂν ὁ ἄπιστος, ἢ ὡς πιστὸς παραδέξασθαι, ὅτι ἐπεί εἰσιν ὠφέλιμοι, ϑεό- πνευστοί εἶσιν. ᾿Ιστέον μέντοι γε ὅτι χαὶ ἀνεπαισϑή- τως ἡμῶν πολλάκις γίνεται ἡ ὠφέλεια, οἷον πολλάκις τροιρήν τινα διατασσόμεϑα ἐσϑίειν, ὀξυδερκιχὴν, καὶ οὐ δήπου iv τῷ ἐσϑίειν αἰσϑανόμεϑα, ὅτι ὠφελού-- μεϑα τὸν ὀφθαλμὸν, ἀλλ᾽ ἡμέρας διαγενομένης δευτέ- ρας χαὶ τρίτης, ἡ ἀνάδοσις τῆς τροφῆς τῆς ὠφελούσης τὸν ὀρϑαλμὸν, ποιεῖ ἡμᾶς τῇ πείρᾳ πιστεῦσαι, ὅτι τὸν ὀφθαλμὸν ὠφελούμεθα. ᾿4λλὰ καὶ im ἄλλων τροφῶν ὠφελουσῶν τινα μέλη τοῦ σώματός ἔστι τοῦτο ἰδεῖν" οὕτω τοίνυν πίστευε χαὶ περὶ τῆς ϑείας γραφῆς, Ort ὠφελεῖταί σου ἡ ψυχὴ, x&v μὴ ὁ νοῦς τὸν χαρπὸν λαμβάνῃ τῆς ὠφελείας τῆς ἀπὸ τῶν γραμμάτων, ἐκ μόνης ψιλῆς τῆς ἀναγνώσεως. Τὰ γὰρ ἐν ἡμῖν ἐπῴᾷ- δέεται, zal τὰ μὲν χρείττονα τρέφεται, τὰ δὲ χείρονα χαταργεῖται.

!) Cfr. 11 Tim. III, 16.

OngicENIS Ορεκλ Tow. XXV. 5

— U—— Ó'/—— O—P Rs

66 ORIGENIS

Πότε x«i τίσι τὰ ἀπὸ φιλοσοφίας μαϑήματα χρήσιμα εἰς τὴν τῶν ἱερῶν γραφῶν διήγησιν μετὰ γραφικῆς μαρτυρίας.

Κεφάλαιον τρισχαιδέχατον.

Χαῖρε) ἐν ϑεῷ, κύριέ μου σπουδαιότατε καὶ alóc- σιμώτατε υἱὲ Γρηγόριε, παρὰ ᾿Ωριγένους. Ἡ εἰς σύνε-- σιν, ὡς εὖ οἶσϑα, εὐφυΐα “ἔργον φέρειν δύναται ἄσχη- σιν προσλαβοῦσα, ἄγον ἐπὶ τὸ χατὰ τὸ ἐνδεχόμενον, iy οὕτως ὀνομάσω, τέλος ἔχείνου, ὅπερ ἀσχεῖν τις βού- λεται. «Δίδναται οὖν ἡ εὐφυΐα σου Ῥωμαῖόν σε γομι-- χὸν ποιεῖν τέλειον, καὶ Ἑλληνικόν τινὰ φιλόσοφον τῶν νομιζομένων ἐλλογίμων αἱρέσεων. "AP oiyo τῇ πάσῃ τῆς εὐφυΐας δυνάμει σου ἐβουλόμην χαταχοήσασϑαί σε, τελιχῶς μὲν εἷς Χριστιανισμὸν, ποιητιχῶς ) δέ. Διὰ τοῦ ἂν ηὐξάμην παραλαβεῖν σε καὶ «φιλοσοφίας 'EL- λήνων τὰ οἷονεὶ εἷς Χριστιανισμὸν δυνάμενα γενέσϑαι ἐγχύχλια μαϑήματα, ἢ προπαιδεύματα, καὶ τὰ ἀπὸ Τεωμετρίας καὶ ᾿Δἀστρονομίας χρήσιμα ἐσόμενα εἷς τὴν τῶν ἱερῶν γραφῶν διήγησιν" ἵν, ὅπερ φασὶ φιλοσό- φων παῖδες περὶ Γεωμετρίας, χαὶ Movoixgc, Τραμμα- τικῆς τε, καὶ “Ρητορικῆς, καὶ ᾿Δστρονομίας, ὡς συνερί- ϑων φιλοσοφίᾳ, τοῦϑ' ἡμεῖς εἴπωμεν χαὶ περὶ αὐτῆς φιλοσοφίας πρὸς Χριστιανισμόν.

Καὶ τάχα τοιοῦτό τι αἷνίσσεται τὸ ἐν Ἐξόδῳ 5) γεγραμμένον ix προσώπου τοῦ ϑεοῦ, ἵνα λεχϑῇ τοῖς υἱοῖς Ισραὴλ αἰτεῖν παρὰ γειτόνων καὶ συσχήνων σχεύη ἀργυρᾶ xai χρυσᾶ, καὶ ἱματισμόν" ἵνα σχυλεύσαντες

τοὺς «Αἰγυπτίους εὕρωσιν ὕλην πρὸς τὴν κατασχευὴν

1) Cfr. edd. Tarin. pag. 106. seqq. edd. Spenc. pag. A1. seqq. coll. ed. nostr. Tom. 1. pag. I. seqq.

?) Tarin. in notis: 5Recte sine interpunctione lega- tur: ποιητιχῶς δὲ διὰ τοῦτ ἂν xrÀ. — Cfr. ed. nostr.

'Tom. I. pag. 1. not. 3. 3) Cfr. Exod. XI, 2.

PnuiLocArra. Car. XIII. 67

τῶν παραλαμβανομένων c τὴν πρὸς ϑεὸν λατρείαν. "Ex γὰρ ὧν ἐσχύλευσαν τοὺς «Αἰγυπτίους of υἱοὶ Ἰσραὴλ, τὰ Pv τοῖς ἁγίοις τῶν ἁγίων κατεσχεύασται, 7) χιβωτὸς μετὰ τοῦ ἐπιϑέματος, καὶ τὰ Χερουβὶμ, zal τὸ ἱλαστή-- ριον, χαὶ 5 χρυσὴ στάμνος, ἐν ἣ ἀπέχειτο τὸ μάννα τῶν ἀγγέλων ὃ ἄρτος. Ταῦτα μὲν οὖν ἀπὸ τοῦ καλ-- λίστου τῶν .Alyvztíov εἰχὸς γεγονέναι χρυσοῦ" ἀπὸ δὲ δευτέρου τινὸς παρ ἐκεῖνον ἡ στερεὰ Ov ὅλου χρυσῆ λυχνία, πλησίον τοῦ ἐσωτέρου χαταπετάσματας, x«i oí ἐπ᾿ αὐτῆς λύχνοι, καὶ ἡ χρυσῆ τράπεζα, ἐφ᾽ ἧς ἦσαν oí ἄρτοι τῆς προθέσεως, χαὶ μεταξὺ ἀμφοτέρων τὸ χουσοῦν ϑυμιατήριον. El δέ τις ἦν τρίτος καὶ τέταρ-- τος χρυσὸς, ἐξ ἐχείνου χκατεσχευάζετο τὰ σχεύη τὰ ἅγια. Καὶ ἀπὸ ἀργύρου δὲ Αἰγυπτίου ἄλλα ἐγίνετο" ἂν 41-- γύπτῳ γὰρ παροιχοῦντες οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ τοῦτο ἀπὸ τῆς ἐχεῖ παροικίας χεχερδήχασι, τὸ εὐπορῆσαι τοσαύτης ὕλης τιμίας εἷς τὰ χρήσιμα τῆς λατρείας τοῦ ϑεοῦ, "n0 δὲ Αἰγυπτίου ἱματισμοῦ εἰκὸς γεγονέναι ὅσα ἐδεήϑη ἔργων, ὡς ὠνόμασεν ἡ γραφὴ.) δαφιδευτῶν, συῤῥα- πιῶν, 2) τῶν ῥαφιδευτῶν μετὰ σοφίας ϑεοῦ, τὰ τοι- «de ἱμάτια τοῖς τοιοισδὶ, ἵνα γένηται τὰ καταπετάώ-- σματα, χαὶ αἵ αὐλαὶ35) αἱ ἐσωτέρω 1) καὶ ἐξωτέρω. Καὶ τί μὲ δεῖ ἀχαίρως παρεχβαίνοντα χατασχευάξειν, εἰς ὅσα χρήσιμά ἔστι τοῖς υἱοῖς ᾿Ισραὴλ τὰ ἀπὸ «ΑϊἸγύπτου παραλαμβανόμενα, οἷς Αἰγύπτιοι μὲν οὐκ slg δέον ἐχρῶντο" Ἕβοαῖοι δὲ διὰ τὴν τοῦ ϑεοῦ σοφίαν εἰς ϑεο-- σέβειαν ἐχοήσαντο; Οἶδε μέντοι ἡ ϑεία γραφὴ πρὸς χαχοῦ γεγονέναι, τὸ ἀπὸ τῆς γῆς τῶν υἱῶν ᾿Ισραὴλ εἰς Alyvntoy χαταβεβηκέναι" αἰνισσομένη, ὅτι Tt0l πρὸς

!) Cfr. Exod. XXXI, 3. 6. *) Tarinus: 5Leg. χαὶ συῤῥαπτῶν. Cfr. Exod. XXVII.« 3) Tarinus: 4Leg. αὐλαῖαι. Cfr. Exod. XXVI.« 3) Uterque Cod. Thuani, Tarino teste: ἐσώτεραι ze ἐξώτεραι. 5x

68 OnicENIS

χαχοῦ γίνεται τὸ παροιχῆσαι τοῖς AiyvrmtíoIg, τουτέστι τοῖς τοῦ χύσμου μαϑήμασι, μετὰ τὸ ἐγγραφῆναι τῷ γόμῳ τοῦ ϑεοῦ, καὶ τῇ ᾿Ισραηλιτιχῇ εἷς αὐτὸν θεραπείᾳ. ᾿Αδερ}) γοῦν ὁ ᾿Ιδουμαῖος, ὅσον μὲν ἐν τῇ γῆ τοῦ ᾿Ισραὴλ ἦν, μὴ γευόμενος τῶν «Αἰγυπτίων ἄρτων, εἴδωλα οὐ κατεσχέυαζεν" ὅτε δὲ ἀποδρὰς τὸν σοφὸν ΖΣολο- μῶντα χατέβη εὶς Αἴγυπτον, ὡς ἀποδρὰς ἀπὸ τῆς τοῦ ϑεοῦ σοφίας, συγγενὴς γέγονε τῷ «««ραὼ, γήμας τὴν ἀδελφὴν τῆς γυναικὸς αὐτοῦ, χαὶ τεκνοποιῶν τὸν τρε-- φόμενον μεταξὺ τῶν παιδῶν τοῦ «Ῥαραώ. Διόπερ, εἰ χαὶ ἐπανελήλυϑεν εἷς τὴν γῆν ᾿Ισραὴλ, ἐπὶ τὸ δια- σχίσαι τὸν λαὺν τοῦ Oto) ἐπανελήλυϑε, χαὶ ποιῆσαι αὐτοὺς 3) εἰπεῖν ἐπὶ τῇ χρυσῇ δαμάλει" »Οὗτοί) εἶσιν οἱ ϑεοί σου, ᾿Ισραὴλ, οἱ ἀναγαγόντες σὲ ἐκ γῆς Aiyé- πτου.« Κἀγὼ δὲ τῇ πείρᾳ μαϑὼν εἴποιμ᾽ ἄν Gor, ὅτι σπάνιος μὲν ὁ τὰ χρήσιμα τῆς «Αἰγύπτου λαβὼν, καὶ ἐξελθὼν ταύτης, χαὶ χατασχευάσας τὰ πρὸς τὴν λα- τρείαν τοῦ ϑεοῦ" πολὺς δὲ ὁ τοῦ ᾿Ιδουμαίου 4δερ ἀδελ-- φός. Οὗτοι δέ εἰσιν oí ἀπό τινος ᾿Ελληνιχῆς ἐντρε- χείας αἱρετικὰ γεννήσαντες 3) νοήματα, καὶ οἱονεὶ δα- μάλεις χρυσᾶς κατασχευάσαντες ἐν Βαιϑὴλ, ὃ ἑἕρμη- γεύεται οἶχος ϑεοῦ. Δοκεῖ δέ μοι χαὶ διὰ τούτων ὃ λόγος αἱνίσσεσϑαι, ὅτι τὰ ἴδια ἀναπλάσματα ἀνέϑηξαν ταῖς γραφαῖς, ἐν αἷς οἰχεῖ λόγος ϑεοῦ, τροπιχῶς Bo ϑὴλ καλουμέναις. Τὸ δ᾽ ἄλλο ἀνάπλασμα ἐν 4d&v φη- σιν ὁ λόγος ἀνατεϑεῖσϑαι.") ToU δὲ “ὰν τὰ ὅρια τε- λευταῖά ἔστι. xal ἐγγὺς τῶν ἐϑνιχῶν ὁρίων" ὡς δῆλον ἐκ τῶν ἀναγεγραμμένων ἐν τῷ τοῦ Ναυὴ ᾿Ιησοῦ. ᾽Εγ- γὺς οὖν εἰσιν ἐϑνικῶν ὁρίων τινὰ τῶν ἀναπλασμά-

}}}1 Regg. XI, 14. coll. Gen. XXXVI, 35. 36. 3) Uterque Cod. Thuani, Tarino teste: αὐτῷ ἐνειπεῖν. 3) 1 Regg. XII, 28. coll. Exod. XXXII, 4. 8.

3) Uterque Cod, TThuani, Tarino teste: ψοήσαντες. 3) I Regg. XII, 29.

PuiLocArta. Car. XIII. 69

των, ἅπερ ἀνέπλασαν οἱ τοῦ 'ἅδερ, ὡς ἀποδεδώχαμεν, ἀδελφοί.

Σὺ οὖν, Κύριε υἱὲ, προηγουμένως προσέχε τὴ τῶν ϑείων γραφῶν ἀναγνώσει" ἀλλὰ πρόσεχε. Πολλῆς γὰρ προσοχῆς ἀναγινώσχοντες τὰ ϑεῖα δεόμεθα" ἵνα μὴ προπετέστερον εἴπωμέν τινα, ἢ νομίσωμεν περὶ αὐτῶν. Καὶ προσέχων τῇ τῶν ϑείων ἀναγνώσει μετὰ πιστῆς x«i ϑεῷ ἀρεσχούσης προλήψεως, χροῦε") τὰ κεκλει-- σμένα αὐτῆς, χαὶ ἀνοιγήσεταί σοι ὑπὸ τοῦ ϑυρωροῦ, περὶ οὗ εἶπεν ὃ ᾿Πησοῦς" »τούτῳ ?) ὁ ϑυρωρὸς ἀνοίγει.« Καὶ προσέχων τὴ ϑείᾳ ἀναγνώσει ὀρϑῶς ζήτει καὶ μετὰ πίστεως τῆς εἷς ϑεὸν ἀχλινοῦς τὸν χεχρυμμένον τοῖς πολλοῖς νοῦν τῶν ϑείων γραμμάτων. Mr ἀρχοῦ δὲ τῷ χρούειν xci ζητεῖν" ἀναγχαιοτάτη γὰρ χαὶ ἡ περὶ τοῦ νοεῖν τὰ ϑεῖα εὐχή" ἐφ᾽ 5) ἣ προτρέπων ὃ Σωτὴρ οὐ μόνον εἶπε τό" »χρούετε, *) καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν" « χαὶ τό" »ζητεῖτε χαὶ εὑρήσετε' « ἀλλὰ xai τό" οαϊτεῖτε, zal δοθήσεται ὑμῖν..« Ταῦτα ἀπὸ τῆς πρός σέ μου πατριχῆς ἀγάπης τετόλμηται. Eb δ᾽ εὖ ἔχει τὰ τετολ-- μημένα, ἢ μὴ, ϑεὸς ἂν εἰδείη, x«i ὁ Χοιστὸς αὐτοῦ, χαὶ ὁ μετέχων πνεύματος ϑεοῦ χαὶ πνεύματος Χριστοῦ. Μετέχοις δὲ χαὶ5) σὺ, xci ἀεὶ αὔξοις τὴν μετοχὴν, ἵνα λέγῃς οὐ μόνον τό" »μέτοχοι ) τοῦ Χριστοῦ ytyo- veuty,* ἀλλὰ χαὶ, μέτοχοι τοῦ ϑεοῦ.

1) Philoc. in textu: χρούε, 'Tarin. vero in notis: »Uterque Cod. Thuani: χροῦε." ?) Ev. Joann. X, 3. 3) Uterque Cod. Thuani, Tarino teste: ἐφ᾽ ἧς.

3) Matth, VII, 7. coll, Luc. XI, 9. 5) Uterque Cod. Thuani, 'lTarino teste: χαὶ ἀεὶ xci

- αὔξοις. $) Hebr, III, 14.

70 OnIGENIS

"Ou τοῖς ϑέλουσι μὴ σφάλλεσθαι περὶ τὴν ἀλήϑειαν ἐν

τῷ νοεῖν τὰς ϑείας γραφὰς, ἀναγχαιότατόν ") ἔστι τὰ

ἁρμόζοντα εἷς τὴν χρῆσιν εἰδέναι λογικὰ μαϑήματα,

ἤτοι προπαιδεύματα, ὧν ἄνευ ἀχρίβειαν σημαινομένων οὐ δύναται ὃν δεῖ τρόπον παρίστασϑαι.

Κεφάλαιον τεσσαραχαιδέχατον. Ἔχ) τοῦ τρίτου Tóuov τῶν εἰς τὴν Γένεσιν.

»Kal?) ἐποίησεν ὃ Θεὸς τοὺς δύο φωστῆρας τοὺς μεγάλους, τὸν φωστῆρα τὸν μέγαν εἰς ἀρχὰς τὴς ἡμέ- ρας, καὶ τὸν φωστῆρα τὸν ἐλάσσω εἷς ἀρχὰς τῆς νυ- χτὸς, x«i τοὺς ἀστέρας. Καὶ ἔϑετο αὐτοὺς ὁ ϑεὸς ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ, ὥστε «αίνειν ἐπὶ τῆς γῆς, χαὶ ἄρχειν τῆς ἡμέρας zal τῆς νυχτός«« Ζητητέον δὴ, & ταὐτόν ἔστι τό" »εἰς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας" « τῷ »χαὶ ἄρχειν τῆς ἡμέρας '« χαὶ τό" »εἷς ἀρχὰς τῆς γνυχτός" « τῷ" »χαὶ ἄρχειν τῆς νυχτός.«« Καὶ ὁ ᾿Αχύλας γὰρ τὸ ἀνάλογον ἐτήρησε, ποιήσας ἀντὶ μὲν τοῦ" »slg ἀρχάς" « εἰς ἐξουσίαν" ἀντὶ δὲ τοῦ " »ζίρχειν" « ἐξουσιάζειν. «baci δὲ, οἷς ἐμέλησε τῆς τῶν σημαινομένων ἐξετάσεως, ἐν τοῖς τόποις τοῖς ἔχουσι συζυγίαν προσηγοριῶν zal χα- τηγορημάτων, προὺφίστασϑαι τὰ τυγχάνοντα τῶν προς- ηγοριῶν, xci ἐπιγίνεσθαι τὰ χατηγορήματα παρὰ τὰς προσηγορίας. Καὶ προσηγορίαν μὲν ἔχουσαν χατηγό- ρημώ φασιν, οἷον τὴν φρόνησιν, κατηγόρημα δὲ εἶναι τὸ φρονεῖν" ὁμοίως προσηγορίαν τὴν σωφροσύνην, za- τηγόρημα τὸ σωφρονεῖν. Καὶ προὐφίστασϑαί (φασι τὴν φρόνησιν, εἶτ᾽ ἐπιγίνεσθαι κατηγόρημα, ἀπὸ φρονή- σεως τὸ φρονεῖν. Ταῦτα δὲ, εἰ xci δόξομέν τισι παρὰ

1) Tarinus: ,Uterque Cod. Thuani non male: &r«y- χαιότατά ἐστι τάς χελ.

3) Cfr. edd. TTarin. pag. 112. seqq. edd. Spenc. pag. A4. seq. coll. ed. nost. Tom, Vlil. pag. 4&. seqq.

3) Gen. 1, 16 — 18.

PniLoCALIA. Cap. XIV. τι

τὸ βούλημα ποιεῖν τῆς γραφῆς, τετηρήχαμεν, ἐπεὶ ὁ μὲν ποιῶν τοὺς φωστῆρας ϑεὸς, ποιεῖ, τὸν μὲν μέγαν εἷς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας, τὸν δὲ ἐλάσσω εἰς ἀρχὰς τῆς γνυχτύς" τίϑεται δὲ αὐτοὺς ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρα- νοῦ, οὐχέτι εἷς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας xal τῆς νυχτὸς, ἀλλ εἷς τὸ ἄρχειν τῆς ἡμέρας, χαὶ τῆς νυχτός. Τὸ γὰρ τε- ταγμένως χαὶ ἀκολούϑως τῷ τεχνολογουμένῳ, κατὰ τὸν τόπον προτετάχϑαι τὰς προσηγορίας, εἶτ᾽ ἐπιφέφεσϑαι τὰ χατηγορήματα, κεχίνηχεν ἡμᾶς, μήποτε τὸ πρᾶγμα χαὶ παρὰ τῷ ϑεράποντι γεγύηται, οὕτως ἔχον, καὶ μά- λιστα ἐπεὶ “ὃ κυριώτατα ἑρμηνεύειν φιλοτιμούμενος ᾿χύλας, οὐχ ἄλλο πεποίηχε παρὰ τὴν προσηγορίαν zal τὸ χατηγόρημα. ᾿Επιστησάτω δ᾽ ὃ δυσπαραδέχτως ἔχων τούτων, εἰ δύναται ἠθικὸν πρόβλημα, ἢ φυσιο- λογούμενον, ἢ ϑεολογούμενον, χωρὶς ἀκριβείας σημαι-- γομένων καὶ τῶν χατὰ τὸν λογιχὸν τύπον τρανουμέ- γων, ὃν δεῖ τρόπον παρίστασϑαι. Τί γὰρ ἄτοπον ἀχούειν τῶν χυριολεχτουμένων ἐν ταῖς διαλέχτοις, καὶ ἐφιστάνειν ἐπιμελῶς τοῖς σημαινομένοις; ἔστι γὰρ ὕπου παρὰ τὴν ἄγνοιαν τῶν λογιχῶν, μεγάλως περιπίπτο-- μεν, μὴ χαϑαίροντες τὰς ὁμωνυμίας, xai ἀμφιβολίας, χαὶ χαταχρήσεις, καὶ χυριολεξίας, καὶ διαστολάς" οἷον παρὰ τὸ ἀγνοεῖσθαι τὴν ὁμώνυμον τῆς χύσμου προση- γορίας φωνὴν, ἐχπεπτώχασιν ἐπὶ τὸ ἀσεβέστατα φρο- γεῖν περὶ τοῦ δημιουργοῦ, οἱ μὴ χαϑάραντες, ἐπὶ τί- yov χεῖται τό »0!) κόσμος àv τῷ πονηρῷ κεῖται"« ὅτε ἀντὶ τῶν περιγείων χαὶ ἀνθρωπίνων τοῦτο οὕτως ἐχεῖ τῷ ᾿Ιωάννῃ εἴρηται. Οἱηϑέντες γὰρ κόσμον x«t αὐτὴν τὴν λέξιν σημαίνεσθαι τὸ σύστημα τὸ ἐξ οὐρα- γοῦ χαὶ γῆς, χαὶ τῶν ἐν αὐτοῖς, ϑρασύτατα χαὶ ἀνο-- σιώτατα ἀποφαίνονται περὶ ϑεοῦ" μηδαμῶς ἔργῳ δει-- χνύναι δυνάμενοι, πῶς ἥλιος καὶ σελήνη καὶ ἀστέρες, τὰ οὕτω τεταγμένως κινούμενα, κεῖται ἐν τῷ πονηρῷ.

Ε I1 Joann. V, 19.

72 ORIGENIS

ν - - LÀ Εἴτα ἐὰν προσάγωμεν αὐτοῖς ἐκ τοῦ" »οὗτός 1) ἔστιν ὁ ἀμνὸς τοῦ ϑεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ χύσμου" " ὅτι χόσμος ἔνϑα ἡ ἁμαρτία πλεονάζει, κατὰ ταύτας τὰς λέξεις λέγεται, τουτέστιν ἐν τοῖς πεοιγείοις τόποις, εὐγνωμονοῦντες μὲν προσήσονται τὰ λεγόμενα, φιλο-- γειχοῦντες δὲ, ἠλιϑίως ἀναστρεφόμενοι, ἐπιμενοῦσι τοῖς er f - - - ἅπαξ χριϑεῖσι μοχϑηροῖς, διὰ τὴν ἄγνοιαν τῆς ὁμωνυ--

΄ τ ^ , τ

μίας. Πάλιν τε αὖ ἐὰν λέγηται" »ϑεὸς 32) gv iv Χρι- OtQ , χύσμον χαταλλάσσων ᾿ἕξαυτῷ "« οὐκέτι δυνήσονται e t£ , ^ - ,

Ὁ ἐξειλήφασι πιερὶ παντὸς τοῦ χύσμου, τουτέστι περὶ τῶν ἐν ὕλῳ τῷ κόσμῳ, μάλιστα κατὰ τὰς ὑποϑέσεις » - IE E ΕἾ , , - UJ * , ^ t αὐτῶν δεῖξαι" χαὶ x«v αὐτοῦ γὰρ ἀνάγκη τὴν λέξιν ὡς ὁμώνυμον ἐξετάζεσθαι. Καὶ περὶ τὴν ἀμφιβολίαν δὲ μοχϑηρῶν ἐχδοχῶν, χαὶ παρὰ τὴν διαστολὴν τῶν - acu Η͂ ^05 στιγμῶν, xci ἄλλων δὲ μυρίων παραδείγματα ἔστι qu-

e , , €- - T λοτιμησάμενον οὐχ ὀλίγα λαβεῖν. "TaUt« δὲ παρεξέ-

[ul “: cr ^ » € - ^ βημεν, ἵνα δείξωμεν, ὅτι χαὶ χαϑ' ἡμᾶς τοὺς ϑέλοντας μὴ σφάλλεσθαι περὶ τὴν ἀλήϑειαν ἐν τῷ νοεῖν τὰς ϑείας γραφὰς, ἀναγχαιότατά ἔστι τὰ πίπτοντα εἷς τὴν

- 2 ͵ e n - , ^

χρῆσιν εἰδέναι λογικά" ὧν καὶ νῦν ἐδεήϑημεν dg τὸ εὑρεῖν τὴν διαφορὰν τῶν λεγομένων γεγονέναι »εὶς 5) ἀρχὰς τῆς vuxiüg,« καὶ »εἰς τὸ ἄρχειν τῆς ἡ μέρας καὶ τῆς νυχτός." -

Πρὸς τοὺς “Ἑλλήνων φιλοσόφους τὸ εὐτελὲς τῆς τῶν ϑείων γραφῶν φράσεως διασύροντας, καὶ τὰ ἐν Χρι-- στιανισμῷ χαλὰ βέλτιον παρ “Ἕλλησιν εἰρῆσϑαι φά- σχοντας" xal προσέτι δυσειδὲς τὸ τοῦ χυρίου σῶμα λέ- γοντας" καὶ τίς ὁ λύγος τῶν διαφόρων τοῦ λύγου uopg ar.

!) Cfr. ev. Joann. 1, 29. 2) H.-Cop V, 19 3) Gen. I, 16 — 18.

PuirocAtiA. Cap. XV. 73 Κεφάλαιον ztevreucidézatov.

Ἔκ τῶν χατὰ Κέλσου, toU χατὰ Χριστιανῶν γράψαν-- τος, Tóuov ἕχτου zal ἑβδόμου.

"Exrov!) τοῦτον ἐνιστάμενοι λόγον, πρὸς τὰς KéA- σου κατὰ Χριστιανῶν χατηγορίας χρήζομεν ἐν αὐτῷ, ἱερὲ ᾿Αμβοόσιε, ἀγωνίσασθαι" οὐ πρὸς τὰ ἀπὸ φιλοσο- φίας ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐχτιϑέμενα, ὡς οἱηϑείη &v τις. Παρέ- ϑετο γὰρ πλείονα, μάλιστα Πλάτωνος, ὁ Κέλσος; κοι- γοποιῶν τὰ δυνάμενα ἑλεῖν τινα χαὶ συνετὸν ἐξ τῶν ἑερῶν γραμμάτων" φάσχων »βέλτιον αὐτὰ παρ᾽ “ἝἝλλη- σιν εἰρῆσθαι, καὶ χωρὶς ἀνατάσεως καὶ ἐπαγγελίας τῆς ἀπὸ ϑεοῦ, ἢ υἱοῦ ϑεοῦ.“ «Φαμὲν οὖν ὅτι, εἴπερ τὸ προχείμενόν ἔστι roig πρεσβεύουσι τὰ τῆς ἀληϑείας, πλείους, ὅση δύναμις, ὠφελεῖν, καὶ προσάγειν, ὡς οἷόν τέ ἐστιν, αὐτῇ διὰ φιλανϑρωπίαν πάνϑ' ὁντιμοῦν, οὐ μόνον ἐντρεχῆ, ἀλλὰ καὶ ἀνόητον" πάλιν δ᾽ αὖ οὐχὶ “Ἕλληνας μὲν, οὐχὶ δὲ καὶ βαρβάρους, πολὺ δὲ τὸ ἥμε-- ρον ἐὰν χαὶ τοὺς ἀγροιχοτάτους zai ᾿διώτας οἷός τέ τις γένηται ἐπιστρέφειν: δῆλόν ἐστιν, ὅτι χαραχτῆρος ἐν τῷ λέγειν φροντιστέον αὐτῷ χοινωφελοῦς, χαὶ δυνα- μένου πᾶσαν ἐπαγαγέσθαι ἀκοήν. Ὅσοι δὲ πολλὰ χαίρειν φράσαντες ὡς ἀνδραπόδοις τοῖς ἰδιώταις, χαὶ μὴ οἵοις τε καταχούειν τῆς ἐν φράσει λόγων χαὶ τάξει ἀπαγγελλομένων ἀχολουϑίας, μόνων ἐφρόντισαν τῶν ἀνατραφέντων ἐν λόγοις καὶ μαϑήμασιν" οὗτοι τὸ κοι-- γωγικὸν εἷς χομιδῇ στενὸν χαὶ βραχὺ συνήγαγον.

Ταῦτα δέ μοι λέλεχται, ἀπολογουμένῳ περὶ τῆς χατηγορουμένης ὑπὸ Κέλσου zal ἑτέρων ἐν λέξεσιν εὐτελείας τῶν γραφῶν, ἀμαυροῦσϑαι δοχούσης ὑπὸ τῆς ἐν συνϑέσει λέξεως λαμπρότητος" ἐπεὶ oí καϑ' ἡμᾶς

1) Cfr. edd. Tarin. pag. 117. seqq. edd. Spenc. pag. 46. (contra Cels. pag. 275. seq.) coll. ed. nostr. Tom, XIX. pag. 297. seqq.

74 ORIGENIS

προφῆται, ᾿Ιησοῦς τε, καὶ of ἀπόστολοι αὐτοῦ, ἐνεῖδον τρόπῳ ἀπαγγελίας, οὐ τὰ ἀληϑὴ μόνον περιεχούσης, ἀλλὰ χαὶ δυναμένης ἐπαγαγέσθαι τοὺς πολλούς" ἕως προτραπέντες xal εἰσαχϑέντες ἕχαστος, κατὰ δύναμιν ἀναβῶσιν ἐπὶ τὰ ἐν ταῖς δοκούσαις εὐτελέσιν εἶναι λέ- ξεσιν ἀποῤῥήτως εἰρημένα. Καὶ, εἰ yon γε τολμήσαντα εἰπεῖν, ὀλίγους uiv ὠνησεν, (εἴγε ὥνησεν,) ἡ περικαλ-- λὴς καὶ ἐπιτετηδευμένη Πλάτωνος, χαὶ τῶν παραπλη- σίως φρασάντων, λέξις" πλείονας δὲ ἡ τῶν εὐτελέστε- ρον, ἅμα καὶ πραγματιχῶς χαὶ ἐστοχασμένως τῶν πολ- λῶν. διδαξάντων xci γραψάντων. Ἔστι γοῦν ἰδεῖν, τὸν μὲν Πλάτωνα iv χερσὶ τῶν δοχούντων εἶναι (ιλο-- λόγων μόνον" τὸν δὲ ᾿Επίχτητον, xci ὑπὸ τῶν τυχόν- των χαὶ δοπὴν πρὸς τὸ ὠφελεῖσθαι ἐχόντων, ϑαυμα- ζόμενον, αἰσϑομένων τῆς ἀπὸ τῶν λόγων αὐτοῦ βελ- τιώσεως. Καὶ ταῦτά γε, οὐκ ἐγκαλοῦντες Πλάτωνι, φαμέν: (0 γὰρ πολὺς τῶν ἀνθρώπων χύσμος χρησίμως χαὶ τοῦτον ἤνεγκεν") ἀλλὰ καὶ δεικνύντες τὸ βούλημα τῶν εἰπόντων τό" »zci!) ὁ λόγος μου, xci 10 χήρυγμά μου; οὐκ ἐν πειϑοῖς ἀνθρωπένης σοφίας λόγοις) ἀλλ᾽ ἐν ἀποδείξει πνεύματος, xal δυνάμεως" ἵν᾽ ἡ πίστις ἡμῶν μὴ 5 ἐν σοφίᾳ ἀνθρώπων, ἀλλ᾽ ἐν δυνάμει ϑεοῦ.«

Ἔστι") γάρ τις οἰχείκα ἀπόδειξις τοῦ λόγου, ϑειο-- τέρα παρὰ τὴν ἀπὸ διαλεχτιχῆς “Ξλληνιχήν" ἣν ὃ ἀπό- στολος ὀνομάζει ἀπόδειξιν 3) πνεύματος καὶ δυνάμεως" πνεύματος μὲν, διὰ τὰς προφητείας, ἱχανὰς πιστοποιῆ-- σαι τὸν *) ἐντυγχάνοντα, μάλιστα eig τὰ περὶ Χριστοῦ" δυνάμεως δὲ, διὰ τὰς τεραστίους δυνάμεις, Gg χατα- σχευαστέον γεγονέναι χαὶ (x πολλῶν μὲν ἄλλων, καὶ

!) Cfr. 1 Cor. ΤΕ ἃ, 8.

?) Cfr. edd. Tarin. pag. 120. edd. Spenc. pag. 46. (contra Cels. pag. 5.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 21. seq. (Tom. XIX. pag. 300. not. 1.)

3). Gfr. I Cor. 1I, 4. 3) Philoc. Hoeschel. τοὺς ἐντυγχάνοντας.

PnuiLocAria. Car. XV. 19

ἐχ ἔχνη αὐτῶν ἔτι σώζεσϑαι παρὰ τοῖς κατὰ βούλημα τοῦ λόγου βιοῦσιν. Ἔτι") δὲ χαὶ τοῦτό φησιν ὁ ϑεῖος λόγος" οὐκ αὔταρκες εἶναι τὸ λεγόμενον, (xüv ze) αὑτὸ ἀληϑὲς καὶ πιστιχώτατον ἢ,) πρὸς τὸ χαϑι- χέσϑαι ἀνθρωπίνης ψυχῆς" ἐὰν μὴ καὶ δύναμίς τις ϑεόϑεν δοϑὴ τῷ λέγοντι, καὶ χάρις ἐπανϑήσῃ τοῖς λε- youévoig, χαὶ αὕτη οὐκ ἀϑεεὶ ἐγγινομένη τοῖς ἀνυσί-- ἕως λέγουσι. «Ῥησὶ γοῦν ὃ προφήτης ἐν ἑξηχοστῷ καὶ ἑβδόμῳ ψαλμῷ, ὅτι »κύριος ?) δώσει ῥῆμα τοῖς εὐαγ-- γελιζομένοις δυνάμει πολλῆ.« "Iy οὖν ἐπί τινων δοθῆ, τὰ αὐτὰ δόγματα εἶναι “Ἕλλησι, χαὶ τοῖς ἀπὸ τοῦ λό- yov ἡμῶν" ἀλλ οὔτι γε καὶ τὰ αὐτὰ δύναται, πρὸς τὸ ὑπαγαγέσϑαι xci διαϑεῖναι ψυχὰς χατὰ ταῦτα. 4]ιό- περ οἱ ἰδιῶται, ὡς πρὸς φιλοσοφίαν Ἑλληνικὴν, μα- ϑηταὶ τοῦ Ἰησοῦ, ἐχπεριῆλθον πολλὰ ἔϑγη τῆς olxov- μένης, διατιϑέντες, ὡς ὃ λόγος ἐβούλετο, κατ᾿ ἀξίαν ἕχαστον τῶν ἀχουόντων" οἱ χαὶ ἀνάλογον τῇ ῥοπῇ τοῦ αὐτεξουσίου αὐτῶν πρὸς ἀποδοχὴν τοῦ .χαλοῦ πολλῷ βελτίους ἐγένοντο.

Παλαιοὶ τοίνυν ἄνδρες χαὶ σοφοὶ δηλούτωσαν τοῖς ᾿ἐπίστασϑαι δυναμένοις. Καὶ δὴ καὶ Πλάτων,5) ὁ τοῦ ᾿Δρίστωνος, τὰ περὶ τοῦ πρώτου ἀγαϑοῦ διασημαινέτω ἔν τινι τῶν ἐπιστολῶν, καὶ φασχέτω" »μηδαμῶς εἶναι ῥητὸν τὸ πρῶτον ἀγαθὸν, ἀλλ ἐκ πολλῆς συνουσίας ἐγγιγνόμενον, zai ἐξαίφνης, οἷον ἀπὸ πυρὸς πηδήσαν-- τος, ἐξαφρϑὲν φῶς ἐν τῇ ψυχὴ.« Ὧνγ xci ἡμεῖς ἀκού-- σαντες, ) συγχατατιϑέμεϑα ὡς χαλῶς λεγομένοις" ὁ ϑεὸς γὰρ αὐτοῖς ταῦτα, χαὶ ὕσα χαλῶς λέλεχται, ἔφα- γέρωσε.") Διὰ τοῦτο δὲ καὶ τοὺς τὰ ἀληϑὴ περὶ ϑεοῦ

!) Cfr. edd. Tarin. pag. 120. seqq. edd. Spenc. pag. 46. (contra Cels. pag. 276. seqq.) coll. ed. nostr. Tom.

XIX. pag. 300. seqq. 2) Cfr. Psalm. LXVIII, 11. (LXVII.)

3) Cfr. Platon, epist. VII. ad Dionis propinquos et familiares pag. 911. (ed. Bekk. Part. III. Vol. 1I. pag. 460.)

3) Cfr. ed. nostr. Tom, XIX.not.2, — 5) Cfr. om. 1,19.

16 OnIGENIS

, ^ p hd € ὑπολαβόντας, καὶ μὴ τὴν ἀξίαν τῆς περὶ αὐτοῦ ἀλη- ϑείας ϑεοσέβειαν ἀσχήσαντας, φαμὲν ὑποχεῖσϑαι ταῖς τῶν ἁμαρτανόντων χολάσεσιν. Αὐταῖς γὰρ λέξεσί φησι

Ἣ - ΄ c M e , ΄ 1 περὶ τῶν tTOLOUTOY ὁ Παῦλος, ὅτι .»ἀποχαλύπτεται !) ὀργὴ ϑεοῦ &m οὐρανοῦ ἐπὶ πᾶσαν ἀσέβειαν καὶ ἀδι--

P" , ΄ - [D 33 * , , “χίαν ἀνθρώπων, τῶν τὴν ἀλήϑειαν ἐν ἀδιχίᾳ χατεχόν- των. Διότι τὸ γνωστὸν τοῦ ϑεοῦ φανερόν ἔστιν ἐν BJ - κι int A Ν B - ^ ^ »7 αὐτοῖς" ὁ ϑεὸς γὰρ αὐτοῖς ἐξςανέρωσε. Τὰ γὰρ ἀόρατα αὐτοῦ, ἀπὸ χτίσεως χόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα, - er ΕΔ ? M , , ΕΣ χαϑορᾶται, ἢ τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις, καὶ ϑειότης, εἰς τὸ εἶναι αὐτοὺς ἀναπολογήτους. Zhót- γνόντες τὸν ϑεὸν, οὐχ ὡς ϑεὸν ἐδόξασαν, ἢ εὐχαρίστησαν, ἀλλ᾽ ἐματαιώϑησαν ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὑτῶν, χαὶ ἐσχοτί- Ἐπ. ἃ 7 - » , :- σϑη ἡ ἀσύνετος αὐτῶν χαρδία. «Ῥάσχοντες εἰνκι σοφοὶ ἐμωράνθϑησαν" καὶ ἤλλαξαν τὴν δόξαν τοῦ ἀφϑάρτου ϑεοῦ ἐν ὁμοιώματι εἰχόνος φϑαρτοῦ ἀνθρώπου, καὶ

- 4 , d LE x, πὰ» πετεινῶν, χαὶ τετραπόδων, χαὶ ἑρπετῶν.“ Καὶ ἀλη- ϑειαν γοῦν χατέχουσιν, ὡς χαὶ ὃ ἡμέτερος μαρτυρεῖ λόγος, οἱ φρονοῦντες, 0n?) »δητὸν οὐδαμῶς ἔστι« τὸ πρῶτον ἀγαϑὸν, καὶ λέγοντες, ὡς »ἐκ5) πολλῆς συνου- σίας γινομένης περὶ τὸ πρᾶγμα αὐτὸ, καὶ τοῦ συζῆν, ἐξαίφνης, οἷον ἀπὸ πυρὸς πηδήσαντος, ἐξαφϑὲν φῶς, ἐν τῇ ψυχὴ γενόμενον αὐτὸ ἑαυτὸ ἤδη τρέφει.«

᾿4λλ: οἱ τοιαῦτα περὶ τοῦ πρώτου ἀγαϑοῦ γράψαν-

/ , € - τες χαταβαίνουσιν sig Πειραιέκ, προσευξόμενοι ὡς Oeo τῇ ᾿Δρτέμιδι" χαὶ ὀψόμενοι τὴν ὑπὸ ᾿διωτῶν ἐπιτελου-- μένην πανήγυριν" χαὶ τηλιχαῦτά γε φιλοσοφήσαντες περὶ τῆς ψυχῆς; καὶ τὴν διαγωγὴν τῆς καλῶς βεβιω-- χυΐας διεξελϑόντες, χαταλιπόντες τὸ μέγεθος ὧν αὐτοῖς ὁ ϑεὸς ἐφανέρωσεν; *) εὐτελὴ φρονοῦσι zal μιχρὰ, ἀλεχ-

}) Cfr. Rom, I, 18 — 23.

?) Cfr. Platon. epist. VII. pag. 341. (ed. Bekk. Part. 1H. Vol. 1Π|. pag. 460.) coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 301. not. 5. 3) Cfr. Plato loc. laud.

3) Cfr. Rom. I, 19.

Purtocaris. Car. XV. 1

τρυόνα !) τῷ ᾿Δσχληπιῷ ἀποδιδόντες" χαὶ τὰ ἀόρατα ?) τοῦ ϑεοῦ, χαὶ τὰς ἰδέας φαντασϑέντες ἀπὸ τῆς χτίσεως τοῦ χόσμου, καὶ τῶν αἰσϑητῶν, ἀφ᾽ ὧν ἀναβαίνουσιν ἐπὶ τὰ νοούμενα, τήν τε ἀΐδιον 3) αὐτοῦ δύναμιν χαὶ ϑειότητα οὐκ ἀγεννῶς ἰδόντες, οὐδὲν ἧττον ἐματαιώ-- ϑησαν ἐν τοῖς διαλογισμοῖς αὐτῶν" καὶ ἡ ἀσύνετος 4) αὐτῶν καρδία ἐν σκότῳ xci ἀγνοίᾳ καλινδεῖται τῇ περὶ τοῦ ϑεραπεύειν τὸ ϑεῖον. Καὶ ἔστιν ἰδεῖν τοὺς ἐπὶ σοφίᾳ μέγα φρονοῦντας χαὶ ϑεολογίᾳ, ὁμοιώματι εἰχό-- γος φϑαρτοῦ ἀνθρώπου προσχυνοῦντας εἷς τιμὴν, φα- civ, ἐκείνου" £o) ὅτε δὲ καταβαίνοντας μετ᾽ Alyvntíov ἐπὶ τὰ πετεινὰ,5) ἢ τετράποδα, ἢ ἕρπετά. Ἵνα δὲ χαὶ δοχῶσί τινὲς ταῦτα ὑπεραναβεβηχέναι" ἀλλ᾿ εὑρεϑήσον- ται ἀλλάξαντες 5) τὴν ἀλήϑειαν τοῦ ϑεοῦ ἐν τῷ ψεύδει, x«i σέβοντες, καὶ λατρεύοντες »τῇ κτίσει παρὰ τὸν χτί- σαντα. zhónto τῶν ἐν Ἕλλησι σοφῶν, καὶ zolvua- ϑῶν τοῖς ἔργοις περὶ τὸ ϑεῖον πλανωμένων, ἐξελέξατο 1) »ὁ ϑεὸς τὰ μωρὰ τοῦ χόσμου, ἵνα χαταισχύνῃ τοὺς σοφοὺς, χαὶ τὰ ἀγενῆ; καὶ τὰ ἀσϑενῆ, καὶ τὰ ἐξουϑε- νημένα; xci τὰ μὴ ὄντα, ἵνα τὰ ὄντα χαταργήσῃ"« zai ἀληϑῶς, ἵνα »μὴ χαυχήσηται πᾶσα σὰρξ ἐνώπιον τοῦ ϑεοῦ.. Πρῶτοι δὲ οἱ ἡμῶν σοφοὶ, Π]ωὐσῆς ὁ ἀρχαιύ-- τατος, καὶ οἱ ἑξῆς αὐτῷ προφῆται, οὐδαμῶς δητὸν ἐπι-- στάμενοι τὸ πρῶτον ἀγαϑὸν, ἔγραψαν uiv, ὡς ϑεοῦ ἑαυτὸν ἐμφανίζοντος τοῖς ἀξίοις καὶ ἐπιτηδείοις, ὅτι ὠφϑὴ ὁ ϑεὸς τῷ ᾿βραὰμ,5) ἢ τῷ oaóz,?) ἢ τῷ ἼἾα- zw8.!") Τίς δὲ ὧν ὠφϑη, καὶ ποταπὸς, καὶ τίνα τρό-- πον, χαὶ τίνι τῶν ἐν ἡμῖν, χαταλελοίπασιν ἐξετάζειν

!) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 303. not. 12. 2) Cfr. Rom. I, 20. . 9) Cfr. Rom. I, 20. 21. 3) Cfr. Rom. I, 21. 5) Cfr. Rom. I, 23.

8) Cfr. Rom. 1, 25. 7) Cfr. I Cor. I, 27 — 29. 8) Cfr. Gen. XII, 7. — ?) Cfr. Gen. XXVI, 2. !*) Cfr. Gen. XXXV, 9. ,

178 OntGENIS

roig δυναμένοις ἑαυτοὺς ἐμιπαρέχειν παραπλησίους ἐχεί--: γοις, οἷς ὥφϑη ὁ ϑεύς" ὀφϑεὶς αὐτῶν οὐ τοῖς τοῦ σώ- ματος ὀφθαλμοῖς, ἀλλὰ τῇ χαϑαρᾷ χαρδίᾳ. Καὶ ydo, χατὰ τὸν ᾿Ιησοῦν ἡμῶν" »μαχάριοι .) οὗ χαϑαροὶ τὴ

νὰν E] ^ M ^ L4 χαρδίέᾳ " ὅτι αὐτοὶ τὸν ϑεὸν OWovrcu.« ᾿

Τὸ δ᾽ ἐξαίφνης, οἷον ἀπὸ πυρὸς πηδήσαντος, ἐξά-- πτεσϑαι φῶς ἐν τὴ ψυχῆ, πρότερος οἶδεν ὁ λύγος, si- πὼν ἐν τῷ προφήτῃ" »φωτίσατε3) ἑαυτοῖς φῶς yro- Gtog.« Καὶ ᾿Ιωάννης δὲ, ὕστερον ἐχείνου γενόμενος,

΄ - - ΄ τ λέγει, ὅτι »ὃ 3) γέγονεν ὃν τῷ λόγῳ, "ζωὴ ἡ», καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων" « ὅπερ »φῶς 3) ἀληϑι- νὸν (φωτίζει πάντα ἄνϑρωπον ἐρχόμεγον εἷς τὸν χκόσμον,« τὸν ἀληϑινὸν, καὶ νοητὸν, καὶ ποιεῖ αὐτὸν φῶς τοῦ ΄ EI! 5 M - ^ ^ - χύσμου. y»EÀcuwt?) γὰρ τοῦτο τὸ φῶς ἐν ταῖς χαρ- δίαις ἡμῶν, πρὸς φωτισμὸν τοῦ εὐαγγελίου τῆς δόξης τοῦ ϑεοῦ ἐν προσώπῳ Χριστοῦ.“ Διό φησιν ἀρχαιό- τατος προφήτης, πρὸ πολλῶν γενεῶν τῆς Κύρου βασι- λείας προφητεύσας, (ὑπὲρ τὰς τεσσαρεσχαίδεχα γὰρ γε- UJ , - * , ΄

vt&üg πρεσβύτερος αὐτοῦ Tv,) τό: οχύριος δ) φωτισμός

» ^ . , « 5 , μου zal σωτὴρ μου, τίνα qoBgn9rcouct;^ zaí* $4AÀv— χνος 7) τοῖς ποσί μου ὁ νόμος Gov, x«l φῶς ταῖς voí- βοις μου.“ Καί" ,οἐσημειώϑη 5) ἐφ᾽ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου σου, χύριε" * zat' S2v?) τῷ φωτί σου ὀψό-

- ( * * H - - & Ὁ e

utóc φῶς.“ Καὶ ἐπὶ τὸ φῶς τοῦτο. προτρέπων ἡμᾶς, ὁ ἐν τῷ Ἡσαΐᾳ λόγος φησί" ωρωτίζου, 19) φωτίζου, 'Te- ρουσαλήμ" ἥχει γάρ σου τὸ φῶς, καὶ ἡ δόξα χυρίου ἐπὶ σὲ ἀνέτειλεν.“ Ὁ δ᾽ αὐτὸς οὗτος προφητεύων περὶ τῆς τοῦ 'Inoo0 ἐπιδημίας, ἀφίσταντος ἀπὸ τῆς τῶν tl-

!) Cfr. Matth. V, 8. 3) Hos. X, 12.

3) Cfr. ev. Joann. I, 9. 4. *) Cfr. ev. Joann. I, 9. ?*) Cfr. II Cor. IV, 6. 5) Psalm. XXVII, 1. (XXVI.) 7) Psalm. CXIX, 105. (CXVIIL) 5) Psalm. IV, 6. 9) Psalm. XXXVI, 9. (XXXV.)

19) Cfr. Jesai. LX, 1.

PumrocArm. Cap. XV. τὸ

δώλων, χαὶ ἀγαλμάτων, καὶ δαιμόνων ϑεραπείας») φη- civ, ὅτι »χαϑημένοις 1) ἐν χώρᾳ xol σκιᾷ ϑανάτου (φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς" “ xal πάλιν" »λαὸς 5) ὁ χκαϑήμενος ἐν ΄ - Ly 2 " LI * - σχότει, «(ὥς εἶδε μέγα.“ Ὅρα οὖν τὴν διαφορὰν τοῦ χαλῶς λελεγμένου ὑπὸ τοῦ Πλάτωνος 5) περὶ τοῦ πρώ- - - - , * Tov ἀγαϑοῦ, χαὶ τῶν εἰρημένων ἐν τοῖς προφήταις περὶ - ^ - ^ 4 C er c * 7 TOU φωτὸς τῶν μαχαρίων" χαὶ opc, ὅτι ἡ μὲν ἐν IHÀa- των! περὶ τούτου ἀλήϑεια οὐδὲν ὡς πρὸς εἰλιχρινῆ εὐ- » ^ , , » , 2 » ^ M σέβειαν ὠνησὲ τοὺς ἐντυγχάνοντας, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ αὐτὸν τὸν τοιαῦτα περὶ τοῦ πρώτου ἀγαθοῦ «ιλοσοφήσαντα" ἡ δὲ τῶν ϑείων γραμμάτων εὐτελὴς λέξις ἐνθουσιᾷν πε- ποίηχε τοὺς γνησίως ἐντυγχάνοντας αὐτῇ" παρ᾽ οἷς τρέφεται τοῦτο τὸ (ὥς τῷ ἔν τινι παραβολῇ εἰρημένῳ ἐλαίῳ τηροῦντι τῶν δέδων τὸ φῶς ἐν ταῖς φρονίμοις 3) πέντε παρϑένοις. j Μετὰ) ταῦτα δὲ ἴδωμεν xci τὴν ἑξῆς αὐτοῦ λέ- ξι» οὕτως ἔχουσαν" »Ἔστιν αὐτοῖς χαὶ τοιόνδε παράγ- . c 3». NH 3 75: :6 » , γελμα, τὸν ὑβρίζοντα μὴ ἀμύνεσθαι" 9) χἂν τύπτῃ, φησὶ, τὴν ἑτέραν γνάϑον, σὺ δὲ χαὶ τὴν ἄλλην πάρεχε. "Aog«iov χαὶ τοῦτο εὖ μάλα πρόσϑεν εἰρημένον, ἄγρο ρχαῖον z u ( ρημένον, dygor- χότερον δ᾽ αὐτὸ ἀπεμνημόνευσαν. Ἐπεὶ xci Πλάτωνι πεποίηται Σωχράτης Κρίτωνι διαλεγόμενος τάδε" « »»Οὐ- - , - , - - ΄ deus?) ἄρα δεῖ ἀδιχεῖν. Οὐ δῆτα. Οὐδ᾽ ἀδικούμε-- vor &o« ἀνταδιχεῖν, ὡς οἱ πολλοὶ οἴονται" ἐπειδή γε οὐδαμῶς δεῖ ἀδικεῖν. 5) Οὐ «φαίνεται. Τί δαὶ δή;

!) Cfr. Jesai, IX, 2. coll. Matth. IV, 16. et Jesai. EX. ?) Cfr. Jesai. IX, 2. coll. Matth. IV, 16.

3) Cfr. Platon. ep. VII. pag. 941. (ed. Bekk. Part. IL Vol. ΠῚ. pag. 460.) ^ *) Cfr. Matth. XXV, 4,

5) Cfr. edd. Tarin. pag. 127. seqq. edd. Spenc. pag. 46. (contra Cels. pag. 370. seqq.) coll. ed. nostr. Tom. XX. pag. 89. seqq.

8) Tarin. in textu: ἀμύνασθαι, in notis vero: Le- gendum: ἀμύνεσϑαι.«

7) Cfr. Platon. Crito, ed. Bekker. Part. I. Vol. II. pag. 156. seq. (al. 49.) 5) Cfr. ed. nostr. Tom. XX. not. 7.

80 "ORIGENIS

Kaxovoytiv δεῖ, ὦ Κρίτων, ἢ ov; Οὐ δεῖ δή zov, ὦ Σώχρατες. Τί δέ; ᾿Αντιχαχουργεῖν χαχῶς πάσχοντα, ὡς οἱ πολλοί φασι, δίχαιον ἢ οὐ δίχαιον; Οὐδαμῶς. Τὸ γάρ που χαχῶς ποιεῖν ἀνθρώπους, τοῦ ἀδικεῖν οὐ-- δὲν διαφέρει. ᾿4ληϑὴ λέγεις. Οὔτε ἄρα ἀνταδιχεῖν δεῖ, οὐδὲ χακῶς ποιεῖν οὐδένα ἀνθρώπων, οὐδ᾽ ἂν ὁτιοῦν πάσχη ὑπ᾽ αὐτῶν.«« »Ταῦτά φησιν ὁ Jll&rov* καὶ αὖϑις τάδε" ^ »»2Zxómu!) οὖν δὴ καὶ σὺ εὖ μάλα, πότερον χοινωνεῖς χαὶ συνδοκεῖ σοι" καὶ ἀρχώμεϑα ἐν-- τεῦϑεν βουλευόμενοι, ὡς οὐδέποτε ὀρϑῶς ἔχοντος οὔτε τοῦ ἀδιχεῖν, οὔτε τοῦ ἀνταδιχεῖν " οὔτε καχῶς πάσχοντα ἀμύνεσθαι ἀντιδρῶντα χακῶς" ἢ ἀφίστασαι, zai οὐ χοινωνεῖς τῆς ἀρχῆς; Ἐμοὶ μὲν γὰρ χαὶ πάλαι οὕτω,

^

- - ΄ ΕΣ καὶ νῦν ἔτι Qozti.«« »Πλάτωνι μὲν οὖν οὕτως ἤρεσεν"

»

e

ἦν δὲ χαὶ πρόσϑεν ἔτι ϑείοις ἀνδράσι δεδογμένα. ᾿4λλὰ τῶνδε μὲν πέρι; καὶ τῶν ἄλλων, ὅσα παραφϑείρουσιν, ἀρκείτω τὰ εἰρημένα" xci ὅτῳ φίλον ἐπὶ πλεῖόν τι αὐ-- τῶν ζητεῖν, εἴσεται.«

Iloóg τοῦτο δὴ; καὶ πρὸς πώντα ὅσα ἐκοινοποίη-- σεν ὃ Κέλσος, μὴ δυνηϑεὶς αὐτῶν ἀντιβλέψαι τῇ ἀλη- ϑότητι, φάσχων αὐτὰ zci παρ᾽ Ἕλλησιν εἰρῆσϑαι, τοι- «Uta λεχτέον" Εἰ ὠφέλιμόν ἔστι τὸ δόγμα, χαὶ τὸ βού- λημα αὐτοῦ ὑγιὲς, εἴρηται δὲ Ἕλλησι μὲν παρὰ Πλά-- tOYt, ἢ τινι τῶν Ἑλλήνων σοφῶν" ᾿Ιουδαίοις δὲ παρὰ MoVoj, ἢ τινι τῶν προφητῶν" “Χριστιανοῖς δὲ ἐν τοῖς ἀναγραφεῖσιν ᾿Ιησοῦ λόγοις, ἢ λελεγμένοις παρά τινι τῶν ἀποστύλων αὐτοῦ" οὐ νομιστέον χατηγορεῖσϑαι τὸ λεγόμενον παρὰ ᾿Ιουδαίοις, ἢ παρὰ Χριστιανοῖς, ἐκ τοῦ χαὶ παρ Ἕλλησιν αὐτὰ εἰρῆσϑαι" xci μάλιστα, ἐὰν ἀποδεικνύηται τὰ ᾿Ιουδαίων πρεσβύτερα τῶν Ἕλληνι-- κῶν. Οὐδὲ πάλιν ὑπὸ τοῦ κάλλους τῆς Ἑλληνιχῆς φράσεως λεγόμενον τὸ αὐτὸ, πάντως κρεῖττον εἶναι

!) Cfr. Platon. Crito, ed. Bekker. Part. I. Vol. IT. pag. 157. (al. 49.)

Pnurrocaria. Car. XV. 81

vouiGzÉov τοῦ εὐτελέστερον ἀπαγγελλομένου χαὶ ἁπλου-- στέραις λέξεσι παρὼ ᾿Ιουδαίοις, ἢ Χριστιανοῖς" χαίτοι γε ἡ πρώτη ᾿Ιουδαίων λέξις, 1j οἱ προφῆται χρησάμενοι καταλελοίπασιν ἡμῖν βιβλία, ᾿Εβραίων διαλέχτῳ καὶ σοφὴ συνϑέσει τῶν ἐν τῇ διαλέχτῳ xar ἐκείνους ἀνα- γέγραπται. Εὶ δὲ χρὴ xal τὴν τῶν δογμάτων ταυτό- τητα, χἂν παράδοξος ὃ λόγος εἶναι δοκῇ, δεῖξαι βέλ-- τιον εἰρημένην παρὰ τοῖς Ιουδαίων προφήταις, ἢ τοῖς λόγοις 1) Χριστιανῶν" οὕτω τὸν λόγον χατασχευαστέον, ἀπό τινος τοῦ περὶ τὰς τροφὰς χαὶ τὴν σχευασίαν αὐ-- τῶν παραδείγματος. Ἔστω. τι ὑγιαῖνον βοῶμα, καὶ ἰσχύος τοῖς ἐσθίουσιν ἐμιποιητικὸν, τοῦτο δὲ οὕτω μὲν σχευασϑὲν, χαὶ τοιοῖσδε ἡδύσμασιν ἀρτυϑὲν, λαμβανέ- τωσαν οὐχ οἱ ur, μανϑάνοντες ἄγροιχοι, χαὶ ἐν ἐπαύ- λεσιν ἀνατεϑραμμένοι, χαὶ πένητες, τὰ τοιάδε ἐσϑίειν, ἀλλ᾽ oi πλούσιοι zci ἁβροδίαιτοι μόνοι" οὐκ ἐχείνως δὲ χαὶ ὡς doxsi τοῖς νομιζομένοις χαϑαριωτέροις σχευκ- σϑὲν, ἀλλ ὡς μεμαϑήχασιν ἐσϑίειν oí πένητες, καὶ οἱ ἀγροιχότεροι, καὶ οἱ πολλοὶ τῶν ἀνθρώπων, ἐσϑιέτω-- σαν μυριάδες ὅλαι. Εἰ οὖν καὶ διδϑῶτο ἀπὸ μὲν τῆς τοιᾶσδε σχευασίας τοὺς νομιζομένους χαϑαριωτέρους μόνους ὑγιάζεσϑαι, οὐδενὸς τῶν πολλῶν προσβάλλον-- τος τοῖς τοιοῖσδε βυώμασιν, ἀπὸ δὲ τῆς τοιᾶσδε τὰ πλήϑη τῶν ἀνϑρώπων ὑγιεινότερον διάγειν" τίνας μᾶλ-- λον τοῦ κοινωνιχοῦ ἕνεχεν, ἀποδεξόμεϑα τῶν ὑγιεινῶν βρωμάτων χάριν; -Agc γε τοὺς τοῖς λογίοις χρησίμως αὐτὰ σχευάζοντας, ἢ τοὺς τοῖς πλήϑεσι; Τὴν ἴσην γὰρ δεδόσϑω ὑγίειαν καὶ εὐεξίαν ἐγγίνεσϑαι ἀπὸ τῶν οὗ- τωσὶ σχευασϑέντων, ἢ οὑτωσίν" ἀλλὰ φανερὸν, ὅτι αὐτὸ τὸ φιλάνθρωπον, καὶ τὸ χοινωγιχὸν ὑποβάλλει, xoi γωιρελέστερον εἶναι ἰατρὸν τὸν τῆς τῶν πολλῶν ὑγιείας προγνοησάμενον, ἤπερ τὸν τῆς ὀλίγων μόνον.

El νενόηται δὴ τὸ παράδειγμα" μεταβιβαστέον αὐτὸ

1) Cfr. ed. nostr. Tom. XX. pag. 91. not. 10. OnicENIS OpEnA Tow. XXV. 6

82 OniGENIS

ἐπὶ τὴν ποιότητα τῆς τῶν λογιχῶν ζώων λογικῆς τρο- qe Καὶ ὅρα, εἰ μὴ Πλάτων uiv, καὶ οἱ Ελλήνων σοφοὶ, iv οἷς λέγουσι χαλῶς, παραπλήσιοί εἰσι τοῖς προνοησαμένοις ἰατροῖς τῶν καϑαριωτέρων εἶναι νομι- ζομένων μόνων, τοῦ πλήϑους δὲ τῶν ἀνθρώπων χατά- φρονήσασιν" οἱ δὲ ἐν Ἰουδαίοις προφῆται, καὶ οἱ τοῦ Ἰησοῦ μαϑηταὶ, oí μαχρὰν χαίρειν εἰπόντες τῇ ποικίλῃ τῶν λέξεων συνϑέσει, χαὶ τῇ, ὡς ὠνόμασεν ἡ γραφὴ, σοφίᾳ 1) dv9oonor, καὶ σοφίᾳ. )ὺ χατὰ σάρχα, τὴν γλῶσσαν αϊνισσομένῃ, ὁμοιωϑεῖεν ἂν τοῖς τὴν αὐτὴν τῶν βοωμάτων ποιότητα ὑγιεινοτάτην προνοησαμέγοις συνϑέσει λέξεων σχευάσαι καὶ εὐτρεπίσαι φϑανούση ἐπὶ τὰ πλήϑη τῶν ἀνθρώπων, χαὶ μὴ ξενιζούσῃ τὴν διά- λεχτον αὐτῶν, μὴδὲ διὰ τοῦ ξενισμοῦ ἀποστρε(ούση ἀχούειν ὡς ἀσυνήϑων τῶν τοιῶνδε διαλέξεων. Καὶ γὰρ εἴπερ πρόχειται τῷ, ἵν οὕτως ὀνομάσω, λογικῷ βοώματι, ἀνεξίχαχον καὶ πρᾶον ποιῆσαι τὸν ἐμφα- γόντα" πῶς οὐ βέλτιον συνεσχευασμένος ἂν εἴη ὁ λό- γος, ὁ πλήϑη ἀνεξιχάχων καὶ πράων κατασχευάζων; 5 προχοπτόντων γε ἐπὶ ταύτας τὰς ἀρετὰς, παρὰ τὸν πάνυ" ὀλίγους καὶ εὐαριϑμήτους, ἵνα καὶ τοῦτο δοϑῆ, ἀνεξιχάχους x«l πράους ποιοῦντα; Ὥσπερ δὲ ὁ τοὺς Αἱγυπτιάζοντας ἢ τοὺς :Συριάζοντας ὠφελεῖν ὑγιέσι δόγμασι βουλόμενος “Ἕλλην τυγχάνων, προενγοήσατο ἂν μαϑεῖν τὰς τῶν ἀχουσομένων διαλέστους, χαὶ, ὡς Ἕλ- ληνες ὀνομάζουσι, βαρβαρίζειν εἰᾶλλον ὑπὲρ τῆς 4iyv- πτίων xc Σύρων βελτιώσεως, ἢ Ἕλλην μένων μηδὲν δύνασϑαι χρήσιμον λέγειν «Αἰγυπτίοις καὶ Σύροις" οὕ- τως ἡ προνοουμένη ϑεία (φύσις οὐ τῶν πεπαιδεῦσϑαι γομιζομένων μόνον τὰ “Ελλήνων, ἀλλὰ χαὶ τῶν λοι- πῶν Ἑλλήνων, συγχατέβη τῇ Ἰδιωτείᾳ τοῦ πλήϑους τῶν ἀχροωμένων" ἵνα ταῖς συνήϑεσιν αὐτοῖς χοησαμένη λέ- ἕξεσι προχαλέσηται ἐπὶ ἀχρόασιν τὸ τῶν ἰδιωτῶν πλὴῆ-

1) Cfr. T Cor. 11, 4. 5. 3) Cfr. AT Cor. 1, 12.

PnirocALmA. Carp. XV. S3

ϑος, δυνάμενον ἐξ εὐχεροῦς μετὰ τὴν ἅπαξ γενομένην εἰσαγωγὴν φιλοτιμκήσασϑαι πρὸς τὸ χαὶ βαϑύτερα τῶν χεχρυμμένων γοημάτων ἐν ταῖς γραφαῖς χαταλαβεῖν. - , ^ - , , ^ er Καὶ τῷ τυχόντι γὰρ δῆλον ταύτας ἀναγινώσχοντι, ὅτι πολλὰ βαϑύτερον τοῦ αὐτόϑεν ἐμφαινομένου 1) ἔχειν δύναται νοῦν τοῖς ἀνατιϑεῖσιν αὑτοὺς τῇ ἐξετάσει τοῦ λόγου, φανερούμενον χατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς εἰς τὸν λόγον σχολῆς, xci εἰς τὴν ἄσκησιν αὐτοῦ προϑυμίας. ) χολῆς, ὴ ] ροϑυμ Οὐκοῦν κατεσχεύασται, ὕτι, ὥς φησι Κέλσος, ἀγροι- χύότερον εἰπὼν ὁ ᾿Ιησοῦς" ,tQ ^) τύὐπτοντί σε tlg τὴν σιαγόνα, πάρεχε καὶ τὴν ἄλλην, xal τῷ ϑέλοντί σοι χριϑῆναι, xci τὸν χιτῶνά σου λαβεῖν, ἄφες xci τὸ ἑἱμιά- τιον" βιωςρελέστερον χεχίνηχε τὸν λόγον, xci παρέ- [4 » ν » ε - p , E στησεὲν οὕτως εἰπὼν, ἢ ὡς iv τῷ Κρίτωνι Πλάτων, οὗ u-Ü' ἀχούειν Ἰδιῶται δύνανται, ἀλλὰ μόγις οἱ τὰ ἐγκύ- ziux πρὸ τῆς σεμνῆς Ελλήνων (φιλοσοφίας μεμαϑηχό.- * LT er » ' « r τες. Κατανοητέον δὲ καὶ, ὅτι οὐ παραφϑείρεται ὁ περὶ ἀνεξιχαχέας νοῦς ὑπὸ τῆς τῶν λέξεων εὐτελείας, ἀλλὰ χαὶ ἐν τούτῳ συχοφαντεῖ τὸν λόγον ὁ Κέλσος λέγων" » ὃ ΒΞ n TU. e z »àiia τῶνδε μὲν πέρι, χαὶ ἄλλων, ὅσὰ παραφϑείρου-- σιν," ἀρχείτω τὰ εἰρημένα."

Καὶ ἐν τῷ ἕχτῳ Τόύμῳ πάλιν, πρὸς τὸν δυσειδὲς τὸ σῶμα τοῦ χυρίου λέγοντα Κέλσον οὕτως.

Ἑξῆς 5) τούτοις λέγει, ὅτι ρ,ἐπειδὴ ϑεῖον πνεῦμα

ἦν ἐν σώματι" πάντως τι παραλλάττειν αὐτὸ τῶν λοι- M Ll U » » » , ^ δ

πῶν ἐχρῆν, κατὰ μέγεϑος, ἢ κάλλος, ἢ ἀλκὴν, ἢ φω-

" »* , »* 4 , ΄ ^ e Pe.

vv, ἢ κατάπληξιν, ἡ πειϑώ. ᾿μήχανον γὰρ ὅτῳ ϑεῖόν

τι πλέον τῶν ἄλλων προσῆν, μηδὲν ἄλλου διαφέρειν"

1) Philoc. Mscr., Hoeschel, teste: ἐχφαινομένου. ?) Cfr. Matth. V, 39. 40. coll, Luc. VI, 29.

3) Cfr. edd. Tarin. pag. 134. seqq. edd. Spenc. pag. 46. (contra Cels. pag. 327. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 425. seqq.

6*

84 OntGENIS

τοῦτο δὲ οὐδὲν ἄλλου διέφερεν, ἀλλ᾽, ὥς φασι, μιχρὸν χαὶ δυσειδὲς xci ἀγενὲς ἦν.“ «Ραίνεται. δὴ καὶ ἐν τού-- τοις, ὅτι ἐὰν μὲν χατηγορεῖν ϑέλη τοῦ "Ingo? , ὡς πι- στεύων ταῖς παρέχειν δοκούσαις αὐτῷ γραφαῖς ἀφορ-- μὰς χατηγορίας, λέγει τὰ &m αὐτῶν" ὅπου δὲ χατὰ τὰς αὐτὰς γραφὰς δόξαι ἂν τὰ ἐναντία λέγεσθαι τοῖς εἷς χατηγορίαν παραλαμβανομένοις»γ ταῦτα οὐδὲ προς- ποιεῖται εἰδέναι. Ὁμολογουμένως τοίνυν γέγραπται τὰ περὶ τοῦ δυσειδὲς γεγονέναι τὸ ᾿Ιῆσου σῶμα, οὐ μὴν ὡς ἐχτέϑειται χαὶ ἀγενές: οὐδὲ σαφῶς δηλοῦται, ὅτι μιχρὸν ἦν. Ἔχει δὲ ἡ λέξις οὕτω παρὰ τῷ ᾿Ησαΐᾳ ἀναγεγραμμένη, προφητεύοντι αὐτὸν ἐπιδημήσοντα τοῖς πολλοῖς οὐκ ἐν ὡραίῳ εἴδει, οὐδέ τινε ὑπερέχοντι χάλ- λει" »Κύριε,}) τίς ἐπίστευσε 1j ἀκοὴ ἡμῶν; Καὶ ὁ βραχίων χυρίου τίνε ἀπεχαλύφϑη; ᾿Δνηγγείλαμεν 2vay- τίον αὐτοῦ, ὡς παιδίον, ὡς δίζα ἐν yi διψώσῃ. Οὐκ

-

ἔστιν εἶδος αὐτῷ, οὐδὲ δόξα" χαὶ εἴδομεν αὐτὸν, χαὶ οὐχ εἶχεν εἶδος, οὐδὲ κάλλος" ἀλλὰ τὸ εἶδος αὐτοῦ ἄτιμον, καὶ ἐκλεῖπον παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνϑρώπων.« » , 2 , * c ^ 2 » , - 4g οὖν τούτων μὲν o Κέλσος nxovev, ἐπεὶ ῴετο αὐτῷ χοήσιμα εἶναι εἷς τὸ κατηγορεῖσϑαι τὸν Ἰησοῦν" οὐχέτι δὲ προσέσχε τοῖς λεγομένοις ἐν τεσσαραχοστῷ τετάρτῳ ψαλμῷ, τίνα τρόπον λέγεται" »Περίζωσαι 3) τὴν óou- φαίαν σου ἐπὶ τὸν μηρόν σου, δυνατέ" τὴ ὡραιότητί σου, καὶ τῷ κάλλει σου, καὶ ἔντεινον, καὶ χατευοδοῦ, χαὶ βασίλευε.«

Nu. ^ * ^ *. ,

Ἔστω δὲ μὴ ἀνεγχωχέναι αὐτὸν τὴν προφητείαν, ἢ ἀνεγνωκότα περιεσπᾶσϑαι ὑπὸ τῶν παρερμηνευόν-- των αὐτὴν, ὡς οὐ περὶ ᾿Ιησοῦ 3) Χριστοῦ προφητευο--

P , - , * μένην" τέ φήσει χαὶ περὶ τοῦ εὐαγγελίου, iv ᾧ &va«- ^ ^ » , » -

βὰς") εἷς ὑψηλὸν ὕρος μετεμορφώϑη ἔμπροσθεν τῶν

!) Jesai, LIIT, 1 ---ϑ. 3) Psalm. XLV, 3. 4. (XLIV.) 3) Deest Ἰησοῦ in edd. Tarini. 4) Cfr. Matth, XVII, 1. seqq.

Pumrocaris. Car. XV. 85

μαϑητῶν, xol ὠφϑὴ ἐν δόξῃ; Ὅτε xci MwUozZg xci "Hiíag »ὀφϑέντες ") ἐν δόξῃ ἔλεγον τὴν ἔξοδον αὐτοῦ, ἣν ἔμελλε πληροῦν ἐν "Iepovoalgu.« Ἢ ἐὰν uiv προ- φήτης λέγη" »Εἴδομεν2) αὐτὸν, καὶ οὐχ εἶχεν εἶδος, οὐδὲ χάλλος," καὶ τὰ ἑξῆς" χαὶ ὁ Κέλσος παραδέχεται τὴν προφητείαν ταύτην ἐπὶ τὸν 'nooDv ἀναφέρεσϑαι, τυφλώττων περὶ τὴν παραδοχὴν τοῦ λεγομένου, καὶ οὐχ ὁρῶν, ὅτι 3) μεγάλη κατασχευή ἐστι τοῦ τὸν ἄμορ- φον εἶναι δοχοῦντα ᾿Ιησοῦν υἱὸν εἶναι ϑεοῦ, τὸ πρὸ πολλῶν ἐτῶν τῆς γενέσεως αὐτοῦ πεπροφητεῦσϑαι xci περὶ τοῦ εἴδους αὐτοῦ" ἐὰν δὲ ἄλλος προφήτης ὡραιό-- τητα καὶ χάλλος εἶναι λέγῃ περὶ αὐτὸν, οὐκέτι βούλε-- ται τὴν προφητείαν εἷς Χριστὸν ἀναφέρεσϑαι; Καὶ εἰ μὲν σαφῶς ἦν ἀπὸ τῶν εὐαγγελίων λαβεῖν, ὅτι »οὐκ 3) εἶχεν εἶδος, οὐδὲ χάλλος, ἀλλὰ τὸ εἶδος αὐτοῦ ἄτιμον ἦν, xci ἐχλεῖπον παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων" “ εἴποι ἄν τις, οὐ κατὰ τὸ προφητιχὸν εἰρηκέναι ταῦτα τὸν Κέλσον, ἀλλὰ χατὰ τὸ εὐαγγελικόν. Νυνὶ δὲ οὔτε τῶν εὐαγγελίων, ἀλλ οὐδὲ τῶν ἀποστόλων ἐμφαινόν-- των, ὅτι »0Uz?) εἶχεν εἶδος, οὐδὲ χάλλος" « σαφὲς, ὅτι τὸ ἀπὸ τῆς προφητείας ἀναγχάζεται παραδέχεσθαι, ὡς ἀληϑευόμενον περὶ Χριστοῦ" ὕπερ οὐχέτι ἐπιτρέπει τὰς περὶ ImooU χατηγορίας προβαίνειν.

Πάλιν τε αὖ ὁ λέγων" , Ἐπειδὴ ϑεῖον πνεῦμα ἦν ἐν σώματι, πάντως παραλλάιτειν αὐτὸ τῶν λοιπῶν ἐχρῆν, ἢ κατὰ μέγεθος, ἢ φωνὴν, ἢ ἀλχὴν, ἢ χατά- σιληξιν, ἢ πειϑώ"“ πῶς οὐχ ἑώρα τὸ παραλλάττον τοῦ σώματος αὐτοῦ πρὸς τὸ τοῖς ὁρῶσι δυνατὸν, χαὶ διὰ τοῦτο χρήσιμον, τοιοῦτο φαινόμενον, ὁποῖον ἔδει ἑχά-- o1 βλέπεσθαι; Καὶ οὐ ϑαυμαστὸν, τὴν φύσει τρεπτὴν χαὶ ἀλλοιωτὴν, xci εἰς πάντα & βούλεται ὁ δημιουργὸς

ΟΣ Lac. TX,. 30:34. 2) Cfr. Jesai. LIIT, 2.

3) Cfr. ed. nostr, Tom. XIX, pag. 428. not. 1.

4) Cfr. Jesai. LIH, 2. 3. 5) Cfr. Jesai. LIIT, 2.

,

86 OniGENIS

ὕλην μεταβλητὴν, χαὶ πάσης ποιότητος, ἣν ὁ τεχνίτης βούλεται, δεχτιχὴν, ὁτὲ μὲν ἔχειν ποιότητα, zeó ἣν λέγεται τό" 00x!) εἶχεν εἶδος, οὐδὲ κάλλος"" óré δὲ οὕτως ἔνδοξον χαὶ χαταπληχτιχὴν xal ϑαυμαστὴν, ὡς ἐπὶ πρόσωπον πεσεῖν ) τοὺς θεατὰς τοῦ τηλιχούτου χάλλους, συνανελθύντας τῷ ᾿Ιησοῦ τρεῖς ἀποστόλους. ᾿Αλλ ἐρεῖ ταῦτ᾽ εἶναι πλάσματα, χαὶ μύϑων οὐδὲν διαφέροντα, ὡς καὶ τὰ λοιπὰ τῶν περὶ Ἰησοῦ παρα- δόξων. 5) ᾿

Πρὸς 4) 0i τοῦτο λεχτέον, ὅτι σγεδὸν τὸ πᾶσαν ἱστορίαν, x&v ἀληϑὴς ἢ, βούλεσϑαι κατασκευάζειν ὡς γεγενημένην, χαὶ χαταληπτιχὴν ἐμποιῆσαι περὶ αὐτῆς φαντασίαν, τῶν σφόδρα ἐστὶ χαλεπωτάτων, χαὶ ἐν ἐνίοις ἀδύνατον. «Ῥέρε γάρ τινα λέγει», μὴ γεγονέναι τὸν ᾿Ιλιαχὸν πόλεμον, μάλιστα διὰ τὸ ἀδύνατον προς- πεπλέχϑαι λόγον περὶ τοῦ γεγενῆσϑαέξ τινα ᾿Αἰχιλλέα ϑαλασσίας ϑεῶς Θέτιδος υἱὰν χαὶ ἀνθρώπου Πηλέως, ἢ “Σαρπηδόνα “]ὸς, ἢ -AoxcÀeqor καὶ Ἰάλμενον άρεος, ἢ «Αἀϊνείαν ᾿Δφοοδίτης: πῶς &v χατασχευάσαιμεν τὸ τοιοῦτον, μάλιστα ϑλιβόμενοι ὑπὸ τοῦ οὐκ οἶδ᾽ ὅπως παρυφαγνϑέντος πλάσματος τῇ χεχρατηχυίᾳ παρὰ πᾶσι δόξῃ περὶ τοῦ, ἀληϑῶς γεγονέναι τὸν ἐν ᾿Ιλίῳ πόλεμον Ἑλλήνων καὶ Τρώων; Ῥέρε δὲ καί τινα ἀπιστεῖν περὶ Οἰδίποδος χαὶ ἸΙοκάστης, χαὶ τῶν γεγνηϑέντων ἀπὸ ἀμφοτέρων ᾿Πτεοκλέους καὶ Πολυνείκους, διὰ τὸ προς- πιετιλέχϑαι τῷ λόγῳ τὴν Σφίγγα μιξοπάρϑενόν τινα" πῶς ἂν τὸ τοιοῦτον ἀποδείξαιμεν; Οὕτω δὲ χαὶ τὰ περὶ τῶν ᾿Επιγόνων, züy μηδὲν τοιοῦτον ἐπιπεπλεγμέ- γον ἢ τῷ λόγῳ, ἢ περὶ τῆς Ἡραχλειδῶν χαϑόδου, ἢ περὶ ἄλλων μυρίων. ἊΔᾺ ὃ εὐγνωμόνως ἐντυγχάνων

Y) Cfr. 26551:. LIII, 2. ?) Cfr. Matth. XVIT, 6. 3) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 429. not. 9.

*) Cfr. edd. Tarin. pag. 138. seq. edd. Spence. pag. 46. (contra Cels. pag. 32.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 80. seq.

PuiLocALi. Cap. XV. 87

ταῖς ἱστορίαις, καὶ βουλόμενος ἑκυτὸν τηρεῖν χαὶ ἐν ἐχείναις ἀνεξαπάτητον, χρινεῖ, τίσι μὲν συγκαταϑήσε-- ται, τίνα δὲ τροπολογήσει, τὸ βούλημα ἐρευνῶν τῶν ἀναπλασαμένων τὰ τοιάδε" xci τίσιν ἀπιστήσει, ὡς διὰ τὴν πρός τινας χάριν ἀναγεγραμμένοις. Καὶ τοῦτο προλαβόντες δὲ ὕλην τὴν φερομένην ἐν τοῖς εὐαγγε- λέοις περὶ τοῦ ᾿[ησοῦ ἱστορίαν εἰρήχαμεν, οὐχ ἐπὶ ψι- λὴν πίστιν χαὶ ἄλογον τοὺς ἐντρεχεστέρους ἐχχαλούμε-- ror, ἀλλὰ βουλόμενοι παραστῆσαι, ὕτι εὐγνωμοσύνης χορεία τοῖς ἐντευξομένοις, x«i πολλῆς ἐξετάσεως, καὶ, iy οὕτως ὀνομάσω, εἰσόδου εἰς τὸ βούλημα τῶν γρα- τνάντων, iy εὑρεϑῆ, ποίᾳ διανοίᾳ ἕχαστον γέγραπται.

Ἔοιχε") μὲν ὁ Κέλσος, ἵνα μὲν ἐγχαλέσῃ τῷ λόγῳ, πιστεύειν ὅπου ϑέλει τοῖς γεγραμμένοις: ἵνα δὲ τὴν ἐμφαινομένην ϑειότητα ἐν τοῖς αὐτοῖς βιβλίοις ἀπαγ- γελλομένην μὴ παραδέξηται, ἀπιστεῖν τοῖς εὐαγγελίοις" δέον 10 φιλάληϑες ἰδόντα τῶν γραψάντων, ἐκ τῆς περὶ τῶν χειρόνων ἀναγραφῆς 3) πιστεῦσαι χαὶ περὶ. τῶν ϑειοτέρων.

Ei?) γὰρ μὴ ἦσαν φιλαλήϑεις, ἀλλ᾽, ὡς οἴεται Ἀέλσος, πλάσματα ἀναγράφοντες, οὐκ ἂν Πέτρον ἀνέ- γραψαν ἀρνησάμενον, ἢ τοὺς μαϑητὰς ᾿Ιησοῦ σχανδα-- λιζομένους. Τίς γὰρ, εἰ χαὶ γέγονε ταῦτα, ἤλεγξε τὸν λόγον, ὅτι οὕτως ἀπήντησε; Καί τοί γε, κατὰ τὸ εἰχὸς, ἐχρὴν σεσιωπῆσϑαι ταῦτα ἀνθρώποις, βουλομένοις δι-- δάσχειν τοὺς ἐντυγχάνοντας εὐαγγελίοις ϑανάτου χα- ταφρονεῖν ὑπὲρ τῆς ὑμολογίας τοῦ Χριστιανισμοῦ. Νυνὶ

1) Cfr. edd. Τατίη. pag. 139. seq. (180. seq.) edd. Spenc. pag. 46. (contra Cels. pag. 49.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 115. seq.

?) Edd, Tarin. pag. 140. ἀγαγράψαι. Eaedem ta- men pag. 181. ἀναγραφῆς.

3) Cfr. edd. "Tarin. pag. 140. edd. Spenc. pag. 46. (contra Cels. pag. 69. seq.) coll. ed. nostr. Tom, XVIII.

pag. 163.

eB OniGENIS

δ᾽ ὁρῶντες, ὅτι ὁ λόγος δυνάμει χρατήσει τῶν ἀνϑρώ- πων, ἔϑηχαν xci τὰ τοιαῦτα, οὐκ οἶδ᾽ ὅπως οὐ βλά- Vorrc τοὺς ἐντυγχάνοντας, οὐδὲ πρόφασιν ϑώσοντα ἀρνήσεως. ;

Ἔχει 1) δέ τι χαὶ uvonzór?) ὁ λόγος, ἀπαγγέλ- λων τὰς τοῦ ᾿Ισοῦ διαφόρους μορφὰς ἀναφέρεσϑαι ἐπὶ τὴν τοῦ ϑείου λόγου φύσιν, οὐχ ὁμοίως φαινομέ- "OU τοῖς τε πολλοῖς, x«i τοῖς ἀχολουϑεῖν αὐτῷ εἰς ὑψηλὸν, ὃ ἀποδεδώχαμιεν, ὕρος 3) δυναμένοις" τοῖς μὲν γὰρ ἔτι κάτω τυγχάνουσι, καὶ μηδέ πω ἐπὶ τὸ ἀναβαί- V&Y παρεσχευχσμένοις, ὁ λόγος »οὐχ 3) ἔχει εἶδος, οὐδὲ χάλλος'« τὸ γὰρ εἶδος 5) αὐτοῦ τοῖς τοιούτοις ἐστὶν ἄτιμον, xci ἐκλεῖπον παρὰ τοὺς ὑπὸ ἀνθρώπων γεγε- γημένους λόγους, τροπιχῶς ἐν τούτοις χαλουμένους υἱοὺς ἀνθρώπων. Εἴποιμεν γὰρ ἂν πολλῷ ὡραιοτέ- ροὺς φαίνεσϑαι τοὺς τῶν φιλοσοφούντων λόγους, ὕν- ταις υἱοὺς ἀνθρώπων, παρὰ τὸν τοῖς πολλοῖς κηρυσσό-- μενον ϑεοῦ λόγον, ὃς ἐμφαίνει χαὶ μωρίαν 5) χηρύ- γματος" καὶ, διὰ τὴν ἐμφαινομένην μωρίαν τοῦ κηρύ-- ὑγ ματος, λέγουσιν οἱ τοῦτο μόνον ϑεωροῦντες" »εἴδο-- μεν 7) αὐτὸν, xal οὐχ εἶχεν εἶδος, οὐδὲ κάλλος.« Τοῖς μέν τοι ἀκολουϑεῖν 5) αὐτῷ δύναμιν ἀνειληφόσι πρὸς τὸ ἕπεσϑαι χαὶ ἀναβαίνοντι αὐτῷ εἰς τὸ ὑψηλὸν opos, ?) ϑειοτέραν μορφὴν ἔχει" ἣν βλέπουσιν, εἴ τίς ἐστε Πέ-- 1009'?) χωρήσας τὴν τῆς ἐχχλησίας ἐν ἑαυτῷ οἴχοδο-

1) Cfr. edd, Tarin. pag. 140. seqq. edd. Spenc. pag. 46. (contra Cels. pag. 328. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 429. seqq. — Vide ed. nostr. Tom. XIX. pag. 429. not. 9.

3) "TTarinus: 5Al. μυστιχώτερον." — Cfr. ed. nostr. 'Tom. XIX. not. 11. 3) Cfr. Matth. XVII, 1.

4) Cfr. Jesai. LIII, 2. 5) Cfr. Jesai, LIII, 3.

6) Οἷς. Τ᾿ Gor; À,. 21. 7) Jesai. LIIT, 2.

5) Edd. Tarin. non male: 2x τοῦ ἀχολουϑεῖν.

?) Cfr. Matth. XVII, 1. 19) Cfr. Mauh.. XVI, 18.

Pnunocaua. QCar. XV. 89

μὴν ἀπὸ τοῦ λόγου" χαὶ τοσαύτην ἕξιν ἀναλαβὼν, ὡς μηδεμίαν πύλην ἕδου χατισχύσειν 1.) αὐτοῦ" ὑψωϑέν-- τος διὰ τοῦ λόγου ix τῶν πυλῶν τοῦ ϑανάτου, ὅπως ἂν ἐξαγγείλῃ 2) πάσας τὰς αἱνέσεις τοῦ ϑεοῦ ἐν ταῖς πύλαις τῆς ϑυγατρὸς Σιών: καὶ εἴ τινές εἶσιν dx Àó- γων τὴν γένεσιν λαχόντες μεγαλωφώνων, οἵτινες οὐδὲν ἀποδέουσιν υἱοὶ τῆς βροντῆς εἶναι.

Καὶ) τὰ ἱμάτια δὲ αὐτοῦ κάτω ἄλλα ἐστὶν, οὐχ ἔστε λευχὰ, οὐχ ἔστιν ὡς τὸ φῶς" ἐὰν ἀναβὴ εἰς τὸ ὕρος τὸ ὑψηλὸν, ὄψει αὐτοῦ τὸ φῶς, καὶ τὰ ἱμάτια. “μάτια τὰ τοῦ λόγου αἱ λέξεις εἰσὶ τῆς γραφῆς, ἔνδυμα τῶν ϑείων νοημάτων τὰ δήματά ἔστι ταῦτα. Ὥς οὖν αὐτὸς κάτω ἀλλοῖος φαίνεται, καὶ ἀναβὰς μεταμορφοῦ-- ται, χαὶ γίνεται 10 πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, οὕτω χαὶ τὰ ἐνδύματα, οὕτω χαὶ τὰ ἱμάτια αὐτοῦ" ὅταν δὲ ἧς κάτω, οὐκ ἔστι λαμπρὰ, οὐκ ἔτι λευχώ" ἐὰν δὲ ἀνα-- βῆς, ὄψει τὸ χάλλος χαὶ τὸ φῶς τῶν ἱματίων, χαὶ τὸ πρόσωπον ϑαυμάσεις τοῦ ᾿Ιησοῦ μεταμορφωϑέν. Ὅρα δὲ, εἰ μὴ ὅμοιόν ἐστι xci ἐν τοῖς εὐαγγελίοις περὶ τοῦ σωτῆρος μαϑεῖν. Τὰ μὲν γὰρ περὶ τῆς γενέσεως αὐτοῦ γενεαλογουμένου ἐξ goaau, καὶ γεννωμένου 2x σπέρ-- ματος ΖΙ΄αβὶδ χατὰ σάρχα, βίβλος 5) ἐστὶ »γενέσεως 'In- σοῦ Χριρτοῦ" « τὰ δὲ ϑειότερα καὶ μείζονα τῶν περὶ αὐτοῦ λεχϑησομένων, ἂν χαὶ vm αὐτοῦ ἀπαγγελλομέ- γων, φησὶν ὁ ᾿Ιωάννης, ὡς ἄρα μηδὲ τὸν) χόσμον οἶμαι χωρεῖν τὰ γραφόμενα βιβλία. Τὸ γὰρ μὴ χω- ρεῖν τὸν κόσμον τὰ γραφόμενα βιβλία, οὐ διὰ τὸ πλῆ- jog τῶν γραμμάτων, ὡς τινες, ἐχδεχτέον, ἀλλὰ διὰ τὸ

!) Cfr. Matth. XVI, 18. ?) Cfr. Psalm. IX, 14.

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 431. not. 2. 2. coll. Marc. III, 17.

4) Cfr. edd. Tarini pag. 142. seqq. edd. Spenc. pag. 46. seq. coll. ed. nostr. Tom. XX. pag. 357. seqq.

5) Cfr. Math. 1, 1. 5) Deest τόν in edd, Spenc. — Cír. ev. Joann. XX1,25.

90 ORIGENIS

μέγεθος τῶν πραγμάτων" τοῦ μεγέϑους τῶν πραγμά- των οὐ μόνον οὐ δυναμένου γράφεσϑαι, χαὶ οὐδὲ διὰ γλώσσης σαρχίνης ἀπαγγέλλεσϑαι, οὐδὲ ἐν δισλέχτοις xci φωναῖς ἀνθρωπίναις σημαίνεσϑαι. Ὅϑεν zc Παῦ-- Aog, ἐπὰν μανϑάνειν μέλλῃ τὰ ϑειότερα, ἔξω τοῦ xcd ἡμᾶς περιγείου κόσμου γίνεται, za εἰς τρίτον !) οὐρα- γὸν ἁρπάζεται" ἵνα τὰ ἐνθάδε ἄῤδητα ῥήματα ἀκοῦσαι δυνηϑῆ. Τὰ γὰρ ἐνθάδε λαλούμενα, χαὶ λόγος εἶναι ϑεοῦ νομιζόμενα τοῦ λόγου σαρχωθέντος, zai χαϑὼς Θεός ἔστι πρὸς τὸν Θεὸν ἑαυτὸν χενοῦντος, ἀπαγγέλ-- λεται. Διόπερ τὸν τοῦ ϑεοῦ λόγον ἐπὶ γῆς, ἐπεὶ &v- ϑρωπος γέγονε, ἀνθρώπινον βλέπομεν" ἀεὶ ydo ἐν ταῖς γραφαῖς ὁ λόγος σὰρξ γίνεται, ἵνα κατασκηνώσῃη ἐν ἡμῖν" ἀλλ᾽, ἐὰν εἰς τὸ στῆϑος τοῦ σαρχωϑέντος λό-- yov?) ἀναχλιϑῶμεν, xci ἀνιόντι αὐτῷ εἰς τὸ ὑψηλὸν ὅρος ἀχολουϑῆσαι δυνηϑῶμεν, ἐροῦμεν τό" »εἴδομεν 3) τὴν δόξαν αὐτοῦ « τάχα μέν τινων χαὶ ἑτέρων περὶ τοὺς ἀναχλιϑέντας ἐπὶ τὸ στῆϑος αὐτοῦ, zal &xolou- ϑήσαντας αὐτῷ εἷς τὸ ὄρος τὸ ὑψηλὸν, λεξόντων τό" »εἴδομεν 3) τὴν δόξαν αὐτοῦ" « οὐχέτι δὲ προσϑησόν-- τῶν τό" »δόξαν ) ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρὸς, πλήρης χάριτος xoi ἀληϑείας.« Ἰωάννη γὰρ καὶ τοῖς ὁμοίοις πρέπουσα αὕτη ἡ φωνή. Καϑ' ἑτέραν δὲ ὑψηλοτέραν διήγησιν οἱ δυνηϑέντες τοῖς ἴχνεσιν ᾿Ιησοῦ κατακολου-- ϑεῖν ἀναβαίνοντος, χαὶ μεταμορφουμένου ἀπὸ τῆς ἐπὶ γῆς ὕψεως, ὄψονται αὐτοῦ τὴν μεταμόρφωσιν xe ἑχάστην γραφὴν, οἱονεὶ τοῦ μὲν τοῖς πολλοῖς (ραινο-- μένου ᾿Ιησοῦ τῆς προχείρου λέξεως ὄντος" τοῦ δὲ εἰς ὄρος ὑψηλὸν ἀνιόντος καὶ μεταμορφουμένου, σφόδρα ὀλίγοις τῶν μαϑητῶν καὶ τοῖς ἀχολουϑῆσαι εἰς τὰ ὑψηλὰ δεδυνημένοις, τοῦ ἀνωτάτου καὶ ὑψηλοτάτου

!) Cfr. IL ον. XI,2—4. 3) Πεεβελόγον in edd. Spenc. 3) Cfr. ev. Joann. I, 14. 5) Cfr. ev. Joann. 1, 14. 5) Cfr. ev. Joann. 1, 14.

PnuiLocaLia. Cap. XVI, 91

γοῦ περιέχοντος λόγια τῆς ἐν μυστηρίῳ !) ἀποχεχρυμ-- μένης σοφίας, ἣν »προώρισεν ὁ ϑεὸς πρὸ τῶν αἰώνων εἰς dófar« τῶν διχαίων αὐτοῦ.

᾿Αλλὰ 3) πόϑεν Κέλσῳ, χαὶ τοῖς ἐχϑροῖς τοῦ ϑείου λόγου. χαὶ μὴ φιλαλήϑως τὰ Χριστιανισμοῦ ἐξετάσα-- σιν, εἰδέναι τὸ βούλημα τῶν διαφόρων τοῦ ᾿Ιησοῦ μορ- φῶν; Ἐγὼ δὲ λέγω χαὶ ἡλιχιῶν, χαὶ εἴ τι τῶν πρὸ 100 παϑεῖν αὐτῷ πεπραγμένων, χαὶ τῶν μετὰ τὸ ἀνα - στῆναι ἀπὸ τῶν γεχρῶν.

Περὶ τῶν διαβαλλόντων τὸν Χριστιανισμὸν διὰ τὰς ἐν τὴ ἐχχλησίᾳ αἱρέσεις.

Κεφάλαιον ἑχχκαιδέχατον. Ἔκ“ τοῦ χατὰ Κέλσου Τόμου τρίτου.

Eir?) ἐπεὶ, ὡς χατηγορῶν τοῦ λόγου, τὰ περὶ τῶν ἐν Χριστιανισμῷ αἱρέσεων ὀνειδίζει ἡμῖν, λέγων" »εὶς πλῆϑος δὲ σπαρέντες, αὖϑις αὖ σχίζονται, χαὶ τέμνον-- ται, χαὶ στάσεις lÓ(ag ἔχειν ἕχαστοι ϑέλουσι" quoi δ᾽, ὅτι χαὶ ὑπὸ πλήϑους πάλιν διϊστάμενοι, σφᾶς αὐτοὺς ἐλέγχουσιν᾽ ἑνὸς, ὡς εἰπεῖν, ἔτι χοινωνοῦντες, εἴγε κοι-- γωγνοῦσιν ἔτι, τοῦ ὀνόματος. Καὶ τοῦτο μόνον iyxa- ταλιπεῖν ὅμως αἰσχύνονται" τὰ λοιπὰ δ᾽ ἄλλοις ἀλλαχῆ τετάχαται.Ζ Καὶ πρὸς τοῦτο (φήσομεν, ὅτι οὐδενὸς πράγματος, οὗ μὴ σπουδαία ἐστὶν ἡ ἀρχὴ, χαὶ τῷ βίῳ χρήσιμος, γεγόνασιν *) αἱρέσεις διάφοροι. ᾿Επεὶ γὰρ

!) Cfr. I Cor. 1T, 7. ?) Cfr. edd, Tarin. pag. 145. edd. Spence. pag. 47. (contra Cels. pag. 319.) «oll. ed. nostr. Tom. XIX. pag.431.

3) Cfr. edd. Tarin. pag. 146. seqq. edd. Spenc. pag. ÀT. (contra Cels. pag. 118. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XVII. pag. 265. seqq.

*) Tarin. in textu: ,yeyóveot * γὰρ αἱρέσεις γκ in nois: jLege: γεγόνασιν αἱρέσεις. et dele. *«

92 OniGENIS

Ἰατριχὴ χρήσιμος zcl ἀναγχαία τῷ γένει τῶν ἀνϑρώ- πων, πολλά τὲ τὰ ἐν αὐτὴ ζητούμενα περὶ τοῦ τρύπου τῆς τῶν σωμάτων ϑεραπείας" διὰ τοῦτο αἱρέσεις ἐν Ἰατριχὴῇ παρὰ μὲν Ἕλλησιν εὑρίσκονται ὁμολογουμένως πλείονες" ἐγὼ δ᾽ οἶμαι, ὅτι χαὶ παρὰ βαρβάροις, ὅσοι ἐπαγγέλλονται χρῆσϑαι ἰατρικῇ. Πάλιν τε αὖ, ἐπεὶ «φιλοσοφία ἀλήϑειαν ἐπαγγελλομένη, ze γνῶσιν τῶν ὄντων; πῶς δεῖ βιοῦν, ὑποτίϑεται" χαὶ πειρᾶται διδά-- σχειν τὰ ὠφέλιμα ἡμῶν τῷ γένει" πολλὴν δ᾽ ἔχει τὰ ζητούμενα πράγματα διολκήν᾽" διὰ τοῦτο αἱρέσεις ἐν φιλοσοφίᾳ συνέστησαν πλεῖσται ὕσαι, ὧν αἱ μέν εἶσι διασημύότεραι, αἵ δὲ οὐ τοιαῦται. ᾿Αλλὰ καὶ Ιουδαϊσμὸς σιρόφασιν ἔσχε γενέσεως αἱρέσεων, τὴν διάφορον ἔχδο-- χὴν τῶν MoUofog γραμμάτων, xal τῶν προφητιχῶν λόγων. Οὕτω τοίνυν, ἐπεὶ σεμνόν τι ἐφάνη τοῖς ἀν-- ϑρώποις Χριστιανισμὸς, οὐ μόνοις, ὡς ὁ Κέλσος οἴε-- ται, τοῖς ἀνδραποδωδεστέροις, ἀλλὰ xal πολλοῖς τῶν παρ Ἕλλησι φιλολόγων, }) ἀναγκαίως ὑπέστησαν, οὐ πάντως διὰ rdg?) στάσεις zal τὸ φιλόνεικον, αἱρέσεις " ἀλλὰ διὰ τὸ σπουδάζειν συνιέναι τὰ Χριστιανισμοῦ καὶ τῶν φιλολόγων πλείονας. Τούτῳ δ᾽ ἠκολούϑησε, δια- φόρως ἐχδεξαμένων τοὺς ἅμα πᾶσι πιστευϑέντας εἶναι ϑείους λόγους, τὸ γενέσϑαι αἱρέσεις ἐπωνύμους τῶν ϑαυμασάντων μὲν τὴν τοῦ λόγου ἀρχὴν, κινηϑέντων δ᾽ ὕπως ztor οὖν ὑπό τινων πιϑανοτήτων πρὸς τὰς εἰς ἀλλήλους διαφωνίας. ᾿Αλλ οὔτ᾽ Ἰατριχὴν εὐλόγως ἄν τις φεύγοι, διὰ τὰς ἐν αὐτῇ αἱρέσεις" οὔτε φιλοσοφίαν τοῦ πρέποντος στοχαζόμενός τις ἂν μισοῖ, πρόφασιν τοῦ μισεῖν αὐτὴν ποριζόμενος τὰς πολλὰς αἱρέσεις. Οὕτως οὐδὲ διὰ τὰς ἐν ᾿Ιουδαίοις αἱρέσεις χαταγνω-- στέον τῶν ΠΙωϊσέως χαὶ τῶν προφητῶν ἱερῶν βι- βλίων. 5)

1) Tarin. hoc loco in textu atque notis: φιλοσόφων. Cfr.seqq. ?)Deest τάς ἴα edd. Spenc.— 3) Tarinus: βίβλων.

PuirocAari.. Cap. XVI. 93

El δὲ ταῦτ᾽ ἔχει ἀχολουϑίαν" πῶς οὐχὶ ὁμοίως ἀπολογησόμεθα καὶ περὶ τῶν ἐν Χριστιανοῖς αἱρέσεων; Περὶ ὧν πάνυ ϑαυμασίως ὁ Παῦλος εἰρηκέναι μοι δο- χεῖ τό" »δεῖ") γὰρ καὶ αἱρέσεις ἐν ὑμῖν εἶναι, ἵνα οἱ δόχιμοι φανεροὶ γένωνται ἐν ὑμῖν.« Ὡς γὰρ δόχιμος ἐν ἰἸατριχῆ, ὃ διὰ τὸ γυμνάσασϑαι ἐν ποικίλαις αἷρέ- σεσι, καὶ εὐγνωμόνως ἐξηταχέναι τὰς πλείονας, ἑλόμε-- γος τὴν διαφέρουσαν" καὶ ὡς πάνυ προχύπτων iv qu- λοσοφίᾳ ὁ ἀπὸ τοῦ πλείονα ἐγνωχέναι ἐγγυμνασάμε- vog αὐτοῖς, x«l τῷ χρατήσαντι προσϑέμενος λόγῳ, οὗ - τως εἴποιμ ἂν χαὶ τὸν ἐπιμελῶς ἐνιδόντα ταῖς ᾿Ιου--

ε

δαϊσιιοῦ xal Χοιστιανισιιοῦ αἱρέσεσι, σοφώτατον Χρι- στιανὸν γενέσϑαι. Ὁ δ᾽ ἐγχαλῶν τῷ λόγῳ διὰ τὰς αἱρέσεις, ἐγκαλέσαι ἂν χαὶ τῇ Σωχράτους διδασχαλίᾳ, ἀφ᾽ οὗ τῆς διατριβῆς πολλαὶ γεγόνασιν οὐ τὰ αὐτὰ φρονούντων σχολαί' ἀλλὰ χαὶ Πλάτωνος ἐγκαλέσαι ἄν τις τοῖς δόγμασι δι ᾿Πριστοτέλην, ἀποφοιτήσαντα τῆς διατριβῆς αὐτοῦ ἐν χαινοτομίαις᾽" περὶ οὗ xci ἐν τοῖς ἀνωτέρω 2) εἰρήχαμεν. “οχεῖ δέ μοι ὁ Κέλσος ἐγνω- χέναι τινὰς αἱρέσεις μηδὲ τοῦ ὀνόματος τοῦ ᾿Ιησοῦ κοι - νωγνούσας ἡμῖν. Τάχα yàg περιήχητο περὶ τῶν χαλου-- μένων Ὀφιανῶν, 3) x«i τῶν Καϊανῶν, 3) xai εἴ τις ἄλλη τοιαύτη ἐξ ὅλων ἀποφοιτήσασα τοῦ ᾿Ιησοῦ συνέ- στη γνώμη. Πλὴν οὐδὲν τοῦτο πρὸς τὸ ἐγκλητέον εἶναι τὸν Χριστιανῶν λύγον.

Ἔστωσαν ") οὖν ἐν ἡμῖν οἱ μὴ τὸν αὐτὸν λέγοντες τῷ Ιουδαίων ϑεῷ ϑεόν" ἀλλ οὔ τί γε παρὰ τοῦτο χα- τηγορητέοι οἱ ἀπὸ τῶν αὐτῶν γραμμάτων ἀποδεικνύν- τες», ὕτι εἰς καὶ ὁ αὐτὸς ϑεὸς ᾿Ιουδαίων ἐστὶ καὶ ἐϑνῶν:

1) 1 Cor. XI, 19. 2) Cfr. lib. I. contra Celsum.

3) Cfr. Epiphan. Haeres. 37.

3) Cír. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 268. not. 1.

5) Cfr. edd, Tarin, pag. 150. seq. edd. Spenc. pag. 47. (contra Cels. pag. 271. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 282. seq.

94 OnRIGENIS

ὡς xci τὸν Παῦλον λέγειν σαφῶς, ἀπὸ ᾿Ιουδαίων προς- ελϑόντα Χριστιανισμῷ * αχάριν 1.) ἔχω τῷ ϑεῷ μου,

-

Q λατρεύω ἀπὸ προγόνων ἐν χαϑαρᾷ συνειϑήσει." Ἔστω δ᾽ ἔτι xci τρίτον γένος τῶν ὀνομαζόντων ψυχι-- χούς τινας, xci πνευματιχοὺς ἑτέρους" οἶμαι δ᾽ αὐτὸν λέγειν τοὺς ἀπὸ Οὐαλεντίνου. Καὶ τί τοῦτο πρὸς ἡμᾶς, τοὺς ἀπὸ τῆς ἐχχλησίας, χατηγοροῦντας τῶν εἰσαγόν- των φύσεις Bx χατασχευῆς σωζομένας, ἢ ἐχ χατασχευῆς ἀπολλυμένας; Ἔστωσαν δέ τινὲς καὶ ἐπαγγελλόμενοι εἶνκι Γνωστιχοὶ, ἀνάλογον τοῖς ἑαυτοὺς ἀναγορεύουσι φιλοσόφους ᾿Επιχουρείοις. ᾿Αλλ: οὔτε οἱ τὴν πρόνοιαν ἀναιροῦντες φιλόσοφοι εἶεν ἂν ἀληϑῶς, οὔτε οἱ τὰ ἀλ- λόχοτα ἀναπλάσματα, καὶ μὴ ἀρέσκοντα τοῖς τῆς ἀπὺ τοῦ ᾿Ιησοῦ διαδοχῆς, ἐπεισαγαγόντες εἶεν ἂν Χρι- στιανοί.

» Καὶ 2) βλασφημιοῦσι δὲ, φησὶν, εἰς ἀλλήλους οὗ- τοι πάνδεινα δητὰ χαὶ ἄῤῥητα" zai οὐχ ἂν εἴξαιεν οὐδὲ χαϑ' ὁτιοῦν εἷς ὁμόνοιαν, πάντη ἀλλήλους ἀποστυ-- γοῦντες.«« Kel πρὸς ταῦτα δ᾽ ἡμῖν εἴρηται, ὅτι χαὶ ἂν φιλοσοφίᾳ ἐστὶν εὑρεῖν αἱρέσεις αἱρέσεσι πολεμούσας, χαὶ ἐν Ἰατριχῇ. Οἱ μέν τοι τῷ λόγῳ τοῦ "Ico? ἀχο- λουϑοῦντες, χαὶ μεμελετηχότες αὐτοῦ συνῳδὰ τοῖς λό-- yotg φρονεῖν, zai λέγειν, καὶ ποιεῖν" »λοιδορούμενοι 3) εὐλογοῦμεν, διωχόμενοι ἀνεχόμεθα, δυσφημούμενοι παρακαλοῦμεν" « χαὶ οὐχ ὧν ῥητὰ χαὶ ἄῤδητα λέγοιμεν τοὺς ἄλλα δοξάζοντας, παρ ἃ ὑπειλήφαμεν" ἀλλ᾿ εἰ μὲν δυνάμεθα, πάντα ἂν πράττοιμεν ὑπὲρ τοῦ αὐτοὺς μεταστῆσαι ἐπὶ τὸ βέλτιον, διὰ τοῦ προσανέχειν μόνῳ τῷ δημιουργῷ, καὶ πάντα πράττειν, ὡς χριϑησομένους. Ei δὲ μὴ πείϑοιντο οἱ ἑτερόδοξοι, τηροῦμεν τὸν προς-

1) Cfr. ΤΠ Tim. I, 3.

3) Cfr. edd. Tarin. pag. 151. seq. edd. Spenc. pag. 47. (contra Cels. pag. 272. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 291. seq. 3) Gfr. 1 Cor. 1V, 12. 13.

PnuitOCALIA.. Carp. XVII. 95

τάξαντα αὐτοῖς λόγον τοιαῦτα" » αἱρετιχὸν "}) ἄνϑρω- zOV μετὰ μίαν χαὶ δευτέραν νουϑεσίαν παραιτοῦ" εἰ- δὼς. ὕτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος, χαὶ ἁμαρτάνει, ὧν αὐτοχατάχριτος.« Ἔτι δὲ οἱ τό" »μαχάριοι 5) οἱ εἴρη- γοποιοί" « of νοήσαντες, νοήσαντες καὶ 0" »μαχάριοι 3) οἱ πρᾳεῖς" “ οὐχ ἂν ἀποστυγήσαιεν τοὺς παραχαράτ-

τοντας τὰ Χροιστιανισμοῦ.

Πρὸς τοὺς λέγοντας τῶν φιλοσύφων μηδὲν διαφέρειν τῷ παρ᾿ Ἕλλησι φερομένῳ ὀνόματι τὸν ἐπὶ πᾶσι Θεὸν χαλεῖν 3) ἢ día, ἢ) τῷ δεῖνι, φέρ εἰπεῖν, zt«o ᾿Ινδοῖς, E - - , , " ἢ τῷ δεῖνι παρ «Αἰγυπτίοις.

Κεφάλαιον ἑπταχαιδέχατον. Ἔκ τοῦ τρίτου χαὶ πέμπτου Τόμου τῶν χατὰ Κέλσου.

Μετὰ 9) ταῦτά φησιν, ὅτι »οἱ αἰπόλοι χαὶ ποιμένες ἕνα ἐνόμισαν ϑεὸν, εἴτε ὕψιστον, εἴτ᾽ ᾿᾿δωναὶ, εἴν οὐράνιον, εἴτε Zuge, εἴτε xci ὅπη καὶ ὅπως χαί- ρουσιν ὀνομάζοντες τόνδε τὸν χύσμον" χαὶ πλεῖον οὐ- δὲν ἔγνωσαν.« Καὶ ἑξῆς δέ φησι" »μηδὲν διαφέρειν

- .c ΄ γ , ^ ^ - * TO παρ᾿ Eliyow φερομένῳ ὀνόματι τὸν ἐπὶ πᾶσι ϑεὸν

- » ^ » - - - 23

χαλεῖν ἢ 1) Δία, ἡ τῷ δεῖνι, «φέρ᾽ εἰπεῖν, παρ᾿ Ἰνδοῖς,

» - ἢ τῷ δεῖνι παρ᾿ Aiyvmtíot." “εχτέον δὲ xài πρὸς

*

Δ) Tit 1H, 10. 11... 2) Cfr, Matth. V,9.. 3) Cfr. Matth, V, 5.

*) Edd. Tarin, et Spenc. χαλεῖν 7fía.

5) Ita Codd. Reg. et Basileensis; Philoc. vero cum reliquis Mss. τῷ δεῖνα, —, ἢ τῷ δεῖνα. Spenc. et Hoc- schel. τὸ δεῖνα, —, ἢ τὸ δεῖνα. Cod. Jolianus: τὸν δεῖνα, —, ἢ τὸν δεῖνα. R.

5) Cfr. edd. Tarn. pag. 152. seqq. edd. Spenc. paz.

48, (contra Cels. pag. 18. seqq.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 49. seqq. ?) Cfr. pag. hnj. not. 4. et 5.

96 OnRIGENIS

τοῦτο, ὅτι ἐμπίπτει εἷς τὸ προχείμενον λόγος βαϑὺς, χαὶ ἀπόῤῥητος, ὃ περὶ φύσεως ὀνομάτων" πότερον, ὡς οἴεται ᾿Δριστοτέλης, ϑέσει ἐστὶ τὰ ὀνόματα" T, ὡς νο- μίζουσιν of ἀπὸ τῆς Στοᾶς, φύσει, μιμουμένων τῶν πρώτων φωνῶν τὰ πράγματα, χαϑ' ὧν τὰ ὀνόματα, χαϑὺ καὶ στοιχεῖά τινα ἐτυμολογίας εἰσάγουσιν" ἢ, ὡς διδάσχει "Eníxovoog, (ἑτέρως ἢ ὡς οἴονται οἱ ἀπὸ τῆς Στοᾶς,) φύσει ἐστὶ τὰ ὀνόματα, ἀπορδηξάντων τῶν πρώτων ἀνθρώπων τινὰς (ωνὰς χατὰ τῶν πραγμάτων. '"Eày τοίνυν δυνηϑῶμεν ἐν προηγουμένῳ λόγῳ παρα- στῆσαι φύσιν ὀνομάτων ἐνεργῶν, ὧν τισι χρῶνται «Αϊ- γυπτίων οἱ σοφοὶ, ἢ τῶν παρὰ Πέρσαις μάγων οἱ λό-- γιοι, ἢ τῶν παρ Ἰνδοῖς φιλοσοφούντων Βροαχμᾶνες, ἢ Σαμαναῖοι" καὶ οὕτω χαϑ' ἕχαστον τῶν ἐϑνῶν" καὶ χατασχευάσαι οἷοί TE γενώμεθα, Ort xal ἡ χαλουμένη μαγεία οὐχ, ὡς οἴονται οἱ ἀπὸ Enixovgov καὶ ᾽άριστο-- τέλους, πρᾶγμά ἔστιν ἀσύστατον πάντη, ἀλλ᾽, ὡς οἱ περὶ ταῦτα δεινοὶ ἀποδεικνύουσι, συνεστὼς μὲν, λόγους δ᾽ ἔχον σφόδρα ὀλίγοις γινωσχομένους" τύτ᾽ ἐροῦμεν, ὅτι τὸ uiv Σαβαὼϑ' ὄνομα, καὶ τὸ ᾿Αδωναὶ, καὶ ἄλλα παρ᾽ Ἑβραίοις μετὰ πολλῆς σεμνολογίας παραδιδόμενα, οὐκ ἐπὶ τῶν τυχόντων χαὶ γενητῶν χεῖται πραγμάτων, ἀλλ ἐπί τινος ϑεολογίας ἀποῤῥήτου, ἀναφερομένης εἷς τὸν τῶν ὅλων δημιουργόν. “]ὸ xci δύναται ταῦτα τὰ ὀνώματα, λεγόμενα μετά τινος τοῦ συμφυοῦς αὐτοῖς εἱρμοῦ: ἄλλα δὲ κατὰ Αἰγυπτίαν φερόμενα φωνὴν, ἐπί τινων δαιμόνων τῶν τάδε μόνα δυναμένων, καὶ ἄλλα χατὰ τὴν Περσῶν διάλεκτον ἐπὶ ἄλλων δυνάμεων, χαὶ οὕτω χαϑ' ἕχαστον τῶν ἐϑνῶν εἰς χρείας τινὰς πα-- ραλαμβάνεσϑαι. Καὶ οὕτως εὑρεθήσεται τῶν ἐπὶ γῆς δαιμόνων, λαχόντων διαφόρους τόπους, φέρεσϑαι τὰ ὀνόματα οἰχείως ταῖς κατὰ τόπον χαὶ ἔϑνος διαλέχτοις. Ὁ τοίνυν μεγαλοφυέστερον κἂν ὀλίγην τούτων περί- γοιαν εἰληφὼς, εὐλαβηϑήσεται ἄλλα ἄλλοις ἐφαρμόζειν ὀνόματα πράγμασι, μήποτε ὅμοιον πάϑῃ τοῖς τὸ Θεὸς

PnuitoCALIA. Car. XVII. 97

ὕνομα ἐσφαλμένως φέρουσιν ἐπὶ ὕλην ἄψυχον" ἢ τὴν τοῦ ἀγαϑοῦ προσηγορίαν χατασπῶσιν ἀπὸ τοῦ πρώτου αἰτίου, ἢ ἀπὸ τῆς ἀρετῆς καὶ τοῦ χαλοῦ, ἐπὶ τὸν τυ-- φλὸν πλοῦτον; χαὶ ἐπὶ τὴν σαρχῶν χαὶ αἱμάτων χαὶ ὀστέων συμμετρίαν ἐν ὑγείᾳ καὶ εὐεξίᾳ, ἢ τὴν νομιζο-- μένην εὐγένειαν.

Καὶ τάχα οὐχ ἐλάττων ὁ κίνδυνος τῷ τὸ ὄνομα τοῦ ϑεοῦ, ἢ τὸ ὄνομα τοῦ ἀγαϑοῦ ἐφ᾽ ἃ μὴ χρὴ χα- τάγοντι, ἥπερ τῷ τὰ χατώ τινα ἀπόῤῥητον λόγον Ovó- ματα ἐναλλάσσοντι,. χαὶ τὰ uiv χατὰ τῶν ἐλαττόνων φέροντι ἐπὶ τὰ χρείιτονα, τὰ δὲ χατὰ τῶν χρειττόγων ἐπὶ τὰ ἥττονα. Καὶ οὐ λέγω, ὅτι τῷ Zhi εὐθέως συν-- ἐξαχούεται ὃ Κρόνου καὶ Ῥέας υἱὸς, χαὶ "Hoa«g ἀνὴρ, χαὶ Ποσειδῶνος ἀδελφὺς, καὶ ᾿ϑηνᾶς xai ᾿Αρτέμιδος πατὴρ, καὶ ὁ τῇ ϑυγατρὶ Περσεφόνῃ μιγείς" ἢ τῷ ᾿πόλλωνι συνεξαχούεται ὁ «“Τητοῦς xal Ζιὸς υἱὸς, x«l ᾿Δρτέμιδος ἀδελφὸς, χαὶ Ἑρμοῦ ὁμοπάτριος ἀδελφός" zai ὅσα ἄλλα φέρουσιν οἱ σοφοὶ Κέλσου τῶν δογμά- των πατέρες, χαὶ ἀρχαῖοι ϑεολόγοι “Ελλήνων. Τίς γὰρ ἡ ἀποχλήρωπις, χυριολεχτεῖσϑαι μὲν τὸν “Τίκ, οὐχὶ δὲ χαὶ τὸν πατέρα μὲν αὐτοῦ εἶναι Κρόνον, μητέρα δὲ Ῥέαν; Τὸ δ᾽ ὕμοιον ποιητέον χαὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὀνο- μαζομένων ϑεῶν. Τοῦτο δὲ τὸ ἔγκλημα οὐδαμῶς ἅπτε-- ται τῶν χατά Tiy« ἀπόῤῥητον λόγον 10 “Σαβαὼϑ' τας-- σύντων ἐπὶ τοῦ ϑεοῦ, ἢ 10 ᾿δωναὶ; ἢ τι τῶν λοιπῶν ὀνομάτων. Ὅταν δὲ περὶ ὀνομάτων τις δύνηται τὰ ἐν ἀποῤῥήτοις φιλοσοφεῖν, πολλὰ ἀν εὕρῃ καὶ περὶ τῆς ἐπιχλήσεως τῶν ἀγγέλων τοῦ ϑεοῦ" ὧν» ὃ μέν τις Mi- χαὴλ, ἕτερος δὲ Γαβριὴλ, καὶ ἄλλος Ῥαφαὴλ καλεῖται, φερωγνύμως τοῖς πράγμασιν, ἃ διακονοῦνται χατὰ βού- λημα τοῦ ϑεοῦ τῶν ὕλων ἐν τῷ παντί. Τῆς δ᾽ ὁμοίας ἔχεται περὶ ὀνομάτων φιλοσο(ίας x«l ὁ ἡμέτερος ἴη- σοῦς, οὗ τὸ ὄνομα μυρίους ἤδη ἐναργῶς ἑώραται δαί- μονας ἐξελάσαν ψυχῶν χαὶ σωμάτων, ἐνεργῆσαν εἷς

OnicENIS OrznA Tow. XXV. 7

08 OniGENIS

ἐχείνους ἀφ᾽ ὧν àmyléOnoav.') "En δ᾽ εἰς τὸν περὶ ὀνομάτων τόπον λεχτέον, ὅτι οἱ περὶ τὴν χρῆσιν τῶν ἐπῳδῶν δεινοὶ ἱστοροῦσιν, ὅτι τὴν αὐτὴν ἐπῳδὴν, εἰπόντα μὲν τῇ οἰχείᾳ διαλέχτῳ, ἔστιν ἐνεργῆσαι ὅπερ ἐπαγγέλλεται ἡ ἐπῳδή" μεταβαλόντα δὲ εἰς ἄλλην olav- δηποτοῦν φωνὴν, ἔστιν ἰδεῖν ἄτονον, χαὶ οὐδὲν δυνα- μένην. Οὕτως οὐ τὰ σημαινόμενα κατὰ τῶν πραγμά-- των, ἀλλ᾿ αἱ τῶν φωνῶν ποιότητες καὶ Ἰδιότητες, ἔχουσί τι δυνατὸν ἐν αὐταῖς πρὸς τάδε τινὰ, ἢ τάδε. Οὕτω δ᾽ ἀπολογησόμεϑα διὰ τῶν τοιούτων χαὶ περὶ τοῦ μέ- χρι ϑανάτου ἀγωνίζεσθαι “Χριστιανοὺς, ἵνα μὴ τὸν Zlí« ϑεὸν ἀναγορεύσωσι, μηδ᾽ ἄλλῃ διαλέχτῳ αὐτὸν ὀνομά- σωσιν. Ἢ γὰρ ἀορίστως ὑμολογοῦσι τὸ κοινὸν ὄνομα τὸ ὁ Θεὸς; ἢ καὶ μετὰ προσθήκης τῆς" ὃ δημιουργὸς τῶν ὕλων, ὁ ποιητής οὐρανοῦ xci γῆς, ὃ χαταπέμψας τῷ τῶν ἀνθρώπων γένει τούσδε τινὰς τοὺς σοφούς" ὧν τῷ ὀνόματι ἐφαρμοζόμενον τὸ Θεὸς ὄνομα, δύνα- είν τινα παρὰ ἀνθρώποις ἐπιτελεῖ. Πολλὰ δ᾽ ἂν χαὶ ἄλλα λέγοιτο εἷς τὸν περὶ ὀνομάτων τόπον, πρὸς τοὺς οἱομένους δεῖν ἀδιαφορεῖν περὶ τῆς χρήσεως αὐτῶν. Καὶ εἴπερ θαυμάζεται ὁ Πλάτων, εἰπὼν ἐν «Ῥιλήβῳ: »Ἱὸ δ᾽ ἐμὸν δέος, ὦ Πρώταρχε, περὶ τὰ ὀνόματα τῶν ϑεῶν οὐχ ὀλίγον" « ἐπεὶ Φίληβος ϑεὸν τὴν ἡδονὴν εἶπεν ὁ προσδιαλεγόμενος τῷ Σωχράτει" πῶς οὐ μᾶλλον τῆς εὐλαβείας ἀποδεξόμεϑα Χριστιανοὺς, μηδὲν τῶν ἐν ταῖς μυϑοποιΐαις παραλαμβανομένων ὀνομάτων προς- ἅπτοντας τῷ τοῦ παντὸς δημιουργῷ;

- , , - , - Καὶ ἐν τῷ πέμπτῳ Τόμῳ τάδε περὶ τοῦ αὐτοῦ φησιν.

A ,?) ἐπεὶ Κέλσος οἴεται μηδὲν διαφέρειν “1ὲα Ὕψιστον χαλεῖν, ἢ Ζῆνα, ἢ ᾿Αδωναῖον, ἢ Σαβαὼϑ., ἢ

1) Tarin. ἀπηλλάχϑησαν. 5) Cfr. edd. Tarin. pag. 158. seqq. edd. Spenc. pag.

48. (contra Cels. pag. 261. seqq.) coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 247. seqq. “Ὁ

PnuirocALiA. Carp. XVIT. 99

ὡς «Αἰγύπτιοι "Auuobr,!) ἢ ὡς Σχύϑαι Παππαῖον" 3) φέρε, χαὶ περὶ τούτων ὀλίγα διαλεχγϑῶμεν, ὑπομιμνή-- σχοντες δ᾽ ἅμα τὸν ἐντυγχάνοντα χαὶ τῶν ἀνωτέρω εἰς τοιοῦτον πρόβλημα εἰρημένων, ὅτ᾽ ἐχάλεσεν ἡμᾶς ἡ Κέλσου λέξις ἐπὶ τὰ τοιαῦτα. Καὶ νῦν οὖν φαμεν, ὅτι ἡ τῶν ὀνομάτων φύσις οὐ ϑεμένων εἰσὶ νόμοι, ὡς ᾿Πριστοτέλης 5) οἴεται. Οὐδὲ γὰρ ἀπὸ ἀνθρώπων τὴν ἀρχὴν ἔχουσιν αἱ ἐν ἀνθρώποις διάλεχτοι, ὡς δῆλον τοῖς ἐφιστάνειν δυναμένοις (φύσει ἐπῳδῶν οἰχειουμέ-- vor, χατὰ τὰς διαφόρους διαλέχτους, καὶ τοὺς διαφό- ρους φϑόγγους τῶν ὀνομάτων τοῖς πατράσι τῶν δια- λέχτων" περὶ ὧν ἐν τοῖς ἀνωτέρω ἐπ᾽ ὀλίγον διειλήφα- μεν, λέγοντες, ὅτι καὶ μεταλαμβανόμενα εἷς ἄλλην διά-- λεχτον τὰ πεφυχότα δύνασθαι ἐν τῇ δεῖνι διαλέχτῳ, οὐχέτε ἀνύει τι, ὡς ἤνυσεν ἐν ταῖς olxtícug φωναῖς. "Hón δὲ χαὶ ἐπ᾿ ἀνθρώπων τὸ τοιοῦτον εὑρίσχεται" τὸν γὰρ ἀπὸ γενέσεως ᾿Ελλάδι διαλέχτῳ χαλούμενον τὼν δεῖνα οὐκ ἂν μεταλαβόντες elg διάλεστον «ΑἸγυπτίων, ἢ Ῥωμαίων, 5 τινος ἄλλου, ποιήσαιμεν παϑεῖν, ἢ δρά- σαι, ἅπερ πάϑοι ἢ δράσαι ἂν καλούμενος τῇ πρώτῃ ϑέσει τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ. ᾿Αλλ οὐδὲ τὸν ἐξ ἀρχῆς Ῥωμαίων χληϑέντα (φωνῇ εἰ μεταλάβοιμεν ἐπὶ τὴν λ-- λάϑα διάλεχτον, ποιήσαιμεν ἂν, ὅπερ ποιεῖν ἐπαγγέλ- λεται ἡ ἐπῳδὴ; τηροῦσα τὸ χατονομασϑέν αὐτῷ πρῶ-- τον ὄνομα. El δὲ ταῦτα περὶ ἀνθοωπίνων ὀνομάτων λεγόμενά ἔστιν ἀληϑῆ" τί χρὴ νομίζειν ἐπὶ τῶν δὲ ἡν- δήποτε αἰτίαν ἀναφερομένων ἐπὶ τὸ ϑεῖον ὀνομάτων; Μεταλαμβάνεται γάρ τι, φέρ᾽ εἰπεῖν, elg “Ελλάδα φω- γὴν ἀπὸ) τοῦ ᾿Αβραὰμ ὀνόματος, xci σημαίνεταί τι

!) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 248. not. 1.

3) Cír. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 248. not. 2.

3) Cír. lib. I. contra Cels. num. 24. coll. Aristot. περὶ ἑρμηνείας cap. 2.

*) "Tarin. in textu: ὑπό, in notis: 5Lege: ἀπό.«

"n *

100 OnIGENIS

ἀπὸ τῆς ᾿Ισκὰχ προσηγορίας, zc δηλοῦταί τι ἀπὸ τῆς ᾿Ιαχὼβ φωνῆς") xe ἐὰν μὲν ὁ χαλῶν ἢ ὃ δροχῶν Óvo- μάζῃ ϑεὸν "ABoaGu, xci ϑεὸν ᾿Ισαὰκ, καὶ ϑεὸν ᾿Ιαχὼβ, τάδε τινὰ ποιήσαι ἄν, ἤτοι διὰ τὴν 2) τούτων φύσιν, ἢ χαὶ δύναμιν αὐτῶν, xci δαιμόνων νιχωμένων καὶ ὑποταττομένων τῷ λέγοντι ταῦτα. ᾿Εὰν 5) δὲ λέγη" »ó ϑεὸς πατρὸς ἐχλεχτοῦ τῆς ἠχοῦς, χαὶ ὁ ϑεὸς τοῦ γέλω-- τος, χαὶ ὁ ϑεὸς τοῦ πτερνιστοῦ" « οὕτως οὐδὲν ποιεῖ τὸ ὀνομαζόμενον, ὡς οὐδ᾽ ἄλλο τι τῶν μηδεμίαν δύναμιν ἐχόντων. Οὕτω δὲ κἂν μὲν μεταλάβωμεν τὸ ᾿Ισραὴλ ὄνομα εἰς Ἑλλάδα, ἢ ἄλλην διάλεχτον, οὐδὲν ποιήσο-- μεν" ἐὰν δὲ τηρήσωμεν αὐτὸ, προσάπτοντες οἷς οἱ περὶ ταῦτα δεινοὶ συμπλέχειν αὐτὸ φήϑησαν" τότε γένοιτ᾽ (ἀν τι χατὰ τὴν ἐπαγγελίαν τῶν τοιωνδὲ ἐπιχλήσεων, ἐχ τῆς τοιασδὶ φωνῆς. Τὸ δ᾽ ὅμοιον ἐροῦμεν χαὶ περὶ τῆς Σαβαὼϑ φωνῆς, πολλαχοῦ τῶν ἐπῳδῶν παραλαμ- βανομένης; ) ὅτι εἰ μεταλαμβάνομεν τὸ ὄνομα εἰς τὸ »χύριος τῶν δυνάμεων,« T »χύριος στρατιῶν,« ἢ »νπαν- τοχράτωρ᾽ « (διαφύρως γὰρ αὐτὸ ἐξεδέξαντο οὗ ἕριιη-

^

γεύοντες αὐτό") οὐδὲν ποιήσομεν" τηροῦντες Ó αὐτὸ ἐν τοῖς ἰδίοις φϑόγγοις, ποιήσομέν τι, ὥς {σιν οἱ

^ - ΄ὕ . As £e 2 - ^ ^ περὶ ταῦτα δεινοί. Τὸ δὲ Ouorov ἐροῦμεν καὶ περὶ τοῦ "4dwvat. Εἴπερ οὖν οὔτε 10 Σαβαώϑ, οὔτε τὸ ᾿δωναὶ, μεταλαμβανόμενα εἷς ἃ δοχεῖ σημαίνειν ἐν ᾿“Πλλάδι φωνῇ, ἀνύει 5) τι" πόσῳ πλέον οὐδὲν ἂν ποιή-- σαι, οὐδὲ δυνηϑείη παρὰ τοῖς μηδὲν διαφέρειν οἱομέ-

1) Tarin. in textu: φωνῆς. Ἐὰν μέν zi, in notis: »Lege: (φωνῆς xai ἐὰν μένα χτλ.

2) Tarin. in textu: τὴν τῶν ὀνομάτων «ύσιν, in notis: JLibri editi male: τὴν τούτων φύσιν."

?) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 250. not. 7.

*) Philoc. Mscer.,, Hoeschel, teste: προσλαμβανομέ- νης, Philoc. vero impressa ut in nostro textu.

5) Philoc. Mscr., Hoeschel. teste: οὐκ ἀγύει τι. Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 252. not 10,

PurrocArm. Cap. XVII, 101

voi zie ὍὝψιστον χαλεῖν, ἢ Ζῆνα, ἢ ᾿ΑΘὁωναῖον, ἢ Σαβαώϑ;

Ταῦτα δὴ καὶ τὰ τούτοις ἀνάλογον ἀπόῤδητα ἐπι- στάμενοι Μῆωυσῆς ) καὶ οὗ προφῆται,32) ἀπαγορεύου- σιν ὄνομα ϑεῶν ἑτέρων ὀνομάζειν ἐν στόματι, μελετή-- σαντι τῷ ἐπὶ πᾶσι μόνῳ εὔχεσϑαι ϑεῷ, καὶ ἀναμνημο- νεύειν ἐν χαρδίᾳ διδασχομένη χαϑαρεύειν ἀπὸ πάσης ματαιότητος νοημάτων καὶ λέξεων. Καὶ διὰ τοιαῦτα πᾶσαν αἰκίαν ὑπομένειν μᾶλλον αἱοούμεϑα, ἢ τὸν Δία ὁμολογῆσαι ϑεόν. Οὐ γὰρ τὸν αὐτὸν εἶναι ὑπολαμβά- voutv “Τα x«l Σαβαώϑ' ἀλλ οὐδ᾽ ὅλως ϑεῖόν τι τὸν Δία: δαίμονα δέ τινα χαίρειν οὕτως ὀνομαζόμενον; οὐ φίλον ἀνθρώποις, οὐδὲ τῷ ἀληϑινῷ ϑεῷ. Κἂν «Ἵϊγύ-- πτιοι δὲ τὸν ᾿Δμμοῦν 5) ἡμῖν προτείνωσι, ϑάνατον ἀπειλοῦντες" τεϑνηξόμεϑα μᾶλλον, ἢ τὸν ᾿Φμμοῦν ἀνα- γορεύσαιμεν ϑεὸν, παραλαμβανόμενον, ὡς εἰχὸς, ἔν τι- σιν «Αϊγυπτίαις χαλούσαις τὸν δαίμονα τοῦτον ἐπῳδαῖς. «εγέτωσαν δὲ χαὶ Σχύϑαι τὸν Παππαῖον 4) ϑεὸν εἶναι τὸν ἐπὶ πᾶσιν" ἀλλ᾽ ἡμεῖς οὐ πεισόμεϑα, τιϑέντες μὲν τὸν ἐπὶ πᾶσι θεόν" ὡς δὲ φίλον τῷ λαχόντι τὴν Zxv- $a» ἐρημίαν, zai τὸ ἔϑγνος αὐτῶν χαὶ τὴν διάλεκτον, οὐκ ὀνομάζοντες τὸν ϑεὸν ὡς χυρίῳ ὀνόματι τῷ Han- παῖον. ZxvÓicil γὰρ τὸ προσηγορικὸν τὸν ϑεὸν, καὶ Aiyvmugil, xci πάσῃ διαλέχτῳ, j| ἕχαστος ἐντέϑραπται, ὀνομάζων, οὐχ ἁμαρτήσεται.

Οὐδὲ5) ᾿ἀπόλλωνα δὲ τὸν ἥλιον, οὐδὲ άρτεμιν δὲ τὴν σελήνην" ἀλλὰ χαϑαρὰν εὐσέβειαν εἰς τὸν δημιουρ- γὸν ἀσχοῦντες, xci τὰ χαλὰ αὐτοῦ δημιουργήματα εὐὖ- φημοῦντες, οὐδὲ μέχρι ὀνόματος χραίνομεν τὰ ϑεῖα"

!) Cfr. Exod. XXIII, 13. ?) Cfr. Psalm. XVI, 4. (XV.)

3) Cfr. Herod. lib. 11. cap. 18. coll. 42.

4) Cfr. Herod. lib. IV, cap. 59.

5) Cfr. edd. 'Tarin. pag. 162, seq. edd. Spenc. pag. A8. (contra Cels. pag. 196.) coll. cd. nostr. Tom. XIX. pag. 17. et pag. 254. not. 8.

102 ORIGENIS

ἀποδεχόμενοι τοῦ Πλάτωνος τὸν ἐν «Ῥιλήβῳ λόγον, μὴ βουληϑέντος τὴν ὁδονὴν παραδέξασθαι ϑεόν" »τὸ") γὰρ ἐμὸν, φησὶ, δέος, ὦ Πρώταρχε, περὶ τὰ τῶν ϑεῶν ὀνόματα τοιόνδε ἐστίν.« Ἡμεῖς οὖν ἀληϑῶς ἔχομεν δέος περὶ τὸ ὄνομα τοῦ OtoD, xci τῶν χαλῶν αὐτοῦ δημιουργημάτων, ὡς μηδὲ προφάσει τροπολογίας μῦ-- ϑόν τινὰ παραδέξασϑαι ἐπὶ βλάβῃ τῶν νέων.

Πρὸς τοὺς “Ἑλλήνων φιλοσόφους πάντα. ἐπαγγελλομέ- vovg εἰδέναι, καὶ αἰτιωμένους τὸ ἀνεξέταστον τῆς τῶν πολλῶν ἐν Χροιστιαγνισμῷ πίστεως" καὶ ὡς προτιμών-- των τῆς ἐν βίῳ σοφίας τὴν μωρίαν" καὶ ὅτι οὐδεὶς σο-- φὸς ἢ πεπαιδευμένος μεμαϑήτευται τῷ Ιησοῦ" ἀλλ ἢ γαῦται καὶ τελῶναι πονηούτατοι ἡλιϑίους καὶ ἀναισϑή- τους, ἀνδράποδά τε χαὶ γύναια xal παιδάρια ὑπάγοντες τῷ χηρύγματι.

Κεφάλαιον ὀχτωχαιδέχατον. Ἔχ τῶν 3) χατὰ Κέλσου Tóuov πρώτου καὶ τρίτου.

Μετὰ 3) ταῦτα προτρέπει ἐπὶ τὸ λόγῳ ἀχολουϑοῦ»-- τάς χαὶ λογικῷ ὁδηγῷ, παραδέχεσθαι δόγματα, ὡς πάντως ἀπάτης γιγνομένης τῷ μὴ “οὕτω συγκατατιϑε-- μένῳ τισί" χαὶ ἐξομοιοῖ τοὺς ἀλόγως πιστεύοντας Πη- τραγύρταις, 3) xal τερατοσχόποις, 5) Πίϑραις 5) τὲ καὶ

1) Cfr. Plato in Philebo pag. 12. coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 77. not. 1. (pag. 59. not. 5. et 6.)

?) Edd. Spenc. τοῦ.

3) Cfr. edd. Tarini pag. 164. seqq. edd. Spenc. pag. 48. (contra Cels. pag. 8. seqq.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 27 seqq. 4) Vide Clem. Alex. Protreptic.

5) Cfr. Deut. XVIII. et Zach. III.

9) Vide Justini Martyr. Apolog. lI. pro Ghipsrionis, cet colloq. cum Tryphone.

Purocaria. Cap. XVIII. 103

ZaBBadéorg, ) xai ὕὅτω τις προσέτυχεν, ᾿Εχάτης, ἢ ἀλ- λης δαίμονος, ἢ δαιμόνων φάσμασιν. Ὥς γὰρ ἐν ἐχεί-- νοις πολλάχις μοχϑηροὶ ἄνϑρωποι ἐπιβαίνοντες τῇ idto— τείᾳ τῶν εὐεξαπατήτων, ἄγουσιν αὐτοὺς ἣ βούλονται" οὕτω φησὶ καὶ ἐν τοῖς Χριστιανοῖς γίγνεσθαι. «Ρησὶ δέ ντινας μηδὲ βουλομένους διδόναι 32) ἢ λαμβάνειν λόγον περὶ ὧν πιστεύουσι, χρῆσϑαι τῷ" sur ἐξέταζε, ἀλλὰ πίστευσον" “ χαί" »ἡ πίστις σου σώσει G&.« Καί φησιν αὐτοὺς λέγειν" »χαχὸν ἡ ἐν τῷ βίῳ σοφία, ἀγα-- ϑὸν δ᾽ ἡ μωρία.« “εκτέον δὲ πρὸς τοῦτο, ὅτι εἰ μὲν οἷόν τὲ πάντας χαταλιπόντας tà?) τοῦ βίου πράγματα σχολάζειν τῷ φιλοσοφεῖν, ἄλλην ὁδὸν οὐ μεταδιωχτέον οὐδενὶ, ἢ ταύτην μόνην. Εὑρεϑήσεται γὰρ καὶ ἐν τῷ Χριστιανισμῷ οὐκ ἐλάττων, ἵνα μὴ φορτιχόν τι εἴπω, ἐξέτασις τῶν πεπιστευμένων, καὶ διήγησις τῶν ἐν τοῖς προφήταις αἰνιγμάτων, zal τῶν ἐν τοῖς εὐαγγελέοις παραβολῶν, καὶ ἄλλων μυρίων συμβολικῶς γεγενημέ- vov, ἢ νενομοϑετημένων. Εἰ δὲ τοῦτ᾽ ἀμήχανον, πὴ μὲν διὰ τὰς τοῦ βίου ἀνάγκας, πὴ δὲ χαὶ διὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀσϑένειαν, σφόδρα ὀλίγων ἐπὶ τὸν λόγον ἀττόντων" ποία ἄν ἄλλη βελτίων μέϑοδος πρὸς τὸ τοῖς πολλοῖς βοηϑῆσαι εὑρεϑείη, τῆς ἀπὸ τοῦ ᾿Ιησοῦ τοῖς ἔϑνεσι παραδοϑείσης; Καὶ πυνϑανόμεϑά γε περὶ τοῦ πλήϑους τῶν πιστευόντων, τὴν πολλὴν χύσιν τῆς κα- κίας ἀποϑεμένων, iv ἣ πρότερον ἐχαλινδοῦντο" mótt- ρον βέλτιόν ἐστιν αὐτοῖς ἀλόγως πιστεύουσι κατεστάλ-- ϑαι πως τὰ ἤϑη xci ὠφελῆσϑαι, διὰ τὴν περὶ τῶν χο- λαζομένων ἐπὶ ἁμαρτίαις, καὶ τιμωμένων ἐπὶ ἔργοις χρηστοῖς πίστιν, ἤ μὴ προσιέσϑαι αὐτῶν τὴν ἐπιστρο-- φὴν μετὰ ψιλῆς πίστεως, ἕως ἄν ἐπιδϑῶσιν ἑαυτοὺς ἐξετάσει λόγων; «Ῥανερῶς γὰρ oi πάντες map ἐλαχί-

1) Cfr. Clem. Alex, Protreptic. ?) Tarin. λαμβάνειν ἢ διδόναι λόγον. 3) Tarin. τοῦ βίου τὰ πράγματα.

104 ORIGENIS

στους οὐδὲ τοῦτο λήψονται, ὕπερ") εἰλήφασιν, ἐκ τοῦ ἁπλῶς πεπιστευχέναι- ἀλλὰ μενοῦσιν iv χαχίστῳ βίῳ. Εἴπερ οὖν ἄλλο τι χατασχευαστιχύν ἔστι τοῦ, τὸ φι- λάνϑρωπον τοῦ λόγου οὐκ ἀϑεεὶ τῷ βίῳ τῶν ἀνϑοώ- πων ἐπιδεδημηχέναι" χαὶ τοῦτ᾽ αὐτοῖς συγχαταριϑμη- τέον. Ὁ γὰρ εὐλαβὴς οὐδὲ σωμάτων Ἰατρὸν, πολλοὺς ἐπὶ 10 βέλτιον νοσοῦντας ἀγαγόντα, οἱήσεται ἀϑεεὶ πόλεσι zal ἔϑνεσιν ἐπιδημεῖν " οὐδὲν γὰρ χρηστὸν ἐν ἀνθρώποις ἀϑεεὶ γίγνεται. Εἰ δὲ ὁ πολλῶν σώματα ϑεραπεύσας, ἢ ἐπὶ τὸ βέλτιον προαγαγὼν οὐχ ἀϑεεὶ ϑεραπεύει" πόσῳ πλέον ὁ πολλῶν τννυυχὰς ϑεραπεύσας, xai ἐπιστρέψας, καὶ βελτιώσας, καὶ ἀπαρτήσας 5) αὐτὰς ϑεοῦ τοῦ ἐπὶ πᾶσι, χαὶ διδάξας πᾶσαν πρᾶξιν ἀναφέ- ρειν ἐπὶ τὴν ἐκείνου ἀρέσχειαν, χαὶ πάντ᾽ ἐκκλίνειν, 00 ἀπάρεστά ἔστι ϑεῷ, καὶ μέχρι τοῦ ἐλαχίστου τῶν λεγομένων, ἢ πραττομένων, ἢ καὶ εἷς ἐνθύμησιν ἐρ-- χομένων;

Εἶτ᾽, ἐπεὶ τὰ περὶ τῆς πίστεως ϑρυλλοῦσι, λεχτέον, ὅτε ἡμεῖς μὲν, παραλαμβάνοντες αὐτὴν ὡς χρήσιμον τοῖς πολλοῖς, ὑμολογοῦμεν διδάσκειν πιστεύειν καὶ ἀλό-- γως, τοὺς μὴ δυναμένους πάντα καταλιπεῖν, καὶ ἀκο-- λουϑεῖν ἐξετάσει λόγου". ἐχεῖνοι δὲ τοῦτο μὴ ὁμολο- γοῦντες, τοῖς ἔργοις αὐτὸ ποιοῦσι. Τίς γὰρ προτρα- πεὶς ἐπὶ φιλοσοφίαν, χαὶ ἀποχληρωτιχῶς ἐπέτινα αἵρε-- σιν ἑαυτὸν φιλοσόφων ῥίψας, 5?) τῷ εὐπορηχέναι τοιοῦδε) διδασκάλου, ἄλλως ἐπὶ τοῦτο ἔρχεται, ἢ τῷ πιστεύειν τὴν αἵρεσιν ἐκείνην κρείττονα εἶναι; Οὐ γὰρ περιμείνας ἀχοῦσαι τοὺς πάντων φιλοσόφων λόγους;

1) Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 29. not. 3. , ?) Tarin. in textu: ἀναρτήσας, in notis: jScribe: ἀπαρτήσας.«

3) Tarinus in textu: 9) τό, in notis: »Hoeschel. χαὶ τῷ. Lege: ἢ τῷ. Philoc. Mscr., Hoeschel. teste: 7] τῷ.«

, *) Philoc, Mscr., Hoeschel. teste: τοιοῦτον, al. τοι-- οὕτου.

PmnirocAri. Car». XVIII. m 105

χαὶ τῶν διαφόρων αἱρέσεων, καὶ τὴν ἀνατροπὴν uiv τῶνδε, χκατασχευὴν δὲ ἑτέρων, οὕτως αἱρεῖται ἤτοι Στωϊχὸς, ἢ Πλατωνιχὸς, ἢ Περιπατητιχὸς, ἢ "Enixov- ρειος εἶναι, ἢ ὁποιασδήποτε φιλοσόφων αἱρέσεως" ἀλλ ἀλόγῳ τινὶ, x&v» μὴ βούλωνται) τοῦτο ὁμολογεῖν, φορᾷ ἔρχεται ἐπὶ τὸ ἀσχῆσαι, (φέρ᾽ εἰπεῖν), τὸν Στωΐ- χὸν λόγον, καταλιπών τε τοὺς λοιπούς" ἢ τὸν Πλατω- γιχὸν ὑπερφρονήσας, ὡς ταπεινότερον τῶν ἄλλων, ἢ τὸν Περιπατητιχὸν, ὡς ἀνθρωπιχώτερον, xci μᾶλλον τῶν λοιπῶν αἱρέσεων εὐγνωμόνως ὁμολογοῦντα τὰ ἀνθρώπινα ἀγαϑά. Καὶ ἀπὸ 3) πρώτης δὲ προσβολῆς ταραχϑέντες τινὲς εἷς τὸν περὶ προνοίας λόγον, ἐκ τῶν ἐπὶ γῆς γενομένων φαύλοις χαὶ σπουδαίοις, προπετέ- στερον συγχατέϑεντο τῷ μηδαμῶς εἶναι πρόνοιαν, x«l τὸν ᾿Επιχούρου καὶ Κέλσου εἵλοντο λόγον.

Εἴπερ οὖν δεῖ πιστεύειν, Og ὁ λόγος ἐδίδαξεν, ἑνί τινι τῶν αἱρέσεις εἰσηγησαμένων ἐν “Ἕλλησιν ἢ βαρβά- ροις" πῶς οὐχὶ μᾶλλον τῷ ἐπὶ πᾶσι ϑεῷ, καὶ τῷ δι- δάσχοντι τοῦτον μόνον δεῖν σέβειν, τὰ δὲ λοιπὰ, ἤτοι ὡς μὴ ὄντα, ἢ ὡς ὄντα uiv, χαὶ τιμῆς ἄξια, οὐ μὴν καὶ προσχυνήσεως χαὶ σεβασμοῦ, παρορᾷν; Περὶ ὧν ὁ μὴ πιστεύων μόνον, ἀλλὰ χαὶ λόγῳ ϑεωρῶν τὰ πρά- γματα, ἐρεῖ τὰς ὑποπιπτούσας αὐτῷ, καὶ εὑρισχομένας ἐχ τοῦ πάνυ ζητεῖν ἀποδείξεις. IIàg δ᾽ οὐκ εὐλογώτε-- ρον, πάντων τῶν ἀνθρωπίνων πίστεως ἠρτημένων, ἐχείνων μᾶλλον πιστεύειν τῷ ϑεῷ; Τίς γὰρ πλεῖ, ἢ γαμεῖ, ἢ παιδοποιεῖται, ἢ ῥίπτει τὰ σπέρματα ἐπὶ τὴν γῆν, μὴ τὰ χρείττονα πιστεύων ἀπαντήσεσϑαι, δυνα- τοῦ ὄντος, x«l τοῦ ἐναντία γενέσθαι, xci ἔστιν ὕτε γιγνομένου; AX ὅμως ἡ΄περὶ τοῦ τὰ χρείττονα καὶ τὰ

1) Tarin. in textu: βούλονται, in notis: ,Lege:

βούλωνται." 3) "Tarin. in textu: ἀπὸ προσβολῆς, in notis: ,Hoc- schel. ed. recte: ἀπὸ πρώτης δὲ προσβολῆς.

———— Áo ——Do cá

E

106 ᾿ς ORIGENIS

σὰ

zur εὐχὴν ἀπαντήσεσϑαι πίστις τολμᾷν πάντας ποιεῖ, xci ἐπὶ τὰ ἄδηλα χαὶ δυνατὰ ἄλλως συμβῆναι. Et δὲ συνέχει τὸν βίον ἐν πάσῃ πράξει ἀδήλῳ, ὕπως ἐχβή-- σεται, ἡ ἐλπὶς xci ἡ περὶ τῶν μελλόντων χρηστοτέρα πίστις" πῶς οὐ μᾶλλον αὕτη παραληφϑήσεται εὐλόγως τῷ πιστεύοντι ὑπὲρ τὴν πλεομένην ϑάλασσαν, καὶ γῆν σπειρομένην, καὶ γυναῖχα γαμουμένην, xoà τὰ λοιπὰ ἐν ἀνθρώποις πράγματα, τῷ ταῦτα πάντα δημιουργή-- σαντι ϑεῷ, καὶ τῷ μετὰ ὑπερβαλλούσης μεγαλονοίας zai ϑείας μεγαλοφροσύνης τολμήσαντι}) τοῦτον τὸν λόγον παραστῆσαι τοῖς πανταχοῦ τῆς οἰχουμένης» μετὰ μεγάλων χιγδύνων xal ϑανάτου νομιζομένου ἀτέμου, ἃ ὑπέμεινεν ὑπὲρ ἀνθρώπων" διδάξας x«l τοὺς ὑπη- ρετεῖσϑαι τῇ διδασχαλίᾳ αὐτοῦ ἐν τὴ ἀρχῇ πεισϑέντας, μετὰ πάντων χιγδύγνων καὶ τῶν ἀεὶ προσδοκωμένων ϑανάτων, τολμῆσαι ἀποδημῆσαι πανταχοῦ τῆς olxov- μένης ὑπὲρ τῆς τῶν ἀνϑρώπων σωτηρίας;

"Lcyéro ?) δὴ ἡ μῖν ὁ τῇ πίστει Χριστιανῶν ἐγκαλῶν, ποίοις ἀποδειχτιχοῖς λόγοις ἡναγχάσϑη παραδέξασϑαι πολλὰς γεγονέναι ἐχπυρώσεις, xal πολλοὺς x«raxÀv- σμούς" πάντων δὲ νεώτερον εἶναι χαταχλυσμὸν μὲν τὸν ἐπὶ “Πευκαλίωνος, ἐχπύρωσιν δὲ τὴν ἐπὶ «“ρ«ἔϑοντος. .4λλ ἐὰν προβάλληται τοὺς Πλάτωνος περὶ τούτων διαλόγους, φήσομεν αὐτῷ, καὶ ἡμῖν ἐξεῖναι πιστεύειν, ἐν χαϑαρᾷ zal εὐσεβεῖ ψυχὴ Μ|ιωῦσέως, πᾶν γενητὸν ὑπεραναβάν- τος, χαὶ τοῦ δημιουργοῦ τῶν ὅλων ἑαυτὸν ἐξαρτήσαν- τος, ἐιιπεπολιτεῦσϑαι πνεῦμα ϑεῖον, πολλῷ ἐναργέστε- gov Πλάτωνος, καὶ τῶν παρ᾽ Ἕλλησι καὶ παρὰ βαρβά- ροις σοφῶν, τὰ τοῦ ϑεοῦ παραστήσαντος. Εἰ δ᾽ ἀπαι--

1) Tarin. in textu: τολμήσαντι, in notis: ἡ ϑοῦῖθο: εὐδοχήσαντι." — Cfr. ed. nostr. Tom, XVIII. pag. 32. not. 12. 1

?) Cfr. edd. Tarini pag. 170. seqq. edd. Spenc. pag. 48. (contra Cels, pag. 16.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 44. seqq.

PumocaArna. Car. XVIII. 107

τεῖ ἡμᾶς λόγους τῆς τοιαύτης πίστεως" διδότω πρότε-- ρος περὶ ὧν αὐτὸς ἀναποδείχτως ἀπεφήνατο, χαὶ ἑξῆς χατασχευάσομεν τὰ ἡμέτερα ταῦϑ' οὕτως ἔχειν.

Πλὴν καὶ ἄχων ἐνέπεσεν ὁ Κέλσος εἰς τὸ μαρτυ- ρεῖν τῷ, γεώτερον εἶναι τὸν χόσμον, x«l οὐδέπω μυ- ρίων ἐτῶν, εἰπὼν xci “Ἕλληνας ταῦτα νομίζειν ἀρχαῖα, ὡς πρεσβύτερα, διὰ τοὺς χαταχλυσμοὺς, xci τὰς ἐχπυ-- ρώσεις οὐ τεϑεωρήκασιν, οὐδ᾽ ἀπομνημονεύουσιν. Ἔστω-- σαν δὲ τῷ Κέλσῳ τοῦ περὶ τῶν ἐχπυρώσεων χαὶ ἔξυ-- δϑατώσεων μύϑου διδάσκαλοι, οἱ χατ αὐτὸν σοφώτατοι «Δἰγύπτιοι, ὧν τῆς σοφίας ἴχνη, ἄλογα ζῶα προσκυνού-- μενα, καὶ λόγοι παριστάώντες εὔλογον εἶναι χαὶ &Yvaxt- χωρηχυῖάν τινὰ χαὶ μυστιχὴν τὴν τοιαύτην τοῦ ϑεοῦ ϑεραπείαν. Κἂν μὲν Αἰγύπτιοι περὶ τῶν ζώων σεμι--

,γύνοντες ἑαυτῶν τὸν λόγον ϑεολογίας φέρωσι, σοφοί εἶσιν" ἐὰν δέ τις τῶν ᾿Ιουδαίων συγχαταϑέμενος νόμῳ xai νομοθέτῃ, πάντα ἀναφέρῃ ἐπὶ τὸν τῶν ὅλων δη- μιουργὸν zai μόνον ϑεὸν, ἥττων εἶναι παρὰ Κέλσῳ χαὶ τοῖς ὁμοίοις αὐτῷ λογίζεται τοῦ μὴ εἰς λογικὰ μό- vov xci ϑνητὰ ζῶα, ἀλλὰ x«l sig ἄλογα χατάγοντος τὴν ϑεύτητα;, ὑπὲρ τὴν μυϑιχὴν μετενσωμάτωσιν, τὴν περὶ τῆς πιπτούσης ἀπὸ τῶν ἁψίδων τοῦ οὐρανοῦ ψυχῆς καὶ ἕως τῶν ἀλόγων ζώων, οὐ μόνον ἡμέρων, ἀλλὰ x«l ἀγριωτάτων χαταβαινούσης. Καὶ ἐὰν μὲν «ἀϊγύπτιοι μυϑολογῶσι, πιστεύονται πεφιλοσοφηχέναι dv αἰνιγμῶν χαὶ ἀποῤῥήτων" ἐὰν δὲ Moon; ὅλῳ ἔϑνει συγγράφων, ἱστορίας χαὶ νόμους αὐτοῖς χαταλί- πῇ, μῦϑοι χενοὶ νομίζονται, μηδ᾽ ἀλληγορίαν ἐπιδεχό-- μενοι οἱ λόγοι αὐτοῦ. Τοῦτο γὰρ Κέλσῳ καὶ τοῖς Ἔπι-- χουρείοις δοχεῖ.

Eir?!) ἐπεί φησιν ὃ Κέλσος αὐταῖς λέξεσιν: »Εὶ μὲν δὴ ϑελήσουσιν ἀποχρίνεσθϑαί μοι, ὡς οὐ διαπειρω--

1) Cfr. edd. "arin. pag. 172. seqq. edd. Spenc. pag.

48. (contra Cels. pag. 11. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII, pag. JJ. seqq. :

e 108 OniGENIS

μένῳ, πάντα γὰρ οἶδα, ἀλλ᾿ ὡς ἐξ ἴσου πάντων χηδο- "3 , - μένῳ, εὖ ἂν ἔχοι. Ei δ᾽ οὐκ ἐθελήσουσιν, ἀλλ᾿ ἐροῦ-- σιν, ὥσπερ εἰώϑασι" »μὴ ἐξέταζε,« χαὶ τὰ ἑξῆς" »ἀνά-- yxy αὐτοὺς ταῦτά τε, φησὶ, διδάξαι. ὁποῖ᾽ ἄττα ἐστὶν, ἃ λέγουσι, καὶ ὁπόϑεν ἐῤδύηχε,« x«i τὰ ἑξῆς. «Δεχτέον δὲ πρὸς τό: »πάντα γὰρ oida'« ἀλαζονικώτατα ὑπ᾽ αὐτοῦ ἀποτετολμημένον᾽" ὅτι, εἴπερ ἀνεγνώκχει μάλιστα τοὺς προφήτας, ὁμολογουμένων αἰνιγμάτων πεπληρω- μένους, zal λόγων τοῖς πολλοῖς ἀσαφῶν" xci εἰ ἐντε-- τύχει ταῖς εὐαγγελιχαῖς παραβολαῖς, καὶ τῇ λοιπῇ τοῦ vóuov καὶ τῆς ᾿Ιουδαϊχῆς ἱστορίας γραφῆ, καὶ ταῖς τῶν ἀποστόλων φωναῖς" χαὶ ἀναγνοὺς εὐγνωμόνως ἐβούλετο εἰσελϑεῖν εἰς τὸν τῶν λέξεων νοῦν, οὐκ ἂν οὕτως ἔϑρα- σύνετο, οὐδ᾽ εἶπε" πάντα γὰρ οἶδα.“ Ὡς οὐδ᾽ ἡμεῖς, οἱ τούτοις ἐνδιατρίψαντες, εἴποιμεν ἄν" »πώντα γὰρ οἶδα" « φίλη) γὰρ ἡ ἀλήϑεια, Οὐδεὶς ἡμῶν ἐρεῖ" ΄ ^ Es Saber ῳ , » c* er , πάντα γὰρ οἰδα τὰ EnixovQov' ἢ ϑαῤῥησει, ὅτι πάντα οἶδε τὰ Πλάτωνος" τοσούτων οὐσῶν διαφωνιῶν zc παρὰ τοῖς διηγουμένοις αὐτά. Τίς γὰρ οὕτω ϑρασὺς 2 - , U y ^ lor » , * εἰπεῖν" n«vt« γὰρ οἶδα τὰ Στωϊχὰ, ἢ πάντα τὰ Περι-- πατητιχά; Eb μὴ ἄρα τό" »πάντα γὰρ οἶδα" « ἀπό τι- vo» ἰδιωτῶν ἀναισϑήτων ἀχούσας, οὐκ αἰσϑανομένων - € - E 2 γ 7 € , v , τῆς ἑαυτῶν ἀμαϑίας, quó» ὡς τοιούτοις διδασχάλοις χρησάμενος πάντα ἐγνωκέναι. — zoxsi δέ μοι τοιοῦτόν c » - ΄ , τι πεποιηχέναι, ὡς εἴ τις τὴ «Αἰγύπτῳ ἐπιδημήσας, ἔνϑα οἱ μὲν “ϊἰγυπτίων σοφοὶ κατὰ τὰ πάτρια γράμε-- uere πολλὰ φιλοσοφοῦσι περὶ τῶν παρ᾽ αὐτοῖς νενο-- μισμένων ϑείων, οἱ δὲ Ἰδιῶται μύϑους τινὰς ἀχούσαν- τες, ὧν τοὺς λόγους οὐχ ἐπίστανται, μέγα ἐπ᾽ αὐτοῖς φρονοῦσιν" ᾧετο πάντα τὰ «ΔἸ γυπτίων ἐγνωκέναι, τοῖς ἐδιώταις αὐτῶν μαϑητεύσας, καὶ μηδενὶ τῶν ἑερέων “σε EESC , Pw ^ Ὕ , συμμίξας, μηδ᾽ ἀπὸ τινος αὐτῶν τὰ «Δϊγυπτίων ἀπόῤ- c , e iet & - 5 - ógy« μαϑων. “4 Ó tov περὶ «Αϊγυπτίων σοφῶν τε

!) Cfr. Aristot. Ethic. 1, 4.

* PnuirrocALIA. Car. XVIII. 109

χαὶ ἰδιωτῶν, δυνατὸν εἰπεῖν xci περὶ Περσῶν" παρ᾽ οἷς εἶσι τελεταὶ, πρεσβευόμεναι μὲν λογικῶς ὑπὸ τῶν παρ᾽ αὐτοῖς λογίων, συμβολιχῶς δὲ γινόμεναι ὑπὸ τῶν παρ αὐτοῖς πολλῶν x«l ἐπιπολαιοτέρων. Τὸ δ᾽ αὐτὸ xal περὶ Σύρων, καὶ ᾿Ινδῶν, καὶ τῶν ὅσοι χαὶ μύϑους χαὶ γράμματα ἔχουσι, λεκτέον. ἷ Ἐπεὶ δ᾽ ὁ Κέλσος ἔϑηκεν ὡς λεγόμενον ὑπὸ πολ- λῶν Χριστιανῶν" »χακὸν μέν γε ἡ ἐν τῷ βίῳ σοφία, ἀγαϑὸν δὲ ἡ μωρία᾽ « λεχτέον, ὅτι συχοφαντεῖ τὸν λό- yov, μὴ ἐχϑέμενος αὐτὴν τὴν παρὰ τῷ Παύλῳ χειμέ- γὴν λέξιν οὕτως ἔχουσαν" »εἴ}) τις δοχεῖ σοφὸς εἶναι ἐν ὑμῖν ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ, μωρὸς γενέσϑω, ἵνα γένη- ται σο(ός: ἡ γὰρ σοφία τοῦ κόσμου τούτου, μωρία παρὰ τῷ ϑεῷ ἐστιν.« Οὐχοῦν ὁ μὲν ἀπόστολός (φησιν, οὐχ ἁπλῶς" »ἡ 5) σοφία μωρία παρὰ τῷ ϑεῷ ἔστιν" « ἀλλ᾽ »ἡ σοφία τοῦ κόσμου τούτου.“ Καὶ πάλιν" οὐκ, εἴ) τις δοχεῖ σοφὸς εἶναι ἐν ὑμῖν, ἁπαξαπλῶς »μω-- ρὸς γενέσϑω"« ἀλλ᾽" »ἐν τῷ αἰῶνι τούτῳ μωρὸς γενέ- σϑω, ἵνα γένηται σοφός.« Σοφίαν οὖν τούτου τοῦ αἰῶνος λέγομεν, τὴν χατὰ τὰς γραφὰς χαταργουμένην πᾶσαν ψευδοδοξοῦσαν φιλοσοφίαν" χαὶ μωρίαν λέγο-- μὲν ἀγαϑὴν, οὐκ ἀπολελυμένως, ἀλλ᾽ Ort τις τῷ αἰῶνι τούτῳ γίνεται μωρός" ὡς εἰ λέγοιμεν χαὶ τὸν Πλατω-- γιχὸν, πιστεύοντα τῇ ἀϑανασίᾳ τῆς ψυχῆς, καὶ τοῖς περὶ αὐτῆς λεγομένοις περὶ μετενσωματώσεως; μωρίαν ἀνειληφέναι, ὡς πρὸς τοὺς Στωϊχοὺς, διασύροντας τὴν τούτων συγχατάϑεσιν" χαὶ ὡς πρὸς Περιπατητιχοὺς, ϑρυλλοῦντας τὰ Πλάτωνος τερετίσματα" 4) zai ὡς πρὸς ᾿Επιχουρείους, δεισιδαιμονίαν ἐγχαλοῦντας τοῖς εἰσά-- γουσι πρόνοιαν, καὶ ϑεὸν ἐφιστᾶσι τοῖς ὅλοις. Ἔτι δὲ

e 4 . ῃ - , - 0t, χαὶ χατὰ τὸ τῷ λύγω ἀρέσχον, πολλῷ διαφέρει

') I δν.1118;}.19; ?) Cfr. I Cor. lI], 19.

3) Cfr. 1 Cor. III, 18.

1) "Tarin. in textu: τερετίσματα, in notis: Hic le- geram: T&QGTLG.«

110 OnrGENIS * "

μετὰ λόγου χαὶ σοφίας συγκατατίθεσθαι τοῖς δόγμα- σιν, ἤπερ μετὰ ψιλῆς τῆς πίστεως" χαὶ ὅτε χατὰ πιε- ρίστασιν xal τοῦτ᾽ ἐβουλήϑη ὁ λόγος, ἵνα μὴ πάντη ἀνωφελεῖς ἐάσῃ τοὺς ἀνθρώπους" δηλοῖ ὃ τοῦ ᾿Ιησοῦ γνήσιος μαϑητὴς Παῦλος, εἰπών" »ἐπειδὴ 1) γὰρ ἐν τῇ σοφίᾳ τοῦ ϑεοῦ οὐκ ἔγνω ὁ κόσμος διὰ τῆς σοφίας τὸν ϑεὸν, εὐδόχησεν ὁ ϑεὸς διὰ τῆς μωρίας τοῦ κηρύγμα- τος σῶσαι τοὺς πιστεύοντας« Σαφῶς οὖν διὰ τούτων δηλοῦται, Ort ἐν τῇ σοφίᾳ τοῦ ϑεοῦ ἐχρὴν γινώσχεσϑαι τὸν ϑεόν. Καὶ ἐπεὶ μὴ τοῦτο γεγένηται οὕτως, δεύτε-- ρον εὐδόχησεν ὁ ϑεὸς σῶσαι τοὺς πιστεύοντας, οὐχ ἁπαξαπλῶς διὰ μωρίας, ἀλλὰ διὰ μωρίας ὅσον ἐπὶ τῷ χηρύγματι. Αὐτόϑεν γὰρ χηρυσσόμενος Ἰησοῦς Χρι- στὸς ἐσταυρωμένος, μωρία ἐστὶ χηρύγματος" ὡς καὶ ὁ συγαισϑόμενος αὐτοῖ λέγει Παῦλος»γ ἐν τῷ" »νἡμεῖς 3) δὲ χηρύσσομεν ᾿Ιησοῦν Χριστὸν, ἐσταυρωμένον, 'Iov- δαίοις μὲν σχάνδαλον, Ἕλλησι δὲ μωρίαν" αὐτοῖς δὲ τοῖς χλητοῖς, Ιουδαίοις τε χαὶ Ἕλλησι, Χριστὸν ϑεοῦ δύναμιν χαὶ ϑεοῦ σοφίαν."

Cis ιν '

Καὶ 5) πρὸς τῷ τέλει τοῦ αὐτοῦ Τόμου πρώτου, περὶ τοῦ μηδένα σοφὸν ἢ πεπαιδευμένον μεμαϑητεῦσϑαι τῷ ᾿Ιησοῦ, ταῦτα. "

Ὅτι roig δυναμένοις φρονίμως xci εὐγνωμόνως ἐξετάζειν τὰ περὶ τοὺς ἀποστόλους τοῦ ᾿Ιησοῦ, φαίνε- ται, ὅτι δυνάμει ϑείᾳ ἐδίδασχον οὗτοι τὸν Χριστια- »iGuür, χαὶ ἐπετύγχανον ὑπάγοντες ἀνθρώπους τῷ

, - - » M Li ^ , * λόγῳ toU ϑεοῦ. Ov γὰρ ἡ εἰς τὸ λέγειν δύναμις, καὶ τάξις ἀπαγγελίας, κατὰ τὰς «Ελλήνων διαλεχτιχὰς ἢ ῥη-

!) I Cor. 1, 21. ?) I Cor. 1, 23. 24.

3) Cfr. edd. Tarini pag. 177. seqq. edd. Spenc. pag. 48. (contra Cels. pag. 48. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII, pag. 112. seqq.

"e. PnurocArn.. Car. XVIII. 111 τοριχὰς τέχνας, ἣν ἐν αὐτοῖς ὑπαγομένη τοὺς ἀχούον- τας. zloxsi δέ μοι, Ori!) σοφοὺς μέν τινας ὡς πρὸς τὴν τῶν πολλῶν ὑπόληψιν, χαὶ ἱκανοὺς πρὸς τὸ νοεῖν ἀρεσχόντως πλήϑεσι χαὶ λέγειν, ἐπιλεξάμενος, 2) σαὶ χοησάμενος αὐτοῖς διακόνοις τῆς διδασκαλίας ὃ ᾿Ιησοῦς" εὐλογώτατ᾽ ἂν ὑπενοήϑη ὁμοίᾳ φιλοσόφοις κεχρῆσϑαι ἀγωγῇ, αἱρέσεώς τινος προϊσταμένοις" xal οὐχέτι ὧν ἡ περὶ τοῦ, ϑεῖον εἶναι τὸν λόγον, ἐπαγγελία ἀνεφαίνετο" ἅτε τοῦ λόγου ὄντος καὶ τοῦ κηρύγματος ἐν πειϑοῖ τῆς ἐν φράσει καὶ συνϑέσει τῶν λέξεων σοφίας" καὶ ἦν ἂν ἡ πίστις, ὁμοίως τῇ τῶν τοῦ κόσμου φιλοσόφων περὶ τῶν δογμάτων πίστει, ἐν 3) σοφίᾳ ἀνθρώπων, καὶ οὐχ ἐν δυνάμει ϑεοῦ. Νυνὶ δέ τις βλέπων ἁλιεῖς zai τε-- λώνας, μηδὲ τὰ πρῶτα γράμματα μεμαϑηχότας, — ὡς τὸ εὐαγγέλιον ἀναγράφει περὶ αὐτῶν, χαὶ ὁ Κέλσος χατὰ ταῦτα πεπίστευχεν αὐτοῖς, ἀληϑεύουσι περὶ τῆς ἐδιωτείας αὐτῶν ---, τεϑαῤδηκότως οὐ μόνον ᾿Ιουδαίοις ὁμιλοῦντας περὶ τῆς εἰς τὸν ᾿Ιησοῦν πίστεως; ἀλλὰ χαὶ ἐν τοῖς λοιποῖς ἔϑνεσι χηρύσσοντας αὐτὸν χαὶ ἀνύον-- τας, οὐκ ἂν ζητήσαι, πόϑεν ἦν αὐτοῖς δύναμις πει-- στιχή; οὐ γὰρ ἡ νενομισμένη τοῖς πολλοῖς. Καὶ τίς οὐχ ἂν λέγοι, ὅτι τό" »δεῦτε) ὀπίσω μου, χαὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων" « δυνάμει τινὶ ϑείᾳ ἐν τοῖς ἀποστόλοις αὑτοῦ ἐπλήρωσεν ὁ ᾿Ιησοῦς; ὝἭἬντινα χαὶ ὁ Παῦλος παριστὰς, ὡς χαὶ ἐν τοῖς ἀνωτέρω εἰρήχαμεν, φησί" »z«i?) ὃ λόγος μου xal τὸ χήρυγμά μου οὐκ ἐν πειϑοῖς ἀνθρωπίνης σοφίας λόγοις, ἀλλ ἐν ἀποδείξει πνεύματος χαὶ δυνάμεως" ἵνα ἡ πίστις ἡμῶν μὴ ἢ ἐν

!) Tarin. in textu: ὕτε coqovc, in notis: 5Lege: ὅτε εἰ σοφούς.“ — Cfr. ed. nostr. Tom, XVIII. pag. 112. not, ὃ.

2) Philoc. Mscr., Hoeschel. teste: ἀποδεξάμενος. — Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 112. not. 8.

1 Cor dl, 5. 4) Matth, IV, 19. P) Gir. F- Cor. HI, 4. 5.

112 ORIGENIS jad ΕΓ ἢ

σοφίᾳ ἀνθρώπων, ἀλλ ἐν δυνάμει Me ws γὰρ τὰ εἰρημένα ἐν τοῖς προφήταις, προγνωσ 0g ἀπαγ- γέλλουσι περὶ τῆς χηρύξεως τοῦ εὐαγγελίου" »κύριος ") ἔδωχε ῥῆμα τοῖς εὐαγγελιζομένοις δυνάμει πολλῆ, ὃ

βασιλεὺς τῶν δυνάμεων τοῦ ἀγαπητοῦ" « ἵνα καὶ ἡ λέ-

γουσα προφητεία" »ἕως 32) τάχους δραμεῖται 06 αὐτοῦ" « πληρωϑῆ. Καὶ βλέπομέν ys, ὅτι »slg?) mà-

σαν τὴν γὴν ἐξῆλθεν ὁ τῶν ἀποστόλων Ἰησοῦ φϑόγ- γος, χαὶ εἰς τὰ πέρατα τῆς οἱἰχουμένης τὰ ῥήματα αὐ- τῶν.« “Μιὰ τοῦτο δυνάμεως μὲν πληροῦνται οἱ) λό- yov τοῦ μετὰ δυνάμεως ἀπαγγελλομένου ἀχούοντες" ἣν ἐπιδείχνυνται τῇ 1€ διαϑέσει, καὶ τῷ βίῳ, καὶ τῷ ἕως ϑανάτου ἀγωνίζεσϑαι nsoi τῆς ἀληϑείας" διάχενοι δέ τινές εἶσι, x&v ἐπαγγέλλωνται πιστεύειν τῷ ϑεῷ διὰ τοῦ Ἰησοῦ; οἱ μὴ δύναμιν ϑείαν ἔχοντες, προσάγεσϑαι δοχοῦντες τῷ λόγῳ τοῦ ϑεοῦ. Εἰ καὶ ἀνωτέρω δ᾽ ἐμνή-- σϑην εὐαγγελιχοῦ ῥητοῦ ὑπὸ τοῦ σωτῆρος εἰρημένου, οὐδὲν ἧττον χαὶ νῦν αὐτῷ κατὰ καιρὸν χρήσομαι. Πα- ριστὰς χαὶ τὴν τοῦ σωτῆρος ἡμῶν περὶ τῆς τοῦ 5) εὐαγ- γελίου χηρύξεως πρόγνωσιν ϑειότατα δηλουμένην, καὶ τὴν τοῦ λόγου ἰσχὺν, γωρὶς διδασκάλων χρατοῦσαν τῶν πιστευόντων τῇ μετὰ δυνάμεως ϑείας πειϑοῖ. «»ησὶ δὴ ὁ Ιησοῦς" »69) uiv ϑερισιὸς πολὺς, οἱ δὲ ἐργάται ὀλίγοι" δεήϑητε οὖν τοῦ χυρίου τοῦ ϑερισμοῦ, Omas ἐχβάλη ἐργάτας εἷς τὸν ϑερισμὸν αὑτοῦ" «

᾿Επεὶ δὲ xci »ἐπιῤδήτους εἶπεν ἀνθρώπους, τελώ- γας χαὶ ναύτας πονηροτάτους λέγων ὁ Κέλσος τοὺς ἀποστόλους ᾿Ιησοῦ" ““ cl περὶ τούτου φήσομεν, ὅτι ἔοιχεν, ἵνα μὲν ἐγχαλέσῃ τῶ λόγῳ, πιστεύειν ὅπου ϑέ-

1) Cfr, Psalm. LXVIII, 11. 12. (LXVIL)

2) Psalm. CXL VII, 15.

3) Cfr. Psalm. XIX, 4. (XVIIL)

3) Tarin. in textu: οὗ λόγοι, in notis vero: sLege: oí Àóyov.« 5) Deest τοῦ in edd, Tarini,

6) Matth. 1X, 37. 38.

PnumocArm. Car. XVIII. 113

λει τοῖς γεγραμμένοις, ἵνα δὲ τὴν ἐμφαινομένην ϑειό- τητὰ ἐν τοῖς αὐτοῖς βιβλίοις ἀπαγγελλομένην μὴ παρα-- δέξηται, ἀπιστεῖν τοῖς εὐχγγελέοις" δέον τὸ φιλάληϑες ἰδόντα τῶν γραψάντων, ἐχ τῆς περὶ τῶν χειρόνων &ra-— γραφῆς πιστεῦσαι καὶ πεοὶ τῶν ϑειοτέρων. Γέγραπται δὴ ἐν τῇ Βαρνάβα χαϑολικὴ ἐπιστολῇ, --- ὅϑεν ὁ Κέλ.-- cog λαβὼν τάχα εἶπεν, εἶναι ἐπιῤῥήτους καὶ πονηροτά- τους τοὺς ἀποστόλους —, ὅτι ἐξελέξατο τοὺς ἰδίους ἀποστόλους Ἰησοῦς, ὕντας ὑπὲρ πᾶσαν ἀνομίαν àvo- μωτέρους. Καὶ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ δὲ τῷ κατὰ «“Τουχᾶν φησι πρὸς τὸν ᾿Ιησοῦν ὁ Πέτρος" »ἔξελϑε.}) àm ἐμοῦ, ὅτε ἀνὴρ ἁμαρτωλός εἶμι, zópie.« ᾿Αλλὰ καὶ ὁ Παῦλος ἐν τῇ πρὸς Τιμόϑεόν φησι, χαὶ αὐτὸς ὕστερον ἀπόστο-- λος Ἰησοῦ γενόμενος" ηὗτι32) πιστὸς Ó λόγος, ὅτι ᾽Ἶη- σοῦς Χριστὸς ἦλθεν sig τὸν χόσμον ἁμαρτωλοὺς σῶ-. σαι, ὧν πρῶτός εἶμι ἐγώ.« 3)

Tí*) οὖν ἄτοπον, βουλόμενον παραστῆσαι τῷ γέ- γει τῶν ἀνθρώπων τὸν ᾿Ιησοῦν, ὁπηλίχην ἔχει ψυχῶν ἰατρικὴν, τοὺς ἐπιῤῥήτους καὶ πονηροτάτους ἐπιλέξα- σϑαι, καὶ τούτους προαγαγεῖν ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστ᾽ αὐὖ-- τοὺς παράδειγμα εἶναι ἤϑους χαϑαρωτάτου τοῖς δὲ αὐτῶν προσαγομένοις τῷ Χριστοῦ εὐαγγελίῳ;

Eb δ᾽ ἐπὶ τῷ προτέρῳ βίῳ ὀνειδίζειν μέλλοιμεν τοῖς μεταβαλοῦσιν, ὥρα καὶ doaídevog ἡμᾶς κατηγο-- Qe» χαὶ φιλοσοφήσαντος, ἐπεὶ, ὡς ἡ ἱστορία φησὶν, ἀπὸ οἰχήματος 5) αὐτὸν μετήγαγεν εἰς φιλόσοφον δια- τριβὴν ὁ Σωχράτης. ᾿Αλλὰ καὶ τὴν Πολέμωνος ἀσω- τείαν, τοῦ διαδεξαμένου Ξενοχράτην, ὀνειδίσομεν φι-

!) Luc. V, 8. ?) Cfr. I Timoth. I, 15.

3) De verbis in Philoc. frustra desideratis cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 117. not, 1.

*) Cfr. edd. Tarini pag. 181. seqq. edd. Spenc. pag. 48. (contra Cels. pag. 49. seqq.) coll. ed, nostr. Tom. XVIII. pag. 117. seqq.

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 118. not. 2. OniGENIS OpERA Tox. XXV. 8

114 ORIGENIS

Aocoqíq' δέον χἀχεῖ τοῦτ᾽ αὐτῆς ἀποδέξασϑαι, ὅτι δε- ϑύνηται ὁ ἐν τοῖς πείσασι λόγοις ἀπὸ τηλικούτων ut- ταστῆσαι χαχῶν τοὺς προχατειλημμένους ἐν αὐτοῖς. Καὶ παρὰ μὲν τοῖς Ἕλλησιν, εἷς τις «ραίδων, xci οὐχ οἶδα εἰ δεύτερος, xci εἷς Πολέμων, μεταβαλόντες ἀπὸ ἀσώτου καὶ μοχϑηροτάτου βίου, ἐφιλοσόφησα" παρὰ δὲ τῷ ᾿Ιησοῦ οὐ μόνοι τότε οἱ δώδεχα, ἀλλ ἀεὶ χαὶ πολλαπλασίους, οἵτινες γενόμενοι σωφρόνων χορὸς, λέ- γουσι περὶ τῶν προτέρων" »ἦμεν ") γάρ ποτε καὶ ἡμεῖς ἀνόητοι, ἀπειϑεῖς, πλανώμενοι, δουλεύοντες ἐπιϑυμέαις zai ἡδοναῖς ποικίλαις, ἐν χαχίᾳ xci φϑόνῳ διάγοντες, στυγητοὶ, μισοῦντες ἀλλήλους. Ὅτε δ᾽ ἡ χρηστύτης χαὶ ἡ φιλανϑρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν ϑεοῦ, διὰ λουτροῦ παλιγγενεσίας, χαὶ ἀνακαινώσεως τοῦ πνεύμα-- 106, οὗ ἐξέχεεν ἐφ᾽ ἡμᾶς πλουσίως ,« τοιοίδε γεγόνα- μεν. »ἹἘξαπέστειλε3) γὰρ ὁ ϑεὸς τὸν λόγον αὑτοῦ, xai?) ἰάσατο αὐτοὺς, χαὶ ἐῤῥύσατο αὐτοὺς ἐκ τῶν δια-- φϑορῶν αὐτῶν" “ ;᾿ὡς ὁ ἐν ψαλμοῖς προφητεύσας ἐδί- δαξε, Καὶ ταῦτα δ᾽ ἂν προσϑείην τοῖς λεγομένοις, ὅτι Χρύσιππος, iy τῷ περὶ παϑῶν ϑεραπευτιχῷ, πειρᾶται ὑπὲρ τοῦ χαταστεῖλαι τὰ ἐν ἀνθρώποις πάϑη τῶν ψυ- χῶν, μὴ προσποιησάμενος ποῖον τὸ τῆς ἀληϑείας ἐστὶ δόγμα, ϑεραπεύειν χατὰ τὰς διαφόρους αἱρέσεις τοὺς ἐν τοῖς πάϑεσι προχατειλημμέγους, καί φησιν" »ὅτι x4v ἡδονὴ τέλος ἦ, οὑτωσεὶ θεραπευτέον τὰ zt) κἂν τρία γένη τῶν ἀγαθῶν, οὐδὲν ἧττον καὶ χατὰ τὸν λόγον τοῦτον, τῶν παϑῶν οὕτως ἀπαλλακτέον τοὺς ἐνε-- χομένους αὐτοῖς.« Οἱ δὲ κατήγοροι τοῦ Χριστιανισμοῦ οὐχ ὁρῶσιν; ὅσων πάϑη, xci ὅσων χύσις xaxíag κατα-- στέλλεται, καὶ ὕσων ἄγρια ἤϑη ἡμεροῦται προφάσει τοῦ

') Cfr. Tit. Η1."8.--Ξ 6... ?) Cfr. Psalm. CVII, 20.

3) Desunt in textu edd. Tlarini verba: x«i Ἰάσατο

, , B . 4 ΄ » αὐτούς. ldem tamen in notis: jLege: χαὶ ἐάσατο αὐὖ- TOUG« χτλ.

PnurrocAarnm. Cap. XVIII. 115

λόγου. Ὧι idu!) αὐχοῦντας αὐτοὺς τὸ κοινωνικὸν χάριτας ὁμολογεῖν») χαινῇ μεθόδῳ πολλῶν καχῶν ut- ταστήσαντι τοὺς ἀνθρώπους" χαὶ μαρτυρεῖν γε αὐτῷ; εἰ χαὶ μὴ ἀλήϑειαν, ἀλλὰ τὸ λυσιτελὲς τῷ τῶν ἀνθρώ- πων γένει.

Ἐπεὶ δὲ μὴ προπετεῖς διδάσχων τοὺς μαϑητὰς ὁ ᾿Ιησοῦς, ἔλεγεν αὐτοῖς τό" »ἐὰν 2) διώκωσιν ὑμᾶς ἐν τῇ πόλει ταύτῃ, φεύγετε εἷς τὴν ἑτέραν" χἂν ἐν τῇ ἑτέρᾳ διώχωσι, πάλιν φεύγετε elg τὴν ἄλλην" “ xal di- δάσχων παράδειγμα αὐτοῖς ἐγίνετο εὐσταϑοῦς βίου, οἰχονομοῦντος μὴ εἰχῆ, μηδὲ ἀκαίρως καὶ ἀλόγως ὁμόσε χωρεῖν τοῖς κινδύνοις" τοῦτο πάλιν χαχουργῶν ὁ Κέλ- σος διαβάλλει, καί φησι πρὸς τὸν Ἰησοῦν ó παρ᾽ αὐτῷ Ιουδαῖος" »ὗτε μετὰ τῶν μαϑητῶν τῇδε κἀκεῖσε ἀπο-- διδράσκεις.« 3)

»Tí*) δὲ χαί σὲ νήπιον ἔτι ἐχρῆν εἷς «Αἴγυπτον. ἐχχομίζεσθαι; Mj ἀποσφαγῆς; Θεὸν γὰρ οὐκ εἰχὸς ἦν περὶ ϑανάτου δεδιέναι. ᾿4λλ: ἄγγελος μὲν ἧκεν ἐξ οὐ- Q«voU, χελεύων GOL καὶ τοῖς σοῖς οἰχείοις φεύγειν, μὴ ἐγχαταληφϑέντες ἀποθάνητε. Φυλάσσειν δέ σε αὐτόϑι ὁ δύο ἤδη διά Gt πεπομφὼς ἀγγέλους, ὁ μέγας ϑεὸς τὸν ἴδιον υἱὸν, οὐκ ἐδύνατο; «

Ἡμεῖς 5) δ᾽ αὐτῷ πιστεύοντες ᾿Ιησοῦ, περὶ μὲν τῆς ἐν αὐτῷ ϑειότητος λέγοντι" »ἐγώ 5) εἶμι ἡ ὁδὸς, χαὶ ἡ ἀλήϑεια, χαὶ ἡ ζωὴ, ,« xal εἴ τι τούτοις παραπλήσιον" περὶ δὲ τοῦ, ὅτι ἐν ἀνσρωπίνῳ σώματι ἦν, ταῦτα φά-

}) Tarinus: ἔδει αὐτοὺς ἐντυχόντας τῷ χοινωνιχῷ χάριτας χτλ. — Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 120. not. 2. ?) Cfr. Matth. X,.23.

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 120. not. 10.

4) Cfr. edd. Tarin. pag. 184. seq. edd. Spenc. pag. 48. (contra Cels. pag. 51.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag.122.

5) Cfr. edd. "Tarin. pag. 185. edd. Spenc. pag. 48. (contra Cels. pag. 51. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. peg. 123. $) Ev. Joann. XIV, 6.

8t

116 OniGENIS

m - - 7 - » σχοντι »νῦν") δὲ ζητεῖτέ μὲ ἀποχτεῖναιγ) ἄνϑρωπον, er ^ 3 , € - , ΄ ΄ - , ὕστις τὴν ἀληϑειῶν ὑμῖν λελάληχα᾽ « σύνϑετόν τι χρῆμα φαμεν αὐτὸν γεγονέναι. Καὶ ἐχρῆν τὸν προνοούμενον τῆς ὡς ἀνθρώπου ἑαυτοῦ εἷς τὸν βίον ἐπιδημίας, μὴ ἀχαίρως ὁμόσε χωρεῖν τῷ ἕως ϑανάτου χινδύνῳ. Οὕ- τως δὲ ἔδει αὐτὸν xci ὑπὸ τῶν ἀνατρειφόντων ἄγε-

€ ^ , , " σθαι, ὑπὸ ϑείου ἀγγέλου oizovouovu£rov. X ᾿ , " Tí?) ovv ἄτοπον, τὸν ἅπαξ ἐνανϑρωπήσαντα, zai

χατ ἀνθρωπίνην ἀγωγὴν οἰχονομεῖσθϑαι πρὸς 10 ix-

᾿ , γ MS , , T* - χλίνειν χινδύνους; OU τῷ ἄλλως ἀδύνατον εἶναι τοιοῦ-- τον γενέσθαι, ἀλλὰ τῷ δεῖν τὸ ἐγχωροῦν ὁδῷ καὶ τά- ξει περὶ τῆς σωτηρίας τοῦ ᾿Ιησοῦ οἰχονομεῖσϑαι. Καὶ βέλτιόν γε ἦν ὑπεχστῆναι τὸ παιδίον Ιησοῦν τὴν Ἡρώ-- δου ἐπιβουλὴν, καὶ ἀποδημῆσαι μετὰ τῶν τρεφόντων αὐτὸ εἰς «4ἴγυπτον, ἕως τῆς τελευτῆς τοῦ ἐπιβουλεύον-- rog" ἢ τὴν περὶ τοῦ Ἰησοῦ πρύνοιαν χωλύειν τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν Ἡρώδου ἀναιρεῖν τὸ παιδίον ϑέλοντος, ἢ τὴν λε-- γομένην παρὰ τοῖς ποιηταῖς ᾿Αϊδος χυνέην, ἢ τι παρα-- πλήσιον ποιεῖν εἶναι περὶ τὸν ᾿Ιησοῦν, ἢ πατάξαι 5) ὁμοίως τοῖς ἐν Σοδόμοις τοὺς ἥχοντας ἐπὶ τὴν ἀναί- ρεσιν αὐτοῦ. Τὸ γὰρ πάνυ παράδοξον τῆς ἐπ᾽ αὐτὸν βοηϑείας, καὶ ἐπὶ πλέον ἐμφανὲς, οὐκ ἦν χρήσιμον τῷ

, , M ,. € » ΄ βούλεσθαι αὐτὸν διδάξαι ὡς ἄνϑρωπον μαρτυρούμενον ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ, ἔχειν τι ϑειότερον ἐν τῷ βλεπομένῳ ἀνθρώπῳ" ὅπερ ἦν ὁ χυρίως υἱὸς ϑεοῦ, ϑεὸς λόγος, 3) ϑεοῦ δύναμις, zai ϑεοῦ σοφία, ὁ καλούμενος Χριστός. Οὐ καιρὸς δὲ νῦν τὰ περὶ τοῦ συνθέτου, χαὶ ἐξ ὧν συνέχειτο ὁ ἐνανϑρωπήσας ᾿Ιησοῦς, διηγήσασϑαι" οὔσης τινὸς καὶ, ἵν᾿ οὕτως ὀνομάσω, οἱἰχείας ζητήσεως τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸν τύπον.

!) Cfr. ev, Joann. VIII, 40.

?) Cfr. edd. Tarini pag. 185. seq. edd. Spence. pag. 49. (contra Cels. pag. 52.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 124. seq. ?) Cfr. Gen. XIX. 11. . *) Cfr. I Cor. I, 24.

PurLocaALtA. Cap. XVIII. " Wu

"Ouoiov !) δὲ ἡ πεποίηται κατὰ ᾿Ιησοῦ καὶ τῶν ua- ϑητῶν διαβολὴ φήσομεν εἶναι χαὶ τὸ περὶ ᾿Αριστοτέ- λους ἱστορούμενον" οὗτος γὰρ, ἰδὼν συγκχροτεῖσϑαι μέλλον καϑ' αὑτοῦ διχαστήριον, ὡς κατὰ ἀσεβοῦς, διά τινὰ δόγματα τῆς φιλοσοφίας αὑτοῦ, & ἐνόμισαν εἶναι ἀσεβὴ ᾿Δϑηναῖοι, ἀναχωρήσας ἀπὸ τῶν ᾿Αϑηνῶν, ἐν Χαλχίδε τὰς διατριβὰς ἐποιήσατο, ἀπολογησάμενος τοῖς γνωρέμοις, χαὶ εἰπών" »ἀπίωμεν ἀπὸ τῶν -Oqvav, ἵνα μὴ πρόφασιν δῶμεν ᾿Αϑηναίοις τοῦ δεύτερον ἄγος ἀναλαβεῖν παραπλήσιον τῷ χατὰ Σωχράτους, καὶ ἵνα

εὴ δεύτερον εἰς (ιλοσοςίαν ἀσεβήσωσιν.« 3 μη Ὁ / epu

Καὶ ἐν τῷ τρίτῳ Τόμῳ τῆς κατὰ Κέλσου πραγματείας τάδε φησίν.

Ei 3) ἑξῆς τούτοις ὃ Κέλσος τὰ ὑπὸ ὀλίγων πάνυ πιίρὰ τὴν διδασκαλίαν ᾿Ιησοῦ λεγόμενα νομιζομένων Χριστιανῶν, οὐ φρονιμωτέρων, (ὡς οἴεται,) ἀλλ᾽ ἀμα- ϑεστέρων, φέρων, qnoi τοιαῦτα ὑπ᾽ αὐτῶν προστάς-- σεσϑαι" μηδεὶς προσίτω πεπαιδευμένος, μηδεὶς σοφὸς, μηδεὶς φρόνιμος" (χαχὰ γὰρ ταῦτα νομίζεται παρ᾿ ἡμῖν") ἀλλ εἴ τις ἀμαϑὴς, εἴ τις ἀνόητος, εἴ τις ἀπαί- δευτος, εἴ τις νήπιος, θαῤῥῶν ἠχέτω. Τούτους γὰρ ἀξίους τοῦ σφετέρου ϑεοῦ αὐτόϑεν ὁμολογοῦντες, δῆ- λοί εἶσιν, ὕτι μόνους τοὺς ἠλιϑίους καὶ ἀγεννεῖς καὶ ἀναισθήτους, χαὶ ἀνδράποδα, καὶ γύναια, zai παιδά- qut, πείϑειν ἐδϑέλουσί τε καὶ δύνανται... Καὶ πρὸς ταῦτα δέ φαμεν, ὅτι, ὥσπερ εἴ τις, (τοῦ ᾿Ιησοῦ διδά--

!) Cfr. edd. Tarini pag. 180. seq. edd. Spenc. pag. 49. (contra Cels. pag. 51.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 120. seq.

2) Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 121. not. 9.

3) Cfr. edd. Tarini pag. 187. seqq. edd. Spenc. pag. 49. (contra Cels. pag. 137. seqq.) coll, ed. nost. Tom. XVMI. pag. 209. seqq.

118 OniGENIS

σχοντος τὰ περὶ σωφροσύνης, καὶ λέγοντος" $06!) ἐὰν ἐμβλέψῃ γυναιχὶ πρὸς τὸ ἐπιϑυμῆσαι, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ χαρδίᾳ αὑτοῦ" «) ἑώρα ὀλίγους ἀπὸ τῶν τοσούτων Χριστιανοὺς εἶναι γομιζομένους ἀχολάστως ζῶντας, εὐλογώτατα μὲν ἂν αὐτοῖς ἐνεχάλει παρὰ τὴν Ἰησοῦ βιοῦσι διδασκαλίαν" ἀλογώτατα δ᾽ ἄν ἐποίησεν, εἰ τὸ zar ἐχείνων ἔγχλημα τῷ λόγῳ προσῆπτεν" οὕτως ἐὰν εὑρίσχηται οὐδενὸς ἧττον ὁ Χριστιανῶν λόγος ἐπὶ σοφίαν προχαλούμενος, ἐγχλητέον μὲν ἔσται τοῖς σὺν- ἀγορεύουσι τῇ σφῶν ἀμαϑίᾳ, xci λέγουσιν οὐ ταῦτα μὲν, ἅπερ ὃ Κέλσος ἀνέγραψεν" (οὐδὲ γὰρ οὕτως ἀναι- σχύντως, x&v ᾿Ἰδιῶταί τινες ὦσι καὶ ἀμαϑεῖς, λέγουσιν") ἕτερα δὲ πολλῷ ἐλάττονα xci ἀποτρεπτιχὰ τοῦ ἀσχεῖν σοφίαν.

Ὅτι δὲ βούλεται ἡμᾶς εἶναι σοφοὺς ὁ λόγος, δει-- χτέον xal ἀπὸ τῶν παλαιῶν xci Ἰουδαϊχῶν γραμμά- των, οἷς χαὶ ἡμεῖς χρώμεθα" οὐχ ἧττον δὲ καὶ ἀπὸ τῶν μετὰ τὸν ᾿Ιησοῦν γραφέντων, καὶ ἐν ταῖς ἐχκλη- σίαις ϑείων εἶναι πεπιστευμένων. ᾿Αναγέγραπται δὴ ἂν πεντηχοστῷ ψαλμῷ Ζαυὶδ ἐν τὴ πρὸς ϑεὸν εὐχῇ λέγων" »rà?) ἄδηλα xci τὰ χρύφια τῆς σοφίας σου ἐδήλωσάς μοι.« Καὶ εἴ τίς γε ἐντύχοι τοῖς ψαλμοῖς, εὕροι ἂν πολλῶν σοφῶν δογμάτων πλήρη τὴν βίβλον. Καὶ Σολομὼν δὲ, ἐπεὶ σοφίαν ἤτησεν ,᾽) ἀπεδέχϑη" xal τῆς σοφίας αὐτοῦ τὰ ἴχνη ἐστὶν ἐν τοῖς συγγράμ-- μασι ϑεωρῆσαι, μεγάλην ἔχοντα ἐν βραχυλογίᾳ περί- γοιαν. Ἔν οἷς ἂν εὕροις πολλὰ ἐγκώμια τῆς σοφίας, χαὶ προτρεπτιχὰ, περὶ τοῦ σοφίαν δεῖν ἀναλαβεῖν. Καὶ οὕτω γε σοφὸς ἦν Σολομὼν, ὥστε »τὴν 3) βασιλίδα

!) Cfr. Matth, V, 28. ?) Psalm. LI, 6. (L.) , 3) Tarin. in textu: ἐξήτησεν, in notis: yLib. ed. ἤτησεν. Philoc. Mscr., Hoesch. teste: ἐζήτησε. Cod. Reg. ἐζήτησεν, quod error operarum corrupit in ἔξήτησεν. Gcelen. probabilius: ἐξήτησεν." — — Cfr. I Regg. ΠῚ, 9. (ΠῚ Regg.) coll. Sap. Sal. VIT, 6. 7. seqq.

4) Cfr. I Regg. X, 7. (Il Regg.)

PumrocArui. Car. XVIII. 119

bw * » ΄ , - Li » ^ »

Σαβὰ, ἀχούσασαν αὐτοῦ τὸ ὁνομα xci τὸ OvOUuC χυ- ΄ δ [s Qíov, ἐλϑεῖν πειράσαι αὐτὸν ἐν αἰνίγμασιν. ἽὝπις xol

“ἢ , - , et RU - , ΨΥ αὡ ἐλάλησεν αὐτῷ πάντα, ὅσα ἣν ἐν rj χαρδίᾳ αὐτῆς. Καὶ ἀπήγγειλεν αὐτῇ “Σολομὼν πάντας τοὺς λόγους

Ἐν. ὦ * , -

αὐτῆς. Οὐκ ἣν λόγος παρεωραμένος ὑπὸ τοῦ βασι- λέως, ὃν οὐκ ἀπήγγειλεν αὐτῆ. Καὶ εἶδε βασίλισσα Σαβὰ πᾶσαν τήν φοόνησιν Σολομὼν, χαὶ τὰ zcv αὐ- τόν" χαὶ ἐξ αὑτῆς ἐγένετο. Καὶ εἶπε πρὸς τὸν βασι--

λέκ᾽ ἀληϑὴς ó λόγος, ὃν ἤχουσα ἐν τὴ γῆ μου περὶ"

77 , ] ΣΝ 0

σοῦ, καὶ περὶ τῆς φρονήσεώς σου" xci οὐκ ἐπίστευσα τοῖς λαλοῦσί 3) μοι, ἕως ὕτε παρεγενόμην, καὶ ἑωράχα-

, , y ' , » ^ » ΄

σιν οὗ ὀφθαλμοί μου, Καὶ ἰδοὺ, οὐκ ἔστι καϑὼς ἀπήγ- ΄ 0 0€ ^Q , uus ni γειλὰν uot τὸ ἡμισυ. IloootéÓtiz«g σοφίαν, xci ἀγαϑαὰ πρὸς αὐτὰ, ἐπὶ πᾶσαν τὴν ἀχοὴν ἣν ἤχουσα.« Γέ-

^ LU ? - er ^ 3 » L4 ΄

γραπται δὴ περὶ αὐτοῦ, ὅτι »χκαὶ 5) ἔδωχε χύριος (φρό-- γησιν τῷ Σολομὼν, χαὶ σοφίαν πολλὴν σφόδρα, καὶ ΄ ? € € » c * ' ͵ A χύμα χαρδίας ὡς ἡ ἄμμος ἡ παρὰ τὴν ϑάλασσαν. Καὶ ἐπληϑύνϑη σοφία ἐν Σολομὼν σφόδρα ὑπὲρ τὴν φρό- γησιν πάντων ἀνθρώπων ἀρχαίων, χαὶ 4) ὑπὲρ πάντας φρονίμους «Αἰγύπτου, καὶ ἐσοφίσατο ὑπὲρ πάντας ἀν-- ϑρώπους, καὶ 5") ἐσοφίσατο ὑπὲρ Γεϑὰν τὸν ᾿Εζαρίτην, xci τὸν Ἐμὰδ, zal τὸν Χαλχαδὶ, xci ᾿Δραδὰβ υἱοὺς

2 * * ' - - » [i

Madí. Καὶ ἣν ὀνομαστὺς iv πιᾶσι τοῖς ἔϑνεσι xvxÀq. Καὶ ἐλάληλσε Σολομὼν τρισχιλίας παραβολάς" χαὶ ἦσαν ὠδαὶ αὐτοῦ πεντακισχέλιαι. Καὶ ἐλάλησε περὶ τῶν ξύ- λων ἀπὸ τῆς κέδρου τῆς ἐν τῷ «Τιβάνῳ, xai ἕως τῆς

ida * : NO aero gite ὑσσώπου τῆς ἐχπορευομένης διὰ τοῦ τοίχου" x«i ἐλά-

!) Cfr. I Regg. X, 6. (HI Regg.

3) Tarin. ut nos in textu, in notis: 4M. εἰρηκόσι μου, ἕως οὗ zr. Commun. ed. ἕως ὕτου, al. ὅπου." — Cfr, 1 Regg. A T. (1H Regg.)

3) Cfr. 1 Regg. 1V, 29 — 34. (MI Regg.)

3) Cfr. cd. nosu. Tom. XVIII. pag. 312. not. 12. coll. 1 Begg. 1V, 30.

5) Cfr. ed. nosu. Tom. XVIII. pag. 312. not. 14.

120 ORIGENIS

λησε περὶ τῶν ἰχϑύων καὶ τῶν χτηνῶν. Καὶ παρεγί- vorio πώντες οἱ λαοὶ ἀχοῦσαι τῆς σοφίας Σολομῶντος" χαὶ περὶ πάντων τῶν βασιλέων τῆς γῆς, οἱ ἤχουον τῆς σοφίας αὐτοῦ.“ Οὕτω δὲ βούλεται σοφοὺς εἶναι ἐν τοῖς πιστεύουσιν ὁ λόγος, ὥστε ὑπὲρ τοῦ γυμνάσαι τὴν σύνεσιν τῶν ἀχουόντων τὰ μὲν ἐν αἰνίγμασι, τὰ δὲ ἐν τοῖς χαλουμένοις σχοτεινοῖς λόγοις λελαληχέναι, τὰ δὲ διὰ παραβολῶν, χαὶ ἄλλα διὰ προβλημάτων. Καί φησί γέ τις τῶν προφητῶν, ὁ. Ὡσηὲ, ἐπὶ τέλει τῶν λόγων ἑαυτοῦ" οτίς") σοφὸς, χαὶ συνήσει ταῦτα; ἢ συνετὸς, xal ἐπιγνώσεται αὐτά; cleri?) δὲ χαὶ oí μετ αὐὖ- τοῦ αἰχμαλωτισϑέντες, τοσοῦτον προέχοψαν zai ἐν τοῖς μαϑήμασιν, ἅτινα ἤσχουν ἐν Βαβυλῶνι οἱ περὶ τὸν βασιλέα σοφοὶ, ὡς πάντων αὐτῶν διαφέροντας ἀπο- δειχϑῆναι τούτους δεκαπλασίως. -«1έγεται δὲ ἐν τῷ 1ε- ζεχιὴλ πρὸς τὸν Τύρου ἄρχοντα, μέγα φρονοῦντα ἐπὶ σοφίᾳ" ,u7 3) σὺ σοφώτερος εἶ τοῦ ayuj; Πᾶν χρύ- qtoy οὐχ ἐπεδείχϑη σοι."

᾿Εὰν δὲ xal ἐπὶ τὰ μετὰ τὸν ᾿Ιησοῦν γεγραμμένα ἔλθης βιβλία" εὕροις ἂν τοὺς μὲν ὄχλους τῶν πιστευ-- ὄντων *) τῶν παραβολῶν ἀχούοντας, ὡς ἔξω τυγχάνον- τας, χαὶ ἀξίους μόνον τῶν ἐξωτεριχῶν λόγων" τοὺς δὲ μαϑητὰς xar ἰδίαν τῶν παραβολῶν μανϑάνοντας τὰς διηγήσεις. Kar ἰδίαν 5) γὰρ τοῖς ἰδίοις μαϑηταῖς ἐπέ- Àvev ἅπαντα Ó Ἰησοῦς, προτιμῶν παρὰ τοὺς ὄχλους τοὺς τῆς σοφίας αὐτοῦ ἐπιϑυμοῦντας. ᾿Επαγγέλλεται δὲ τοῖς el; αὐτὸν πιστεύουσι πέμψαι σοφοὺς καὶ γραμ- puro, λέγων" οἰδοὺ, 5) ἐγὼ ἀποστελῶ εἰς ὑμᾶς σο-- φοὺς χαὶ γραμματεῖς, xal ἐξ αὐτῶν ἀποχτενοῦσι χαὶ σταυρώσουσι.« Καὶ ὁ HabAog?) δ᾽ ἐν τῷ χαταλόγῳ τῶν

!) Hos. XIV, 10. ?) Cfr. Dan. 1, 20.

3) Cfr. Ezech. XXVIII, 3. 4) Cfr. Marc. IV, 2. 3) Gfr. Marc. 1V, 34. $) Cfr. Matth, XXIII, 34. 7) Cfr. I Cor. XII, 8.

Pnurtocatr.. Cap. XVIII. 121

ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ διδομένων χαρισμάτων, πρῶτον ἔταξε »tóv λόγον τῆς σοφίας,“ zal δεύτερον, ὡς ὑποβεβηχότα παρ᾽ ἐχεῖνον, τὸν »λόγον τῆς γνώσεως,« τρίτον δέπου χαὶ za- τωτέρω «τὴν ") πίστιν.«« Καὶ ἐπεὶ »τὸν λόγον« προε- τίμα τῶν τεραστίων ἐνεογειῶν, διὰ τοῦτ᾽ »ἐνεργήματα ?) δυνάμεων Κ χαὶ ο,χαρίσματα 5) Ἰαμάτων “ ἐν τῇ κατω- τέρω τίϑησι γώρᾳ παρὰ τὰ λογικὰ χαρίσματα. Παρ-- τυρεὶ δὲ τῇ Πῆωῦϊσέως πολυμαϑείᾳ ὁ ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἀποστόλων Στέφανος, πάντως ἀπὸ τῶν παλαιῶν χαὶ μὴ tlg πολλοὺς ἐφϑαχύτων γραμμάτων λαβών. Φησὶ γάρ" »zci?*) ἐπαιδεύϑη Moons ἐν πάσῃ σοφίᾳ Aiyvniíov.« Ζιὰ τοῦτο δὲ καὶ ἐν τοῖς τεραστίοις ὑπε- γοεῖτο, μή ποτε οὐ κατὰ τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ ϑεόϑεν ἥχειγ, ἐποίεε αὐτὰ, ἀλλὰ χατὰ τὰ «Αἰγυπτίων μαϑή- ματα, σοφὸς ὧν ἐν αὐτοῖς. Τοιαῦτα γὰρ ὑπονοῶν περὶ αὐτοῦ ὃ βασιλεὺς, ἐκάλεσε) τοὺς ἐπαοιδοὺς τῶν Aiyvmi(oV, zai τοὺς σοφιστὰς, καὶ τοὺς φαρμαχεῖς" οἵτινες ἠλέγχϑησαν τὸ οὐδὲν ὄντες, ὡς πρὸς τὴν ἐν Moo σοφίαν ὑπὲρ πᾶσαν «Αἰγυπτίων σοφίαν.

LE εἰχὸς τὰ γεγραμμένα ἐν τὴ πρὸς Κορινϑέους προτέρῳ 9) τῷ IlavÀo, ὡς πρὸς Ἕλληνας xci μέγα φυ-- σῶντας ἐπὶ τῇ ᾿“Ελληνιχῇ σοφίᾳ, χεχινηκέναι τιγὰς, ὡς τοῦ λόγου μὴ βουλομένου σοφούς. ᾿᾽4λλ: ἀχουέτω ὃ τὰ τοιαῦτα νομίζων, ὅτι ὥσπερ διαβάλλων ἀνθρώπους φαύλους 6 λόγος φησὶν αὐτοὺς εἶναι οὐ περὶ τῶν γοητῶν, χαὶ ἀοράτων, χαὶ αἰωνίων σοφοὺς, ἀλλὰ περὶ μόνων τῶν αἰσϑητῶν πραγματευσαμένους, καὶ ἐν τού-- τοις τὰ πάντα τιϑεμένους, εἶναι σοφοὺς τοῦ κόσμου" οὕτω χαὶ πολλῶν ὄντων δογμάτων" τὰ μὲν συγαγο- ρεύοντα ὕλη zci σώμασι, καὶ πάντα φασκόντων εἶναι σώματα τὰ προηγουμένως ὑφεστηχότα, καὶ μηδὲν παρὰ

1!) Cfr. I Cor. XII, 9. ?) Cfr. I Cor. XII, 10. 3) Cfr. I Cor. XII, 9. 3) Cfr. Act. VII, 22.

5) Cfr. Exod. VII, 11. — ?) Cfr. 1 Cor. I, 18. seqq. ^) Cfr. I Cor. 1, 20.

122 OnIGENIS

ταῦτα εἶναι ἄλλο, εἴτε λεγόμενον ἀόρατον, elt óvoua- ζόμενον ἀσώματον, φησὶν εἶναι σοφίαν τοῦ χύσμου χαταργουμένην, zai μωραινομένην, χαὶ σοφίαν τοῦ αἰῶνος τούτου" τὰ δὲ μετατιϑέντα τὴν ψυχὴν ἀπὸ τῶν τῆδε πραγμάτων ἐπὶ τὴν παρὰ ϑεῷ μακαριότητα, καὶ τὴν καλουμένην αὐτοῦ βασιλείαν, xoi διδάσκοντες χ- ταφρονεῖν μὲν ὡς προσχαίρων πάντων τῶν αἰσϑητῶν χαὶ βλεπομένων, σπεύδειν δὲ ἐπὶ τὰ ἀόρατα, καὶ σχο- πεῖν τὰ μὴ βλεπόμενα, ταῦτά φησι σοφίαν εἶναι ϑεοῦ. «Ῥιλαλήϑης δ᾽ ὧν ὁ Παῦλός φησι περί τινων ἐν Πλλησι σοφῶν, ἐν οἷς ἀληϑεύουσιν" οὔτι.) γνόντες τὸν ϑεὸν, οὐχ ὡς ϑεὸν ἐδόξασαν, ἢ ηὐχαρίστησαν.“ Καὶ μαρτυ-- ρεῖ αὐτοὺς ἐγνωχέναι ϑεόν" λέγει δὲ χαὶ τοῦτ᾽ οὐχ ἀϑεεὶ αὐτοῖς γεγονέναι, ἐν οἷς γράφει τό: »6?) ϑεὸς γὰρ αὐτοῖς ἐφανέρωσεν" « αἰνισσόμενος, οἶμαι, τοὺς ἀναβαίνοντας ἀπὸ τῶν ὁρατῶν ἐπὶ τὰ νοητὰ, ὅτε γρά-- φει" »ὕτι 3) τὰ ἀόρατα τοῦ ϑεοῦ ἀπὸ χτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νοούμενα χαϑορᾶται, T τε ἀΐδιος αὐτοῦ δύναμις zal ϑειότης" εἷς τὸ εἶναι αὐτοὺς ἀναπολογή- τους. litt γνόντες τὸν ϑεὸν, οὐχ ὡς ϑεὸν ἐδόξασαν, ἢ ηὐχαρίστησαν.«

Ἰάχα δὲ xci ἐκ τοῦ »βλέπετε 3) δὲ τὴν κλῆσιν ὑμῶν, ἀδελφοὶ, ὅτι οὐ πολλοὶ σοφοὶ κατὰ σάρχα, οὐ πολλοὶ δυνατοὶ, οὐ πολλοὶ εὐγενεῖς" ἀλλὰ τὰ μωρὰ τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ ϑεὸς, ἵνα χαταισχύνῃ τοὺς σο- φούς"5) καὶ τὰ ἀγενὴ καὶ τὰ ἐξουϑενημένα ἐξελέξατο ὁ ϑεὸς, x«l τὰ μὴ ὄντα, ἵνα τὰ ὄντα καταργήσῃη" ἵνα μὴ καυχήσηται πᾶσα σὰρξ ἐνώπιον αὐτοῦ "« ἐχινήϑησάν τινες πρὸς τὸ οἴεσθαι, Ort οὐδεὶς πεπαιδευμένος ἢ σο- qc, ἢ φρόνιμος προσέρχεται τῷ λόγῳ. Καὶ πρὸς τὸν τοιοῦτον δὲ φήσομεν), ὅτι οὐχ εἴρηται" ?) »οὐδεὶς σο-

!) Cfr. Rom. 1, 21. 3) Rom. I, 19.

3) Cfr. Rom. I, 20. 21. 4) Cfr. 1 Cor. I, 26 — 29. 5) Cfr. ed. nostr. Tom, XVIII. pag. 218. not. 2. 9) Cfr. I Cor. 1, 26.

PmrLocArta. Cap. XVIII. 123

qc κατὰ σάρχα' « ἀλλ᾽ ,οὐ πολλοὶ σοφοὶ x«r& σάρχα.« Καὶ δῆλον, ὅτι iv τῷ γαραχτηριστικῷ τῶν χαλουμένων ἐπισχόπων, διαγράφων ὃ Παῦλος ὁποῖον εἶναι χρὴ τὸν ἐπίσκοπον. ἔταξε χαὶ τὸν διδάσχαλον" λέγων,") δεῖν αὐτὸν εἶναι δυνατὸν χαὶ τοὺς ἀντιλέγοντας ἐλέγχειν, ἕνα τοὺς ματαιολόγους καὶ φρεναπάτας ἐπιστομίζη διὰ τῆς ἐν αὐτῷ σοφίας. Καὶ ὥσπερ μονόγαμον 3) μᾶλλον διγάμου αἱρεῖται elg ἐπισχοπὴν, xol ἀνεπίληπτον ἐπι - λήπτου, χαὶ νηφάλιον τοῦ μὴ τοιούτου, χαὶ σώφρονα τοῦ μὴ σώφρονος, χαὶ χόσμιον παρὰ τὸν x&v Rm ὀλί- yov ἄχοσμον" οὕτως ἐϑέλει τὸν προηγουμένως εἷς ἐπι-- σχοπὴν χατασταϑησόμενον, εἶναι διδαχτιχὸν, χαὶ δυ- γετὸν πρὸς τὸ τοὺς ἀντιλέγοντας ἐλέγχειν. Πῶς οὖν εὐλόγως ἐγχαλεῖ ὃ Κέλσος ἡμῖν, ὡς φάσκουσι" ομηδεὶς προσίτω πεπαιδευμένος, μηδεὶς σοφὸς, μηδεὶς φρόνι-- μος; « ᾿Δλλὰ προσίτω μὲν πεπαιδευμένος, καὶ σοφὸς, χαὶ φρόνιμος, ὁ βουλόμενος" οὐδὲν δ᾽ ἧττον προσίτω x«i εἴ τις ἀμαϑὴς, χαὶ ἀνόητος, καὶ ἀπαίδευτος, xci νήπιος. Καὶ γὰρ τοὺς τοιούτους προσελϑόντας ἐπαγ- γέλλεται ϑεραπεύειν Ó λόγος, πάντας ἀξίους χατασχευά- ζων τοῦ ϑεοῦ.

ψεῦδος δὲ χαὶ τό" »μόνους ἠλιϑίους, καὶ ἀγεννεῖς, xai ἀναισθήτους, χαὶ ἀνδράποδα, xci γύναια, χαὶ παι-- δάρια πείϑειν ἐϑέλειν τοὺς διδάσκοντας τὸν ϑεῖον λό-- γον.“ Καὶ τούτους μὲν γὰρ χαλεῖ ὁ λόγος, ἵνα αὐτοὺς βελτιώσῃ, “αλεῖ δὲ zai τοὺς πολλῷ τούτων διαφέρον-- τας" ἐπεὶ σωτὴρ 5) πάντων ἐστὶν ἀνθρώπων ὃ Χριστὸς; xci μάλιστα πιστῶν, εἴτε συνετῶν, εἴτε ἁπλουστέρων, xci »ἱλασμός 4) ἔστι πρὸς τὸν πατέρα περὶ τῶν ἅμαρ- τιῶν ἡμῶν" οὐ μόνον δὲ περὶ τῶν ἡμετέρων, ἀλλὰ χαὶ περὶ ὅλου τοῦ zóGuov." Περισσὸν οὖν τὸ ϑέλειν μετὰ ταῦτα ἀπολογήσασθαι ἡμᾶς πρὸς τὰς Κέλσου λέξεις

1) Cfr. Tit. T, 9. 10. 29 €fr/'T "Tim; TIT, 2. 3) Cfr. I Tim. IV, 10. ^) Cfr. 1 Joann. II, 2.

124 ORIGENIS

οὕτως ἐχούσας" wtí γάρ ἐστιν ἄλλως zaxóv, τὸ πεπαι- δεῦσϑαι, xci λόγων τῶν ἀρίστων ἐπιμεμελῆσϑαι, xai φρόνιμον εἶναί τε καὶ δοχεῖν; Τί δὲ χωλύει τοῦτο πρὸς τὸ γνῶναι ϑεύόν; Τί δ᾽ οὐχὶ προὔργου μᾶλλον, καὶ δὲ οὗ μᾶλλόν τις ἄν ἐφικέσϑαι δύναιτο ἀληϑείας; « Τὸ μὲν οὖν ἀληθῶς πεπαιδεῦσϑαι οὐ xazóv: ὁδὸς γὰρ im ἀρετήν ἔστιν ἡ παίδευσις" τὸ μέντοι γε ἐν πεπαιδευ- μένοις ἀριϑμεῖν τοὺς ἐσφαλμένα δόγματα ἔχοντας, οὐδ᾽ oí «Ἑλλήνων σοφοὶ «φήσουσι. Καὶ χατὰ τὸν ἡμέτερον δὲ λόγον οὐκ ἔστι σοφία πονηρίας ἐπιστήμη" πονηρίας δὲ, iy' οὕτως ὀνομάσω, ἐπιστήμη ἐστὶν ἐν τοῖς ψευδο- δοξοῦσι, καὶ ὑπὸ σοφισμάτων ἠπατημένοις. zli& τοῦτο ἀμαϑίαν εἴποιμι μῦλλον, ἢ σοφίαν, ἐν τοῖς τοιούτοις. Πάλιν y αὖ τίς οὐκ ἂν ὁμολογήσαι, ὅτε λόγων τῶν ἀρίστων ἐπιμεμελῆσϑαι, ἀγαϑόν ἔστιν; ᾿Αλλὰ τίνας ἐροῦμεν τοὺς ἀρίστους λόγους, ἢ τοὺς ἀληϑεῖς καὶ ἐπ᾽ ἀρετὴν παραχαλοῦντας; ᾿Δλλὰ καὶ τὸ φρόνιμον εἶναι χαλόν ἔστιν" οὐχέτι δὲ τὸ δοχεῖν, ὅπερ εἶπεν ὁ Κέλ-- σος. Καὶ οὐ χωλύει γε πρὸς τὸ γνῶναι ϑεὸν, ἀλλὰ χαὶ συνεργεῖ τὸ πεπαιδεῦσϑαι, καὶ λόγων ἀρίστων ἐπι-- μεμελῆσϑαι, zcl φρόνιμον εἶναι. Καὶ ἡμῖν μᾶλλον πρέπει τοῦτο λέγειν; ἢ Κέλσῳ᾽ καὶ μάλιστα, ἐὰν "Eni- χούρειος ὧν ἐλέγχηται.

"Iüousv δ᾽ αὐτοῦ χαὶ τὰ ἑξῆς οὕτως ἔχοντα" »ἀλλ᾽ ὁρῶμεν δή που χαὶ τοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς ἐπιῤδητότατα ἐπιδεικνυμένους zal ἀγείροντας, εἷς μὲν φρονίμων ἀν-- δρῶν σύλλογον οὐκ ἄν ποτε παρελθόντας, οὐδ᾽ ἐν τού-- τοις τὰ ἑαυτῶν κατατολμήσαντας ἐπιδειχνύειν" ἔνϑα δ᾽ ἂν δρῶσι μειράχια, χαὶ οἰκοτρίβων ὕχλον, xai ἀνοή-- των ἀνθρώπων ὕμιλον, ἐνταῦϑα ὠϑουμένους τε ζΖαὶ χαλλωπιζομένους«« Ὅρα δὴ καὶ iv τούτοις τίνα τρό-- πον ἡμῶς συχοφαντεῖ, ἐξομοιῶν τοῖς ἐν ταῖς ἀγοραῖς

2c

τὰ ἐπιῤδητότατα ἐπιδειχνυμένοις καὶ ἀγείρουσι. Ποῖα

Ν

ε ,

δὴ ἐπιῤῥητότατα ἐπιδειχνύμεσα; Ἢ τί τούτοις παρα- , , 4 ΄ D πλήσιον πράττομεν, oí xci δὲ ἀναγνωσμάτων, καὶ διὰ

PurtocArLi.. Car. XVIIT, 125

τῶν εἷς αὐτὰ διηγήσεων προτρέποντες μὲν ἐπὶ τὴν εἷς τὸν ϑεὸν τῶν ὅλων εὐσέβειαν, χαὶ τὰς συνϑρόνους ταύτη ἀρετάς" ἀποτρέποντες Ó' ἀπὸ τοῦ χαταφρονεῖν τοῦ ϑείου, zal πάντων τῶν παρὰ τὸν ὀρϑὸν λόγον πραττομένων; Καὶ oi φιλόσοφοί γ᾽ ἂν εὔξαιντο ἀγεί-- θέειν τοσούτους ἀχροατὰς λόγων ἐπὶ τὸ χαλὸν παρακα-- λούντων. Ὅπερ πεποιήχασι μάλιστα τῶν Κυνιχῶν τι- νες, δημοσίᾳ πρὸς τοὺς παρατυγχάνοντας διαλεγόμενοι. '"Ag οὖν καὶ τούτους, μὴ συναϑροίζοντας μὲν τοὺς vo- μιζομένους πεπαιδεῦσθαι, χαλοῦντας δ᾽ ἀπὸ τῆς τοιύ-- δου καὶ συνάγοντας ἀχροατὰς, φήσουσι παραπλησίους εἶναι τοῖς ἐν ταῖς ἀγοραῖς τὰ ἐπιῤῥητότατα ἐπιδεικνυ-- μένοις zai ἀγείρουσιν; AXI οὔτε Κέλσος, οὔτε τις τῶν τὰ αὐτὰ φρονούντων ἐγκαλοῦσι τοῖς, χατὰ 10 qcuró- μενον αὐτοῖς φιλάνθρωπον, χινοῦσι λόγους zai πρὸς τοὺς ἰδιωτιχοὺς δήμους.

El δ᾽ ἐχεῖνοι οὐχ ἔγχλητοι τοῦτο πράττοντες" ἔδω-- μεν, & μὴ Χριστιανοὶ μᾶλλον καὶ τούτων βέλτιον πλήϑη ἐπὶ χαλοχἀγαϑίαν προχαλοῦνται. Οἱ μὲν γὰρ δημοσίᾳ διαλεγόμενοι (φιλόσοφοι, οὐ φιλοχρινοῦσι τοὺς &zovor- τας" ἀλλ ὁ βουλόμενος ἕστηχε χαὶ ἀκούει. Χριστιανοὶ δὲ, χατά τὸ δυνατὸν αὐτοῖς, προβασανίσαντες τῶν &zov- ειν σφῶν") βουλομένων τὰς ψυχὰς, χαὶ zar ἰδίαν αὐτοῖς προεπῴσοντες; ἐπὰν δοκῶσιν αὐτάρχως οἱ ἀχροα-- ταὶ, πρὶν εἷς τὸ χοινὸν εἰσελϑεῖν, ἐπιδεδωχέναι πρὸς τὸ ϑέλειν χαλῶς βιοῦν" τὸ τηνιχάδε αὐτοὺς εἰσάγουσιν, ἐδίᾳ μὲν ποιήσαντες τάγμα τῶν ἄρτι ἀρχομένων, χαὶ εἰσαγομένων, χαὶ οὐδέπω τὸ σύμβολον τοῦ ἀποχεχα- ϑάρϑαι ἀνειληφότων" ἕτερον δὲ τὸ τῶν χατὰ τὸ δυνα- τὸν παραστησάντων ἑαυτῶν τὴν προαίρεσιν, οὐχ ἄλλο τι βούλεσθαι, ἢ τὰ Χριστιανοῖς δοκοῦντα" παρ᾿ οἷς εἰσί

1) Tarin, in textu: goq or, in notis: JLege: σφῶν." — Cír. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 322. not. 8. coll. not, 7.

126 OnRIGENIS

τινες τεταγμένοι πρὸς τὸ φιλοπευστεῖν τοὺς βίους, καὶ τὰς ἀγωγὰς τῶν προσιόντων, ἵνα τοὺς μὲν τὰ ἐπίῤῥητα πράττοντας ἀποχωλύσωσιν ἥχειν ἐπὶ τὸν κοινὸν αὐτῶν σύλλογον" τοὺς δὲ μὴ τοιούτους ὅλῃ ψυχὴ ἀποδεχόμε-- vot, βελτίους ὁσημέραι χατασχευάζωσιν. Οἵα δ᾽ ἔστιν αὐτοῖς ἀγωγὴ καὶ περὶ ἁμαρτανόντων, zai μάλιστα τῶν ἀχολασταινόντων, OUS ἀπελαύνουσι τοῦ χοινοῦ οἱ χατὰ τὸν Κέλσον παραπλήσιοι τοῖς ἐν ταῖς ἀγοραῖς τὰ ἐπιῤ- δητότατα ἐπιδειχνυμένοις. Καὶ τὸ μὲν τῶν Πυϑαγο- ρείων σεμνὸν διδασκαλεῖον χεγοτάφια τῶν ἀποστάν- των τῆς σφῶν 1) φιλοσοφίας χατεσχεύαζε, λογιζόμενον γεχροὺς αὐτοὺς γεγονέναι. Οὗτοι δὲ ὡς ἀπολωλότας x«l τεθνηκότας τῷ ϑεῷ τοὺς ὑπ᾽ ἀσελγείας ἢ τινος ἀτόπου νενικημένους, ὡς νεχροὺς πενθοῦσι" xal ὡς ἔχ γεχρῶν ἀναστάντας, ἐὰν ἀξιόλογον ἐνδείξωνται μετα- βολὴν, χρόνῳ πλείονι τῶν zov ἀρχὰς εἰσαγομένων ὕστε-- οὖν ποτὲ προσίενται" εἰς οὐδεμίαν ἀρχὴν καὶ προστα- σίαν τῆς λεγομένης ἐχχλησίας τοῦ ϑεοῦ χαταλέγοντες τοὺς φϑάσαντας, μετὰ τὸ προσεληλυϑέναι τῷ λόγῳ, ἐπταιχέναι.

Ὅρα) δὴ μετὰ ταῦτα τὸ ὑπὸ τοῦ Κέλσου λεγό- μενον" »ὁρῶμέν που χαὶ τοὺς ἐν ταῖς ἀγοραῖς ἐπιβδῥη- τότατα ἐπιδειχνυμένους καὶ ἀγείροντας" εἰ μὴ ἄντι- χρὺυς ψευδῶς εἴρηται, xol ἀνομοίως παραβέβληται.« Τούτους δὴ, οἷς ἡμᾶς ὃ Κέλσος ὁμοιοῖ, τοῖς »lv ταῖς ἀγοραῖς τὰ ἐπιῤῥητότατα ἐπιδεικνυμένοις, x«i ἀγεί- ρουσι, φησὶν, εἰς μὲν φρονίμων ἀνδρῶν σύλλογον οὐκ ἄν ποτὲ παρελθεῖν, οὐδ᾽ ἐν τούτοις τὰ ἑαυτῶν χατα- τολμᾷν ἐπιδεικνύειν" ἔνϑα δ᾽ ἂν ὁρῶσι μειράκια, χαὶ οἱχοτρίβων ὄχλον, xci ἀνθρώπων ἀνοήτων ὕμιλον" ἐν-- ταῦϑα ὠϑουμένους 1€ xal χαλλωπιζομένους.“ Καὶ ἐν τούτῳ οὐδὲν ἄλλο ποιῶν, ἢ λοιδορούμενος ἡμῖν παρα-

}) Ταχίη, in textu: coq, in notis: ,Lege: σφῶν." ?) Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 324. not. 4.

PnumocArm. Cap. XVIII. 127

πλησίως ταῖς ἐν ταῖς τριόδοις γυνκιξὶ, σχοπὸν ἐχού-- σαις τὸ xcxOg ἀλλήλας λέγειν. "Husig γὰρ, ὅση δύνα- ute, πάντα πράττομεν ὑπὲρ τοῦ φρονίμων ἀνδρῶν γε- γνέσϑαι τὸν σύλλογον ἡμῶν" xci τὰ ἐν ἡμῖν μάλιστα χαλὰ x«i ϑεῖα τότε τολμῶμεν ἐν τοῖς πρὸς τὸ χοινὸν διαλόγοις φέρειν εἰς μέσον, Ov εὐποροῦμεν συνετῶν ἀχροατῶν" ἀποχρύπτομεν δὲ xci παρασιωπῶμεν τὰ βαϑύτερα, ἐπὰν ἁπλουστέρους ϑεωρῶμεν τοὺς συνερ-- χομένους x«l δεομένους λόγων τροπιχῶς ὀνομαζομέ- yov γάλα.

Τέγραπται γὰρ παρὰ τῷ Παύλῳ ἡμῶν Κορινϑίοις ἐπιστέλλοντι, “Ἕλλησι μὲν, οὐ χεχαϑαρμένοις δέ πω τὰ ἤϑη" »γάλα) ὑμᾶς ἐπότισα, οὐ βρῶμα. Οὔπω γὰρ ἐδύνασϑε" ἀλλ οὐδὲ ἔτι νῦν δύνασϑε. "Ew γὰρ σαρ-- zixot ἐστε. Ὅπου γὰρ ἐν ὑμῖν ζῆλος καὶ ἔρις, οὐχὶ σαρχιχοί ἔστε, zai χατὰ ἄνϑρωπον περιπατεῖτε; « Ὁ δ᾽ αὐτὸς ἐπιστάμενος μέν τινα τροφὴν εἶναι τελειοτέραν τρυχῆς, τὰ δὲ τῶν εἰσαγομένων παραβάλλεσϑαι γάλαχτι νηπίων, φησί" »χαὶ) γεγόνατε χρείαν ἔχοντες γάλα-- χτος, οὐ στερεᾶς τροφῆς. Πᾶς γὰρ ὁ μετέχων γάλα- χτος, ἄπειρος λόγου δικαιοσύνης" νήπιος γάρ ἐστι. ΤῈ- λείων δέ ἔστιν ἡ στερεὰ τροφὴ, τῶν διὰ τὴν ἕξιν τὰ αἰσϑητήρια γεγυμνασμένα ἐχόντων πρὸς διάχρισιν χα- λοῦ τε χαὶ χακοῦ.« 4o οὖν οἱ τούτοις ὡς χαλῶς εἴρη-- μένοις πιστεύοντες, ὑπολάβοιεν ἂν τὰ χαλὰ τοῦ λόγου, εἷς μὲν φρονίμων ἀνδρῶν σύλλογον οὐκ «v ποτε λεχϑή- σεσϑαι; Ἔνϑα δ᾽ ἂν ὁρῶσι μειράκια, x«i οἰχοτρίβων ὕχλον, zai ἀνθρώπων ἀνοήτων ὅμιλον, ἐνταῦϑα τὰ ϑεῖα xal σεμνὰ φέρειν εἰς μέσον, καὶ παρὰ τοῖς τοιού-- τοις περὶ αὐτῶν ἐγχαλλωπίζεσθϑαι; ᾿4λλὰ σαφὲς τῷ ἐξε-- τάζοντι ὅλον τὸ βούλημα τῶν ἡμετέρων γραμμάτων, ὅτι ἀπεχϑόμενος ὁμοίως τοῖς ἰδιωτικοῖς δήμοις ὁ Κέλ-

"y et^ Tl"Cdr, 11; 2. 3. ?) Hebr. V, 12— 14.

128 OniGENIS P asi

σος πρὸς τὸ Χριστιανῶν γένος τὰ τοιαῦτα ἀνεξετάστως χαταψευδόμενος λέγει.

Ὁμολογοῦμεν δὲ πάντας ἐϑέλειν παιδεῦσαι τῷ τοῦ ϑεοῦ, xc» μὴ βούληται Κέλσος, λόγῳ, ὥστε χαὶ μειρα- κίοις μεταδιδόναι τῆς ἁρμοζούσης αὐτοῖς προτροπῆς, x«i οἰχότριψιν ὑποδειχνύναι, πῶς ἐλεύϑερον ἀναλαβόν-- τες φρόνημα, ἐξευγενισϑεῖεν ὑπὸ τοῦ λόγου. Οἱ δὲ παρ᾽ ἡμῖν πρεσβεύοντες τὸν Χριστιανισμὸν ἱκανῶς φα- σιν ὀφειλέται 1) εἶναι “Ελλησι χαὶ βαρβάροις, σοφοῖς χαὶ ἀνοήτοις" (οὐ γὰρ ἀρνοῦνται τὸ χαὶ ἀνοήτων δεῖν τὰς ψυχὰς ϑεραπεύειν") iy, ὅση δύναμις; ἀποτιϑέμενοι τὴν ἄγνοιαν ἐπὶ τὸ συνετώτερον σπεύδωσιν, ἀκούοντες χαὶ Σολομῶντος λέγοντος" »oí?) δὲ ἄφρονες ἔνϑεσϑε χαρδίαν" « καί »ὅς 3) ἔστιν ὑμῶν ἀφρονέστατος, ἐχ- χλινάτω πρὸς ué'« ἐνδεέσι δὲ φρενῶν παραχελεύεται λέγουσα ἡ σοφία" 5ἔλθϑετε,) φάγετε τὸν ἐμὸν ἄρτον, xal πίετε οἶνον, ὃν ἐχέρασα ὑμῖν. ᾿Δπολείπετε ἀφρο-- σύνην, ἵνα ζήσητε, χαὶ κατορϑώσατε σύνεσιν ἐν γνώ- σεις Εἴποιμι δ᾽ ἂν χαὶ ταῦτα, διὰ τὰ ἐγχείμενα, πρὸς τὸν Κέλσου λόγον" ἄρα οἱ φιλοσοφοῦντες οὐ προ-- χαλοῦνται μειράχια ἐπὶ τὴν ἀχρόασιν; Καὶ τοὺς ἀπὸ χαχίστου βίου νέους οὐ παρακαλοῦσιν ἐπὶ τὰ βελτίονα; Τί δὲ τοὺς οἱκότριβας οὐ βούλονται φιλοσοφεῖν; Ἢ xci ἡμεῖς μέλλομεν ἐγκαλεῖν φιλοσόφοις οἰκότριβας ἐπ᾽ ἀρετὴν προτρεψαμένοις, Πυϑαγόρᾳ μὲν τὸν Ζάμολξιν, Ζήνωνι δὲ τὸν ΠΙῈερσαῖον, καὶ χϑὲς x«i πρώην τοῖς προτρεψαμένοις ᾿Επέχτητον ἐπὶ τὸ φιλοσοφεῖν; Ἢ ὑμῖν piv, ὦ Ἕλληνες, ἔξεστι μειράκια καὶ οἰχότριβας, χαὶ ἀνοήτους ἀνθρώπους ἐπὶ φιλοσοφίαν καλεῖν" ἡμεῖς δὲ τοῦτο ποιοῦντες, οὐ (φιλανϑρώπως αὐτὸ πράττομεν" τὴ ἀπὸ τοῦ λόγου Ἰατριχὴ πᾶσαν λογικὴν φύσιν ϑεραπεῦ-- σαι βουλόμενοι, καὶ οἰχκειῶσαι τῷ δημιουργήσαντι πάντα ϑεῷ;

3) Cfr. Rom, I, 14. ^^. 3) Cfr, Prog; VII, 5 3) Cfr. Prov. IX, 15. 4) Cfr. Prov. 1X, 15.

Pnumocara. Cap, XVIII. 129

Ὅμοιον !) δὲ ποιεῖ ἐν τῷ φάσχειν μηδένα qoóri- μον πείϑεσϑαι τῷ λόγῳ, περισπώμενος ὑπὸ τοῦ πλή- Sovg τῶν προσερχομένων αὐτῷ, τῷ φράσχοντι διὰ τὸ πλῆϑος τῶν χατὰ τοὺς νόμους ἀγομένων lduorQv, ὅτι φρόνιμος οὐδεὶς, φέρ᾽ εἰπεῖν, Σόλωνι, ἢ -«Τυχούργῳ πείϑεται, ἢ Ζαλεύχῳ, ἢ τινε τῶν λοιπῶν" xci μάλιστα ἐὰν. φρόνιμον λαμβάνη τὸν zer ἀρετὴν ποιόν. Ὡς γὰρ ἐπὶ τούτων, κατὰ τὸ φανὲν αὐτοῖς χρήσιμον. οἱ γομοϑέται. πεποιήχασι τὸ τοιαύτῃ ἀγωγὴ αὐτοὺς περί-- βαλεῖν χαὶ νόμοις" οὕτω νομοθετῶν ἐν τῷ ᾿Ιησοῦ ὁ ϑεὸς τοῖς πανταχοῦ ἀνθρώποις, καὶ τοὺς μὴ φρονίμοῦς ἄγει, ὡς οἷόν τέ ἐστιν ἄγεσϑαι τοὺς τοιούτους ἐπὶ τὸ βέλτιον. Ὅπερ, 3) ὡς χαὶ ἐν τοῖς ἀνωτέρω εἰρήχαμεν, ἐπιστάμενος ó ἐν Πῆωσεϊ ϑεὸς, λέγει τό" αὐτοὶ 5) πα- ρεζήλωσάν μὲ ἐπ᾿ οὐ ϑεῷ, παρώργισάν ut ἐν τοῖς εἰδώλοις αὐτῶν: χἀγὼ παραζηλώσω αὐτοὺς ἐπ᾽ οὐχ ἔϑνει, ἐπ᾿ ἔϑνει ἀσυνέτῳ παροργιῶ αὐτούς.« «Εἰδὼς δὲ χαὶ ὃ Παῦλος εἶπε" οτὰ *) μωρὰ τοῦ zóGuov ἔξε-- λέξατο ὁ ϑεὸς, ἵνα καταισχύνῃ τοὺς σοφούς" « σοφοὺς χοινότερον λέγων πάντας τοὺς δοχοῦντας προβεβηκέναι μὲν ἐν μαϑήμασιν, ἀποπεπτωχύτας δὲ tig τὴν ἄϑεον πολυϑεύτητα" ἐπεὶ »(φάσκοντες 5) εἶναι σοφοὶ, ἐμωράν-- ϑησαν" χαὶ ἤλλαξαν τὴν δόξαν τοῦ ἀφϑάρτου ϑεοῦ ἐν ὁμοιώματι εἰχόνος ϑαρτοῦ. ἀνθρώπου, χαὶ πετεινῶν, zal τετραπόδων, χαὶ ἑρπετῶν.«

'"Eyzals δὲ τῷ διδάσχοντι, χαὶ »ὡς ἀνοήτους ζη- τοῦντι.« Πρὸς ὃν εἴποιμεν ἄν" τίνας λέγεις τοὺς ἀνοή- τους; Κατὰ γὰρ τὸ ἀχριβὲς, πᾶς φαῦλος ἀνόητός ἔστιν.

') Cfr. edd. 'l'arin. pag. 206. seqq. edd. Spenc. pag. 49. (contra Cels. pag. 155. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XVII. pag. 349. seqq. (pag. 327. not. 10.)

?) Tarinus, omissis reliquis. verbis: Ὅπερ χαὶ ὁ II«vÀog εἰδὼς εἶπε χτλ. 3) Cfr. Deut. XXXII, 21.

5) Cfr. I Cor. I, 27. 5) Rom. I, 22. 23.

OnicENIS OprzRA Tow. XXV. 9

130 OntGENIS

El τοίνυν λέγεις ἀνοήτους τοὺς φαύλους" ἄρα σὺ προς-- ἄγων 1) ἀνθρώπους φιλοσοφίᾳ, «φαύλους ζητεῖς προς- ἄγειν, ἢ ἀστείους; ᾿4λλ: οὐχ oióv τε ἀστείους" ἤδη γὰρ πεφιλοσοφήχασι. Φαύλους ἄρα" εἰ ?) δὲ φαύλους, ἀνοή-- τους. Καὶ ζητεῖς πολλοὺς προσάγειν τοιούτους φιλοσο-- φίᾳ" καὶ σὺ ἄρα τοὺς ἀνοήτους ζητεῖς. ᾿Εγὼ δὲ χἂν τοὺς οὕτω λεγομένους ἀνοήτους ζητῶ, ὅμοιόν ?) τι ποιῶ, ὡς εἰ xci φιλάνθρωπος ἰατρὸς ἐζήτει τοὺς χάμνοντας, ἕν’ αὐτοῖς προσαγάγοι τὰ βοηϑήματα, zal δώσῃ αὐτούς. El δ᾽ ἀνοήτους λέγεις τοὺς μὴ ἐντρεχεῖς, ἀλλὰ τερατω-- δεστέρους τῶν ἀνθρώπων" ἀποχρινοῦμαξ σοι, ὅτι χαὶ τούτους μὲν χατὰ τὸ δυνατὸν βελτιοῦν πειρῶμαι, οὐ μὴν ἐχ τούτων βούλομαι συστῆσαι τὸ Χριστιανῶν ἄϑροισμα. Ζητῶ γὰρ μᾶλλον τοὺς ἐντρεχεστέρους xci ὀξυτέρους, ὡς δυναμένους παρακπολουϑῆσαι τὴ σαφη- viz τῶν αἰνιγμάτων; χαὶ τῶν μετ ἐπιχρύψεως εἰρη-- μένων ἐν νόμῳ, xci προφήταις, xoi εὐαγγελίοις, ὧν ὡς οὐδὲν ἀξιόλογον περιεχόντων χαταπεφρόνηχας, οὐ βασανίσας τὸν ἐν αὐτοῖς νοῦν, μηδ᾽ εἰσελϑεῖν πειρα- ϑεὶς εἰς τὸ βούλημα τῶν γραψάντων.

e, - ᾿ ' Ng n [SEES Ὅτι ἡ εἷς τὸν χύριον ἡμῶν πίστις μηδὲν χοινὸν ἔχουσα

πρὸς τὴν ἄλογον τῶν ἐϑνῶν δεισιδαίμονα πίστιν,

ἐπαινετή τέ ἔστι χαὶ ταῖς ἀρχῆϑεν κοιναῖς ἐννοίαις ovy—

αγορεύει, Καὶ πρὸς τοὺς λέγοντας, πῶς ?x ϑνητοῦ σώματος ὕντα τὸν ᾿Ιησοῦν ϑεὸν νομίζομεν.

1) Tarin, in textu: προσάγων φιλοσοφίᾳ, in notis: »Lege: προσάγων ἀνϑρώπους φιλοσοφίᾳ.« —. Cfr, ed, nostr. Tom. XVIII. pag. 351. not. 1.

5) Tarin. in textu: εἰ δὲ φαύλους ἀνοήτους, ζητεῖς z1À., in notis; ,Lege: εἰ δὲ φαύλους, ἀνοήτους. Καὶ ζητεῖς« χελ.

3) Edd. Spenc. loc. laud. ὅμοιον ποιῷ.

Pnumocarm. Car». XIX. 131

Κεφάλαιον 1) ἐννεαχαιδέχατον. Καὶ πάλιν ἐν τοῖς πρὸ τούτων τοῦ αὐτοῦ Τύμου.

ΠΕΡῚ 3) μὲν οὖν τοῦ ᾿Ἱντινόου, 5 τινος ἄλλου τοι-. oUrOv, εἴτε παρ᾽ «Αϊγυπτίοις, εἴτε παρ Ἕλλησι, πίστις ἐστὶν, (ἵν᾽ οὕτως ὀνομάσω,) ἀτυχής" περὶ δὲ τοῦ Ἰησοῦ ἤτοι δόξασα ἂν εἶναι εὐτυχὴς, ἢ καὶ βεβασανισμένως ξητασμένη, δοχοῦσα μὲν εὐτυχὴς παρὰ τοῖς πολλοῖς, βεβασανισμένως δὲ ἐξητασμένη παρὰ πάνυ ὀλιγωτάτοις. Κἂν λέγω δέ τινα πίστιν εἶναι, ὡς ἂν οἱ πολλοὶ ὀνο- μάσαιεν, εὐτυχῆ" χαὶ περὶ ταύτης ἀναφέρω τὸν λόγον ἐπὶ τὸν εἰδότα ϑεὸν τὰς αἰτίας τῶν ἑχάστῳ μεμερισμέ-

-

voy ἐπιδημοῦντι τῷ βίῳ τῶν ἀνθρώπων. Καὶ Ἕλλη- γὲς δὲ φήσουσι x«i ἐν τοῖς νομιζομένοις εἶναι σοφω-- τάτοις, χατὰ πολλὰ τὴν εὐτυχίαν εἶναι αἰτίαν, οἷον περὶ διδασχάλων τοιῶνδε, zai τοῦ περιπεσεῖν τοῖς χρείτ-- τοσιν. (ὕντων zai τῶν τὰς ἐναντίας αἱρέσεις διδασχόν-- των.) xci περὶ ἀνατροφῆς τῆς 3v βελτίοσι. | IIoÀÀoic γὰρ xci τὰ τῆς ἀνατροφῆς ἐν τοιούτοις γεγένηται, ὡς μηδὲ φαντασίαν ἐπιτραπῆναι τῶν χρειττόνων λαβεῖν" ἀλλ3) ἀεὶ χαὶ ἐχ πρώτης ἡλιχίας ἤτοι ἐν παιδιχοῖς εἶναι ἀχολάστων ἀνδρῶν, ἢ δεσποτῶν, ἢ ἐν ἄλλῃ τινὶ χωλυούσῃη τὴν ψυχὴν ἀναβλέπειν χκαχοδαιμονίᾳ. Τὰς δὲ περὶ τούτων αἰτίας πάντως μὲν εἰχὸς εἶναι Pv τοῖς τῆς προνοίας λόγοις" πίπτειν δὲ αὐτὰς εἰς ἀνθρώπους, οὐκ εὐχερές. "ἔδοξε δέ μοι ταῦτα διὰ μέσου ἐν πα- ρεχβάσει εἰρηχέναι, διὰ τό" »τοσοῦτον ποιεῖ πίστις,

!) In edd. 'Tarini verba: Περὶ μὲν οὖν iA. ad cap. XVIII. pertinent.

?) Cfr. edd. Tarin. pag. 209. seqq. edd. Spenc. pag. 49. (contra Cels. pag. 134. seqq.) coll. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 300. seqq.

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 301. not. 1.

coll. notis Tarini.

9 *

132 OniGENIS

ὁποία δὴ προχατασχοῦσα.« ᾿Εχοὴν γὰρ διὰ τὰς δια- φόρους ἀνατροφὰς εἰπεῖν διαφορὰς τῶν ἐν ἀνθρώποις πίστεων, εὐτυχέστερον ἢ ἀτυχέστερον πιστεύουσι" χαὶ ἐκ τούτου ἀναβῆναι, ὕτι δόξαι ἂν καὶ ἐν τοῖς ἔντρεχε-- στέροις εἷς αὐτὸ τὸ δοχεῖν εἶναι λογιχωτέροις, χαὶ λο- γικώτερον προστίϑεσθϑαι τὰ πολλὰ δόγμασιν, ἡ ὀνομα- ζομένη εὐτυχία χαὶ ἡ λεγομένη ἀτυχία συνεργεῖν. ᾿Δλλὰ γὰρ περὶ τούτων ἅλις.

Tà δ᾽ ἑξῆς τοῦ Κέλσου χατανοητέον, iv oig xci »ἡμῖν φησι πίστιν ποιεῖν προχαταλαβοῦσαν ἡμῶν τὴν ψυχὴν, τὴν περὶ τοῦ ᾿Ιησοῦ τοιάνδε συγκατάϑεσιν.« ᾿ἡληϑῶς γὰρ πίστις ἡμῖν ποιεῖ τὴν τοιαύτην συγχατά-- ϑεσιν. Ὅρα δὲ, εἰ μὴ αὐτόϑεν ἡ πίστις αὐτὴ τὸ ἔπαι-- γνετὸν παρίστησιν, ὅτι πιστεύομεν ἑαυτοὺς τῷ ἐπὶ πᾶσι ϑεῷ, χάριν ὁμολογοῦντες τῷ εἷς τοιαύτην πίστιν ὁδηγῷ, χαὶ λέγοντες αὐτὸν οὐχ ἀϑεεὶ τὸ τοιοῦτον τετολμηχέναι xci ἠνυχέναι" πιστεύομεν δὲ zal ταῖς προαιρέσεσι τῶν γραψάντων τὰ εὐαγγέλια, καταστοχαζόμενοι τῆς εὐλα- βείας αὐτῶν χαὶ τοῦ συνειδότος ἐμφαινομένων τοῖς γράμμασιν, οὐδὲν νόϑον καὶ χυβευτικὸν zal πεπλασμέ-- γον χαὶ πανοῦργον ἐχόντων. Καὶ γὰρ παρίσταται ἡμῖν, ὅτι οὐκ ἂν ψυχαὶ, μὴ μαϑοῦσαι τὰ τοιαῦτα, ὁποῖα διδάσκει ἡ παρ LÀÀmot πανοῦργος σοφιστείαᾳ, πολλὴν ἔχουσα τὴν πιϑανότητα, χαὶ τὴν ὀξύτητα, χαὶ ἡ àv τοῖς διχαστηρίοις χαλινδουμένη δητοριχὴγ) οὕτω πλάσαι οἷοί T ἦσαν πράγματα, δυνάμενα ἀφ᾽ ἑαυτῶν ἔχειν τὸ πρὸς πίστιν, χαὶ τὸν ἀνάλογον τῇ πίστει βίον ἀγωγόν. Οἶμαι δὲ καὶ τὸν Ἰησοῦν διὰ τοῦτο βεβουλὴῆ-- σϑαι διδασκάλοις τοῦ δόγματος χρῆσϑαι τοιούτοις, ἵνα μηδεμίαν. μὲν ἔχη χώραν ὑπόνοια πιϑανῶν σοφισμά-- των" λαμπρῶς δὲ τοῖς συνιέναι δυναμένοις ἐμᾳφαίνη- ται, ÜrL τὸ ἄδολον τῆς προαιρέσεως τῶν γραψάντων, ἐχούσης πολὺ 10, (iv οὕτως ὀνομάσω,) ἀφελὲς, ἠξιώϑη ϑειοτέρας δυνάμεως) πολλῷ μᾶλλον ἀνυούσης, ἤπερ ἀνύειν δύνασθαι δοκεῖ περιβολὴ λόγων, καὶ λέξεων

PuuocAaria. Car. XIX. 133

σύνϑεσις, χαὶ μετὰ διαιρέσεων zal τεχνολογίας 'EAAQ- γικῆς ἀχολουϑία.

Ὅρα δὲ, εἰ μὴ τὰ τῆς πίστεως ἡμῶν, ταῖς χοιναῖς ἐννοίαις ἀχρῆϑεν συναγορεύοντα, μετατίϑησι τοὺς εὐγνο- μόνως ἀχούοντας τῶν λεγομένων. El γὰρ xci ἡ δια- στροφὴ δεδύνηται, πολλῆς αὐτὴ χατηχήσεως συνὰγο-- οευούσης, τοῖς πολλοῖς ἐμφυτεῦσαι τὸν περὶ ἀγαλμά- των λόγων ὡς ϑεῶν, xci!) τὸ περὶ τῶν γενομένων ix χουσοῦ, χαὶ ἀργύρου, χαὶ ἐλέφαντος, καὶ λίϑου ὡς προσχυνήσεως ἀξίων" ἀλλ ἡ χοινὴ ἔννοια ἀπαιτεῖ ἐν- νοεῖν, ὅτι 0 ϑεὸς οὐδαμῶς ἐστιν ὕλη φϑαρτὴ, οὐδὲ τι- μᾶται ἐν ἀψύχοις ὕλαις ὑπὸ ἀνθρώπων μορφούμενος, ὡς xcT εἰχόνα ἢ τινα σύμβολα ἐκείνου γιγνομέναις. “ιόπερ εὐθέως λέγεται τὰ περὶ ἀγαλμάτων, 0n?) οὐκ εἰσὶ ϑεοί" χαὶ τὰ πεοὶ τῶν τοιούτων δημιουργημάτων, ὅτι οὐκ ἔστι συγχριτὰ πρὸς τὸν δημιουργόν" ὀλίγα τὲ περὶ τοῦ ἐπὶ πᾶσι ϑεοῦ δημιουργήσαντος, καὶ συνέ- χοντος zal χυβερνῶντος τὰ ὅλα. Καὶ εὐθέως ὡσπερεὶ τὸ συγγενὲς ἐπιγνοῦσα ἡ λογικὴ ψυχὴ, ἀποῤῥίπτει μὲν ἃ τέως ἐδόξαζεν εἶναι ϑεοὺς, φίλτρον δ᾽ ἀναλαμβάνει φυσιχὸν τὸ πρὸς τὸν χτίσαντα, xci διὰ τὸ πρὸς ἐχεῖ--

vov (φίλτρον, ὑπεραποδέχεται χαὶ τὸν ταῦτα πρῶτον

πᾶσι τοῖς ἔϑνεσι παραστήσαντα ÓU ὧν κατεσχεύασε μα--

ϑητῶν" oUg ἐξέπεμψε μετὰ ϑείας δυνάμεως xol ἐξου-- σίας χηρύξαι τὸν περὶ τοῦ ϑεοῦ χαὶ τῆς βασιλείας αὐ-- τοῦ λόγον.

᾿Επεὶ δ᾽ ἐγχαλεῖ ἡμῖν, οὐκ οἶδ᾽ ἤδη ὁποσάκις, περὶ »τοῦ ᾿Ιησοῦ, ὅτι ἐκ ϑνητοῦ σώματος ὄντα, ϑεὸν vout- ζομεν, χαὶ iv τούτῳ ὅσια δρᾷν δοκοῦμεν" “ περισσὸν μὲν τὸ ἔτι πρὺς τοῦτο λέγειν" πλείονα γὰρ ἐν τοῖς

1) Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 303. not, 11.

3) Cfr. I1 Regg. XIX, 18. I Chron. XVI, 26. Psalm. CXV, 4. (CXIH, 12) CXXXV, 15. (CXXXIV.) Sap. Sal. XV, 8. Jesai. XXXVII, 19. Jerem. 1I], 11. XVI, 19. et Act. XIX, 26.

134 OniGENIS

ἀνωτέρω λέλεχται. Ὅμως δὲ ἴστωσαν οἱ ἐγχαλοῦντες, ὅτι ὃν μὲν νομίζομεν x«i πεπείσμεϑα ἀρχῆϑεν εἶναι ϑεὸν, καὶ υἱὸν ϑεοῦ, οὗτος ὃ αὐτολόγος ἐστὶ, χαὶ ἡ αὐτοσοφία, καὶ ἡ αὐτοαλήϑεια"' τὸ δὲ ϑνητὸν αὐτοῦ σῶμα, χαὶ τὴν ἀνθρωπίνην ἐν αὐτῷ ψυχὴν, τῇ πρὸς ἐχεῖνον οὐ μόνον κοινωνίᾳ, ἀλλὰ καὶ ἑνώσει καὶ ἀνα-- χράσει, τὰ μέγιστά φαμεν προσειληφέναι, καὶ τῆς ἐχεί- yov ϑειότητος χεχοινωνηκπότα εἷς ϑεὸν μεταβεβηχέναι. ") ᾿Εὰν δέ τις προσχόπτῃ χαὶ περὶ τοῦ σώματος αὐτοῦ ταῦϑ' ἡμῶν λεγόντων" ἐπιστησάτω τοῖς ὑπὸ τῶν 'EÀl- λήνων λεγομένοις περὶ τῆς τῷ ἰδίῳ λόγῳ ἀποίου ὕλης, ποιότητας ἀμφισχομένης, ὁποίας ὁ δημιουργὸς βούλε- ται αὐτῇ περιτιϑέναι, xci πολλάχις τὰς μὲν προτέρας ἀποτιϑεμένης, κρείττονας δὲ καὶ διαφόρους ἀναλαμβα- γούσης. El γὰρ ὑγιῆ τὰ τοιαῦτα, τί ϑαυμαστὸν. τὴν ποιότητα τοῦ ϑγητοῦ κατὰ τὸν ᾿Ιησοῦν σώματος προ-- voíc ϑεοῦ βουληϑέντος, μεταβαλεῖν 3) εἰς αἰϑέριον καὶ ϑείαν ποιύτητα;

Οὐχ ὡς διαλεχτιχὸς μὲν οὖν εἶπεν ὃ Κέλσος, πα- ραβάλλων τὰς ἀνθρωπίνας τοῦ ᾿Ιησοῦ σάρχας χρυσῷ, x«l ἀργύρῳ, χαὶ λίϑῳ, ὅτι αὗται ἐχείνων «φϑαρτότεραι. lloóg γὰρ τὸν ἀχριβῆ λόγον, οὔτ᾽ ἄφϑαρτον ἀφϑάρτου ἀφϑαρτότερον᾽ οὔτε. φϑαρτὸν φϑαρτοῦ φϑαρτότερον. "ALE εἰ ἄρα φϑαρτότερον, ὅμως δὲ καὶ πρὸς τοῦτο φή-- σομεν, ὅτι εἴπεο δυνατὸν ἀμείβειν ποιότητας τὴν Uzt0- χειμένην πάσαις ποιότησιν ὕλην" πῶς οὐ δυνατὸν καὶ τὴν σάρχᾳ τοῦ ᾿Ιησοῦ ἀμείψασαν ποιότητας γεγονέναι τοιαύτην, ὁποίαν ἐχρὴν εἶναι τὴν ἐν αἰϑέρι χαὶ τοῖς ἀνωτέρω αὐτοῦ. τόποις πολιτευομένην.. οὐχ ἔτι ἔχουσαν τὰ τῆς σαρχιχῆς ἀσϑενείας ἴδια, καὶ ἅτινα μιαρώτερα

!) Tarinus non male: μεταβεβληχέγαι. --- Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. pag. 305. not. 7.

7) Tarin. in textu: μεταβαλεῖν. in notis: ,Philoc. Mscr., Hoeschel. teste: uereAegeiv.«

PuiLocAriA. Gap. XX, 135

ὠνύμασεν ὁ Κέλσος; Οὐδὲ τοῦτο φιλοσόφως ποιῶν" τὸ γὰρ κυρίως μιαρὸν, ἀπὸ καχίας τοιοῦτόν ἐστι. «Ῥύ- σις δὲ σώματος οὐ μιαρά" οὐ γὰρ ἣ φύσις σώματός ἔστι, τὸ γεννητιχὸν τῆς μιαρότητος ἔχει τὴν zazíay.

Πρὸς τοὺς λέγοντας, μὴ διὰ τὸν ἄνθρωπον. ἀλλὰ διὰ

τὰ ἄλογα ζῶα γεγονέναι τὸν ἅπαντα χόσμον, καὶ τοὺς

ἀνθρώπους: ἐπεὶ ἀπονώτερον ἡμῶν τὰ ἄλογα ζῇ, χαὶ

ὅτι σοφώτερα ἡμῶν ὄντα, ϑεοφιλὴ τέ ἐστι, zai ἔννοιαν

ἔχει ϑεοῦ, χαὶ προγινώσχει τὰ μέλλοντα. Ἔν oig χαὶ

χατὰ μετεμψυχώσεως, καὶ περὶ οἱωνιστιχῆς, x«l τῆς χατ αὐτὴν ἀπάτης.

Κεφάλαιον 1) εἰχοστόν. 'Ez τοῦ Τόμου τετάρτου χατὰ Κέλσου.

Met&?) ταῦτά φησιν" »᾽4λλ ὅπως μὴ περὶ μό-- γὼ» Ιουδαίων, (οὐ γὰρ τοῦτο λέγω,) ἀλλὰ περὶ τῆς ὅλης φύσεως, ὅπερ ἐπηγγειλάμην, 5) ὁ λόγος ἦ᾽ σαφές: στερον ἐμφανιῶ τὰ προειρημένα." Τίς δ᾽ οὐκ ἂν τού- τοις ἐντυγχάνων μέτριος, χαὶ αἰσϑανόμεγος τῆς ἀνϑρω-- πένης ἀσϑὲνείας, οὐκ ἂν ἀχϑεσϑείη τὸ ἐπαχϑὲς τοῦ περὶ ὅλης τῆς φύσεως ἐπαγγειλαμένου ἀποδοῦναι λό-- yov, sei ἀλαζονευσαμένου ὁμοίως ἣ ἐτόλμησεν ἐπιγρά- peu ἐπιγραφῇ τοῦ βιβλίου; Ἴδωμεν δὴ τίνα ἐστὶ τὰ, ἃ περὶ ὕλης τῆς φύσεως ἐπαγγέλλεται λέξειν, καὶ τίνα ἐμφανίσειν.

1) In. edd. Tarini hic demum incipit cap. XIX. et

sic porro.

3) Cfr. edd. Tarin. pag. 216. seqq. edd. Spenc. pag. 49. (contra Cels. pag. 212. seqq.) coll. ed. nostr. Tom. XIX, pag. 111. seqq.

3) Tarinus: ταῦτά φησι, δηλονόιι 0 Κέλσος. ^) Tarinus: ἐπηγγείλαμεν.

136 ORIGENIS

zha πολλῶν δ᾽ ἑξῆς ἐγκαλεῖ ἡμῖν, ὡς τῷ ἀνθρώπῳ φάσχουσι πάντα πεποιηχέναι τὸν ϑεόν. Καὶ βούλεται ἐκ τῆς περὶ τῶν ζώων ἱστορίας, x«i τῆς ἐμφαινομένης αὐτοῖς ἀγχινοίας δεικνύναι, οὐδὲν μᾶλλον ἀνθρώπων, ἢ τῶν ἀλόγων ζώων ἕνεχεν γεγονέναι τὰ πάντα. Καὶ δοχεῖ μοι ὅμοιόν τι εἰπεῖν τοῖς διὰ τὸ πρὸς τοὺς μι-- σομένους ἔχϑος χατηγοροῦσιν αὐτῶν, ἐφ᾽ οἷς οἱ φίλτα-- τοι αὐτῶν ἐπαινοῦνται. Ὥσπερ γὰρ ἐπὶ τούτων τυφλοῖ τὸ ἔχϑος πρὸς τὸ μὴ ovvogGy, ὅτι χαὶ φιλτάτων χατη- γοροῦσι, δὲ ὧν καχῶς λέγειν νομίζουσι τοὺς Py9ooUg* τὸν αὐτὸν τρόπον xal ó Κέλσος συγχυϑεὶς τὸν λο- γισμὸν, οὐχ ἑώραχεν, ὅτι χαὶ τῶν ἀπὸ τῆς Στοᾶς qu- λοσύφων χατηγορεῖ, ὡς") οὐ χακῶς προταττόντων τὸν ἄνϑρωπον; καὶ ἁὡπαξαπλῶς τὴν λογιχὴν φύσιν, πάν-- των τῶν ἀλόγων: xci διὰ ταύτην λεγόντων προηγου-- μένως τὴν πρόνοιαν πάντα πεποιηχέναι. Καὶ λόγον μὲν ἔχει τὰ λογιχὰ, ἅπερ ἐστὶ προηγούμενα, παίδων γεννωμένων" τὰ δ᾽ ἄλογα. καὶ τὰ ἄψυχα χωρίου 5) συγχτιζομένου τῷ παιδίῳ. Καὶ ἡγοῦμαί γε, ὅτε ὥσπερ ἐν ταῖς πόλεσιν οἱ 'προνοούμενοι τῶν ὠνίων ζαὶ τῆς ἀγορᾶς, δὲ οὐδὲν ἄλλο προνοοῦνται ἢ διὰ τοὺς ἀν-- ϑρώπους, παραπολαύουσι δὲ τῆς δαψιλείας χαὶ κύνες, x«i ἄλλα τῶν ἀλόγων" οὕτως ἡ πρόνοια τῶν μὲν λογι- xà» προηγουμένως προνοεῖ, ἐπηχολούϑησε δὲ τὸ xal τὰ ἄλογα. ἀπολαύειν τῶν Óv ἀνθρώπους γινομένων. Καὶ ὥσπερ ἁμαρτάνει ὁ λέγων τοὺς ἀγορανόμους προ-- νοεῖν οὐ μᾶλλον τῶν ἀνθρώπων, ἢ τῶν χυνῶν, ἐπεὶ xal οἱ κύνες παραπολαύουσι τῆς δαψιλείας τῶν ὠνίων" οὕτω πολλῷ μᾶλλον Κέλσος, καὶ οἱ τὰ αὐτὰ φρονοῦν- τες αὐτῷ ἀσεβοῦσιν εἰς. 10» προνοοῦντα τῶν λογιχῶν ϑεὸν, φάσκοντες μὴ μᾶλλον ἀνϑρώποις γίνεσϑαι ταῦτα

!) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 113. not. 3. 3) Cfr. ed. nostr. Tom, XIX. pag. 113. not. 8. coll. 6.

PunocAra. Car. XX, 137

πρὺς τροφὴν. ἢ τοῖς φυτοῖς, δένδροις τε, zal πόαις, χαὶ ἀχάνϑαις.

Οἴεται γὰρ πρῶτον μὲν »μὴ ἔργα ϑεοῦ εἶναι βρον-- τὰς, χαὶ ἀστραπὰς, καὶ ὑετούς" « ἤδη σαφέστερον Ἔπι-- χουρίζων" δεύτερον δέ φησιν" »ὕτι; εἰ zc διδοίη τις ταῦτα ἔργα εἶναι ϑεοῦ, οὐ μᾶλλον ἡμῖν τοῖς ἀνϑρώ-- ποις ταῦτα γίνεται πρὸς τροφὴν, ἢ τοῖς φυτοῖς, δέν-- δροις τε, χαὶ πόαις, καὶ ἀχάνϑαις" "“ συντυχιχῶς διδοὺς xui οὐ χατὰ πρόνοιαν, ὡς ἀληϑῶς ᾿Επιχούρειος, ταῦτα συμβαίνειν. El γὰρ οὐ μᾶλλον ἡμῖν, ἢ φυτοῖς, χαὶ δένδροις, χαὶ πόαις, καὶ ἀχάνϑαις, ταῦτ᾽ ἔστι χρήσιμα" δῆλον, ὅτι οὐδ᾽ ἀπὸ προνοίας ταῦτ᾽ ἔρχεται" ἢ ἀπὸ προνοίας οὐ μᾶλλον ἡμῶν προνοουμένης, ἢ δένδρων, zai πόας, καὶ ἀχάνϑης. ᾿Ἐχάτερον δ᾽ αὐτόϑεν ἀσεβές" χαὶ τὸ τοῖς τοιούτοις ἀντιλέγειν, ἵστάμενον πρὸς τὸν ἀσέβειαν ἡμῖν ἐγκαλοῦντα, εὔηϑες. Παντὶ γὰρ δῆλον, ἐχ τῶν εἰρημένων, τίς ὁ ἀσεβής. Εἶπά φησιν, ὅτι »χκἂν ταῦτα λέγῃς ἀνθρώποις. φύεσϑαι, δηλονότι τὰ φυτὰ, zai δένδρα, zai πόας, καὶ ἀχάνϑας" τί μᾶλλον αὐτὰ ἀνθρώποις φήσεις φύεσϑαι, ἢ τοῖς ἀλόγοις ζώοις τοῖς ἀγριωτάτοις; Σαφῶς οὖν λεγέτω ὃ Κέλσος, ὅτι ἡ το-- σαύτη τῶν ἐπὶ γῆς φυομένων διαφορὰ οὐ προνοίας ἐστὶν ἔργον᾽ ἀλλὰ συντυχία τις ἀτόμων τὰς τοσαύτας ποιύτητας πεποίηχε" xal κατὰ συντυχίαν τὰ ") τοσαῦτα εἴδη φυτῶν, χαὶ δένδρων, καὶ πόας, παραπλήσιά ἔστιν ἀλλήλοις" χαὶ ὅτε οὐδεὶς λόγος τεχνικὸς ὑπέστησεν αὐτὰ, οὐδ᾽ ἀπὸ γοῦ ἔχει τὴν ἀρχὴν πάντα ϑαυμασμὸν ὑπερ-- βεβηκότος. ᾿Αλλ ἡμεῖς, οἱ τῷ ταῦτα χτίσαντι μόνῳ ϑεῷ ἀναχείμενοι Χριστιανοὶ, χαὶ ἐπὶ τούτοις χάριν οἴδαμεν τῷ zal τούτων δημιουργῷ, ὅτι ἡμῖν τηλιχαύ- τὴν ἑστίαν ηὐτρέπισε, xci Óv ἡμᾶς τοῖς δουλεύουσιν ἡμῖν ζώοις" »6?) ἐξανατέλλων χόρτον τοῖς χτήνεσι, καὶ

!) Deest τά in edd. Spenc. ?) Cfr. Psalm. CIV, 14, 15. (CIII.)

138 OniIGENIS

- ΕΣ

χλόην τὴ δουλείᾳ τῶν ἀνθρώπων, τοῦ ἐξαγαγεῖν ἄρτον ἐκ τῆς γῆς" καὶ ἵν οἶνος εὐφραίνῃ καρδίαν ἀνθρώπου, χαὶ ἱλαρύνηται. πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ, καὶ ἄρτος στηρίζη χαρδίαν ἀνθρώπου.« El δὲ καὶ τοῖς ἀγριωτάτοις τῶν ζώων τροφὰς χατεσχεύασεν, οὐδὲν ϑαυμαστόν'" zai ταῦτα γὰρ τὰ ζῶα χαὶ ἄλλοι τῶν φιλοσοφησάντων εἰρήχασι γυμνασίου ἕνεχεν γεγονέναι τῷ λογιχῷ ζώφ. «Puoi δέ που τῶν καϑ' ἡμᾶς τις σοφῶν" su!) εἴπης, τί τοῦτο; ἢ εἰς τί τοῦτο; Πάντα γὰρ εἷς χρείαν αὐτῶν ἔχτισται. Καὶ μὴ εἴπης" τί τοῦτο, ἢ εἰς τί τοῦτο; Πώντα γὰρ ἐν καιρῷ αὐτῶν ζητηϑήσεται."

Ἑξῆς τούτοις ὁ Κέλσος, ϑέλων μὴ μᾶλλον ἡμῖν τὴν πρόνοιαν πεποιηχένγαι τὰ φυόμενα ἐπὶ γῆς, ἢ τοῖς τῶν ζώων ἀγριωτάτοις, φησίν" »ἡμεῖς μέν γε χάμνον- τὲς καὶ προσταλαιπωροῦντες, μόλις καὶ ἐπιπόνως τρε- φόμεϑα: τοῖς δ᾽ ἄσπαρτα καὶ ἀνήροτα πάντα φύονται" οὐχ ὁρῶν, ὅτι πανταχοῦ τὴν ἀνθρωπίνην σύνεσιν γυ-- μνάζεσϑαι βουλόμενος ὁ ϑεὸς, ἵνα μὴ μένῃ ἀργὴ καὶ ἀνεπινόητος τῶν TtyVOV, πεπυίηκε τὸν ἔνϑρωπον in δεῆ᾽ ἵνα δ αὐτὸ τὸ ἐπιδεὲς αὑτοῦ ἀναγχασϑῇ εὑρεῖν τέχνας, τινὰς μὲν διὰ τὴν τροφὴν, ἄλλας δὲ διὰ τὴν σχέπην. Καὶ γὰρ χρεῖττον ἣν τοῖς μὴ μέλλουσε τὰ ϑεῖα ζητεῖν, zal φιλοσοφεῖν; τὸ ἀπορεῖν, ὑπὲρ τοῦ τῇ συνέσει χρήσασϑαι πρὸς εὕρεσιν τεχνῶν" ἥπερ dx τοῦ εὐπορεῖν, πώντη τῆς συνέσεως ἀμελεῖν. Ἢ τῶν κατὰ τὸν βίον γοῦν χρειῶν ἀπορία συνέστησε τοῦτο μὲν γεωργιχὴν, τοῦτο δὲ ἀμπελουργικὴν, τοῦτο δὲ τὰς περὶ τοὺς χήπους τέχνας, τοῦτο δὲ τεκτονιχὴν χαὶ χαλχευτι-- χὴν, ποιητιχὰς ἐργαλείων ταῖς ὑπηρετουμέναις τέχναις τὰ πρὸς τροφήν. Ἢ δὲ τῆς σχέπης ἀπορία τοῦτο μὲν ὑφαντιχὴν, τὴν μετὰ τὴν ξαντιχὴν; καὶ τὴν νηστικὴν εἰσήγαγε τοῦτο δὲ οἰχοδομιχήν" x«t οὕτως ἀναβέβη--

1) Cfr. Sap. Sirac. XXXIX, 21. coll. 16. 17. (Ec-

clesiastic.)

PuirocArLia. Cap. XX. 139

χεν ἡ σύνεσις xol ἐπὶ τὴν ἐρχιτεχτονιχήν. Ἢ δὲ τῶν χρειῶν ἔνδεια πεποίηκε zal τὰ ἐν ἑτέροις τόποις ytv- γώμενα φέρεσϑαι διὰ ναυτικῆς χαὶ κυβερνητικῆς πρὸς τοὺς μὴ ἔχοντας ἐκεῖνα" ὥστε zal τούτων ἕνεχεν ϑαυ- μάσαι τις ἂν τὴν πρόνοιαν, συμφερόντως παρὰ τὰ ἄλογα ζῶα ἐνδεὲς ποιήσασαν τὸ λογικόν. Τὰ μὲν γὰρ ἄλογα ἑτοίμην ἔχει τὴν τροφὴν, ἅτε οὐδ᾽ ἀφορμὴν πρὺς τέχνας ἔχοντα. Καὶ φυσικὴν δ᾽ ἔχει τὴν σχέπην" τετρίχωται γὰρ, ἢ ἐπτέρωται, ἢ πεφολίδωται, ἢ ὠστρά-- χωται. !)

Ἑξῆς) δὲ τούτοις ἑαυτῷ ἀνϑυποφέρει τὰ ὡς ὑπὲρ ἀνθρώπων λεγόμενα, ὅτι δὲ αὐτοὺς τὰ ἄλογα ζῶα δε-- δημιούργηται, χαΐ φησιν, ὅτι »εἴ τις ἡμᾶς λέγοι ἄρ-- χοντας τῶν ζώων, ἐπεὶ ἡμεῖς τὰ 3) ἄλλα ζῶα ϑηρῶμέν τε χαὶ δαινύμεθα: φήσομεν, ὅτι τί Ó οὐχὶ μᾶλλον ἡμεῖς δὲ ἐχεῖνα γεγόναμεν, ἐπεὶ ἐχεῖνα ϑηρᾶται ἡμᾶς, xci ἐσϑίει; ᾿Δλλὰ χαὶ ἡμῖν μὲν ἀρκύων χαὶ ὅπλων δεῖ, χαὶ ἀνθρώπων πλειόνων βοηϑῶν, χαὶ κυνῶν, χατὰ τῶν ϑηρευομένων" ἐχείνοις Ó αὐτίχα χαὶ χαϑ' αὑτὰ ἡ φύσις ὅπλα δέδωχεν, *) εὐχερῶς ἡμᾶς ὑπάγουσα ἐκχεί- vois. Καὶ ἐνταῦϑα δὲ ὁρᾷς, τίνα τρύπον ἢ σύνεσις μέγα βοήϑημα ἡμῖν δέδοται, xci παντὸς ὕπλου χρεῖτ-- Toy, οὗ δοχεῖ ἔχειν τὰ ϑηρία. Ἡμεῖς γοῦν οὗ πολλῷ τῷ σώματι τῶν ζώων ἀσϑενέστεροι, τινῶν δὲ καὶ εἰς ὑπερβολὴν βοαχύτεροι, χρατοῦμεν διὰ τὴν σύνεσιν τῶν ϑηρίων, xal τοὺς τηλιχούτους ἐλέφαντας ϑηρεύομεν, τὰ μὲν πεφυχότα τιϑασσεύεσϑαι ὑποτάσσοντες τῇ ἡμε--

1) De verbis in. edd, Tarini frustra. desideratis. cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 118. not. 2.

5) Cfr. edd. Tarini pag. 222. seqq. edd. Spenc. pag. 49. (contra Cels. pag. 215. seqq.) coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 119. seqq.

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 119. not. 7.

*) Tarin. in textu: δέδωχεν εὐχερεῖν, ἡμᾶς z1A., in notis: ;Lege: δέδωχεν, εὐχερῶς ἡμᾶς« z12. — Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 120. not. 3.

140 ORIGENIS x

«€ , ^ - U , » ^ τέρᾳ ἡμερότητι" χατὰ δὲ τῶν μὴ πεφυχότων, ἢ μὴ

, t€ - - δοχούντων ἡμῖν χρείαν παρέχειν ἐκ τῆς τιϑασσείας, οὕτω μετὰ τῆς ἡμετέρας ἱστάμεθα ἀσφαλείας, ὥστε, er * , » ^ - ote uiv βουλόμεθα, ἔχομεν τὰ τηλιχαῦτα ϑηρία κατα-- χεχλεισμένα" ὅτε δὲ χρήζομεν τροφῆς τῆς ἀπὸ τῶν σω- μάτων αὐτῶν, οὕτως αὐτὰ ἀναιροῦμεν, ὡς χαὶ τὰ μὴ

- .- - Υ , - - ^ ἄγρια τῶν ζώων. “]οὔλα οὖν πάντα τοῦ λογιχοῦ ζώου χαὶ τῆς φυσικῆς αὐτοῦ συνέσεως χατεσχεύασεν ὃ δη-

, ^ 3 E ru - , » puovoyóg. Καὶ εἰς ἄλλα μὲν χυνῶν χρήζομεν, φέρ᾽ ti- - . », » - » atv, εἷς qvuiaznv ποιμνίων, ἡ βουχολίων, r αἰπολίων, ἢ οἰκιῶν" slg ἄλλα δὲ βοῶν, oiov εἷς γεωργίαν" εἷς ἄλλα δ᾽ ὑποζυγίοις χγρώμεϑα, ἢ ἀχϑοφόροις. Οὕτως εἷς γυμνάσιον τῶν τῆς ἀνδρείας ἐν ἡμῖν σπερμάτων δεδόσϑαι ἡμῖν λέγεται τὸ λεόντων, χαὶ ἄρχτων, παρ- δάλεών τὲ χαὶ συῶν, χαὶ τὸ τῶν τοιούτων γένος.

Εἶτα λέγει πρὸς τὸ τῶν αἰσϑανομένων τῆς ἑαυτῶν ὑπεροχῆς ἀνθρώπων γένος, ἣν ὑπερέχει τῶν ἀλόγων er e ^ e «- - € L3 ^ t - ζώων, ὅτι »πρὸς 0 ὑμεῖς φατε, ὡς ὁ ϑεὸς ὑμῖν δέδω-- ztv αἷρεῖν τὰ ϑθϑηρία δύνασθαι, καὶ καταχρήσασθαι" ἐροῦμεν, ὅτι, (ὡς &iz0g,) πρὶν πόλεις εἶναι καὶ τέχνας, χαὶ τοιαύτας ἐπιμιξίας, xci ὕπλα, καὶ δίχτυα, ἄνϑρω- ποι μὲν ὑπὸ ϑηρίων ἡρπάζοντο καὶ ἠσϑίοντο, ϑηρία δ᾽ ὑπ ἀνθρώπων ἥκιστα ἡλίσχετο.ι« Ὅρα δὲ πρὸς ταῦτα, ὅτι εἰ χαὶ αἱροῦσιν ἄνϑρωποι ϑηρία, καὶ ϑηρία &v- ϑρώπους ἁρπάζει" πολλή ἔστι διαφορὰ τῶν συνέσει χρατούντων παρὰ τὰ ἀγριότητι χαὶ ὠμότητι περιγινό-- μενα τῶν οὐ χρωμένων τῇ συνέσει πρὸς τὸ μηδὲν ὑπὸ ϑηρίων παϑεῖν. Τὸ δέ: »πρὶν πόλεις εἶναι καὶ τέχνας

N , t 2 τ f :* xci τοιαύτας ἐπιμιξίας" « ἐπιλελησμένου οἶμαι ξέναι ὧν ἀνωτέρω προεῖπεν' ὡς »ἀγενήτου ὄντος τοῦ κόσμου, χαὶ ἀφϑάρτου, x«i μόνων τῶν ἐπὶ γῆς καταχλυσμοὺς χαὶ ἐχπυρώσεις πασχόντων, xal οὐ πάντων ἅμα τού--

, c » t1 - τοις περιπιπτόντωνγν.« Ὥς οὐχ ἔστιν οὖν τοῖς ἀγένητον ὑφισιάνουσι τὸν κόσμον, ἀρχὴν αὐτοῦ εἰπεῖν" οὕτως

γ»φρι , e» , - τ , »0* οὐδὲ χρόνον, ὅτ᾽ οὐδαμῶς ἦσαν πόλεις, οὐδὲ τέχναι

PnuroCALIA. Car. XX. 141

πω εὕρηντο. ᾿Αλλ ἔστω καὶ ταῦτα ἡμῖν uiv συνᾳδόν- τως αὐτῷ συγχωρεῖν, αὑτῷ δὲ x«i τοῖς ἀνωτέρω ὑπ᾽ αὐτοῦ λελεγμένοις οὐχέτι" τί οὖν τοῦτο πρὸς τὸ πάν- τως χαταρχὰς τοὺς μὲν ἀνθρώπους ὑπὸ ϑηρίων ἁρπά- ζεσϑαι καὶ ἐσϑίεσϑαι, μηχέτι δὲ χαὶ τὰ ϑηρία ὑπ᾽ ἀν- ϑρώπων ἁλίσχεσϑαι; Εἴπερ γὰρ χατὰ πρόνοιαν ὁ “ύς- μος γεγένηται, χαὶ ϑεὸς ἐφέστηκε τοῖς ὅλοις" ἀναγκαῖον ἦν τὰ ζώπυρα τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων ἀρξάμενα ὑπό τινα γεγονέναι φρουρὰν τὴν ἀπὸ χρειττόνων, ὥστε zar ἀρχὰς ἐπιμιξίαν γεγονέναι τῆς ϑείας φύσεως πρὸς τοὺς ἀνθρώπους. “Ἵπερ zal ὃ ᾿Ασχραῖος ποιητὴς ἐν- νοῶν εἶπε'

Ξυναὶ}) γὰρ τότε δαῖτες ἔσαν, ξυνοὶ δὲ ϑόωχοι

᾿ϑανάτοισι ϑεοῖσι χαταϑνητοῖς τ ἀνθρώποις.

Καὶ ὃ ϑεῖος δὲ χατὰ ΠΙωῦσέα λόγος εἰσήγαγε τοὺς πρώτους ἀνθρώπους ἀχούοντας ϑειοτέρας φωνῆς. καὶ χρησμῶν, χαὶ ὁρῶντας ἔσϑ' Ore zal ἀγγέλων ϑεοῦ ἐπι- δημίας γεγενημένας πρὸς αὐτούς. Καὶ γὰρ εἰχὸς, ἐν ἀρχὴ τοῦ χόσμου ἐπὶ πλεῖον βεβοηϑῆσϑαι τὴν ἀνθρώ- πων φύσιν" ἕως, προχοπῆς γενομένης sig σύνεσιν, zai τὰς λοιπὰς ἀρετὰς, χαὶ τὴν εὕρεσιν τῶν τεχνῶν, δυνη- ϑῶσι χαὶ χαϑ' ἑαυτοὺς ζῆν, οὐ χρήζοντες ἀεὶ ἐπιτρο-- πευόντων, καὶ οἰχονομούντων αὐτοὺς μετὰ παραδόξου ἐπιφανείας τῶν ὑπηρετουμένων τῷ τοῦ ϑεοῦ βουλή-- ματι. ᾿Αχόλουϑον δὲ τούτοις T0' »ψεῦδος εἶναι. ὅτι z«T ἀρχὰς ἄνϑρωποι μὲν ὑπὸ ϑηρίων ἡρπάζοντο, χαὶ ἠσϑίοντο, θηρία δ' óm ἀνθρώπων ἥκιστα ἡλίσχετο.« Ἔκ δὴ τούτων φανερὸν, ὅτι ψεῦδος x«i τὸ ὑπὸ τοῦ Κέλσου οὕτως λεγόμενον" »ὥστε ταύτῃ γε ὁ ϑεὸς τοὺς ἀνθρώπους μᾶλλον τοῖς ϑηρίοις ὑπέβαλεν.« Οὐ γὰρ ὑπέβαλε τοὺς ἀνθρώπους τοῖς ϑηρίοις ὁ ϑεὸς, ἀλλὰ τῇ συνέσει τῶν ἀνθρώπων ἁλωτὰ δέδωχεν εἶναι τὰ ϑηρία,

.) Cfr. Hesiodi fragmenta incertae sedis, ed, Goett- ling. pag. 231.

142 OnIGEN!S

χαὶ ταῖς ἀπὸ συνέσεως ὑφισταμέναις χατ' ἐχείγων τέ- γναις. Οὐ γὰρ ἀϑεεὶ ἐμηχανήσαντο σφίσιν αὐτοῖς οἱ ἄνθρωποι σωτηρίαν 1") ἀπὸ τῶν ϑηρίων, καὶ τὴν xaT ἐχείνων ἐπιχράτειαν. Οὐχ ὁρῶν δ᾽ ὁ γεννάδας, ὕσων φιλοσύφων τὴν πρόνοιαν εἰσαγόντων, χαὶ διὰ τὰ λογικὰ πάντα ποιεῖν αὐτὴν λεγόντων, συναγαιρεῖ, (τὸ ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ.) χρή- ciue δόγματα τῇ Χριστιανῶν κατὰ ταῦτα πρὸς φιλο- σοφίαν συμφωνίᾳ" οὐδ᾽ ὅση βλάβη χωλυτιχὴ γένεται εὐσεβείας ἐς τοῦ παραδέξασϑαι, ὅτι οὐδὲν μυρμήχων, ἢ μελισσῶν διαφέρει ὁ ἄνϑρωπος παρὰ τῷ ϑεῷ, φη- σὶν, ὅτι s& διὰ τοῦϑ' οἱ ἄνϑρωποι διαφέρειν δοκοῦσι τῶν ἀλόγων, ἐπεὶ πόλεις ἤχησαν, xci χρῶνται πολι-- τείᾳ, χαὶ ἀρχαῖς, χαὶ ἡγεμονίαις" τοῦτ᾽ οὐδὲν πρὸς ἔπος ἐστὶ, χαὶ γὰρ ob μύρμηκες zal αἱ μέλισσαι. 5) Πελίσσαις γοῦν ἔστιν ἡγεμὼν, ἔστε Ó' ἀχολουϑία τὲ zal θεραπεία, χαὶ πόλεμοι, χαὶ νίχαι, xal τῶν ἥττω- μένων αἱρέσεις, χαὶ πόλεις καὶ προπόλεις γε; καὶ ἔρ-: yov διαδοχὴ, καὶ δίκαι κατὰ τῶν ἀργῶν τε καὶ 'πονη- ρῶν" τοὺς γοῦν χηφῆνας ἀπελαύνουσί τε καὶ κολάζου-- σιν.« Οὐδ᾽ ἐν τούτοις δὲ ἑώραχε, τίνε διαφέρει τὰ ἀπὸ λόγου xci λογισμοῦ ἐπιτελούμενα τῶν ἀπὶ ἀλόγου φύ-- σεως x«i χατασχευῆς ψιλῆς γινομένων. 7Qy τὴν αἰτίαν οὐδεὶς μὲν ἐνυπάρχων τοῖς ποιοῦσι λόγος ἀναδέχεται" οὐδὲ γὰρ ἔχουσιν αὐτόν" ὁ πρεσβύτατος δὲ «li υἱὸς μὲν τοῦ ϑεοῦ, πάντων δὲ τῶν ὑποχειμένων βασιλεὺς, φύσιν ἄλογον πεποίηκε, βοηϑοῦσαν ὡς ἄλογον τοῖς ἀξιωϑεῖσι λόγου, Πόλεις οὖν παρ ἀνθρώποις μετὰ πολλῶν ὑπέστησαν τεχνῶν χαὶ διατάξεως γόμων" πο-'

1) Tarin. in textu: σωτηρίας, in notis: sLege: σω- tnofcrv .«

3) Spencer. ad marg. λείπει ἴσως" ταὐτὸν ποιοῦσι, Ruaeus in notis: “Εογίθ supplendum: ταὐτὸν ποιοῦσι,

vel subaudiendum, ut vult Guietus: ἀρχαῖς xal ἡγεμο-- γέίαις χρῶνται, vel quid simile.«

PnurocArm. Carp. XX, 143

λιτεῖαι δὲ, χαὶ ἀρχαὶ, καὶ ἡγεμονίαι ἐν ἀνθρώποις ἤτοι c? κυρίως εἰσὶν οὕτω χαλούμεναι; σπουδαϊαί τινες ἕξεις χαὶ ἐνέργειαι, ἢ χαὶ αἱ χαταχρηστιχώτερον οὕτως ὀνο- μαζόμεναι πρὸς τὴν, χατὰ τὸ δυνατὸν, ἐχείνων μίμη-- σιν" ἐχείναις γὰρ ἐνορῶντες οἱ ἐπιτετευγμένως νομο-- τεϑήσαντες συνεστήσαντο τὰς ἀρίστας πολιτείας, καὶ τὰς ἀρχὰς, καὶ τὰς ἡγεμονίας. Ὧν οὐδὲν ἐν τοῖς ἀλό- γοις ἐστὶν εὑρεῖν. xv ὁ Κέλσος τὰ λογιχὰ ὀνόματα, χαὶ ἐπὶ λογιχῶν τεταγμένα, πόλιν, xc πολιτείας, καὶ ἀρχὰς, καὶ ἡγεμονίας, ἐναφέρῃ καὶ ἐπὶ μύρμηκας χαὶ μελίσσας" iq? οἷς οὐδαμῶς μὲν τοὺς μύρμηχας, ἢ τὰς μελίσσας ἀποδεχτέον: οὐ γὰρ σὺν λογισμῷ ποιοῦσι. Τὴν ϑείαν- δὲ φύσιν ϑαυμαστέον, μέχρι τῶν ἀλόγων ἐχτείνασαν τὸ οἱονεὶ πρὸς τὸ λογιχὰ μίμημα" τάχα πρὸς δυσωπίαν τῶν AoytzGOv: Vy ἐνορῶντες μύρμηξιν ἐργατιχώτεροι γίνωνται, χαὶ ταμιευτιχώτεροι τῶν ἕαυ-- τοῖς χρησίμων" χατανοοῦντές τε μελίσσας πείϑωνται μὲν ἡγεμόνι, διαιρῶνται δὲ τὰ χρήσιμα τῆς πολιτείας ἔργα πρὸς σωτηρίαν τῶν πόλεων.

Τάχα δὲ καὶ of οἱονεὶ πόλεμοι τῶν μελισσῶν, δε-- δασχαλία ἔγκειται πρὸς τὸ δικαίους χαὶ τεταγμένους πολέμους, εἴ ποτε δέοι, γίγνεσθαι ἐν ἀνθρώποις. Καὶ 050!) πόλεις μὲν χαὶ προπόλεις ἐν μελίσσαις" ἀλλ οἱ σίμβλοι, καὶ τὰ ἑξάγωνα τῶν μελισσῶν ἔργα; καὶ ἡ παρ᾽ ἐχείναις διαδοχὴ αὐτῶν, διὰ τοὺς ἀνθρώπους εἰς πολλὰ τοῦ μέλιτος χρήζοντας, ϑεραπείας τὲ χάριν σω-- μάτων πεπονθότων, καὶ τροφὴν χαϑάριον. Οὐ παρα- βλητέον δὲ τὰ χατὰ τῶν χηφήνων ὑπὸ τῶν μελισσῶν ἐπιτελούμενα, ταῖς χατὰ τῶν ἀργῶν ἐν ταῖς πόλεσι xal πονηρῶν δίχαις, χαὶ ταῖς zT αὐτῶν κολάσεσιν. AS ὡς προεῖπον, τὴν uiv ϑείαν φύσιν ἐν τούτοις ϑαυμα-

1) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 127. not. 4, ubi in fine legendum: Philoc. Mscr., Hoeschel. teste: οὐ πό-- λεις uiv zai προπόλεις ἐν μελίσσαις.

144 ORIGENIS

στέον" τὸν δ᾽ ἄνϑρωπον, ἐπιλογίσασϑαι τὰ περὶ πάν- των δυνάμενον, xci χοσμῆσαι τὰ πάντων, (ἅτε συνεο-- γοῦντα τῇ προνοίᾳ.) ἀποδεχτέον" χαὶ οὐ μόνης προ- γνοίας ϑεοῦ ἔργα ἐπιτελοῦντα, ἀλλὰ χαὶ τῆς ἑαυτοῦ. Εἰπὼν δ᾽ ὁ Κέλσος περὶ τῶν μελισσῶν, ἵνα, (τὸ ὕσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ.) ἐξευτελίση ἡμῶν οὐ Χριστιανῶν uó- γον. ἀλλὰ xci πάντων ἀνθρώπων τὰς πόλεις, χαὶ τὰς πολιτείας, καὶ τὰς ἀρχὰς, χαὶ τὰς ἡγεμονίας; χαὶ τοὺς

C

ὑπὲρ τῶν πατρίδων πολέμους, ἑξῆς ἐπιφέρει, διεξιὼν μυρμήχων ἐγκώμιον" ὕπως τῷ περὶ ἐχείνων ἐγκωμίῳ τὸ τῶν ἀνθρώπων περὶ τὴν τροφὴν οἱξονομιχὸν πιαρα-- βάλῃ) τῷ λόγῳ 19?) πρὸς τοὺς μύρμηκας" καὶ τὸ τῶν χειμαδίων προνοητιχὸν χαταῤδέψη, ὡς οὐδὲν πλέον ἔχον τῆς ἀλύγου τῶν μυρμήχων ἐν οἷς ἐχεῖνος νομέζει προνοίας. Τίνα δ᾽ οὐχ ἄν τῶν ἁπλουστέρων ἀνϑοώ- πων. καὶ οὐκ ἐπισταμένων ἐνορᾷν τῇ φύσει πάντων πραγμάτων, ἀποτρέψαιτο, τὸ ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ, ὁ Κέλ- σος ἀπὸ τοῦ τοῖς βαρουμένοις ὑπὸ «φορτίων βοηϑεῖν; χαὶ κοινωνεῖν ἐχείνοις τῶν χαμάτων, λέγων περὶ. μυρ- μήχων, ὡς ο»ἂν ἀλλήλοις τῶν φορτίων, ἐπειδάν. τινα χάμνοντα ἴδωσιν, ἐπιλαμβάνωνται; «5) Ἐρεῖ γὰρ ὁ δεόμενος τῆς διὰ λόγου παιδεύσεως, χαὶ μηδαμῶς ἐπαΐων αὐτῆς" ᾿Επεὶ τοίνυν μηδὲν διαφέρομεν μυρμή-- χων χαὶ ὅτε τοῖς χάμνουσι διὰ τὸ φέρειν βαρύτατα φορτία βοηϑοῦμεν" τί μάτην τὸ τοιοῦτον ποιοῦμεν; Καὶ οἱ μὲν μύρμηκες, ἅτε. ἄλογα ζῶα τυγχάνοντες; οὐχ ἂν ἐπαρϑεῖεν πρὸς τὸ μέγα φρονῆσαι, διὰ τὸ παρα- βάλλεσθαι ἀνθρώποις τὰ ἔργα αὐτῶν" οἱ δ᾽ ἄνϑρωποι διὰ τὸν λόγον ἀχοῦσαι δυνηϑέντες, τίνα τρόπον εὐτε-- λίζεται αὐτῶν τὸ χοινωνιχὸν, βλαβεῖεν ἂν, τὸ ὅσον ἐπὶ

1) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 128. not. 10.

3) Deest τῷ in edd. Hoeschel. et Spenc. Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 128. not. 11.

3) "Tarin. in textu: ἐπιλαμιβώνοιντο, in notis: ;Legas licet cum lib. ed. ἐπελαμβάνωνται.«

PnuiLocAniA. Carp. XX. 145

τῷ Κέλσῳ, καὶ roig λόγοις αὐτοῦ, οὐκ ἰδόντι, ὅτι Χρι- στιανισμοῦ ἀποτρέψαι ϑέλων τοὺς ἐντυγχάνοντας αὐτοῦ 1j γραφὴ, ἀποτρέπει χαὶ τῶν οὐ Χριστιανῶν τὸ πρὸς τοὺς φέροντας τὰ βαρύτατα τῶν φορτίων συμπαϑές. ἘἘχρὴν δ᾽ ἂν αὐτὸν, εἴπερ ἣν καὶ φιλόσοφος αἰσϑανό- μενος τοῦ χοινωνιχοῦ, πρὸς τῷ μὴ συναναιρεῖν τῷ Χριστιανισμῷ τὰ χρήσιμα τῶν ἐν ἀνϑρώποις; καὶ συν- soysiv, (sb οἷόν τ᾽ ἦν.) τοῖς κοινοῖς ἐν Χριστιανισμῷ πρὸς τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους χαλοῖς. Ei δὲ χαὶ τῶν ἀποτιϑεμένων χαρπῶν τὰς ἐχφύσεις ἀπεχτιϑέασιν οἱ μύρμηχες, ἵνα μὴ σπαργῷεν, 1) μένοιεν δὲ Óv ἔτους αὐτοῖς εἷς τροφήν" οὐ λογισμὸν εἶναι ἐν μύρμηξι τού- των αἴτιον ὑπονοητέον, ἀλλὰ τὴν παμμήτορα φύσιν τὴν xci τὰ ἄλογα κοσμήσασαν, ὡς μηδὲ τοὐλάχιστον zcra- λιπεῖν, μηδαμῶς φέρον ἴχνος τοῦ ἀπὸ τῆς φύσεως Àó— yov. El μὴ ἄρα διὰ τούτων λεληϑότως βούλεται ὁ Κέλσος" (χαὶ γὰρ ἐν πολλοῖς Πλατωνίζειν ϑέλει.) ὅμο- εἰδὴ εἶναι πᾶσαν ψυχὴν, καὶ μηδὲν διαφέρειν τὴν τοῦ ἀνθρώπου τῆς τῶν μυρμήκων χαὶ τῶν μελισσῶν" ὅπερ χατάγοντός ἔστι τὴν ψυχὴν ἀπὸ τῶν ἁψίδϑων τοῦ oi— ρανοῦ, οὐκ ἐπὶ τὸ ἀνθρώπινον σῶμα μόνον, ἀλλὰ χαὶ ἐπὶ τὰ λοιπά. Τούτοις Ó' οὐ πείσονται Χοιστιαγοὶ, προχατειληφότες τὸ κατ᾿ εἰχόνα γεγονέναι ϑεοῦ πὴν ἀνθρωπίνην ψυχὴν, καὶ ὁρῶντες, Ort ἀμήχανόν ἔστι τὴν zer εἰχόνα ϑεοῦ δεδημιουργημένην φύσιν πάντη ἀπαλεῖψαι τοὺς γαραχτῆρας αὐτῆς, καὶ ἄλλους ἀναλα- βεῖν οὐχ οἶδα x«r εἰχόνας τίνων γεγενημένους ἐν τοῖς ἀλόγοις.

᾿Επεὶ δὲ xci "τοῖς ἀποθνήσχουσι μύρμηξέ φησι τοὺς ζῶντας ἴδιόν τι ἀποχρίνειν χωρίον, κἀχεῖνο αὐτοῖς εἶναι πάτρια μνήματα" « λεχιέον, ὅτι ὅσῳ πλείονα λέ-

ys τῶν ἀλόγων ζώων ἐγχώμια, τοσούτῳ πλεῖον, (z&v

|) Tarin. in textu: σπαραγγῷεν, in notis: y Lege: 071 tQ) Qr. OnicENIS OPERA Tow. XXV. 10

146 OniGENIS

μιὴ θέλῃ.) αὔξει τὸ τοῦ πάντα χοσμήσαντος λόγου ἔρ- γον" καὶ δείκνυσι τὴν iv ἀνθρώποις ἐντρέχειαν, δυνα- μένην χοσμεῖν τῷ λόγω xal τὰ πλεονεχτήματα τῆς «ύ-- σεως τῶν ἀλόγων. Τί δὲ λέγω τῶν ἀλόγων, ἐπεὶ Κέλσῳ δοχεῖ μηδ᾽ ἄλογα εἶναι τὰ χατὰ τὰς χοινὰς πάντων ἐννοίας ἄλογα καλούμενα; Οὐδὲ τοὺς μύρμηχας γοῦν οἴεται εἶναι ἀλόγους, Ó περὶ τῆς ὕλης φύσεως ἐπαγγει-- λάμενος λέγειν, χαὶ τὴν ἀλήϑειαν ἐν τῇ ἐπιγραιςῇ τοῦ βιβλίου αὐχήσας. Φησὶ γὰρ περὶ τῶν μυρμήχων ὡς διαλεγομένων ἀλλήλοις τοιαῦτα" »Καὶ μὲν δὴ zai ἀπαν-- τῶντες ἀλλήλοις διαλέγονται, ὅϑεν οὐδὲ τῶν ὁδῶν ἁμαρτάνουσιν" οὐχοῦν καὶ λόγου συμπλήρωσίς ἔστι παρ᾿ αὐτοῖς, xal κοιναὶ ἔνγοιαι χαϑολιχῶν τινων, καὶ φωνὴ, καὶ τυγχάνοντα σημαινόμενα.« Τὸ γὰρ διαλέ- γεσϑαί τινὰ πρὸς ἕτερον, ἐν φωνὴ γίνεται δηλούση τι σημαινόμενον, πολλάχις δὲ χαὶ περὶ τῶν χαλουμένων τυγχανόντων ἀπαγγελλούσῃ" ἅπερ zal ἐν μύρμηξι λέ- γειν εἶναι, πῶς οὐ πάντων ἂν εἴη χαταγελαστότατον;

Καὶ οὐχ αἰδεῖταί γε ἐπιφέρων τούτοις, ἵνα καὶ τοῖς utr αὐτὸν ἐσομένοις ἐπιδειχνύηται τὴν τῶν δο- γμάτων ἑαυτοῦ ἀσχημοσύνην, λέγων" »dbég οὖν, εἴ τις ἀπ᾿ οὐρανοῦ ἐπὶ τὴν γῆν ἐπιβλέποι, τί ἂν δόξαι δια- φέρειν τὰ vq! ἡμῶν, ἢ τὰ ὑπὸ μυρμήχων χαὶ μελις-- σῶν δρώμενα; « Ὁ ἀπ᾽ οὐρανοῦ δὴ ἐπὶ γὴν χατὰ τὴν ὑπόϑεσιν αὐτοῦ βλέπων τὰ δρώμενα ὑπὸ τῶν ἀνϑρώ- πων. καὶ τὰ ὑπὸ τῶν μυρμήχων γινόμενα, πότερον ἐνορᾷ μὲν ἀνθρώπων καὶ μυρμήχων σώμασιν" οὐ χα- τανοεῖ δὲ τὸ λογιχὸν ἡγεμονικὸν xci λογισμῷ κινού-- μενον; Πάλιν τε αὖ τὸ ἄλογον ἡγεμονιχὸν καὶ ὑπὸ ὁρμῆς xal φαντασίας ἀλόγως κινούμενον, μετά τινος φυσιχῆς ὑποχατασχευῆς; ᾿Αλλ ἄτοπον τὸν ἀπὶ οὐρανοῦ βλέποντα τὰ ἐπὶ γῆς, ἐνορᾷν μὲν ϑέλειν. σώμασιν ἀν-- ϑρώπων καὶ μυρμήχων, ἀπὸ τοσούτου διαστήματος" μὴ πολὺ δὲ μᾶλλον βλέπειν ἡγεμονικῶν φύσεις, χαὶ πηγὴν ὁρμῶν λογικὴν, ἢ ἄλογον. Εἰ δ᾽ ἅπαξ βλέπει

PnuiLocarim. Car. XX. 147

τὴν πασῶν ὁρμῶν z5yzv' δῆλον, Ort χαὶ τὴν διαφο-- ρὰν ἴδοι ἂν, χαὶ τὴν ὑπεροχὴν τοῦ ἀνθρώπου, οὐ μύ-- vov παρὰ τοὺς μύρμηχας, ἀλλὰ zol παρὰ τοὺς ἐλέφαν-- τας. Ὁ γὰρ βλέπων ἀπ᾽ οὐρανοῦ, ἐν μὲν τοῖς ἀλόγοις, χἂν μεγάλα ἢ αὐτῶν τὰ σώματα, οὐκ ἄλλην ὄψεται ἀρχὴν, ἢ τὴν, (ἵν οὕτως ὀνομάσω,) ἀλογίαν" ἐν δὲ τοῖς λογιχοῖς, λόγον τὸν χοινὸν ἀνθρώπων πρὸς τὰ ϑεῖα καὶ ἐπουράνια, τάχα δὲ xol αὐτὸν τὸν ἐπὶ πᾶσι ϑεὸν, δὲ ὃν χατ' εἰχόνα γεγονέναι ὠνόμασται τοῦ ϑεοῦ" εἰχὼν }) γὰρ τοῦ ἐπὶ πᾶσι ϑεοῦ ὁ λόγος ἐστὶν αὐτοῦ.

Ἑξῆς δὲ τούτοις ὡσπερεὶ ἐπὶ πλεῖον καταβιβώσαι ἀγωνιζόμενος τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος, καὶ ἐξομοιῶσαι τοῖς ἀλόγοις, χαὶ μηδὲν 3) 0, τι χαταλιπεῖν ϑέλων τῶν ἐν τοῖς ἀλόγοις ἱστορουμένων, ἐμφαινόντων» τὸ μεῖζον" xul »τὰ τῆς γοητείας φησὶν εἶναι χαὶ ἔν τισε τῶν ἀλό- yov'« (ὡς μηδ᾽ ἐπὶ τούτῳ τοὺς ἀνθρώπους ἐξαιρέτως σεμνύνεσθαι, μηδὲ ϑέλειν ἔχειν τὴν πρὸς τὰ ἄλογα ὑπεροχήν") zat φησι ταῦτα' »El δέ τι καὶ ἐπὶ γοητείᾳ φρονοῦσιν ) ἄνθρωποι, ἀλλ᾿ ἤδη καὶ κατὰ τοῦτο σο- φώτεροι ὕφεις χαὶ ἀετοί" πσλλὰ γοῦν ἴσασιν ἀλεξιφάρ- μαχα καὶ ἀλεξίχαχα, xci δὴ χαὶ λίϑων τινῶν δυνάμεις, ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν νεοσσῶν. Οἷς ἂν ἐπιτύχωσιν &v99o- ποι, ϑαυμαστόν τι χτῆμα ἔχειν νομίζουσι.“ Καὶ πρῶ- τόν γε οὐκ οἶδ᾽ ὕπως τὴν τῶν ζώων περὶ τὰ (φυσικὰ ἀλεξιφάρμαχα εἴτε ἐμπειρίαν, εἴτε φυσικήν τινα zara ληψιν, γοητείαν ὠνόμασεν" ἐπ᾿ ἄλλου γὰρ τέτριπται τὸ τῆς γοητείας τάσσεσϑαι ὄνομα. Εἰ μὴ ἄρα λεληϑότως διαβάλλειν βούλεται, ὡς ᾿Επιχούρειος,), πᾶσαν τὴν τῶν

!) Cfr. Coloss. I, 15.

2 Tarin. in textu: μηδὲν ὅτι, in notis: Lege: μη- δὲν 0, τιι« — Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 134. not. 4.

3) Boherellus, quem Ruaeus sequitur, in notis: 5Lego: μέγα φρονοῦσιν ἄνϑρωποι.« — Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 134. not. 9. coll. pag. 129. not. 7.

, 10 *

N

148 OniIGENIS

τοιούτων χρῆσιν, ὡς ἐν ἐπαγγελίᾳ γοήτων χειμένην. Πλὴν ἀλλὰ δεδόσϑω αὐτῷ τὸ τοὺς ἀνθρώπους φρονεῖν ἐπὶ τῇ τούτων γνώσει μέγα, εἴτε γύητας ὄντας, εἴτε καὶ μή" πῶς ἔτι σοφώτεροι χατὰ τοῦτο ἀνθρώπων εἰσὶν ὄφεις, τῷ μαράϑρῳ εἰς ὀξυωπίαν xci ταχύτητα !) χινή-- σεως χρώμενοι" μόνον τοῦτο φυσιχὺν οὐχ ἐξ ἐπιλο- γισμοῦ καταλαμβάνοντες, ἀλλ᾿ ἐκ χκατασχευῆς; ᾿ἄνϑρω- ποι δὲ οὐκ ἀπὸ ψιλῆς φύσεως ἐπὶ τὸ τοιοῦτον ὁμοίως ὔφεσιν ἔρχονται" ἀλλὰ πὴ uiv ἐχ πείρας, πὴ δ᾽ ix λό- yov, ἔσϑ' ὅτε δ᾽ ἐξ ἐπιλογισμοῦ, xci xar ἐπιστήμην. Ὡς εἰ χαὶ ἀετοὶ πρὸς σωτηρίαν τῶν ἐν τὴ καλιᾷ νεος-- σῶν, τὸν λεγόμενον ἀετίτην λίϑον εὑρύντες, φέρουσιν ἐπ᾿ αὐτὴν, πόϑεν, ὕτι σοφοὶ ἀετοὶ, καὶ τῶν ἀνϑρώπων σοφώτεροι, τῶν 2x πείρας τὸ τοῖς ἀετοῖς δοϑὲν φυσι-- χὸν βοήϑημα εὑρόντων διὰ τοῦ λογισμοῦ, zci μετὰ νοῦ χρησαμένων;

Ἔστω δὲ καὶ ἄλλα ὑπὸ τῶν ζώων γιγνώσχεσϑαι ἀλεξιφάρμακα, τί οὖν τοῦτο πρὺς τὸ μὴ φύσιν, ἀλλὰ λόγον εἶναι τὸν εὑρίσζοντα ταῦτα ἐν τοῖς ζώοις; El?) μὲν γὰρ λόγος ἦν ὁ εὑρίσκων, οὐκ ἂν ἀποτεταγμένως τόδε τι μόνον εὑρίσχετο ἐν ὄφεσιν, ἔστω χαὶ δεύτερον, x«i τρίτον, xci ἄλλο τι ip?) ἀετῷ, xci οὕτως ἐν τοῖς λοιποῖς ζώοις" ἀλλὰ τοσαῦτα ἂν, ὅσα καὶ ἐν ἀνϑρώ-- ποις. Νυνὶ δὲ φανερὸν ἐκ τοῦ ἀποτεταγμένως πρός τινὰ ἑκάστου (φύσιν ζώου νενευχέναι βοηϑήματα, Ort οὐ σοφία, οὐδὲ λόγος ἐστὶν ἐν αὐτοῖς" ἀλλά τις φυσιχὴ πρὸς τὰ τοιάδε σωτηρίας ἕνεχεν τῶν ζώων χατασχευὴ, ὑπὸ τοῦ λόγου γεγενημένη. Καί τοί γε εἰ ἐβουλόμην

!) Philoc. Mscr., Hoeschel. teste: ταχυτῆτα. — Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 135. not. 10.

5) Tarin. in textu: Εἰ μὴ γὰρ λόγος zrÀ., in notis: »Lege cum lib, ed. Ei uiv γὰρ Aóyog« χτλ. — Cfr. ed, nostr. Tom. XIX. pag. 136. die 6.

3) Tarin. in textu: àv αὐτῷ, in notis: »Lege: ἐν ἀετῷ.“ — Cfr, ed. nostr. Tom. XIX. not. 9.

PnuirocarLia, Car. XX. 149

ὁμόσε zoQtiv!) τῷ Κέλσῳ z«r& ταῦτα, ἐχρησάμην ἂν Σολομῶντος λέξει ἀπὸ τῶν Παροιμιῶν, οὕτως ἐχούση" »τέσσαρα 5) δ᾽ ἐστὶν ἐλάχιστα ἐπὶ τῆς γῆς, ταῦτα δέ ἔστι σοφώτερα τῶν σοφῶν" οἱ μύρμηχες, οἷς μή ἔστιν ἰσχὺς, καὶ ἑτοιμάζονται ϑέρους 35) τὴν τροφήν. Καὶ οἱ χοιρογρύλλιοι, ἔϑνος οὐχ ἰσχυρὸν, ot ἐποίησαν ἐν πέ- τραις τοὺς ἑαυτῶν οἴχους. ᾿Αβασίλευτός ἔστιν ἡ ἀχρὶς, x«i στρατεύει ἀπὸ ἑνὸς χελεύσματος εὐτάχτως. Καὶ ἀσχαλαβώτης, χερσὶν ἐρειδόμενος, χαὶ εὐάλωτος ὧν, κα- τοιχεῖ ἐν ὀχυρώμασι βασιλέως.« ᾿Αλλ: οὐ συγχρῶμαι ὡς σαφέσι τοῖς ὁητοῖς, ἀχολούϑως δὲ τὴ ἐπιγραφῇ; (ἐπιγέγρατιται γὰς τὸ βιβλίον Παροιμίκι") ζητῶ ταῦτα, ὡς αἰνίγματα. Ἔϑος γὰρ τοῖς ἀνδράσι τούτοις τὰ ἕτε-- 00» μέν τι αὐτόϑεν δηλοῦντα, ἕτερον δὲ ἐν ὑπονοίᾳ ἀπαγγέλλοντα, διαιρεῖν εἰς εἴδη πολλὰ, ὧν ἕν εἶναι τὰς παροιμίας. «Τὸ xci ἐν τοῖς εὐαγγελίοις ἡμῶν γέγρῥα-- z1«t ὁ σωτὴρ ἡμῶν εἰρηχέναι" »ταῦτ᾽ 3) ἐν παροιμίαις λελάληκα ὑμῖν" ἀλλ ἔρχεται ὥρα, ὅτε οὐχέτι ἐν πα- goruícig λαλήσω ὑμῖν.« Οὐχ οἱ αἰσϑητοὶ τοίνυν μύρ- μηχες σοφώτεροι χαὶ τῶν σο(φῶν εἶσιν, ἀλλ᾿ οἱ δηλού- μενοι ὡς ἐν εἴδει παροιμιῶν. Οὕτω δὲ λεχτέον χαὶ περὶ τῶν λοιπῶν ζώων" ἀλλὰ πάνυ ἁπλούστατα νομί- ζει εἶναι χαὶ ἰδιωτιχὰ ὁ Κέλσος τὰ Ιουδαίων καὶ Χρι- στιανῶν βιβλία, χαὶ οἴεται τοὺς ἀλληγοροῦντας αὐτὰ, βιαζομένους τὸ βούλημα τῶν γραψάντων, τοῦτο ποιεῖν. ᾿Πληλέγχϑω οὖν χαὶ διὰ τούτων ὁ Κέλσος μάτην ἡμᾶς διαβάλλων: ἐληλέγχϑω δὲ αὐτοῦ χαὶ Ó περὶ ὄφεων καὶ ἀετῶν λόγος, ἀποφηνάμενος εἶναι τούτους ἀνϑρώπων σοφωτέρους.

1) Tarin. in textu: χωρεῖν, ἐχρησάμην χτλ.» in no- tis: ,Lege cum lib. ed. χωρεῖν τῷ K£Aoo χατὰ ταῦτα, ἐχρησάμηνα χτλ. — Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 137. not. 1. ?) Cfr. Prov, XXX, 24 —28. (XXIV.)

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 137. not. 3. 4) Cfr. ev. Joann. XVI, 23.

150 OntGENIS

Θέλων δ᾽ ἔτι διὰ πλειόνων μηδὲ τὰς περὶ τοῦ ϑείου ἐννοίας ἐξαιρέτους εἶναι παρὰ τὰ ϑνητὰ πάντα ἐν τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ χαὶ τῶν ἀλόγων ζώων τινὰ ἀποφῆναι ἐννοοῦντα περὶ τοῦ θεοῦ, περὶ οὗ τοιαῦται διαφωνίαι γεγόνασι χαὶ τοῖς ὀξυτέροις τῶν πανταχοῦ ἀνθρώπων, Ἑλλήνων, καὶ βαρβάρων, φησίν" }) »El δ᾽, ὅτι zai ϑείας ἐννοίας ἄνθρωπος ἐπείληπται, νομίζεται ὑπερέχειν τῶν λοιπῶν ζώων" ἴστωσαν oí τοῦτο φάσχοντες, ὅτι καὶ τούτου πολλὰ τῶν ἄλλων ζώων. ἀντιποιηϑήσεται" καὶ μάλα εἰκότως, τί γὰρ ἂν φαίη τις ϑειότερον τοῦ τὰ μέλλοντα προγιγνώσχειν τε χαὶ προδηλοῦν; Τοῦτο τοίνυν ἄνθρωποι παρὰ τῶν ἄλλων 3) ζώων, καὶ μάλιστα παρ᾿ ὀρνίϑων, μανϑάνουσι. Καὶ ὅσοι τῆς ἐχείνων ἐνδείξεως ἐπαΐουσιν, οὗτοι uavy- τικοί. Εἰ δ᾽ ὄρνιϑες ἄρα, χαὶ ὅσα ἄλλα ζῶα μαντιχὰ àx ϑεοῦ προγινώσχοντα, διὰ συμβόλων ἡμᾶς διδάσχει, τοσοῦτον ἔοιχεν ἐγγυτέρω τῆς ϑείας ὁμιλίας ἐχεῖνα πε- φυχέναι, καὶ εἶναι σοφώτερα, xal ϑεοφιλέστερα. «baci δὲ τῶν ανϑρώπων οἱ συνετοὶ καὶ ὁμιλίας ἐκείνοις εἶναι, δηλονότι τῶν ἡμετέρων ἱερωτέρας" καὶ αὐτοί που γνω- ρίζειν τὰ λεγόμενα, xci ἔργῳ δειχνύειν, ὅτε γνωρίζου-- σιν, ὅταν προειπόντες, Ott. ἔφασαν οἱ ὕρνιϑες ὡς ἀπίασέ

»

ποι, x«l ποιήσουσι τόδε, ἢ τόδε, δειχνύωσιν ἀπελϑόν- τας ἐχεῖ, χαὶ ποιοῦντας & δὴ προεῖπον. ᾿Ελεφάντων δὲ οὐδὲν εὐορχότερον, οὐδὲ πρὸς τὰ ϑεῖα πιστότερον εἶναι δοκεῖ, πάντως δή που, διότι γνῶσιν αὐτοὶ 5) ἔχουσιν.« Ὅρα δὲ ἐν τούτοις, ὕσα ζητούμενα παρὰ τοῖς φιλοσοφοῦσιν, (οὐ μόνον Ἑλλήνων, ἀλλὰ χαὶ τῶν ἂν βαρβάροις, εἴϑ' εὑρόντων, εἴτε παρά τινων ϑδαιμό-- vov μαϑόντων τὰ περὶ olov» καὶ τῶν ἄλλων ζώων;

!) Philoc. Νίβον., Hoeschel. teste, ut nos in textu. — Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 139. not. 4.

?) Philoc. Mscr,, Hoeschel. teste: ἀλόγων. 3) Edd. Spenc. αὐτοῦ.

PuirocArsm. Cap. XX. 151

ἀφ᾽ ὧν ματεῖαί τινες ἀνθρώποις γίνεσθαι λέγονται,) !) συναρπάζει, xal ὡς ὁμολογούμενα ἐχτίϑεται. Πρῶτον μὲν γὰρ ἐζήτηται, 3) πότερόν ἐστί τις τέχνη οἱωνιστιχὴ, χαὶ ἁπαξαπλῶς ἡ διὰ ζώων μαντιχὴ, ἢ οὐκ ἔστι. «Ιεύ-- τερον δὲ παρὰ τοῖς παραδεξαμένοις εἶνκι τὴν δὲ ὀρνί- ϑων μαντιχὴν, οὐ συμπεφώνηται ἡ αἰτίᾳ τοῦ τρόπου τῆς μαντείας" ἐπειδήπερ oí μὲν ἀπό) τινων δαιμό-- νων, ἢ ϑεῶν μαντιχῶν φασι γίγνεσϑαι τὰς κινήσεις τοῖς ζώοις, ὄρνισι μὲν εἰς διαφόρους πτήσεις, καὶ εἰς διαφόρους φωνὰς, τοῖς δὲ λοιποῖς εἰς τὰς τοιάσδε χι- νήσεις, ἢ τοιασδί. άλλοι δὲ ϑειοτέρας αὐτῶν, xci πρὸς τοῦτ᾽ ἐπιτηδείους εἶναι τὰς ψυχάς" ὅπερ ἐστὶν ἀπιϑανώτατον.

'Eyoüv οὖν τὸν Κέλσον, διὰ τῶν προκειμένων βου- λόμενον ϑειότερα χαὶ σοφώτερα ἀποδεῖξαι τὰ ἄλογα ζῶα τῶν ἀνθρώπων, κατασχευάσαι διὰ πλειόνων, «ὡς ὑπάρχουσαν τὴν τοιάνδε μαντικήν" xci τὴν ἀπολογίαν" μετὰ τοῦτ᾽ ἐνεργεσιέρως ἀποδεῖξαι" χαὶ ἀποδεικτικῶς ἀποδοχιμάσαι μὲν τοὺς λόγους τῶν ἀναιρούντων τὰς τοιάσδε μαντείας" ἀποδειχτικῶς δ᾽ ἀνατρέψαι καὶ τοὺς λόγους τῶν εἰπόντων ἀπὸ δαιμόνων, ἢ ϑεῶν γίγνεσϑαι τὰς χινήσεις τοῖς ζώοις πρὸς τὸ μαντεύσασϑαι" καὶ μετὰ ταῦτα κατασχευάσαι περὶ τῆς τῶν ἀλόγων ζώων ψυχῆς ὡς ϑειοτέρας. Οὕτω γὰρ ἂν πρὸς τὰ πιϑανὰ αὐτοῦ, ἐπιδειξαμένου φιλόσοφον περὶ τῶν τηλικούτων ἕξιν, χατὰ τὸ δυνατὸν ἡμῖν ἐνέστημεν" ἀνατρέποντες μὲν τὸ, ὅτε σοφώτερα τὰ ἄλογα ζῶα τῶν ἀνθρώπων" Ψψευ- δοποιοῦντες δὲ χαὶ ὅτι ἐννοίας ἔχει τοῦ ϑείου ἱερωτέρας

7) Tarin. in textu: λέγεται, in notis: ,Lege: λέ- γονται."

3) ΤῬαχίη, in textu: ἐξήτηται, in notis; jLege: ἐζή- τηται."

5) Tarinus: ἀπό τιγων ϑεῶν ἢ δαιμόνων μαντικῶν φασι γίγνεσθαι “τλ.

|

152 ORrIGENIS

ἡμῶν, 1) καὶ ὅτι ὁμιλίας ἔχει πρὸς ἄλληλα feoég τινας. Νυνὶ δ᾽ ὁ ἐγχαλῶν ἡμῖν, ὅτε πιστεύομεν τῷ ἐπὶ πᾶσι ϑεῷ, ἀξιοῖ ἡμᾶς πιστεύειν, Ort αἱ ψυχαὶ τῶν ὀρνίϑων ϑειοτέρας ἔχουσιν ἐννοίας xai τρανωτέρας 32) ἀνθρώπων.

Ὅπερ εἰ ἀληϑές ἐστιν, ὕρνιϑες μᾶλλον τρανωτέρας Κέλ-

σου ἔχουσι περὶ ϑεοῦ ἐννοίας. Καὶ οὐ ϑαυμασιεὸν, εἰ Κέλσου, τοῦ ἐπὶ τοσοῦτον τὸν ἄνϑρωπον ἐξευτελίζον-- τος. ᾿Αλλὰ γὰρ, ὕσον ἐπὶ Κέλσῳ οἱ ὕρνιϑες μείζονας xal ϑειοτέρας ἔχουσιν ἐννοίας, οὐ λέγω ἡμῶν «Χριστια-- γῶν, ἢ τῶν ταῖς αὐταῖς ἡμῖν γραφαῖς χρωμένων "Tov- δαίων" ἀλλὰ γὰρ καὶ τῶν παρ Ἕλλησι ϑεολόγων" ἄν-- ϑρωποι γὰρ ἦσαν. Πᾶλλον οὖν, κατὰ Κέλσον, κατεί- ληφε τὴν τοῦ ϑείου φύσιν τὸ τῶν δῆϑεν μαντιχῶν óp- γνίϑων γένος, ἢ «ερεχύδης, χαὶ Πυϑαγόρας, xci Σω-- χράτης, χαὶ Πλάτων. Καὶ ἐχρὴν γε ἡμᾶ ὸ ὺ t Dess . Xon» yt-"u«c προς. TOUS ὄρνιϑας φοιτᾷν διδασχάλους" ἵν, ὥσπερ χατὰ τὴν τοῦ Kélcov ὑπόληψιν, διδάσχουσιν ἡμᾶς μαντιχῶς τὰ ἐσύ-- μενα" οὕτω 5) καὶ περὶ τοῦ ἀμφιβάλλειν περὶ τοῦ ϑείου ἀπαλλάξωσι τοὺς ἀνθρώπους, ἣν κατειλήφρασι τρανὴν ^ , - » , - - περὶ αὐτοῦ ἔννοιαν παραδιδόντες. Κέλσῳ μὲν οὖν Ε - "» x - » [4 ^ ἀκολουϑεῖ, τῷ διαφέρειν ἡγουμένῳ τῶν «v9ooztov τοὺς x , ΝΑῚ - dit τὸ 4 ὀρνιϑας, διδασχάλοις αὐτὸν χγρῆσϑαι τοῖς OQYi0t, χαὶ μηδενὶ ἄλλῳ τῶν φιλοσοφησάντων παρ᾽ “Ἕλλησιν. Ἡμῖν δ᾽ ὀλίγα πρὸς τὰ προχείμενα ἀπὸ πολλῶν λεκτέον, διελέγχουσι τὴν ἀχάριστον ψευδοδοξίαν πρὸς ^ , , , - » 4 J εν τὸν πεποιηχότα αὐτόν" ἀνϑρωπος ) γὰρ xci Κέλσος ὧν, iy τιμὴ ὦν, οὐ συνῆχε" διὸ οὐδὲ παρασυνεβλήϑη 5) 1) Tarinus: ἡμῶν, ἢ οὐδὲ ὅλως ἔχει" καὶ ὅτι ὁμι-- λίας χελ.

3) Tarin. in textu: τραγοτέρας, in notis: ,Philoc. Mscr., Hoeschel. teste: τραγωτέρας."“

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 143. not. 5. 3) Cfr. Psalm. XLIX, 12. coll. 20. (XLVIII.)

Philoc. Mscr., Hoeschel. teste: οὐ παρεβλήϑη μό- γον τοῖς χιήνεσι τοῖς ἀνοήτοις; καὶ τοῖς ἀλόγοις ζώοις.

PurrocArtA,. Car. XX. 153

τοῖς ὄρνισι, x«l τοῖς ἄλλοις ἀλόγοις ζώοις, oig νομίζει εἶναι μαντιχοῖς" ἀλλ᾿ ἐχείνοις παραχωρήσας τὰ πρωτεῖα, ὑπὲρ «Αἰγυπτίους, τοὺς τὰ ἄλογα ζῶα ὡς ϑεοὺς προς-- χυνοῦντας, ἑαυτὸν ὑπέταξε, τὸ δ᾽ ὅσον ἐπ᾽ αὐτῷ, zeli πᾶν τὸ τῶν ἀνθοώπων γένος. ὡς χεῖρον xci ἔλαττον vooUr!) περὶ τοῦ ϑείου τοῖς ἀλόγοις ζώοις. Προηγου- μένως μὲν οὖν ζητείσϑω, πότερον ὑπάρχει ἡ δὲ ὀρνί- ϑων χαὶ τῶν λοιπῶν ζώων πεπιστευμένων εἶναι μαν-- τικῶν μαντικὴ ἢ μὴ ὑπάρχει. Καὶ γὰρ οὐκ εὐκατα-- φρόνητός ἔστιν εἰς ἑχάτερα ἐπιχειρούμενος ὁ λόγος" ὅπου μὲν δυσωπῶν μὴ παραδέξασϑαι τὸ τοίοῦτον. ἵνα μὴ τὸ λογιχὸν ἀντὶ τῶν δαιμονίων χρηστηρίων ὅονισι χρήσηται, χαταλιπὸν ἐχεῖνα" ὅπου δὲ διὰ μαρτυρουμέ- γὴης ὑπὸ πολλῶν ἐνεργείας παριστὰς, ὅτι πολλοὶ ἀπὸ μεγίστων διεσώϑησαν χινδύνων., πεισϑέντες τῇ 0v ὁὀρ- νίϑων μαντιχῇ. ᾿Επὶ δὲ τοῦ παρόντος δεδόσϑω, ὑπαρ- χτὸν εἶναι τὴν οἱωνιστιχήν" ἵνα χαὶ οὕτω δείξω τοῖς προχαταληφϑεῖσιν, ὅτι x«l τούτου διδομένου πολλή ἔστιν ἡ τοῦ ἀνθρώπου παρὰ τὰ ἄλογα ζῶα, χαὶ παρ αὐτὰ τὰ μαντιχὰ, ὑπεροχὴ, καὶ οὐδαμῶς πρὸς ἐκεῖνα συγχριτή. “Δεχτέον οὖν, ὅτι εἴπερ τις ϑεία (φύσις ἦν ἐν αὐτοῖς τῶν μελλόντων προγνωστιχὴ, καὶ ἐπὶ τοσοῦ-- τον πλουσία, ὡς ix περιουσίας; χαὶ τῷ βουλομένῳ τῶν ἀνθρώπων δηλοῦν τὰ ἐσόμενα" δηλονότι πολὺ πρότε- gov?) τά περὶ ἑαυτῶν ἐγίνωσκον" γινώσχοντα δὲ τὰ περὶ ἑαυτῶν, ἐφυλάξαντο ἄν ἀνατιτῆναι χατὰ τοῦδε τοῦ τόπου, ἐφ᾽ οὗ παγίδας zai δίστυα ἄνθρωποι ἔστησαν χατ αὐτῶν" ἢ τοξόται σχοπῷ χοώμενοι τοῖς ἱπταμέ- votg βέλη im αὐτὰ ἀπέλυον. Πάντως δ᾽ ἂν xc προ- γιγνώσχοντες ἀετοὶ τὴν χατὰ τῶν νεοσσῶν ἐπιβουλὴν,

— (Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 141. ποι. 1 -- 3. coll. pag. 143. ejusd. Tomi not. 12.

!) Tarin. in textu: vo)», in notis: Lege: vooDy.«

?) Cfr. ed. nostr. Tom, XIX. pag. 145. not. 12.

154 OnRIGENIS

εἴτε τῶν ἀναβαινόντων πρὸς αὐτοὺς ὄφεων, xci δια- φϑειρόντων αὐτοὺς, εἴτε καί τινων ἀνθρώπων, εἴτ᾽ εἰς παιδιὰν, εἴτε NK 3 ἄλλην τινὰ χρείαν καὶ ϑερκπείαν, λαμβανόντων αὐτούς" οὐκ ἂν ἐνόσσευσαν, ἔνϑα ἔμελ-- λον ἐπιβουλεύεσθαι" χαὶ ἁπαξαπλῶς οὐχ ἄν ποτε τῶν ζώων τι τούτων ἁλωτὸν ἀνϑρώτιοις ἦν, ὡς ἀνθρώπων ϑειότερον xci σοφώτερον. ᾿Ἰλλὰ x«i εἴπερ οἱωνοὶ οἱωνοῖς διαλέγονται, ὥς

φησιν ὃ Κέλσος, ϑείαν φύσιν ἔχοντες οὗ μαντιχοὶ δρ- γεις, x«i τὰ ἄλλα ἄλογα ζῶα, χαὶ ἐννοίας τοῦ ϑείου, χαὶ πρόγνωσιν περὶ μελλόντων, zai τὰ τοιαῦτα ἑτέροις προεδήλουν" οὔτ᾽ ἂν ἡ χαϑ' Ὅμηρον στρουδὸς ἐνόσσευ-- σεν ὅπου δράκων ἔμελλεν αὐτὴν, καὶ τὰ τέχνα ἀφανί- σειν" οὔτ ἂν ὃ κατὰ τὸν αὐτὸν ποιητὴν δράκων οὐκ ἐφυλάξατο ὑπὸ τοῦ ἀετοῦ ληφϑῆναι. " Φησὶ γὰρ ὃ ἐν ποιήσει ϑαυμαστὸς Ὅμηρος περὶ μὲν τοῦ προτέρου τοιαῦτα

"Ev9' *) ἐφάνη μέγα σῆμα" δράχων ἐπὶ νῶτα δαφοινὸς,

Σμερδαλέος, τὸν δ᾽ αὐτὸς Ὀλύμπιος ἧκε φόωςδε,

Βωμοῦ ὑπαΐξας, πρός δα πλατάνιστον ὄρουσεν.

ἜἜνϑα δ᾽ ἔσαν στρουϑοῖο νεοσσοὶ, νήπια τέχνα,

"Oto Bm ἀχροτάτῳ πετάλοις ὑποπεπτηῶτες,

Ὀχτώ: ἀτὰρ μήτηρ ἐνάτη ἦν, ἣ τέχε τέκνα.

"Ev9' ὅγε τοὺς ἐλεεινὰ χατήσϑιε τετριγῶτας"

ΠΙήτηρ δ᾽ ἀμφεποτᾶτο ὀδυρομένη «φίλα τέκνα"

Τὴν δ᾽ ἐλελιξάμενος πτέρυγος λάβεν ἀμφιαχυῖαν.

Αὐτὰρ ἐπεὶ xarà τέχν᾽ ἔφαγε στρουϑοῖο x«l αὐτήν᾽

Τὸν μὲν ἀρίζηλον ϑῆχεν ϑεὸς, ὕσπερ ἔφηνεν "

-üav γάρ μιν ϑῆχε Κρόνου παῖς ἀγκυλομήτεω.

Ἡμεῖς δ᾽ ἑσταύτες ϑαυμάζομεν οἷον ἐτύχϑη.

Ὡς οὖν δεινὰ πέλωρα ϑεῶν εἰσῆλϑ᾽ ἑκατόμβας.

1) Cfr. Homer. Iliad. lib. II. a vers, 308. seqq. coll. Ciceron. lib. 1l, de Divinatione.

PumrocArm. Cap. XX. 155

Περὶ δὲ τοῦ δευτέρου, ὅτι Ὄρνις 1) γάρ σφιν ἐπῆλϑε πτερισσέμεναι μεμαῶσιν, Zisrüg ὑψιπέτης, ἐπ᾿ ἀριστερὰ λαὸν ἐέργων, «Ῥοινήεντα δράχοντα φέρων ὀνύχεσσι πέλωρον, Ζωὸν, ἔτ᾽ ἀσπαίροντα" ὁ δ᾽ οὔπω λήϑετο χάρμης. Κόψε γὰρ αὐτὸν ἔχοντα χατὰ στῆϑος παρὰ δειρὴν, ᾿Ιδνωϑεὶς ὀπίσω" ὁ δ᾽ ἀπὸ ϑεν ἧχε χαμᾶζε, ᾿Δλγήσας ὀδύνῃσι, μέσῳ δ᾽ ἐγκάββαλ ὁμίλῳ" «Αὐτὸς δὲ χλάγξας πέτετο πνοιῆς ἀνέμοιο. Τρῶες δ᾽ ἐῤδίγησαν, ὅπως ἴδον αἰόλον ὕφιν Κείμενον ἐν μέσσοισι, Ζιὸς τέρας αἰγιόχοιο.

9 οὖν ὃ μὲν ἀετὸς ἦν μαντιχός" ὁ δὲ δράχων, ἐπεὶ xci τούτῳ χρῶνται τῷ Coq οἱ οἱωνοσχόποι, οὐκ ἦν μαντιχός; Τί δὲ, ἐπεὶ τὸ ἀποχληρωτιχὸν εὐέλεγχτόν ἐστιν. οὐχὶ χαὶ τὸ ἀμφοτέρους εἶναι μαντιχοὺς ἐλεγ-- χϑείη ἄν; Οὐχ ἂν γὰρ ὃ δοάχων ὧν μαντιχὸς οὐκ ἐφυλάξατο τάδε τινὰ ἀπὸ τοῦ ἀετοῦ παϑεῖν; Καὶ ἄλλα δ᾽ ἄν μυρία τοιαῦτα εὕροι τις παραδείγματα, παρι- στάντα ὅτι οὐ τὰ ζῶα μέν ἔστιν ἐν ἑαυτοῖς ἔχοντα μαν-- τιχὴν ψυχήν" ἀλλὰ, χατὰ μὲν τὸν ποιητὴν, καὶ τοὺς πολλοὺς τῶν ἀνθρώπων, αὐτὸς »Ὀλύμπιος 3) ἧχε φό- ocdr.^ Κατὰ δέ τι σημεῖον καὶ ᾿ἡπόλλων ἀγγέλῳ χρῆ-- ται ἱέραχε" κίρκος 35) γὰρ ᾿4πόλλωνος εἶναι λέγεται ταχὺς ἄγγελος.

Κατὰ δὲ ἡμᾶς, δαίμονές τινες φαῦλοι, καὶ, (fy οὕτως ὀνομάσω,) τιτανικοὶ, ἢ γιγάντιοι, ἀσεβεῖς πρὸς τὸ ἀληθῶς ϑεῖον χαὶ τοὺς ἐν οὐρανῷ ἀγγέλους γεγε- ynuévot, καὶ πεσόντες ἐξ οὐρανοῦ, χαὶ περὶ τὰ παχύ- τερά τῶν σωμάτων καὶ ἀχάϑαρτα ἐπὶ γῆς χαλινδούμε- νοι" ἔχοντές τι περὶ τῶν μελλόντων διορατιχὸν, ἅτε γυμνοὶ τῶν γηΐνων σωμάτων τυγχάνοντες" χαὶ περὶ τὸ

1) Cfr. Homer. Iliad. lib. XII. vers. 200. seqq. ?) Cfr. Homer. lliad. lib. II. sers. 309. 3) Cfr. Homer. Odyss. lib. XV. vers. 526.

156 OniGENIS

τοιοῦτον ἔργον χαταγινόμενοι, βουλόμενοι ἀπάγειν τοῦ ἀληϑινοῦ ϑεοῦ τὸ τῶν ἀνθρώπων yfvog, ὑποδύονται τῶν ζώων τὰ ἁρπαχτιχώτερα χαὶ ἀγριώτερα, καὶ ἄλλα παγουργότερα, καὶ χινοῦσιν αὐτὰ πρὸς ὃ βούλονται, χαὶ ὅτε βούλονται" ἢ τὰς φαντασίας τῶν τοιωνδὶ ζώων τρέπουσιν ἐπὶ πτήσεις χαὶ κινήσεις τοιάσδε" 7 ἄν- ϑρωποι, διὰ τῆς bv τοῖς ἀλόγοις ζώοις ἁλισχόμενοι μαντιχῆς, Ót0v μὲν τὸν περιέχοντα τὰ ὅλα μὴ ζητῶσι, μηδὲ τὴν χαϑαρὰν ϑεοσέβειαν ἐξετάζωσι, πέσωσι δὲ τῷ λογισμῷ ἐπὶ τὴν γῆν καὶ τοὺς ὄρνεις; }) zai τοὺς δρά- zori«g, ἔτι δ᾽ ἀλώπεχας xci λύχους.- Καὶ γὰρ παρα- τετήρηται τοῖς περὶ ταῦτα δεινοῖς, ὅτι αἱ ἐνεργέστεραι προγνώσεις διὰ τῶν τοιούτων ζώων γίγνονται" ἅτε μὴ δυναμένων τῶν δαιμόνων ἐν τοῖς ἡμερωτέροις τῶν ζώων τοσοῦτον, ὅσον δύνανται διὰ τὸ παραπλήσιον τῆς χαχίας, xci οὐ χαχίαν uiv, οἱονεὶ δὲ καχίαν οὖσαν ἐν τοῖς τοιοισδὶ τῶν ζώων, ἐνεργῆσαι τάδε τὰ ζῶα.

Ὅϑεν εἴπερ ἄλλο τι Πωῦσέως τεϑαύμαχα, χαὶ τὸ τοιοῦτον ϑαύματος ἀποφανοῦμαι ἄξιον εἶναι, ὅτε q- σεις χατανοήσας ζώων διαφόρους, χαὶ εἴτ᾽ ἀπὸ τοῦ ϑείου μαϑὼν τὰ περὶ αὐτῶν, καὶ τῶν ἑχάστῳ ζώῳ συγ-- γενῶν δαιμόνων, εἴτε χαὶ αὐτὸς ἀναβαίνων τῇ σοφίᾳ εὑρὼν, ἐν τῇ περὶ ζώων διατάξει, πάντα μὲν ἀχάϑαρτα ἔφησεν εἶναι τὰ νομιζόμενα παρ᾿ —lyvmntíorg xc τοῖς λοιποῖς τῶν ἀνθρώπων εἶναι μαντιχὰ, ὡς ἐπίπαν δὲ εἶναι χαϑαρὰ τὰ μὴ τοιαῦτα. Καὶ ἐν ἀχαϑάρτοις παρὰ Moo?) ἔστι λύκος, χαὶ ἀλώπηξ, χαὶ δράχων, ἀετός τε χαὶ ἱέραξ, χαὶ τὰ ὅμοια τούτοις. Καὶ ὡς ἐπίπαν οὐ μόνον ἐν τῷ νόμῳ, ἀλλὰ zal ἐν τοῖς προφήταις εὕροις ἂν ταῦτα τὰ ζῶα εἰς παράδειγμα τῶν χαχέστων παρα- λαμβανόμενα, οὐδέ ποτε δὲ εἷς χρηστὸν πρᾶγμα óvo- μαζόμενον «λύχον, ἢ ἀλώπεχα. Ἔοικεν οὖν τις εἶναι

1) Tarin. in textu: 60rig, in notis: yPhiloc. Mscr., Hoeschel, teste: ὄρνεις." ?) Cfr. Levit. Xl.

L

PnuitocAaru. Car. XX. 151

ἑχάστῳ δαιμόνων εἴδει χοινωνία πρὸς ἕχαστον εἶδος ζώων, Καὶ ὥσπερ ἐν ἀνθρώποις ἀνϑρώπων ἄνϑρωποι ἐσχυρότεροί τινές εἶσιν, οὐ πάντως διὰ τὸ ἦϑος" τὸν αὐτὸν τρόπον δαίμονες δαιμόνων εἶεν ἂν ἐν μέσοις δυνατώτεροι" xai οἵδε μὲν τοῖσδε τοῖς ζώοις χρώμενοι Hg ἀπάτην τῶν ἀνθρώπων, χατὰ τὸ βούλημα τοῦ κα- λουμένου 2» τοῖς λόγοις ἡμῶν ἄρχοντος τοῦ αἰῶνος 1) τούτου, ἕτεροι δὲ δὲ ἄλλου εἴδους προδηλοῦντες. Καὶ ὅρα ἐφ᾽ ὅσον εἰσὶν οἱ δαίμονες μιαροὶ, ὡς χαὶ γαλᾶς ὑπό τινων παραλαμβάνεσθϑαι πρὸς τὸ δηλοῦν τὰ μέλ-- λοντα χαὶ σὺ δὲ παρὰ σαυτῷ χρῖνον ὁπύτερόν ἔστι βέλτιον παραδέξασθαι, ὅτι 0 ἐπὶ πᾶσι ϑεὸς χαὶ τούτου ὁ υἱὸς χινοῦσι τοὺς ὄρνιϑας, χαὶ τὰ λοιπὰ ζῶα εἰς μαν-- τιχὴν, ἢ οἱ χινοῦντες τὰ τοιαδὶ τῶν ζώων, καὶ οὐκ ἀνθρώπους παρόντων ἀνθρώπων, δαίμονές εἶσι φαῦ-- λοι, x«l, ὡς ὠνόμασε τὰ ἱερὰ ἡμῶν γράμματα, 3) ἀχά-- ϑαρτοι.

Εἴπερ δὲ ϑεία ἐστὶν ἡ τῶν ὀρνέϑων ψυχὴ διὰ τὸ δὲ αὐτῶν προλέγεσϑαι τὰ μέλλοντα" πῶς οὐχὶ μᾶλλον, ὅπου κληδόνες Um ἀνθρώπων λαμβάνονται, ϑείαν εἶναι φήσομεν τὴν ψυχὴν ἐχείνην, δὲ ὧν αἱ χληδόνες ἀχού- ονται; Θεία οὖν τις ἦν κατὰ τοὺς τοιούσδε ἡ παρὰ τῷ Ὁμήρῳ ἀλετρὶς, περὶ τῶν μνηστήρων εἰποῦσα"

Ὕστατα χαὶ πύματα νῦν ἐνθάδε δειπνήσειαν. Κἀχείνη μὲν ϑεία ἦν" ὁ δὲ τηλιχοῦτος Ὀδυσσεὺς, ὁ τῆς Ὁμηρικῆς ᾿Αϑηνᾶς φίλος, οὐκ ἦν ϑεῖος, ἀλλὰ συνεὶς τῶν ἀπὸ τῆς ϑείας ἀλετρίδος εἰρημένων χλῃδόνων ἔχαι-- ρεν; ὡς ὁ ποιητής φησι"

— χαῖρε) δὲ χληδόνι δῖος ᾿Οδυσσεύς. "Hàm δὲ ὅρα, εἴπερ oí ὄρνιϑες ϑείαν ἔχουσι ψυχὴν,

1) Cfr. ev. Joann. XII, 31. coll. II Cor. IV, 4. 2) Cfr. Zachar. XIII, 2. coll. Matth. X, 1.

3) Cfr. Homer. Odyss. lib. IV. vers. 685. coll. lib. XX. vers. 110. et vers. 119. *) Cfr. Homer. Odyss. lib. XX, vers. 120.

158 OnrIGENIS

xai αἰσθάνονται τοῦ ϑεοῦ, ἢ, (ὡς ὃ Κέλσος ὀνομάζει.) τῶν ϑεῶν᾽ δηλονότι χαὶ ἡμεῖς οἱ ἄνϑρωποι πταρνύμε- vor, ἀπό τινος ἐν ἡμῖν οὔσης ϑειότητος χαὶ μαντικῆς περὶ τὴν ψυχὴν ἡμῶν πταρνύμεϑα. Καὶ γὰρ τοῦτο μαρτυρεῖται ὑπὸ πολλῶν" διὸ χαὶ ὃ ποιητὴς λέγει τό" — 6!) δ᾽ ἔπταρεν εὐχομένοιο.

Zhó καὶ ἡ Πηνελόπη φησίν"

Οὐχ3) ὁράᾳς, ὅ μοι υἱὸς ἐπέπταρε πᾶσιν ἔπεσσι;

Τὸ δ᾽ ἀληϑὲς ϑεῖον εἷς τὴν περὶ τῶν μελλόντων γνῶσιν οὔτε τοῖς ἀλόγοις χρῆται ζώοις, οὔτε τοῖς TU— χοῦσι τῶν ἀνθρώπων" ἀλλὰ ψυχαῖς ἀνθρώπων ἱερωτά-- ταις χαὶ χαϑαρωτάταις, ἅστινας ϑεοιρορεῖ τε χαὶ προ-- φήτας ποιεῖ. ΖΙιόπερ εἴ τι ἄλλο ϑαυμασίως εἴρηται ἐν τῷ Πιωϊσέως νόμῳ, καὶ τὰ τοιαῦτα Pv τοῖς τοιούτοις χαταταχτέον " 00x?) οἱωνιεῖσθε, οὐδ᾽ ὀρνιϑοσχοπήσε-- σϑει. Καὶ ἀλλαχοῦ: »r&*) γὰρ ἔϑνη, οὃς κύριος ὁ ϑεός σου ἐξολοθρεύσει ἀπὸ προσώπου σου, οὗτοι χλῃ- δόνων zai μαντειῶν ἀχούσονται" σοὶ δὲ οὐχ οὕτως ἔδωχε κύριος ὁ ϑεός σου« Εἶϑ' ἑξῆς φησι" »mpoqu- την) ἀναστήσει σοι κύριος ὁ ϑεύός σου ἐκ τῶν ἀδελ-- φῶν σου.« Βουληϑεὶς δέ ποτε ὁ ϑεὸς Óv οἱἰωνοσχόπου ἀποτρέψαι ἀπὸ τῆς οἱωνιστιχῆς, πεποίηκε πνεῦμα ἐν τῷ oluvoGxónqg εἰπεῖν" »οὐ5) γάρ ἔστιν οἱωνισμὸς ἐν ᾿Ιαχὼβ, οὐδὲ μαντεία ἐν ᾿Ισραήλ. Κατὰ χαιρὸν ῥηϑή- σεται τῷ axo, xci τῷ ᾿Ισραὴλ, τί ἐπιτελέσει ὁ ϑεός.« Ταῦτα δὴ γιγνώσχοντες ἡμεῖς, χαὶ τὰ τούτοις παρα-- πλήσια, τηρεῖν βουλόμεθα μυστιχῶς εἰρημένην ἐντολὴν τήν" »πάσῃ «φυλαχὴ τήρει σὴν καρδίαν" “ ἵνα μὴ

1) Cfr. Homer. Odyss. lib. XVII. vers. 541.

?) Cfr. Homer. Odyss. lib. XVII. vers. 545.

3) Cfr. Levit. XIX, 26.

^) Cfr. Deut. XVIII. 14. coll. 12.

5) Cfr. Deut. XVIII, 15. $) Cfr. Num. XXIII, 23. 1). Prov; 1V43123.

PnuirocAarm. Car. XX, 159

ἐπιβὴ τι τῶν δαιμονίων τῷ ἡγεμονικῷ ἡ μῶν, ἢ πνεῦμά τι τῶν ἐναντίων πρὸς ἃ βούλεται τρέψη τὸ φανταστι-- χὸν ἡμῶν. Εὐχόμεθα δὲ λάμψαι") ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν τὸν φωτισμὸν τῆς γνώσεως τῆς δόξης τοῦ ϑεοῦ, ἐπιδημοῦντος ἡμῶν τῷ φανταστιχῷ πνεύματος ϑεοῦ, χαὶ φαντάζοντος ἡμᾶς τὰ τοῦ ϑεοῦ" ἐπεὶ »ὕσοι3) πνεύ-- ματι ϑεοῦ ἄγονται, οὗτοι υἱοί εἶσι ϑεοῦ.«

Χρὴ δ᾽ εἰδέναι, ὅτε τὸ τὰ μέλλοντα προγιγνώσχειν, οὐ πάντως ϑεῖόν ἔστι" χαϑ' αὑτὸ γὰρ μέσον ἐστὶ, xci πίπτον εἷς φαύλους xal ἀστείους. Καὶ ἰατροὶ γοῦν ἀπὸ ἰατρικῆς προγιγνώσχουσί τινα, κἂν φαῦλοι τὸ ἦϑος τυγχάνωσιν. Οὕτω δὲ xci κυβερνῆται, χἂν μοχ- ϑηροὶ τυγχάνωσιν ὄντες, προγιγνώσχουσιν ἐπισημασίας, χαὶ ἀνέμων σφοδρότητας, χαὶ τροπὰς περὶ τὸ περιέχον ἔχ τινος πείρας χαὶ τηρήσεως" καὶ οὐ δή που παρὰ τοῦτο ϑείους τις ἂν αὐτοὺς εἶναι φήσει, ἂν τύχωσι μοχϑηροὶ εἶναι τὸ ἦϑοςς Ἁεῦδος οὖν τὸ παρὰ τῷ Kélog λεγόμενον, τὸ" »ií ἄν φαίη τις ϑειότερον τοῦ τὰ μέλλοντα προγιγνώσχειν τε καὶ προδηλοῦν;« Μεῦ- δος δὲ xal τό »πολλὰ τῶν ζώων ἀντιποιεῖσϑαι ϑείας ἐννοίας" “ οὐδὲν γὰρ τῶν ἀλόγων ἔννοιαν ἔχει τοῦ ϑεοῦ. ἹΨεῦδος δὲ χαὶ τό" ηἐγγυτέρω τῆς ϑείας ὁμιλίας εἶναι τὰ ἄλογα ζῶα᾽ « ὅπου γε xci τῶν ἀνθρώπων οἱ ἔτι φαῦλοι, χἂν ἐπ᾿ ἄχρον προχύπτωσι, πόῤῥῳ εἰσὶ τῆς ϑείας ὁμιλίας. Πίόνοι δὴ ἄρα οἱ κατὰ ἀλήϑειαν σο-- φοὶ, χαὶ ἀψευδῶς εὐσεβεῖς, ἐγγυτέρω τῆς ϑείας ὁμιλίας εἰσίν" ὁποῖοί εἶσιν οἱ χαϑ' ἡμᾶς προφῆται, χαὶ MoU- σῆς, Q μεμαρτύρηχε διὰ τὴν πολλὴν χαϑαρότητα ὁ λό- γος εἰπών" »ἐγγιεῖ3) ΜΩωῦσῆς μόνος πρὸς 10v ϑεὸν, οἱ δὲ λοιποὶ οὐκ ἐγγιοῦσι.«

Πῶς δὲ ἀσεβῶς ὑπὸ τοῦ ἀσέβειαν ἡμῖν ἐγκαλοῦν-: τος εἴρηται τό: »οὐ μόνον σοφώτερα εἶναι τὰ ἄλογα 1) Gfr. II. Cor. IV, 6. ?) Cfr. Rom. VIII, 14.

8). Cír. Exod. XXIV, 2.

160 ORIGENIS

τῶν ζώων τῆς τῶν ἀνθρώπων φύσεως, ἀλλὰ xal ϑεο-- φιλέστερα;« Καὶ τίς οὐχ ἂν ἀποτραπείη, προσέχων ἀνθρώπῳ λέγοντι δράκοντα, zci ἀλώπεχα, καὶ λύκον, χαὶ ἀετὸν, xal ἱέραχα τῆς τῶν ἀνθρώπων φύσεως εἶναι ϑεοφιλέστερα; ᾿Δχολουϑεῖ δ᾽ αὐτῷ τὸ λέγειν, ὅτι, εἴπερ ϑεοι(ιλέστερα τάδε τὰ ζῶα τῶν ἀνθρώπων, δῆλον, ὅτι «ci Σωχράτους, χαὶ Πλάτωνος, χαὶ Πυϑαγόρου, καὶ «ερεχύδου, καὶ ὧν πρὸ βραχέος ὕμνησε ϑεολόγων, ϑεοφιλέστερά ἔστι ταῦτα τὰ ζῶα. Καὶ ἐπεύξαιτό γε ἄν τις αὐτῷ λέγων" εἴπερ ϑεοιςφιλέστερά ἔστι τάδε τὰ ζῶα τῶν ἀνθρώπων; γένοιο μὲτ᾽ ἐχείνων ϑεοφιλὴς, καὶ ἐξομοιωθείης τοῖς χατὰ σὲ ἀνθρώπων ϑεοφιλεστέροις. Καὶ μὴ ὑπολαμβανέτω γε ἀρὰν εἶναι τὸ τοιοῦτον" τίς γὰρ οὐκ ἂν εὔξαιτο οἷς πείϑεται εἶναι ϑεοφιλεστέροις γενέσϑαι πάντη παραπλήσιος, ἵνα καὶ αὐτὸς ὡς ἐχεῖνοι γένηται ϑεοφιλής; Θέλων δὲ τὰς ὁμιλίας τῶν ἀλόγων ζώων εἶναι τῶν ἡμετέρων ἱερωτέρας ὁ Kélgog, οὐ τοῖς τυχοῦσιν ἀνατίϑησι τὴν ἱστορίαν ταύτην, ἀλλὰ τοῖς συνετοῖς. ΖΣυνετοὶ δὲ. χατὰ ἀλήϑειάν εἶσιν οἱ Gnov- δαῖοι, οὐδεὶς γὰρ φαῦλος συνετός. ““έἔγει τοίνυν τὸν τρύπον τοῦτον" $01: (φασὶ δὲ τῶν ἀνθρώπων οἱ συγε- τοὶ, καὶ ὁμιλίας ἐχείνοις εἶναι, δηλονότι τῶν ἡμετέρων ἱερωτέρας" χαὶ αὐτοί που γνωρίζειν τὰ λεγόμενα, χαὶ ἔργῳ δειχνύειν, ὅτι oz ἀγνοοῦσιν, ὕταν προειπύντες, ὅτι ἔφασαν οἱ ὄρνιϑες ὡς ἀπίασί ποι, καὶ ποιήσουσι τόδε, ἢ τόδε, δειχνύωσιν ἀπελθόντας ἐχεῖ, zal ποιοῦν- τας ἃ ἤδη προεῖπον.“ Κατὰ μὲν οὖν τὸ ἀληϑὲς οὐδεὶς συνετὸς τοιαῦτα ἱστόρησε, x«i οὐδεὶς σοφὸς ἱερωτέρας εἶπεν εἶναι τὰς τῶν ἀλόγων ζώων ὁμιλίας τῆς τῶν ἀν-- ϑρώπων. Εἰ δ᾽ ὑπὲρ τοῦ ἐξετάσαι τὰ Κέλσου, τἀχό-- 7 Aevóor σχοποῦμεν, δῆλον ὅτι χατ' αὐτὸν ἱερώτεραι τῶν σεμνῶν «Ῥερεχύδου, χαὶ Πυϑαγόρου, xal Σωκρά- τους, καὶ Πλάτωνος, xci τῶν φιλοσύφων ὁμιλιῶν εἶσιν αἱ τῶν ἀλόγων ζώων" ὕπερ ἐστὶ χαὶ αὐτόϑεν οὐ μό-

, - »34* ^ , , e * ^ vov &ntuqcivoy, ἀλλὰ x«i ἀτοπώτατον. Ἵνα δὲ xai

PuirocALi.. Cap. XX. 161

π.»Ἐ--

πιστεύσωμεν, τινὸς ἐκ τῆς ἀσήμου φωνῆς τῶν ὀρνίϑων μαϑόντας, ὅτι ἀπίασί ποι οἱ ὄργνιϑες, καὶ ποιήσουσι τόδε, ἢ τόδε, προδηλοῦν" χαὶ τοῦτ᾽ ἐροῦμεν ἀπὸ τῶν δαιμόνων συμβολιχῶς ἀνθρώποις δεδηλῶσϑαι, χατὰ σχοπὸν τὸν περὶ τοῦ ἀπατηϑῆναι ὑπὸ τῶν δαιμόνων τὸν ἄνϑρωπον, καὶ πατασπασϑῆναι αὐτοῦ τὸν νοῦν ἀπ᾽ οὐρανοῦ χαὶ ϑεοῦ ἐπὶ γῆν, καὶ τὰ ἔτι χατωτέρω.

Οὐκ οἶδα δ᾽ ὅπως ὁ Κέλσος καὶ ὕρχου ἐλεφάντων ἤχουσε, καὶ ὅτι εἰσὶν οὗτοι πιστότεροι πρὸς τὸ ϑεῖον ἡμῶν, x«i γνῶσιν ἔχουσι τοῦ ϑεοῦ. ᾿Εγὼ γὰρ πολλὰ μὲν χαὶ ϑαυμαστὰ οἶδα περὶ τῆς φύσεως τοῦ ζώου καὶ τῆς ἡμερότητος ἱστορούμενα, οὐ μὴν καὶ περὶ ὕρχων ἐλέφαντος σύνοιδα εἰρῆσϑαι παρά τινι" εἰ μὴ ἄρα τὸ ἥμερον, καὶ τὴν ὡσπερεὶ πρὸς ἀνθρώπους αὐτῶν συν- ϑήχην ἅπαξ γενομένων ὑπ᾽ αὐτοῖς, εὐορχίαν τηρουμέ-- νὴν ὠνόμασεν, ὅπερ καὶ αὐτὸ ψεῦδός ἐστιν. El γὰρ σπανίως, ἀλλ᾿ οὖν γε ἱστόρηται, ὅτι μετὰ τὴν δοκοῦ-- σαν ἡμερότητα ἐξηγριώϑησαν ἐλέφαντες κατὰ τῶν ἀν- ϑρώπων, καὶ φόνους ἐποίησαν, καὶ διὰ τοῦτο χατεϑδιε-- χάσϑησαν., ἀναιρεθῆναι, ὡς οὐκέτι χρήσιμοι. ᾿Επεὶ δὲ παραλαμβάνει μετὰ ταῦτα, εἰς τὸ χατασχευάσαι, (ὡς οἴεται,) εὐσεβεστέρους εἶναι τοὺς πελαργοὺς τῶν ἀν- ϑρώπων, τὰ περὶ τοῦ ζώου ἱστορούμενα ἀντιπελαρ-: γοῦντος, καὶ τροφὰς φέροντος τοῖς γεγεννηχόσι" λεχτέον, ὅτε καὶ τοῦτ᾽ οὐκ ἀπὸ ϑεωρήματος τοῦ περὶ τοῦ χα- ϑήχοντος ποιοῦσιν οἱ πελαργοὶ, οὐδ᾽ ἀπὸ λογισμοῦ" ἀλλ᾽ ἀπὸ φύσεως, βουληϑείσης τῆς χατασχευαζούσης αὐτοὺς φύσεως παράδειγμα ἐν ἀλόγοις ζώοις δυσωτιῆ-- σαι δυνάμενον ἀνθρώπους ἐκϑέσϑαι περὶ τοῦ χάριτας ἀποτιννύειν τοῖς γεγεννηχόσιν. Eb δὲ ἤδει Κέλσος, ὕσῳ διαφέρει λόγῳ ταῦτα ποιεῖν, τοῦ ἀλόγως αὐτὰ χαὶ φυσικῶς ἐνεργεῖν" οὐχ ἂν εὐσεβεστέρους εἶπε τοὺς πε-- λαργοὺς τῶν ἀνθρώπων. Ἔτι δὲ, ὡς ὑπὲρ εὐσεβείας τῶν ἀλόγων ζώων μαχύμενος ὁ Κέλσος, παραλαμβάνει τὸ ᾿“ράβιον ζῶον, τὸν φοίνιχα, διὰ πολλῶν ἐτῶν ἐπι-

OmicENIS OrknA Tow. XXV. 11

162 ORIGENIS

δημοῦν «Αἰγύπτῳ, χαὶ φέρον ἀποθανόντα τὸν πατέρα, καὶ ταφέντα ἐν σφαίρᾳ σμύρνης, καὶ ἐπιτιϑὲν ὕπου τὸ - €245 - € , , τοῦ ἡλίου τέμενος. Καὶ τοῦτο ἱστόρηται μὲν, δύναται ͵ - δὲ, ἐών mto ἡ ἀληϑὲς, zai αὐτὸ φυσικὸν τυγχάνειν" ἐπιδαψιλευσαμένης τῆς ϑείας προνοίας καὶ ἐν ταῖς δικ- φοραῖς τῶν ζώων παραστῆσαι τοῖς ἀνθρώποις τὸ ποι- χίλον τῆς τῶν ἐν τῷ χύσμῳ κατασχευῆς, φϑάνον xci ἐπὶ τὼ ὄρνεα" x«l ζῶόν τι μονογενὲς ὑπέστησεν, ἵνα χἂν τούτῳ ποιήσῃ ϑαυμασϑῆναι οὐ τὸ ζῶον, ἀλλὰ τὸν πεποιηκότα αὐτό. - . τ , - , . , Ἐπεὶ οὖν τούτοις πᾶσιν ἐπιφέρει ὁ Κέλσος τό" » » , ^ , er , »θύχουν ἀνθρώπῳ πεποίηται τὰ πάντα, ὥσπερ οὐδὲ λέοντι, οὐδὲ ἀετῷ, οὐδὲ δελφῖνι" ἀλλ ὅπως ὅδε ὁ zó- , ^ q σμος ὡς ἂν ϑεοῦ ἔργον ὁλόκληρον καὶ τέλειον ἐξ ἁπάν-- των γένηται" τούτου χάῤιν μεμέτρηται τὰ πάντα οὐκ ἀλλήλων, ἀλλ᾽ εἰ μὴ πᾶν ἔργον, ἀλλὰ τοῦ ὅλου" καὶ - - --— el 4 ^ » , μέλει TQ ϑεῷ τοῦ ὅλου, xal τοῦτ᾽ οὐ ποτὲ ἀπολείπει πρόνοια, οὐδὲ χάχιον γίνεται, οὐδὲ διὰ χρόνου πρὸς ἑαυτὸν ὁ ϑεὸς ἐπιστρέφει,}) οὐδ᾽ ἀνθρώπων ἕνεχα ὀργίζεται" ὥσπερ οὐδὲ πιϑήχων, οὐδὲ μυιῶν" οὐδὲ τούτοις ἀπειλεῖ, ὧν ἕχαστον ἐν τῷ μέρει τὴν αὐτοῦ μοῖραν εἴληφε! « φέρε, κἂν διὰ βραχέων πρὸς ταῦτ' 2 , T ^ ἊΝ ^ ἀπαντήσωμεν. Οἶμαι δὴ ἀποδεδειχέναι 2x τῶν προει-- ρημένων, πῶς ἀνθρώπῳ χαὶ παντὶ λογιχῷ τὰ πάντα πεποίηται" προηγουμένως γὰρ διὰ τὸ λογιχὸν ζῶον τὰ , , TT ἘΣ πάντα δεδημιούργηται. Κέλσος μὲν οὖν λεγέτω, ὅτι οὐκ ἀνθρώπῳ, ὡς οὐδὲ λέοντι, οὐδ᾽ οἷς ὀνομάζει" ἡμεῖς δ᾽ ἐροῦμεν, οὐ λέοντι ὃ δημιουργὸς, οὐδὲ ἀετῷ, οὐδὲ δελφῖνι ταῦτα πεποίηχεν" ἀλλὰ πάντα διὰ τὸ λογικὸν “ “Ὁ e » e € , « ΕΝ - » ζῶον, καὶ οὕπως ἂν ὅδε ὃ χόσμος ὡς ἂν ϑεοῦ ἔργον ὑλόχληρον χαὶ τέλειον ἐξ ἁπάντων γένηται.« Τούτῳ γὰρ συγχαταϑετέον ὡς χαλῶς εἰρημένῳ. Πέλει δὲ τῷ

1) Tarin. in textu: ἐπιστρέψει, iu motis: s5Legen- dum: Zmioioéqie«

Pnuirocann. Cap. XX, 163

ϑεᾷ οὐχ, ὡς Κέλσος οἴεται, μόνου τοῦ 040v, ἀλλὰ παρὰ τὸ ὅλον ἐξαιρέτως παντὸς λογιχοῦ. Καὶ οὐδέ ποτε ἀπολείψει πρόνοια τὸ ὅλον᾽ οἰχονομεῖ γὰρ, (x&v κώ- χιον γίνηται, διὰ τὸ λογικὸν ἁμαρτάνον, μέρος τι τοῦ ὅλου.) καϑάρσιον αὐτοῦ ποιεῖν, x«i διὰ χρόνου ἐπι-- στρέφειν τὸ ὅλον πρὸς") ἑαυτόν. :4ÀÀ οὐδὲ πιϑήχων μὲν ἕνεκα ὀργίζεται, οὐδὲ μυιῶν: ἀνθρώποις δὲ in«- γει, ἅτε παραβᾶσι τὰς φυσιχὰς ἀφορμὰς, δίκην καὶ κόλασιν, καὶ τούτοις διὰ προφητῶν ἀπειλεῖ, χαὶ διὰ τοῦ ἐπιδημήσαντος ὅλῳ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων σω- τῆρος" ἵνα διὰ τῆς ἀπειλῆς ἐπιστραφῶσι μὲν οἱ ἀκού- σαντες" οἱ δὲ ἀμελήσαντες τῶν ἐπιστρετιτιχῶν λόγων, δίχας κατ ἀξίαν τίσωσιν, ἃς πρέπον ϑεὸν ἐπιτιϑέναι χατὰ τὸ ἑαυτοῦ συμφερόντως τῷ παντὶ βούλημα τοῖς τοιαύτης χαὶ οὕτως ἐπιπόνου δεομένοις ϑεραπείας, zal διορϑώσεως. ᾿Αλλὰ γὰρ x«i τοῦ τετάρτου Τύμου αὐ- τάρχη περιγραφὴν εἰληφότος, αὐτοῦ που καταπαύσωμεν τὸν λόγον. Θεὸς δὲ δοίη διὰ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ, ὅς ἔστι ϑεὸς 3) λόγος, x«i σοφία,3) καὶ ἀλήϑεια, χαὶ διχαιο-- σύνη, καὶ πᾶν 0, τί ποτε ϑεολογοῦσαι περὶ αὐτοῦ φα- σιν ἱεραὶ γραφαὶ, ἄρξασθαι ἡμᾶς χαὶ τοῦ πέμπτου Touov, ἐπ᾽ ὠφελείᾳ τῶν ἐντευξομένων,) καὶ διανύσαι κἀχεῖνον, μετὰ τῆς τοῦ λύγου αὐτοῦ εἷς τὴν ἡ μετέραν ψυχὴν ἐπιδημίας, 3) καλῶς.

, ἢ) Tarim, in textu: πρὸς ἕαυτό, in nots: yLege: πρὸς ἑαυτόν.« 7 Cfr. ev, Joann. I, 1. coll. XIV, 6. 3) Cfr. 1 Cor. I, 24. coll. 30. *) Tarin. in textu: ἐπιδημίαν) in notis: »Lege: ἐπε-- δημίας."

11 *

164 ORIGENIS

IItQi αὐτεξουσίου, καὶ τῶν δοχούντων ἀναιρεῖν τοῦτο γραφιχῶν δητῶν λύσις χαὶ ἑρμηνεία.

Κεφάλαιον 1) εἰκοστὸν πρῶτον. , - » - , LI E» τοῦ περὶ ἀρχῶν τρίτου Touov.

Ἐπεὶ) δὲ ἐν τῷ κηρύγματι τῷ ἐχχλησιαστιχῷ πε-- ριέχεται ὁ περὶ χρίσεως δικαίας ϑεοῦ λύγος, ὅστις καὶ τοὺς ἀκούοντας, πιστευϑεὶς εἶναι ἀληϑὴς, προχαλεῖται ἐπὶ τὸ καλῶς βιοῦν, καὶ παντὶ τρόπῳ φεύγειν τὴν ἁμαρτίαν, δηλονότι συγκατατιϑεμένους 10 ἐφ᾽ ἡμῖν εἶναι τὰ ἐπαίνου χαὶ ψόγου ἄξια" φέρε καὶ περὶ τοῦ αὐτεξουσίου ἰδίᾳ ὀλίγα διαλάβωμεν., ἀναγχκαιοτάτου ὡς ἔνι μάλιστα προβλήματος. Ἵνα δὲ νοήσωμεν τί τὸ αὐὖ- τεξούσιον, τὴν ἔννοιαν αὐτοῦ ἀναπτύξαι δεῖ, ἵνα ταύ-- της σαφηνισϑείσης ἀκριβῶς, παρασταϑὴ τὸ ζητούμενον.

Τῶν κινουμένων τὰ μέν τινὰ ἐν ἑαυτοῖς ἔχει τὴν τῆς κινήσεως αἰτίαν, ἕτερα δὲ ἔξωϑεν μόνον κινεῖται. Ἔξωϑεν οὖν μόνον κινεῖται τὰ φορητὰ, οἷον ξύλα, καὶ λίϑοι, χαὶ πᾶσα ἡ ὑπὸ ἕξεως μόνης συνεχομένη ὕλη. Ὑπεξηρήσϑω δὲ νῦν τοῦ λόγου τὸ χένησιν λέγειν τὴν δύσιν τῶν σωμάτων, ἐπεὶ μὴ χρεία τούτου πρὸς τὸ προκείμενον. Ἔν ἑαυτοῖς δὲ ἔχει τὴν αἰτίαν τοῦ κινεῖ- σθαι ζῶα, καὶ φυτὰ, xci ἁπαξαπλῶς ὅσα ὑπὸ φύσεως x«i ψυχῆς συνέχεται, ἐξ ὧν φασιν εἶναι καὶ τὰ ué- ταλλα. Πρὸς δὲ τούτοις zcl τὸ πῦρ αὐτοκίνητόν ἔστι, τάχα δὲ χαὶ ab πηγαί. Τῶν δὲ ἐν ἑαυτοῖς τοῦ κινεῖ- σϑαι τὴν αἰτίαν ἐχόντων, τὰ μέν φασιν ἐξ ἑαυτῶν κι- γεῖσϑαι, τὰ δὲ ἀφ᾽ ἑαυτῶν" ἐξ ἑαυτῶν μὲν τὰ ἄψυχα, ἀφ᾽ ἑαυτῶν δὲ τὰ ἔμψυχα. "4g ἑαυτῶν γὰρ κινεῖται τὰ ἔμψυχα, φαντασίας ἐγγινομένης ὁρμὴν προχαλου-

!) Edd. Tarini: Ἀεφάλαιον εἰχοστόν.

5) Cfr. edd. 'larini pag. 264. seqq. edd. Spenc. pag. 90. scqq. coll. ed. nostr. Tom. XXI. pag. 371. xg

Purocarr Carp. XXT, 165

μένης. Καὶ πάλιν ἔν τισι τῶν ζώων «φαντασίαι ytvoy-- ται ὁρμὴν προχαλούμεναι, φύσεως φανταστιχῆς τετα-- γμένως κινούσης τὴν ὁρμὴν, ὡς ἐν τῷ ἀράχνη φαντα-- σία τοῦ ὑφαίνειν γίνεται, xai ὁρμὴ ἀχκολουϑεῖ ἐπὶ τὸ ὑφαίνειν, τῆς φανταστιχῆς αὐτοῦ φύσεως τεταγμένως ἐπὶ τοῦτο αὐτὸν προχαλουμένης, χαὶ οὐδενὸς ἄλλου μετὰ τὴν φανταστιχὴν αὐτοῦ φύσιν πεπιστευμένου τοῦ ζώου" xai ἐν τὴ μελίσση ἐπὶ τὸ χηροπλαστεῖν.

Τὸ μέντοι λογιχὸν ζῶον χαὶ λόγον ἔχει πρὸς τῇ «φανταστιχὴ φύσει, τὸν χρίνοντα τὰς φαντασίας, χαΐ τινὰς μὲν ἀποδοχιμάζοντα, τινὰς δὲ παραδεχόμενον, ἵνα ἄγηται τὸ ζῶον κατ᾽ αὐτάς. Ὅϑεν ἐπεὶ ἐν τῇ φύ- σει τοῦ λόγου εἰσὶν ἀφορμαὶ τοῦ ϑεωρῆσαι τὸ χαλὸν, χαὶ τὸ αἰσχρὸν, αἷς ἑπόμενοι ϑεωρήσαντες τὸ χαλὸν, χαὶ τὸ αἰσχρὸν, αἱρούμεθα μὲν τὸ καλὸν, ἐχκλίνομεν δὲ τὸ αἰσχρόν" ἐπαινετοὶ μέν ἔσμεν ἐπιδόντες ἑαυτοὺς τῇ πράξει τοῦ χαλοῦ, ψεχτοὶ dé χατὰ τὸ ἐναντίον. Οὐκ ἀγνοητέον μέντοι γε, ὅτι τὸ πλέον τῆς εἰς πάντα τε-- ταγμένης φύσεως ποσῶς ἔστιν ἐν τοῖς ζώοις, ἐπὶ τὸ πλέον δὲ, ἢ ἐπὶ τὸ ἔλαττον' ὥστε ἐγγύς πον εἶναι, ἵν᾽ οὕτως εἴπω, τοῦ λογιχοῦ, τὸ ἐν τοῖς ἰχνευταῖς χυσὶν ἔργον, xai ἐν τοῖς πολεμιχοῖς ἵπποις. Τὸ μὲν οὖν ὑποπεσεῖν τόδε τι τῶν ἔξωϑεν φαντασίαν ἡμῖν χινοῦν τοιάνδε, ἢ τοιάνδε, ὁμολογουμένως οὐκ ἔστι τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν" τὸ δὲ χρῖναι, οὑτωσὶ χρήσασϑαι τῷ γενομένῳ, x ἑτέρως, οὐχ ἄλλου τινὸς ἔργον ἢ τοῦ ἐν ἡμῖν λόγου ἐστὶν, ἤτοι παρὰ τὰς ἀφορμὰς ἐνεργοῦντος ἡμᾶς πρὸς τὰς ἐπὶ τὸ καλὸν προσχαλουμένας χαὶ τὸ χαϑῆχον ὁρ- μὰς, ἢ ἐπὶ τὸ ἐναντίον ἐχτρέποντος.

El δέ τις αὐτὸ τὸ ἔξωϑεν λέγει εἶναι τοιόνδε, ὥστε ἀδυνάτως ἔχειν ἀντιβλέψαι αὐτῷ, τοιῷδε γενομένῳ" οὗτος ἐπιστησάτω τοῖς ldíorg πάϑεσι xol κινήμασιν, & μὴ εὐδόχησις γίνεται χαὶ συγπατάϑεσις καὶ δοπὴ τοῦ ἡγεμονιχοῦ ἐπὶ τόδε τι, διὼ τάσδε τὰς πιϑανότητας. Οὐ y&o, φέρ' εἰπεῖν, ἡ γυνὴ τῷ κχρίγαντι ἐγχρατεύξ-

166 OntGENIS

σθαι, χαὶ ἀνέχειν ἑαυτὸν ἀπὸ μίξεων, mupareiae zc προχαλεσαμένη ἐπὶ τὸ ποιῆσαί τι παρὰ πρόϑεσιν, αὐὖ- τοτελὴς αἰτία γίνεται τοῦ τὴν πρόϑεσιν ἀϑετῆοαι. Πάν-- τως γὰρ εὐδοχήσας τῷ γαργαλισμῷ χαὶ τῷ λείῳ τῆς ἡδονῆς, ἀντιβλέψαι αὐτῷ μὴ βεβουλημένος, μηδὲ τὸ χεχριμέγον χυρῶσαι, πράττει τὸ ἀκόλαστον. "Ode τις ἔμπαλιν, τῶν αὐτῶν συμβεβηχότων αὐτῷ πλείονα μα- ϑήματα ἀνειληφότι καὶ ἠσχηχότι, οἱ uiv γαργαλισμοὶ χαὶ oí ἐρεϑισμοὶ συμβαίνουσιν" ὃ λόγος δὲ, ἅτε ἐπὶ πιλεῖον ᾿σχυροποιηϑεὶς χαὶ τραφεὶς rh μελέτῃ, χαὶ βε-- βαιωϑεὶς τοῖς δόγμασι πρὸς τὸ χαλὸν, ἢ ἐγγύς γε τοῦ βεβαιωθϑῆναι γεγενημένος, ἀναχρούει τοὺς ἐρεϑισμοὺς χαὶ ὑπεχλύει τὴν ἐπιϑυμίαν.

Τὸ δὲ, τούτων οὕτως ἡμῖν γινομένων, ἔξωϑεν αἷ- τιᾶσϑαι, καὶ ἑαυτοὺς ἀπολύειν ἐγχλήματος, ὁμοίους ἑαυτοὺς ἀποφαινομιένους ξύλοις καὶ λίϑοις, ἑλκυσϑεῖσιν ὑπὸ τῶν ἔξωϑεν αὐτὰ χινησάντων, οὐκ ἀληϑὲς, οὐδὲ εὔγνωμον, βουλομένου τε λόγος ἐστὶν ὁ τοιοῦτος τὴν ἔννοιαν τοῦ αὐτεξουσίου παραχαράττειν. Εἰ γὰρ πυ- ϑοίμεϑα αὐτοῦ, τί ἦν τὸ αὐτεξούσιον, λέγοι ἂν, ὕτι εἰ μηδὲν τῶν ἔξωϑεν ἀπήντα, ἐμοῦ τόδε τι προϑεμένου τὸ ἐπὶ τὸ ἐναντίον προχαλούμενον. Πάλιν τε αὖ ψι-- λὴν τὴν χατασχευὴν αἰτιῶσϑαι, παρὰ τὸ ἐναργές ἐστι" λόγου παιδευτικοῦ τοὺς ἀχρατεστέρους καὶ τοὺς ἀγριω-- τάτους παραλωμιβάνοντος, εἰ τῇ προτροπῇ παραχολου-- ϑήσαιεν, χαὶ μεταβάλλοντος, ὥστε παρὰ πολὺ γεγονέ- γαι τὴν τροπὴν, χαὶ τὴν ἐπὶ τὸ κρεῖττον μεταβολήν" πολλάχις τῶν ἀκολαστοτάτων βελτιόνων γενομένων παρὰ τοὺς τῇ φύσει πρότερον οὐ δοχοῦντας εἶναι τοιούτους, χαὶ τῶν ἀγριωτάτων εἷς τοσοῦτον ἡ μερότητος μεταβαλ-- λόντων, ὥστε τοὺς μηδὲ πώποτε οὕτως ἀγριωϑέντας ἀγρίους εἶναι δοχεῖν, συγχρίσει τοῦδέ τινος μεταβεβλη-- χύτος ἐπὶ τὸ ἥμερον. Ὁρῶμέν τε ἑτέρους εὐσταϑεστά-- τους x«i σεμνοτάτους, ἐκ διαστροφῆς ἐπὶ τὰς χείρους διατριβὰς ἐχχοουομέγνους τοῦ σεμνοῦ x«i εὐσταϑοῦς"

Pumrocarn. Caps, XXI, 167

ὥστε slg ἀχολασίαν αὐτοὺς μεταβαλεῖν, πολλάκις ἀρχο-- μένους τῆς ἀχολασίας μεσούσης τῆς ἡλικίας, καὶ ἐμπί-- πτοντας εἰς ἀταξίαν μετὰ τὸ παρεληλυϑέναι τὸ τῆς νεύ-- τητος, ὕσον ἐπὶ τὴ φύσει, ἄστατον. Οὐκοῦν ὁ λόγος δείχνυσιν, ὅτι τὰ μὲν ἔξωϑεν οὐχ ἐφ᾽ ἡμῖν ἔστι, τὸ δὲ οὕτως, ἢ ἐναντίως γρήσασϑαι αὐτοῖς τὸν λόγον χρι- τὴν παραλαβόντα, xci ἐξεταστὴν τοῦ πῶς δεῖ πρὸς τάδε τινὰ τῶν ἔξωϑεν ἀπαντῆσαι, ἔργον ἐστὶν ἡμέτερον. Ὅτι δὲ ἔργον ἡμέτερον τὸ βιῶσαι καλῶς ἔστι, χαὶ αἰτεῖ ἡμᾶς τοῦτο ὁ ϑεὸς, ὡς οὐκ αὐτοῦ ὃν, οὐδὲ ἐξ ἑτέρου τινὸς παραγινόμενον, ἢ, ὡς οἴονταί τινες, ἀπὸ εἱμαρμένης, ἀλλ ἢ ὡς ἡμέτερον ἔργον, μαρτυρήσει ὃ προφήτης Miyceíag λέγων" s!) ἀνηγγέλη σοι, ἄν- ϑρωπε, τί χαλόν; ἢ τί χύριος ἐχζητεῖ παρὰ σοῦ, ἀλλ ἢ τὸ ποιεῖν χοίμα, χαὶ ἀγαπᾷν ἔλεος;« Καὶ ΜΙηωσῆς" »τέϑειχα 32) πρὸ προσώπου σου τὴν ὁδὸν τῆς ζωῆς; καὶ τὴν ὁδὸν τοῦ ϑανάτου, ἐχλέξασϑαι τὸ ἀγαϑὸν, xci πο-- ρεύεσθαι ἐν «)rQ.« Καὶ Ἡσαΐας" 9, ἐὰν3) ϑέλητε καὶ εἰσαχούσητέ μου, τὰ ἀγαϑὰ τῆς γῆς φάγεσθε" ἐὰν δὲ μὴ θέλητε, μηδὲ εἰσαχούσητέ μου, μάχαιρα ὑμᾶς χα- τέδεται: τὸ γὰρ στόμα χυρίου ἐλάλησε ταῦτα.« Καὶ ἐν τοῖς ψαλμοῖς" κεἰ) ὁ λαός μου ἤχουσέ μου, χαὺ ᾿Ισραὴλ ταῖς ὁδοῖς μου εἰ ἐπορεύϑη, ἐν τῷ μηδενὶ ἂν τοὺς ἐχϑροὺς αὐτῶν ἐταπείνωσα, καὶ ἐπὶ τοὺς ϑλίβον-- τὰς αὐτοὺς ἐπέβαλον ἂν τὴν χεῖρώ μου « ὡς ἐπὶ τῷ λαῷ ὄντος τοῦ ἀκούειν, xci πορεύεσθαι ταῖς ὁδοῖς. τοῦ θεοῦ. Καὶ 0 σωτὴρ δὲ λέγων τό" »ἐγὼ ) δὲ λέγω ὑμῖν, μὴ ἀντιστῆναι τῷ πονηρῷ « χαΐ' »ὅὗτι 5) ὃς ἄν ὀργισϑὴ τῷ ἀδελφῷ, ἔνοχος ἔσται τῇ χρίσει" « καί"

1) Cfr. Mich. VI, 8.

?) Cfr. Deut. XXX, 15. 16. coll. 19.

3) Jesai. I, 19. 20.

4) Psalm. LXXXI, 13. 14. (LXXX.)

5) Matth. V, 39, 5) Cfr, Mattb. V, 22.

168 OntGENIS

»üg!) ἐὰν ἐωμβλέψη γυναῖχα πρὸς 10 ἐπιϑυμῆσαι, ἢ δὴ ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τὴ καρδίᾳ αὑτοῦ.“ Καὶ εἴ τινα ἄλλην δίδωσιν ἐντολὴν, ὡς ἐφ᾽ ἡμῖν ὄντος τοῦ φυλάξαι τὰ προστεταγμένα, φησί: χαὶ εὐλόγως ἐνύχων ἡμῶν τὴ χρίσει ἐσομένων, tsi παραβαίνοιμεν αὐτά. Ὅϑεν zai οπᾶς,3) φησὶν, ὃ ἀχούων μου τοὺς λύγους τούτους, καὶ ποιῶν αὐτοὺς, ὁμοιωϑήσεται ἀνδοὶ φρονίμῳ, ὅστις ᾿ὠχοδόμησε τὴν οἰχίαν κὑτοῦ ἐπὶ τὴν πέτραν ,« xci τὰ ἑξῆς" 403) δὲ ἀκούων, καὶ μὴ ποιῶν, ὅμοιός ἔστιν ἀν-- Joi μωρῷ, ὅστις φχοδόμησε τὴν οἰχίαν αὑτοῦ ἐπὶ τὴν &uuor,« xci τὰ ἑξῆς. Καὶ λέγων δὲ τοῖς ἐκ δεξιῶν" »ZiUrt,*) οἱ εὐλογηιιένοι τοῦ πατρός μου," καὶ τὰ ἑξῆς" νἐπείνασα ) γὰρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν" ἐδί- (mom, καὶ ἐποτίσατέ με « σφόδρα σαφῶς ὡς αἰτίοις οὖσι TOU ἐπαινεῖσϑαι δίδωσι τὰς ἐπαγγελίας. Καὶ dx τοῦ ἐναντίου τοῖς ἑτέροις, ὡς ψεχτοῖς οὖσι παρ᾽ αὐτοὺς, λέγει τό" »πορεύεσϑεδ) οἱ χατηραμένοι εἷς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιογ.« Ἴδωμεν δὲ πῶς χαὶ ὁ Παῦλος ὡς αὐτεξου-- σίοις ἡμῖν διαλέγεται, καὶ ἑαυτοῖς αἰτίοις τυγχάνουσιν ἀπωλείας, ἢ σωτηρίας. »H7) τοῦ πλούτου γὰρ τῆς γοηστότητος αὐτοῦ, φησὶ, καὶ τῆς ἀνοχῆς, καὶ τῆς μα- χροϑυμίας καταφρονεῖς, ἀγνοιῶν;, ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ ϑεοῦ εἷς μετάνοιάν σὲ ἄγει; Κατὰ δὲ τὴν σχληρότητά σου, καὶ ἀμετανγόητον χαρδίαν, ϑησαυρίζεις σεαυτῷ ὀργὴν iv ἡμέρᾳ ὀργῆς, χαὶ ἀποχαλύψεως δικαιοχρισίας τοῦ ϑεοῦ, ὃς ἀποδώσει ἑχάστῳ κατὰ τὰ ἔργα αὐτοῦ" τοῖς uiv χαϑ' ὑπομονὴν ἔργου ἀγαϑοῦ, δόξαν zal τι-- μὴν zci ἀφϑαρσίαν ζητοῦσι, ζωὴν αἰώνιον " τοῖς δὲ ἐξ ἐριϑείας, xai ἀπειϑοῦσι μὲν τὴ ἀληϑείᾳ, πειϑομένοις δὲ τὴ χαχίᾳ, ὀργὴ, καὶ ϑυμὸς; καὶ ϑλέψις, χαὶ στενο--

!) Cfr. Math. V, 28:. 3) Cfr. Matth. VII, 24. 3) Cfr. Matth. VIT, 26. 3) Matth, XXV, 34.

5) Matth, XXV, 35. $) Cfr. Math, XXV, 41. 7) Cfz. Bom. II, 4 — 10,

Punrrocati, Cap, XXT, 169

χωρία ἐπὶ πᾶσαν ψυχὴν ἀνθρώπου τοῦ χατεργειζομέ-- vov τὸ χαχὸν, Ἰουδαίου πρῶτον χαὶ “Βλληνος" δόξα δὲ χαὶ Tuus) καὶ εἰρήνη παντὶ τῷ ἐργαζομένῳ 10 ἀγαϑὸν, Ἰουδαίῳ τε πρῶτον χαὶ Ἕλληνι. Μυρία μὲν οὖν ἐστιν ἐν ταῖς γραφαῖς σφόδρα σαφῶς παριστῶντα τὸ αὐτεξούσιον.

"Ens δὲ εἰς τὸ ἐναντίον, τουτέστι τὸ μὴ ἐφ᾽ ἡμῖν τυγχάνειν τηρεῖν τὰς ἐντολὰς χαὶ σώζεσϑαι, καὶ τὸ παραβαίνειν αὐτὰς καὶ ἀπόλλυσϑαι, περισπῷ ῥητά τινὰ ἀπὸ τῆς παλαιᾶς καὶ τῆς χαινῆς" φέρε ἀπὸ μέρους χαὶ ἐχ τούτων παραϑέμενοι ϑεασώμεϑα αὐτῶν τὰς λύσεις, ἵνα dq? ὧν παρατιϑέμεϑα, χατὰ τὸ ὅμοιον ἐχλεξάμε- γός τις ἑαυτῷ πάντα τὰ δοχοῦντα ἀναιρεῖν τὸ αὐτεξού-. Gt0y , ἐπισχέψηται τὰ περὶ τῆς λύσεως αὐτῶν. Καὶ δὴ πολλοὺς χεχίνηχε τὰ περὶ τοῦ «baeo, περὺ οὗ χρημα-- τίζων ὁ ϑεύς φησιν" »ἐγὼ 1) δὲ σχληρυγνῶ τὴν χαρδίαν “Ῥαραώ'« πλεονάχις. El γὰρ ὑπὸ ϑεοῦ σχληρύνεται, χαὶ διὰ 10 σχληούνεσθαι ἁμαρτάνει, οὐκ αὐτὸς ἑαυτῷ τῆς ἁμαρτίας αἴτιος" εἰ δὲ τοῦτο, οὐδὲ αὐτεξούσιος ὁ «Ῥαραώ. Καὶ φήσει τις, ὅτι ἐκ τοῦ ὁμοίου οἱ ἀπολλύ-: μενοι οὐχ αὐτεξούσιοι, οὐδὲ zo ἑαυτῶν ἀπολοῦνται. Καὶ ἐν τῷ ᾿Ιεζεχιὴλ δὲ λεγόμενον τό" »ἐξελῶ 5) αὐτῶν τὰς λιϑίνας καρδίας, zal ἐμβαλῶ σαρχίνας, ὅπως ἐν τοῖς προστάγμασί μου πορεύωνται, χαὶ τὰ διχαιώματά μου φυλάσσωσι" « χινήσαι ἄν τινὰ ὡς τοῦ ϑεοῦ διδόν- τος τὸ πορεύεσθαι ἐν ταῖς ἐντολαῖς; χαὶ φυλάσσειν τὰ δικαιώματα, ἐν τῷ τὸ ἐμποδίζον ὑπεξηρηχέναι, τὴν λι-- ϑένην χαρδίαν, χαὶ τὸ χρεῖττον ἐντεϑειχέναι, τὴν σαρ - χένην. Ἴδωμεν δὲ zai τὸ ἐκ τοῦ εὐαγγελίου, τί ὁ σω-- 750 ἀποχρίνεται πρὸς τοὺς πυϑομένους, διὰ τέ ἐν πα-.-

-

ραβολαῖς τοῖς πολλοῖς λαλεῖ. Καί φησιν" »ἵνα 5) βλέ-

1!) Exod. IV, 21. coll. VIT, 3. ?) Cfr. Ezech. XI, 19. 20. ?) Cfr. Mare, 1V, 12. coll, Luce. VIIf, 10.

170 OntGENIS

πογτὲς μιὴ βλέπωσι, χαὶ ἀχούοντες ἀχούωσι, χαὶ μὴ συνιῶσι" μήποτε ἐπιστρέννωσι, καὶ ἀφεϑήσεται αὐτοῖς." Ἔτι δὲ χαὶ παρὰ τῷ Παύλῳ τό" »οὐ") τοῦ ϑέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ. τοῦ ἐλεοῦντος ϑεοῦ.. Καὶ ἐν ἄλλοις" »xci?) τὸ ϑέλειν δὲ χαὶ τὸ ἐνεργεῖν, ἐχ τοῦ ϑεοῦ ἐστιν. »4g 3) οὖν ὃν ϑέλει ὁ ϑεὸς ἐλεεῖ, ὃν δὲ ϑέλει, σχληρύνει. ᾿Πρεῖς ovr uov Tí ἔτι μέμφεται; Τῷ γὰρ βουλήματι αὐτοῦ τίς ἀνθέστηκε;« Καί; »ἡ ἢ) πεισμονὴ ἐκ τοῦ καλοῦντος, xci οὐκ ἐξ ἡμῶν.“ ,,Π1:-- VoUrys, 5) ἄνϑρωπε; σὺ τίς &, ὃ ἀνταποχρινόμενος τῷ

-

Oso

ἢ; My ἐρεῖ τὸ πλάσμα τῷ πλάσαντι" τί μὲ ἐποίη-- σας οὕτως; ἢ οὐκ ἔχει ἐξουσίαν ὁ χεραμεὺς TOU πη- λοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ φυράματος ποιῆσαι ὃ μὲν εἷς τιμὴν σχεῦος, ὃ δὲ εἰς ἀτιμίαν; « Ταῦτα γὰρ καϑ' αὑτὰ ἵχανά ἔστι τοὺς πολλοὺς ἐχταρώξαι, ὡς οὐκ ὕντος τοῦ ἀνϑρώ- που αὐτεξουσίου, ἀλλὰ τοῦ ϑεοῦ σώζοντος χαὶ ἀπολ-- λύντος oUg ἂν αὐτὸς βούληται.

᾿ιρξώμεϑα τοίνυν ἀπὸ τῶν περὶ τοῦ «Ῥαραὼ εἴρη - μένων ὡς σχληρυνομένου ὑπὸ ϑεοῦ, ἵνα μὴ ἐξαποστείλῃ τὸν λαόν" οὗ συνεξετασϑήσεται ἅμα καὶ τὸ ἀποστολι-- χόν" »&gQ 5) οὖν ὃν ϑελει ὁ ϑεὸς ἐλεεῖ, ὃν δὲ ϑέλει, σχληρύνει.« Καὶ ἐπιχρῶνται τούτοις τῶν ἑτεροδόξων τινὲς, σχεδὸν καὶ αὐτοὶ τὸ αὐτεξούσιον ἀναιροῦντες, διὰ τὸ φύσεις εἰσάγειν ἀπολλυμένας, ἀνεπιδέχτους τοῦ σώζεσθαι, χαὶ érÉQug σωζομένας, ἀδυνάτως ἐχούσας πρὸς τὸ ἀπολέσϑαι" τόν τε «Ῥαρκώ φασι φύσεως ὄντα ἀπολλυμένης, διὰ τοῦτο σχληούνεσϑαι ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ, ἐλεοῦντος μὲν τοὺς πνευματιχοὺς, σχληρύνοντος δὲ τοὺς χοϊχούς. Φέρε οὖν ἴδωμεν ὅ, τέ ποτε χαὶ λέγουσι. Πευσόμεϑα γὰρ αὐτῶν, εἰ χοϊχῆς φύσεως ὁ Φαραὼ ἦν" ἀποχρινομένοις δὲ ἐροῦμιεν, ὅτι ὃ τῆς χοϊχῆς φύσεως

1) Cfr. Rom. 1X, 16. 2) Cfr. Pilipp. II, 13. 3) Cfr. Rom. 1X, 18. 19. 53) Gal. V, 8. 5) Cfr, Rom. 1X, 20. 21. $) Cfr. Rom. IX, 18.

PiurrocAtr. Cap. XXI. 171

πάντως ἀπειϑεῖ ϑεῷ" εἰ δὲ ἀπειϑεῖ, τίς γρεία azànov- γεσϑαι αὐτοῦ τὴν χαρδίαν, καὶ τοῦτο οὐχ ἅπαξ, ἀλλὰ πλεονάχις; El μὴ ἄρα ἐπεὶ δυνατὸν 5v πείϑεσϑαι αὐ-- τὸν, 1) χαὶ πάντως ἐπείσϑη ἂν, ἅτε οὐκ ὧν χοϊχὸς, ὑπὸ τῶν τεράτων χαὶ σημείων δυσωπούμενος, χρήζει δὲ αὐτοῦ ὃ ϑεὸς ὑπὲρ τοῦ ἐνδείξασϑαι ἐπὶ σωτηρίᾳ τῶν πολλῶν τὰ μεγαλεῖα, ἐπὶ πλεῖον ἀπειϑοῦντος" διὰ τοῦτο σχληρύνει αὐτοῦ τὴν χαρδίαν. Ταῦτα δὲ λελέ- ξεται πρῶτον πρὸς αὐτοὺς, el; τὸ ἀνατραπῆναι ὃ ὑπο- λαμβάνουσιν, ὅτι φύσεως ἦν ἀπολλυμένης ὁ «Φ«ραώ. Τὸ δ᾽ αὐτὸ χαὶ περὶ τοῦ παρὰ τῷ ἀποστόλῳ λεγομέ- vov λεχτέον πρὸς αὐτούς. Τίνας γὰρ σχληρύνει ὁ ϑεός; Τοὺς ἀπολλυμένους ὡσεὶ πεισομένους, εἰ μὴ σχληρυν-- ϑεῖεν" ἢ δηλονότι σωϑησοιμιένους, τῷ μὴ εἶναι αὐτοὺς φύσεως ἀπολλυμένης. Τίνας δὲ χαὶ ἐλεεῖ; ἄρα τοὺς σωθϑησομένους; Καὶ πῶς χρεία ἐλέου δευτέρου αὐτοῖς, ἅπαξ χατασχευασϑεῖσι σωθησομένοις, χαὶ πάντως διὰ τὴν φύσιν μαχαρίοις ἐσομένοις; εἰ μὴ ἄρα ἐπεὶ ἐπι-- δέχονται ἀπώλειαν, εἰ μὴ ἐλεηϑεῖεν, ἐλεοῦνται, ἵν᾿ ὅπερ ἐπιδέχονται μὴ λάβωσι, τὸ ἀπολέσϑαι, ἀλλὰ γέ- γωνται ἐν χώρᾳ σωζομένων. Καὶ ταῦτα μὲν πρὸς ἐχείνους.

᾿Επαπορητέον δὲ πρὸς τοὺς νομίζοντας νενοηχέγαι τό" οἐσχλήρυνε" «) τί δήποτε λέγουσι τὸν ϑεὸν ἐνερ-- γοῦντα σχληρύνειν χαρδίαν, καὶ τί προτιϑέμενον τοῦτο ποιεῖν. Τηρείτωσαν γὰρ χαὶ ἔνγοιαν ϑεοῦ, χατὰ μὲν τὸ ὑγιὲς διχαίου χαὶ ἀγαθοῦ" εἰ δὲ μὴ βούλονται, ἐπὶ τοῦ παρόντος αὐτοῖς συγχεχωρήσϑω, διχαίου" χαὶ πα- ραστησάτωσαν, πῶς ὁ ἀγαϑὸς καὶ δίχαιος, ἢ ὁ δίχαιος μόνον φαίνεται δίκαιος, σχληρύνων χαρδίαν τοῦ διὰ τὸ σχληρύνεσθαι ἀπολλυμένου" χαὶ πῶς ὁ δίχαιος αἴτιος ἀπωλείας γίνεται χαὶ ἀπειϑείας, τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ διὰ τὸ

!) Cfr. ed. nostr. Tom, XXI. pag. 380. not. 4, ?) Cfr, Rom. IX, 18.

172 OnrtGENIS

σχληρύνεσθαι zci ἀπειϑεῖν αὐτῷ χολαζομένων. Τί δὲ αὐτῷ zal μέμφεται, λέγων" »gb!) δὲ οὐ βούλει PRa- ποστεῖλαι τὸν λαόν μου"" οἰδοὺ,2) πατάξω πάντα τὰ πρωτότοχα Py «Αἰγύπτῳ, χαὶ τὸν πρωτότοχόν σου" « χαὶ ὅσα ἄλλα ἀναγέγραπται ὡς τοῦ ϑεοῦ λέγοντος διὰ Πῆίωσέως τῷ Φαραώ; ᾿Αναγκαῖον γὰρ τὸν πιστεύοντα, ὅτι ἀληϑεῖς αἱ γραφαὶ, xci ὅτι ὁ ϑεὸς δίχαιος, ἐὰν εὐγνωμονῆ, ἀγωνίζεσθαι, πῶς ἐν ταῖς τοαύταις λέξεσι τρανῶς δίχαιος γοηϑῆ. El μὲν γὰρ ἀπογραψάμενός τις γυμνῇ τὴ κεφαλῇ ἵστατο πρὸς τὸ πονηρὸν εἶναι τὸν δημιουργὸν, ἄλλων ἔδει λόγων πρὸς αὐτόν.

Ἐπεὶ δέ φασι διαχεῖσϑαι περὶ αὐτοῦ ὡς περὶ δι-- χαίου, xci ἡμεῖς ὡς περὶ ἀγαϑοῦ ἅμα καὶ διχαίου, σχοπήσωμεν, πῶς ἂν ὃ ἀγαϑὸς καὶ δίχαιος σχληρύνοι τὴν καρδίαν «ραραώ. Ὅρα τοίνυν, εἰ διά τινος παρα- δείγματος, ᾧ ὃ ἀπόστολος ἐν τῇ πρὸς Ἑβραίους ἐχρή- σατο, δυνάμεθα παραστῆσαι, πῶς μιᾷ ἐνεργείᾳ ὁ ϑεὸς ur?) μὲν ἐλεεῖ, ὃν δὲ σχληρύνει" οὐ προτιϑέμενος σχληρύνειν, ἀλλὰ διὰ προϑέσεως χρηστῆς, 3j ἐπαχολου-- ϑεῖ διὰ τὸ τῆς χκαχίας ὑποχείμενον τοῦ παρ᾽ ἑαυτοῖς χαχοῦ τὸ σχληρύνεσϑαι, σχληρύνειν λεγόμενος τὸν σχλη- ρυνόμενον. »I5,*) φησὶν, ἡ πιοῦσα τὸν ἐπ᾽ αὐτῆς ἐρχόμενον ὑετὸν, xci τίχτουσα βοτάνην εὔϑετον ἐχεί-- vot, δὲ οὖς xci γεωργεῖται, μεταλαμβάνει εὐλογίας ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ" ἐχφέρουσα δὲ ἀχάνϑας χαὶ τριβόλους, ἀδόκιμος χαὶ χατάρας ἐγγὺς, ἧς τὸ τέλος εἷς καῦσιν.« Οὐκοῦν μία ἐνέργεια ἡ κατὰ τὸν ὑετόν" μιᾶς δὲ ἐνερ- γείας οὔσης τῆς χατὰ τὸν ὑετὸν, ἡ μὲν γεωργηϑεῖσα γῆ καρποφορεῖ, ἡ δὲ ἀμεληϑεῖσα καὶ χέρσος ἀχανϑο-- φορεῖ. Καὶ δύσφημον ἂν δόξαι εἶναι τὸ λέγειν τὸν ὕοντα" ἐγὼ τοὺς καρποὺς ἐποίησα, χαὶ τὰς ἀχάνϑας

1) Cfr. Exod. 1V, 23. coll. IX, 17.

?) Cfr. Exod. XII, 12. 3) Cfr. Rom. 1X, 18.

*) Hebr. VI, 7, 8.

PnuirocALui. Cap. XXI. 173

τὰς ἐν τὴ γῆ" ἀλλ᾽ εἰ καὶ δύσφημον, ἀλλ᾽ ἀληϑές. Ὕε-- τοῦ γὰρ μὴ γενομένου, οὔτ᾽ ἂν καρποὶ; οὔτ᾽ ἄχανϑαι γεγόνεισαν᾽" τούτου δὲ εὐκαίρως χαὶ μεμετρημένως ἐπιῤ-- δεύσαντος, ἀμφότερα γεγένηται. ᾿Εχφέρουσα γοῦν ἀχάν- Sec!) xai τριβόλους ἡ πιοῦσα γῆ τὸν ἐπ᾽ αὐτῆς ἐρχό- μένον ὑετὸν πολλάκις, ἀδόκιμος καὶ χατάρας ἐγγὺς γί- γεται. Οὐχοῦν τὸ μὲν ἀγαϑὸν τοῦ ὑετοῦ χαὶ ἐπὶ τὴν χείρονα γὴν ἐλήλυϑε: τὸ δὲ ὑποχείμενον, ἠμελημένον χαὶ ἀγεώργητον τυγχάνον, ἀκάνϑας καὶ τριβόλους ἐβλά- στησεν. Οὕτω τοίνυν xci τὰ γινόμενα ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ τεράστια οἱονεὶ ὑετός ἐστιν᾽ αἱ δὲ προαιρέσεις αἱ διώ- φοροι, οἱονεὶ ἡ γεγεωργημένη γῆ ἔστι, καὶ ἠμελημένη, μιᾷ τῇ φύσει ὡς γὴ τυγχάνουσα.

Ὥσπερ δὲ καὶ εἰ ὁ ἥλιος ἔλεγε, φωνὴν προϊέμενος, or. ἐγὼ τήχω καὶ ξηραίνω, ἐναντίων ὄντων τοῦ τήχε- σθαι xal τοῦ ξηραίνεσθαι) οὐκ ἂν ψεῦδος ἔλεγε παρὰ τὸ ὑποχείμενον" ἀπὸ τῆς μιᾶς ϑερμότητος τηχομένου μὲν τοῦ χηροῦ, ξηραινομένου δὲ τοῦ πηλοῦ" οὕτως ἡ μία ἐνέργεια, ἡ διὰ Πῆ]ωσέως γινομένη, σχληρυσμὸν μὲν ἤλεγχε τὸν τοῦ Φαραὼ, διὰ τὴν καχίαν αὐτοῦ, πειϑὼ δὲ τὴν τῶν ἐπιμίχτων Alyvntíov, συνεξορμη-- σάντων τοῖς Ἑβραίοις. Καὶ τὸ χατὰ τὸ βραχὺ δὲ ἀνα- γεγράφϑαι, οἷονεὶ μαλάσσεσϑαι τὴν χαρδίαν «Ῥαραὼ, λέγοντος" »ἀλλ ?) οὐ μαχρὰν ἀποτενεῖτε᾽ τριῶν γὰρ ἡμερῶν πορεύσεσϑε, καὶ τὰς γυναῖχας ὑμῶν καταλεί- πετεῖ« χαὶ ὅσα ἄλλα χατὰ βραχὺ ἐνδιδοὺς πρὸς τὰ τε- ράστια ἔλεγε, δηλοῖ, Ort ἐνήργει μέν τι καὶ εἰς αὐτὸν τὰ σημεῖα" οὐ μὴν τὸ πᾶν χατειργάζετο. Οὐχ ἂν δὲ οὐδὲ ταῦτα ἐγίνετο, el τὸ νοούμενον ὑπὸ τῶν πολλῶν᾽ »σχληρυνῶ 5) τὴν καρδίαν «ραραώ" “ vm αὐτοῦ ἐνηρ-- γεῖτο, τοῦ ϑεοῦ δηλονότε. Οὐκ ἄτοπον δὲ χαὶ ἀπὸ συνηϑείας τὰ τοιαῦτα παραμυϑήσασϑαι" πολλάχις τῶν

!) Cfr. Hebr. VI, 7. 8. ?) Cfr. Exod. VIII, 28. 29. 3) Cfr. Exod. IV, 21. coll. VIJ, 3.

174 Oa1rGENIS

χρηστῶν δεσποτῶν φασκόντων τοῖς διὰ τὴν χρηστότητα xci τὴν μαχροϑυμίαν ἐπιτριβομένοις οἰκέταις τό" ἐγώ σε πονηρὸν ἐποίησα, χαὶ ἐγώ σοι αἴτιοις γέγονα τῶν τηλικούτων ἁμαρτημάτων. “1]εἶ γὰρ 100 ἤϑους ἀκοῦσαι χαὶ τῆς δυνάμεως τοῦ λεγομένου, καὶ μὴ συχοιαντεῖν, μὴ κατακούοντας τοῦ βουλήματος τοῦ λόγου. ὋὉ γοῦν Παῦλος ταῦτα σαφῶς ἐξετάσας, φησὶ πρὸς τὸν ἅμαρ- τάνοντα" »ἢ}) τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος αὐτοῦ, καὶ τῆς ἀνοχῆς, καὶ τῆς μαχροϑυμίας καταφρονεῖς, ἀγνοῶν, ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ ϑεοῦ εἰς μετάνοιών GE ἄγει; Κατὰ δὲ τὴν σκληρότητά σου, καὶ ἀμετανόητον χαρδίαν, ϑησαυρίζεις ἑαυτῷ ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς, x«l ἀποχαλύψεως δικαιοχρισίας ϑεοῦ.. γὰρ λέγει πρὸς τὸν ἁμαρτάνοντα ὁ ἀπόστολος, λεγέσϑω πρὸς τὸν Φα- ot, καὶ πάνυ ἁρμοδίως νοηϑείη ταῦτα ἀπαγγελλό-- μενα αὐτῷ, κατὰ τὴν σχληούτητα zal ἀμετανόητον αὖ-- τοῦ καρδίαν ϑησαυρίζοντι ἑκυτῷ ὀργήν" τῆς σχληρότη- τος οὐκ ὧν ἐλεγχϑείσης οὕτως, οὐδὲ φανερᾶς γεγεγὴη- μένης, εἰ μὴ τὰ σημεῖα ἐγεγόνει, ἢ ἐγεγόνει μὲν, μὴ τοσαῦτα δὲ καὶ τηλικαῦτα.

AA ἐπεὶ δυσπειϑεῖς ab τοιαῦται διηγήσεις, καὶ βέκιοι εἶναι νομίζονται, ἴδωμεν καὶ ἀπὸ προφητιχοῦ λόγου, τί φασιν οἱ τιολλῆς χρηστότητος ϑεοῦ πεπειρα- μένοι, xal μὴ βιώσαντες χκαλῶς, ἀλλὰ μετὰ ταῦτα Cue τήσαντες. 2 »7Τί3) ἐπλάνησας ἡμᾶς, κύριε, ἀπὸ τῆς ὁδοῦ σοῦ; Ἵνα τί ἐσχλήρυνας ἡμῶν τὴν καρδίαν», τοῦ μὴ φοβεῖσθαι τὸ ὕνομά σου; ᾿Επίστρεψον διὰ τοὺς δούλους σου, διὰ τὰς φυλὰς τῆς xÀmoorouíag σου, ἵνα μικρόν τι χληρονομήσωμεν τοῦ ὄρους τοῦ ἁγίου σου.« Καὶ ἐν τῷ Ἱερεμίᾳ" sacrae?) με, κύριε, καὶ ἡπα- τήϑην, ἐχράτησας xci ἐδυνάσϑης.« Τὸ γάρ' »ἵνα 5)

[

7) Rom. 1I, À. Ὁ: ?) Addit Rufinus: ;cum quibus se quoque unum fa-

ciens propheta, ait.* 8) Cfr. Jesai. LXIIH, 17. 18. 4) Jerem. XX, 7. 5) Cfr. Jesai. LXIIT, 17.

m

PmuitocALiM. Cap. XXT. 175

τέ ἐσχλήρυνας ἡμῶν τὴν χαρδίαν, τοῦ μὴ φοβεῖσϑαι τὸ Ὀνομά σου; « λεγόμενον ὑπὸ τῶν ἐλεηϑῆναι παρα- χαλούντων, ἐν ἤϑει λεγόμενον τοιοῦτόν ἔστιν" Ἵνα τί ἐπὶ τοσοῦτον ἐφείσω ἡμῶν, οὐκ ἐπισκεπτόμενος ἡμᾶς ἐπὶ ταῖς ἁμαρτίαις, ἀλλὰ καταλιπὼν ἕως εἷς μέγεϑος ἔλϑῃ πταισμάτων τὰ ἡμέτερα; ᾿Εγχαταλείπει δὲ μὴ xo- λαζομένους τοὺς πλείονες, ἵνα τὲ τὰ ἑκάστου ἤϑη ἐκ τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν ἐξετασϑῆ, xci φανεροὶ μὲν ἐκ τῆς γενο- μένης βασάνου οἱ χρείττους γένωνται" οἱ δὲ λοιποὶ μὴ λαϑόντες, οὐχὶ ϑεὸν, — πάντα γὰρ οἶδε πρὸ γενέσεως αὐτῶν —, ἀλλὰ τὰ λογικὰ χαὶ αὐτοὺς, ὕστερον τύχωσιν ὁδοῦ θεραπείας" οὐχ ἂν ἐγνωχότες τὴν εὐεργεσίαν, εἰ μὴ ἑξαυτῶν πκατεγνώχεισαν. Ὅπερ συμφέρει ἑκάστῳ, ive αἴσϑηται τῆς ἰδιότητος αὐτοῦ, καὶ τῆς χάριτος τοῦ ϑεοῦ. Ὁ δὲ μὴ αἰσθανόμενος τῆς Ἰδίας ἀσϑενείας, καὶ τῆς ϑείας χάριτος, κἂν εὐεργετῆται μὴ ἑαυτοῦ πεπει- ραμένος, μηδὲ ἑαυτοῦ χατεγνωχὼς, οἵήσεται ἴδιον εἶναι ἀνδραγάϑημα τὸ ἀπὸ τῆς οὐρανίου χάριτος αὐτῷ ἐπι- χορηγηϑέν, Τοῦτο δὲ οἴημα, ἐμποιῆσαν καὶ φυσίωσιν, αἴτιον ἔσται χαταπτώσεως" ὅπερ νομίζομεν x«i περὶ τὸν διάβολον γεγονέναι, ἑαυτῷ χαρισάμενον G εἶχε προτερήματα, ὅτε ἄμωμος ἦν. »Πᾶς") γὰρ ὃ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται,“ ὡς πῶς »ὁ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται. Κατανόει δὲ, ὅτι διὰ τοῦτο ἀποχέχρυ-- πται ἀπὸ σοφῶν xal συνετῶν τὰ ϑεῖα, ἵνα, ὡς φη- σιν ὁ ἀπόστολος, μὴ 5) »χαυχήσηται πᾶσα σὰρξ ἑνώ- z:0» τοῦ θεοῦ" “ χαὶ ἀποχεχάλυπται 3) νηπίοις, τοῖς μετὰ τὴν νηπιότητα ἐπὶ τὰ χρείττονα ἐληλυϑόσι, zal μεμνημένοις, ὅτι οὐ παρὰ τὴν ἑαυτῶν αἰτίαν τοσοῦτον ὅσον παρὰ τὴν ἄῤδητον εὐεργεσίαν ἐπὶ πλεῖστον ὅσον μαχαρίοτητος ἐληλύϑασιν.

. Οὐκοῦν ἐγκαταλείπεται ϑείᾳ χρίσει ὁ ἐγχαταλειπό.-

!) Cfr. Luc. XIV, 1. ?) Cfr. Matth. ΧΙ, 25. 3) Cfr. 1 Cor. 1, 29. 3) Cfr, Mattb, XI, 25.

176 OnicENIS

μενος, xci μαχροϑυμεῖ ἐπί τινας τῶν ἁμαρτανόντων ὁ ϑεὸς, οὐκ ἀλόγως, ἀλλ᾽ ὡς αὐτοῖς συνοίσοντος, ὡς πρὸς τὴν ἀϑανασίαν τῆς ψυχῆς, καὶ τὸν ἄπειρον αἰῶνα τοῦ μὴ ταχὺ συνεργηϑῆναι elg σωτηρίαν», ἀλλὰ βράδιον ἐπὶ ταύτην ἀχϑῆναι μετὰ τὸ πειραϑῆναι πολλῶν χα- χῶν. “Ὥσπερ γάρ τινὰ οἱ ἰατροὶ δυνάμενοι τάχιον lá- σασϑαι, ὕταν ἐγκεχρυμμένον lov ὑπονοῶσιν ὑπάρχειν περὶ τὰ σώματι, τὸ ἐναντίον τῷ ᾿ἰάσασϑαι ἐργάζονται, διὰ τὸ ἰᾶσϑαι βούλεσθαι, ἀσφαλέστερον τοῦτο ποιοῦν- τες ἡγούμενοι «ρεῖττον εἶναι πολλῷ χρόνῳ nagezera- σχεῖν τινά ἐν τῷ φλεγμαίνειν zal κάμνειν, ὑπὲρ τοῦ βεβαιότερον αὐτὸν τὴν ὑγείαν ἀπολαβεῖν, ἤπερ τάχιον μὲν ῥῶσαι δοχεῖν, ὕστερον δὲ ἀναδῦγναι, καὶ πρὸς και- ρὸν γενέσθαι τὴν ταχυτέραν ἴασιν" τὸν αὐτὸν τρόπον χαὶ ὁ ϑεὸς, γινώσκων τὰ κρύφια τῆς καρδίας, καὶ προ-- γινώσχων τὰ μέλλοντα, διὰ τῆς μαχροϑυμίας ἐπιτρέπει τάχα καὶ διὰ τῶν ἔξωϑεν συμβαινόντων ἐφελκόμενος τὸ ἐν χρυπτῷ καχὸν, ὑπὲρ τοῦ καϑᾷραι τὸν δ ἀμέ- λειαν τὰ σπέρματα τῆς ἁμαρτίας χεχωρηκότα, ἵνα εἰς ἐπιπολὴν ἐλθόντα αὐτά τις ἐμέσας, εἰ χαὶ ἐπὶ πλεῖον ἐν καχοῖς γεγένηται, ὕστερον δυνηϑὴ καϑαρσέου τυχὼν τοῦ μετὰ τὴν κακίαν ἀναστοιχειωϑῆναι. Θεὸς γὰρ οἰχονομεῖ τὰς ψυχὰς οὐχ ὡς πρὸς τὴν; φέρ᾽ εἰπεῖν, πεντηχονταετίαν τῆς ἐνθάδε ζωῆς, ἀλλ ὡς πρὸς τὸν ἀπέραντον αἰῶνα" ἄφϑαρτον γὰρ φύσιν πεποίηχε τὴν νοερὰν, καὶ αὐτῷ συγγενῆ, καὶ οὐκ ἀποχλείεται ὥσπερ ἐπὶ τῆς ἐνταῦϑα ζωῆς 5 λογιχὴ ψυχὴ τῆς ϑεραπείας. «Ῥέρε δὲ x«l τοιαύτῃ εἰκόνι ἀπὸ τοῦ εὐαγγελίου χρησώμεθα. Ἔστι τις πέτρα ") ὀλίγην ἔχουσα καὶ ἐπι-- πόλαιον γῆν; εὶς ἣν ἂν πέση τὰ σπέρματα, ταχὺ ἀνϑεῖ, ἀλλ ἀνθήσαντα, ἐπεὶ ῥίζαν οὐκ ἔχει, ἡλίου ἀνατείλαν-- τος, χαυματίζεται χαὶ ξηραίνεται. Καὶ αὕτη ἡ πέτρα ἀνθρωπίνη ψυχή ἐστι, διὰ τὴν ἀμέλειαν σχληουνϑεῖσα,

!) Cfr. Maub. XIII, 5. 6.

PnitocA:s. Cap. XXT. 171

χαὶ διὰ τὴν καχίαν ἀπολιϑωϑεῖσα" λιϑίνη γὰρ οὐδενὶ ἔχτισται ὑπὸ ϑεοῦ καρδία, ἀλλ ἀπὸ τῆς πονηρίας τοι-- αὐτὴ γίνεται. Ὥσπερ οὖν εἰ ἐγχαλοῖ τις τῷ γεωργῷ, pj τάχιον τὰ σπέρματα ἐπὶ τὴν πετρώδη γῆν βαλόντι, ὁρῶν ἄλλην τινὰ πετρώδη τὴν λαβοῦσαν τὰ σπέρματα; καὶ ἀνθοῦσαν, ἀποχρίναιτο ἂν ὁ γεωργὸς, ὅτι βράϑιον σπερῶ τὴν γῆν ταύτην, ἐπιβαλὼν τὰ δυνάμενα παρα- χατασχεῖν τὰ σπαρησύμενα, χρείττονος ἐσομένου τῇδε τὴ γῆ τοῦ βραδυτέρου, καὶ ἀσφαλεστέρου, παρὰ τὴν τάχιον εἰληφυῖαν καὶ ἐπιπολαιοτέρως᾽ πεισϑείη μὲν ὡς εὐλόγως λέγοντι τῷ γεωργῷ, xal ὡς ἐπιστημόνως πε-- ποιηχότι" οὕτω χαὶ Ó μέγας πάσης φύσεως γεωργὸς ὑπερτίϑεται τὴν νομισϑεῖσαν ὧν τάχιον εὐποιΐαν, ἵνα μὴ ἐπιπόλαιος γένηται. ᾿1λλ: εἰχὸς ἡμῖν τινὰ πρὸς ταῦτα ἀνθυπενεγκχεῖν" διὰ τί δέ τι τῶν σπερμάτων πί-- πτει ἐπὶ τὴν ἐξ ἐπιπολῆς ἔχουσαν τὴν γῆν, οἱονεὶ πέ- TORY οὖσαν ᾿νυχήν; -Ἱεχτέον δὲ xci πρὸς τοῦτο, ὅτι βέλτιον τῆδέ τινι προπετέστερον βεβουλημένῃ τὰ χρείτ-- tovc, καὶ οὐχὶ ὁδῷ Pm αὐτὰ ὁδευσάσῃ, τυχεῖν οὗ βε-- βούληται" ἵνα ἑαυτῆς ἐπὶ τούτῳ χαταγνοῦσα τὴν χατὰ φύσιν γεωργίαν μαχροϑυμήση ὕστερον πολλῷ χρόνῳ λαβεῖν. ἄπειροι γὰρ ἡμῖν, ὡς ἂν εἴποι τις, ab ψυχαὶ, χαὶ ἄπειρα τὰ τούτων ἤϑη, “αὶ πλεῖστα ὅσα τὰ κινή-- ματα, καὶ αἱ προϑέσεις, χαὶ αἱ ἐπιβολαὶ, καὶ αἱ ὁρμαί" ὧν εἴς μόνος οἰχονόμος ἄριστος, καὶ τοὺς καιροὺς ἐπι- στάμενος, καὶ τὰ ἁρμόζοντα βοηϑήματα, καὶ τὰς ἀγω-: γὰς, καὶ τὰς ὁδοὺς, ὁ τῶν ὕλων ϑεὺὸς χαὶ πατὴρ, ὁ εἴ-- δὼς πῶς χαὶ τὸν «ραραὼ ἄγει διὰ τοσῶνδε καὶ χατα- ποντισμοῦ, εἷς ὃν οὐ καταλήγει ἡ οἱχονομίω τοῦ «Ῥα- ραώ. Οὐ γὰρ ἐπεὶ χκατεποντίσϑη, ἀνελύϑη" »ἐν}) γὰρ χειρὶ ϑεοῦ χαὶ ἡμεῖς, καὶ οἱ λόγοι ἡμῶν, πῶσά τε φρό-- vnotg xci ἐργασιῶν ἐπιστήμη« Καὶ ταῦτα μὲν με- τρίως εἷς ἀπολογίαν περὶ τοῦ »ἐσχληρύνϑαι 3) τὴν χαρ--

1) Cfr. Sap. Sal. 11,10, ?) Cfr. Exod. VII, 14. coll, X,20. OnicENIS OprgRA Tow. XXV, 12

178 ORIGENIS

δίων dbegeoc ,* x«i περὶ τοῦ" »üy !) ϑέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ ϑέλει σχληρύνει.«

Ἴδωμεν δὲ καὶ τὸ ἐκ τοῦ ᾿Ιεζεχιὴλ, λέγοντος" »ἐξελῶ 3) τὰς λιϑίνας χαρδίας αὐτῶν, χαὶ ἐμβαλῶ σαρχίνας, ὅπως ἐν τοῖς διχαιώμασί μου πορεύωνται, καὶ τὰ προστά- γματά μου φυλάσσωσιγ.« Πὶ γὰρ ὅτε βούλεται ὁ ϑεὸς ἐξαίρει τὰς λιϑίνας χαρδίας, χαὶ ἐντίϑησι σαρχένας, ὥστε τὰ προστάγματα αὐτοῦ φυλάττεσθαι, zal τηρεῖ-- σϑαι τὰς ἐντολὰς, οὐκ ἔστι τὴν χαχίαν ἀποϑέσϑαι ἐφ᾽ ἡμῖν. Τὸ γὰρ ἐξαιρεθῆναι τὰς λιϑίνας καρδίας, οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν, ἢ τὴν κακίαν, za0' ἣν σκχληρύνεταί τις, περιαιρεϑῆναι ἀφ᾽ οὗ ὁ ϑεὸς βούλεται" χαὶ τὸ ἐγγενέ- σθαι καρδίαν σαρχίνην, ἵνα ἐν τοῖς προστάγμασί τις πορεύηται τοῦ ϑεοῦ, xai φυλάσσῃ αὐτοῦ τὰς ἐντολὰς, τί ἄλλο ἐστὶν, ἢ τι εἰχτιχὸν γενέσϑαι χαὶ μὴ ἀντίτυ-- πον πρὸς τὴν ἀλήϑειαν, καὶ πραχτιχὺν τῶν ἀρετῶν; El δὲ ταῦτα ἐπαγγέλλεται ὁ ϑεὸς ποιεῖν, χαὶ πρὶν ἀφε- λεῖν αὐτὸν τὰς λιϑίνας καρδίας, οὐχ ἀποτιϑέμεϑα αὐ- τὰς, δῆλον ὅτι οὐκ ἐφ᾽ ἡμῖν ἔστιν ἀποϑέσϑαι τὴν x«- xíav' xai εἰ οὐχ ἡμεῖς τι πράττομεν, ἵνα ἐγγένηται ἡμῖν ἡ σαρχίνη καρδία, ἀλλὰ ϑεοῦ ἔστιν ἔργον, οὐχ ἡμέτερον ἔργον ἔσται τὸ xcv. ἀρετὴν βιοῦν, ἀλλὰ πάντη Sta χάρις. Ταῦτα μὲν ἐρεῖ ὁ ἀπὸ τῶν ψιλῶν ῥητῶν τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν ἀναιρῶν, "Husig δὲ ἀποχρινούμεϑα, τού- των οὕτως ἀκούειν δεῖν λέγοντες, ὅτι ὥσπερ ἂν ἀμα- ϑίᾳ x«i ἀπαιδευσίᾳ τυγχάνων, αἰσϑανόμενος τῶν idíov χαχῶν, ἤτοι ix προτροπῆς τοῦ διδάσχοντος, ἢ καὶ ἀλ-- λως, ἐξ ἑαυτοῦ ἐπιδίδωσιν ἑαυτὸν ᾧ νομίζει δύνασϑαι αὐτὸν χειραγωγήσειν ἐπὶ παίδευσιν καὶ ἀρετήν" ndi- δόντος δὲ τούτου ἐπαγγέλλεται ὃ παιδεύων ἐξελεῖν τὴν ἀπαιδευσίαν, χαὶ ἐνθήσειν παιδείαν, οὐχ ὡς οὐδενὸς ὕντος εἷς τὸ παιδευϑῆναι, καὶ φεύγειν τὴν ἀπαιδευ-- σίαν, ἐπὶ τῷ ἑαυτὸν προσαγηοχότι ϑεραπευϑησόμενον,

!) Rom. IX, 18, 3) Cfr. Ezech. XI, 19. 20.

Paumocarn. Car. XXT. 179

ἀλλ ὡς ἐπαγγελλόμενος βελτιώσειν τὸν βουλόμενον" οὕτως ὁ ϑεῖος λόγος ἐπαγγέλλεται τῶν προσιόντων τὴν χαχίαν ἐξαιρεῖν, ἣν ὠνόμασε χαρδίαν λιϑίνην, οὐχὶ ἐχείνων μὴ βουλομένων, ἀλλ᾽ ἑαυτοὺς τῷ ἰατρῷ τῶν χαμνόντων παρεσχηκότων" ὥσπερ ἐν τοῖς εὐαγγελίοις εὑρίσκονται οἱ χάμγοντες προσερχόμενοι τῷ σωτῆρι, χαὶ ἀξιοῦντες ἰάσεως τυχεῖν, zai θεραπευόμενοι. Καὶ ἔστι, φέρ᾽ εἰπεῖν; τὸ τοὺς τυφλοὺς ἀναβλέψαι, ἔργον, χατὰ μὲν τὸ ἠξιωχέναι, τῶν πιστευόντων δύνασϑαι 9ε-- ραπεύεσϑαι" χατὰ δὲ τὴν ἀποχατάστασιν τῆς ὁράσεως, τοῦ σωτῆρος ἡμῶν. Οὕτως οὖν ἐπαγγέλλεται ὃ λόγος τοῦ ϑεοῦ ἐμποιήσειν ἐπιστήμην τοῖς προσιοῦσιν, ἐξελὼν τὴν λιϑίνην χαὶ σχληρὼὰν καρδίαν, ὅπερ ἐστὶ τὴν κα-- κίαν, ὑπὲρ τοῦ τινα πορεύεσϑαι ἐν ταῖς ϑείαις ἔντο-- λαῖς, χαὶ φυλάσσειν τὰ ϑεῖα προστάγματα.

Ἦν μετὰ ταῦτα 10 ὠπὸ τοῦ εὐαγγελίου, ὅτε ὁ σω- τὴρ ἔφασχε διὰ τοῦτο τοῖς ἔξω ἐν παραβολαῖς λαλεῖν, »iva !) βλέποντες μὴ βλέπωσι, zal ἀκούοντες μὴ συν-- ιῶσι" μήποτε ἐπιστρέψωσι, χαὶ dq) αὐτοῖς.« Καὶ ἐρεῖ 0 ἐξ ἐναντίας" »Εὶ πάντως τῶν σαφεστέρων ἀκού-- σαντες οἵδε τινὲς ἐπιστρέφουσιν, ὥστε αὐτοὺς ἀξίους γενέσϑαι ἀφέσεως ἁμαρτημάτων), οὐχ ἔστι δὲ 2m αὐὖ-- τοῖς τὸ ἀχοῦσαι τῶφ, σαιρεστέρων λόγων, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ διδάσχοντι, καὶ διὰ τοῦτο οὐκ ἀπαγγέλλει αὐτοῖς σα-- φέστερον, μήποτε ἴδωσι χαὶ συνιῶσιν᾽ οὐκ ἔστιν ἐπ᾽ αὐτοῖς τὸ σωϑῆναι" εἰ δὲ τοῦτο, οὐκ ἐσμὲν αὐτεξούσιοι σωτηρίας zc ἀπωλείας.«« Πιϑανὴ μὲν οὖν πρὸς ταῦτα ἀπολογία ἦν, εἰ μὴ προσέκειτο τό" »μήποτε 3) ἐπιστρέ- ψωσι, καὶ ἀφεϑὴ αὐτοῖς" « τὸ ὅτι οὐκ ἐβούλετο τοὺς μὴ ἐσομένους καλοὺς καὶ ἀγαϑοὺς συνιέναι τῶν μυστι- χωτέρων ὁ σωτὴρ, χαὶ διὰ τοῦτο ἐλάλει αὐτοῖς ἐν πα- ραβολαῖς" νῦν δὲ, χειμένου τοῦ" su5uore?) 2ntoroé-

!) Cfr. Marc. IV, 12. ?) Cfr. Marc, IV, 12. 3) Cfr. Marc. IV, 12.

180 On1GENIS x

wVuegi, χαὶ ἀφεϑὴ αὐτοῖς" « ἡ &aoloyíe ἐστὶ χαλεπω- τέρα. Πρῶτον τοίνυν σημειωτέον ἐστὶ τὸν τόπον πρὸς τοὺς ἑτεροδόξους, λεξιϑηροῦντας μὲν τὰ ἀπὸ τῆς πα- λαιᾶς διαϑήχης τοιαῦτα, ἔνϑα ἐμφαίνεται, ὡς αὐτοὶ τολμῶντες λέγουσιν, ὠμότης τοῦ δημιουργοῦ ἡ ἀμυν- τιχὴ καὶ ἀνταποδοτιχὴ τῶν χειρόνων προκίρεσις, ἢ 0, τί ποτε ϑέλουσι τὸ τοιοῦτον ὀνομάζειν, μόνον ἕνα λέ- γωσιν οὐκ ἀγαϑότητα εἶναι ἐν τῷ χτίσαντι" οὐχ ὁμοίως δὲ, οὐδὲ εὐγνωμόνως ἐντυγχάνοντας τῇ καινῇ», ἀλλὰ παραπεμπομένους τὰ παραπλήσια οἷς νομίζουσιν εἶναι ἐπιλήτιτοις ἐπὶ τῆς παλαιᾶς. «Ῥανερῶς γὰρ zai κατὰ τὸ εὐαγγέλιον ὁ σωτὴρ δείκνυται, ὡς αὐτοὶ (φάσκουσιν, ἐπὶ τῶν προτέρων, διὰ τοῦτο σαφῶς μὴ φϑεγγόμενος, ἕνα μὴ ἐπιστρέψωσιν οἱ ἄνϑρωποι, zal ἐπιστρέψαντες ἀφέσεως ἁμαρτημάτων ἄξιοι γένωνται" ὅπερ za! αὑτὸ οὐδενὸς ἔλαττόν ἐστι τῶν ἀπὸ τῆς παλαιᾶς χατηγορου-- μένων τοιούτων. ᾿Εὰν δὲ περὶ τοῦ εὐαγγελίου ἀπολο-- γίαν ζητῶσι, λεχτέον πρὸς αὐτοὺς, εἰ μὴ ἐπιλήπτως ποιῶσιν ἐπὶ τῶν ὁμοίων προβλημάτων ἀνομοίως ἑστά-- μένοι, καὶ κατὰ μὲν τὴν χαιγὴν οὐ προσχόπτοντες, ἀλλ᾿ ἀπολογίαν ζητοῦντες, χατὰ δὲ τὴν παλαιὰν περὶ τῶν παραπλησίων, δέον ἀπολογεῖσϑαι ὁμοίως τοῖς ἀπὸ τῆς χαινῆς, κατηγοροῦντες. Ἐξ ὧν συμβιβάσομεν αὐ- τοὺς διὰ τὰς ὁμοιότητας ἐπὶ τὸ πώντα ἡγεῖσϑαι ἑνὸς εἶναι γράμματα ϑεοῦ. Φέρε δὴ καὶ πρὸς τὸ προχεί-- μένον ἀπολογίαν κατὰ τὸ δυνατὸν πορισώμεϑα. ᾿Εφάσκομεν καὶ περὶ τοῦ «Ῥαραὼ ἐξετάζοντες, ὅτι ἐνίοτε τὸ τάχιον ϑεραπευϑῆναι, οὐ πρὸς καλοῦ γίνεται τοῖς ϑεραπευομένοις, εἴπερ ἂν τοῖς χαλεποῖς περιπε-- σόντες εὐχερῶς ἀπαλλαγεῖεν τούτων οἷς περιπεπτώχασι. Καταφρονοῦντες γὰρ ὡς εὐιάτου τοῦ χαχοῦ, δεύτερον οὐ φυλαττόμενοι τοῦ περιπεσεῖν αὐτῷ, ἐν αὐτῷ ἔσον-- ται. «Τιόπερ ἐπὶ τῶν τοιούτων ὃ ϑεὸς ὃ αἰώνιος, Ó τῶν χρυπτῶν γνώστης; ὃ εἰδὼς τὰ πάντα πρὶν γενέσεως «i— τῶν, κατὰ τὴν χρησιύτητα αὐτοῦ ὑπερτίϑεται τὴν ταῦ

Pumocatià, Cap, XXE 181

χυτέραν πρὺς αὐτοὺς βοήϑειαν, καὶ, Vy οὕτως εἴπω, βοηθῶν αὐτοῖς οὐ βοηϑεῖ, τούτου αὐτοῖς λυσιτελοῦντος. Εἰχὸς οὖν χαὶ τοὺς ἔξω, περὶ ὧν ὃ λόγος, τῷ σωτῆρι χατὰ τὸ προχείμενον ἑωραμένους οὐ βεβαίους ἔσεσϑαι ἐν τῇ ἐπιστροφῇ, εἰ τρανότερον ἀχούσαιεν τῶν λεγο- μένων, ὑπὸ τοῦ κυρίου ὠχονομῆσϑαι μὴ σαφέστερον ἀχοῦσαι τῶν βαϑυτέρων᾽" μήποτε τάχιον ἐπιστρέψαντες» xal ἰαϑέντες ἐν τῷ ἀφέσεως τυχεῖν, ὡς εὐχερῶν τῶν τῆς καχίας τραυμάτων, xcl εὐιάτων καταφρονήσαντες, πάλιν zal τάχιον αὐτοῖς περιπέσωσι. Τάχα δὲ καὶ τί- γοντες δίχας τῶν προτέρων ἁμαρτημάτων, ὧν εἰς τὴν ἀρετὴν ἐπλημμέλησαν καταλιπόντες αὐτὴν, οὐδέπω τὸν χούόνον ἐχπεπληρώχεσαν᾽" τῷ χαταλειπομένους αὐτοὺς ἀπὸ τῆς ϑείας ἐπισχοπῆς, ἐπιπλεῖον ἐμφορηϑέντας τῶν Ἰδίων, ἃ ἔσπειραν, κακῶν, ὕστερον elg βεβαιοτέραν με-- τάνοιαν χαλεῖσϑαι" οὐ ταχέως περιπεσουμένους οἷς πρό-- τερον περιπεπτώχεσαν τὸ ἀξίωμα ἐνυβρίσαντες τῶν z«- λῶν, xal τοῖς χείροσιν ἑαυτοὺς ἐπιδεδωκότες. Οἱ μὲν οὖν ἔξω λεγόμενοι, δηλονότι συγχοίσει τῶν ἔσω, οὐ πάντη πόῤῥω τῶν ἔσω τυγχάνοντες, τῶν ἔσω σαφῶς &X0U0VIQY , ἀχούουσιν ἀσαφῶς, διὰ τὸ ἐν παραβολαῖς αὐτοῖς λέγεσθαι" πλὴν ἀχούουσιν. Ἕτεροι δὲ τῶν ἔξω, of λεγόμενοι Τύριοι, καίτοι προεγνωσμένοι, ὅτι πάλαι ἄν ἐν σάκχῳ χαὶ σποδῷ χαϑήμενοι μετενόησαν, ἐγγὺς γενομένου τοῦ σωτῆρος τῶν ὁρίων αὐτῶν, οὐδὲ τὰ τῶν ἔξω ἀχούουσιν᾽" ὡς εἰχὸς μᾶλλον πόῤῥω ὄντες τῆς ἀξίας τῶν ἔξω, iy ἐν ἄλλῳ καιρῷ μετὰ τὸ ἀνεχτότερον αὐ- τοῖς γενέσθαι παρὰ τοὺς μὴ παραδεξαμένους τὸν λό-- yov, ἐφ᾽ ὧν ἐμνημόνευσε καὶ τῶν Τυρίων, εὐχαιρότε- ρον ἀχούσαντες βεβαιότερον μετανοήσωσιν. Ὅρα δὲ, εἰ μὴ μᾶλλον ἡμεῖς πρὸς τῷ ἐξεταστικῷ χαὶ τὸ εὐσεβὲς πάντη ἀγωνιζόιεθα τηρεῖν πεοὶ ϑεοῦ, καὶ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ, ἐχ παντὸς ἀπολογεῖσϑαι πειρώμενοι, ὡς ἐν τη- λιχούτοις καὶ τοιούτοις περὶ τῆς ποιχίλης προνοίας τοῦ θεοῦ, ἀϑανάτον iwryZs ποογοουμέγου, El γοῦν τις

152 OnicEN1IS

περὶ τῶν ὀνειδιζομένων ζητοίη, ὅτι δρῶντες τεράστια, x«i ἀχούοντες ϑείων λόγων oUz ὠφελοῦνται, Τυρίων ἂν μετανοησάντων, εἰ τοιαῦτα παρ᾽ αὐτοῖς ἐγεγόνει xc εἴρητο" ζητοίη δὲ φάσχων, τί δήποτε τοῖς τοιούτοις ἐχήρυξεν") ὁ σωτὴρ ἐπὶ χαχῷ αὐτῶν, ἵνα βαρύτερον αὐτοῖς τὸ ἁμάρτημα λογισϑῇ" λεχτέον πρὸς αὐτὸν, ὅτι ὁ πάντων τὰς διαθέσεις χαταγοῶν τῶν αἰτιωμένων αὐ-- τοῦ τὴν πρόνοιαν, ὡς παρ᾿ ἐχείνην μὴ πεπιστευχύτων Qj δωρησαμένην ἰδεῖν, & ἑτέροις ϑεάσασϑαι ἐχαρίσατο, χαὶ μὴ οἰχονομήσασαν ἀκοῦσαι τούτων, ἃ ἄλλοι ἀχού-- σαντες ὠφέληνται" τὴν ἀπολογίαν οὐκ εὔλογον οὖσαν ἐλέγξαι βουλόμενος δίδωσι ταῦτα, ἃ οἱ μεμφόμενοι τὴν διοίκησιν αὐτοῦ ἤτησαν" ἵνα μετὰ τὸ λαβεῖν μηδὲν ἣτ-- 10» ἐλεγχϑέντες ὡς ἀσεβέστατοι τῷ μηδ᾽ οὕτως τῷ ὠφε- λεῖσϑαι ἑαυτοὺς ἐπιδεδωχέναι, παύσωγται τοῦ τοιούτου ϑράσους, χαὶ xcv αὐτὸ τοῦτο ἐλευϑερωϑέντες μάϑωσιν, ὕτε ποτὲ εὐεργετῶν τιγας ὁ θεὸς μέλλει, χαὶ βραδύνει, μὴ χαριζόμενος ὁρᾷν χαὶ ἀχούειν τοιαῦτα, ἐφ᾽ οἷς ὁρα-- ϑεῖσι zeli ἀχουσϑεῖσι βαρυτέρα καὶ χαλεπωτέρα ἡ ἅμαρ-- τίς ἐλέγχεται τῶν μετὰ τηλικαῦτα χαὶ τοιαῦτα μὴ πε-- 7LIGTEUXÓT(OY.

ἤϑωμεν οὖν xci περὶ τοῦ " SQ ?) οὖν οὐ τοῦ ϑέ- λοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος ϑεοῦ." Οἱ γὰρ ἐπιλαμβανόμενοί φασιν" εἰ μὴ τοῦ ϑέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος ϑεοῦ, οὐχ ἐκ τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν τὸ σώζεσθαι, ἀλλ᾿ ἐκ κατασχευῆς τῆς ἀπὸ τοῦ τοιούσδε χατασχευάσαντος γεγενημένης, ἢ ἐκ προ-- αἱρέσεως τοῦ ὅτε βούλεται ἐλεοῦντος. llag ὧν τοῦτο πευστέον" Τὸ ϑέλειν τὰ χαλὰ, καλόν ἔστιν, ἢ φαῦλον; χαὶ τὸ τρέχειν βουλόμενον τυχεῖν τοῦ τέλους ἐν τῷ σπεύδειν ἐπὶ τὰ χαλὰ, ἐπαινετόν ἐστιν, ἢ ψεχτόν; Εἴτε γὰρ ἐροῦσι ψεχτὸν, παρὰ τὴν ἐνάργειαν ἀποχοι-- γνοῦνται, τῶν ἁγίων ϑελόντων καὶ τρεχόντων, καὶ δὴη-

1) Gfr. Mattb. XI, 21. 22. ?) Cfr. Rom. IX, 16.

Pnuitocarií, (ἂρ, XXT, 183

λονότι οὐχ ἐν τούτῳ τ"εχτὸν ποιούντων. Εἴτε ἐροῦσιν. ὅτε καλὸν τὸ ϑέλειν τὰ χαλὰ, χαὶ τὸ τρέχειν ἐπὶ τὰ χαλὰ, πευσόμεϑα πῶς ἡ ἀπολλυμένη φύσις ϑέλει τὰ χρείττονα" οἱονεὶ γὰρ δένδρον πονηρὸν χαρποὺς ἀγα- ϑοὺς φέρει, εἴγε καλὸν 10 ϑέλειν τὰ χρείττονα. Τρί- τον δὲ ἐροῦσιν, ὅτε τῶν μέσων ἐστὶ τὸ ϑέλειν τὰ καλὰ, χαὶ τὸ τρέχειν ἐπὶ τὰ χαλὰ, καὶ οὔτε ἀστεῖον, οὔτε «φαῦλον. «Ἰεχτέον δὲ πρὸς τοῦτο, Ori db 10 ϑέλειν τὰ χαλὰ, καὶ τὸ τρέχειν ἐπὶ τὰ χαλὰ, μέσον ἐστὶ, καὶ τὸ ἐναντίον αὐτῷ μέσον ἐστὶ, τουτέστι τὸ ϑέλειν τὰ χακὰ, zai τὸ τρέχειν ἐπὶ τὰ καχά. Οὐχὶ δέ γε μέσον ἐστὶ τὸ ϑέλειν τὰ xaxG, καὶ τρέχειν ἐπὶ τὰ χαχά. Οὐκ «oc μέσον ἐστὶ χαὶ τὸ ϑέλειν τὰ χαλὰ, xci τρέχειν ἐπὶ τὰ χαλά. Τοιαύτην τοίνυν ἀπολογίαν ἡγοῦμαι δύνασϑαι ἡμᾶς πορίζειν πρὸς τό" »&g ") οὖν οὐ τοῦ ϑέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος ϑεοῦ.« «δησὶν ἐν τῇ βίβλῳ τῶν ψαλμῶν ὁ Σολομῶν" αὐτοῦ γάρ ἐστιν ἡ φδὴ τῶν ἀναβαθμῶν, ἐξ ἧς παραϑησόμεϑα τὰ ῥητά" ἐὰν 3) μὴ χύριος οἰχοδομιήσῃ οἶχον, εἰς μάτην ἐχοπία-- σαν οἱ οἰχοδομοῦντες" ἐὰν μὴ κύριος φυλάξη πόλιν, εἰς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων.“ Οὐκ ἀποτρέπων ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ οἰκοδομεῖν, οὐδὲ διδάσκων μὴ ἀγρυπνεῖν εἰς τὸ φοουρεῖν ἡμῶν τὴν ἐν τῇ ψυχῇ πόλιν, ἀλλὰ παριστὰς, ὕτι τὰ χωρὶς ϑεοῦ οἰχοδομούμενα, χαὶ τὰ μὴ τυγχάνοντα τῆς ἀπὸ τούτου φυλαχῆς, μάτην olxo- δομεῖται, χαὶ ἀνηνύτως τηρεῖται, εὐλόγως ἂν ἐπιγρα- φησομένου χυρίου τῆς οἰχοδομῆς τοῦ ϑεοῦ, xci ἄρχον-- τος τῆς φρουρᾶς τῆς πόλεως τοῦ τῶν ὅλων δεσπόζοντος. Ὥσπερ οὖν εἰ λέγοιμεν, οὐ τοῦ οἰχοδομοῦντος, ἀλλὰ τοῦ ϑεοῦ ἐστιν ἔργον τόδε τὸ οἰχοδόμημα, xai οὐ τοῦ φυλάξαντος κατόρϑωμα, ἀλλὰ τοῦ ἐπὶ πάντων ϑεοῦ, τὸ μηδὲν πεπονϑέναι ἀπὸ πολεμίων τήνδε τὴν πόλιν,

1) Cfr. Rom. IX, 16. ?) Psalm, CXXVII, 1. (CXXVI.)

151 OniGENIS

οὐχ ἄν πταίοιμεν, ὑπαχουομένου μὲν τοῦ χαὶ x«i τὸν ἀνϑρωπόν τι γεγονέναι, τοῦ δὲ ἀνδραγαθήματος εὐχαρίστως ἐπὶ τὸν τελειωτὴν ϑεὸν ἀναφερομένου" oU— τως ἐπεὶ οὐχ ἀρχεῖ τὸ ἀνθρώπινον ϑέλειν πρὸς τὸ τυ- Ztiv. τοῦ. τέλους, οὐδὲ τὸ τῶν οἱονεὶ ἀϑλητῶν τρέχειν πρὸς τὸ λαβεῖν τὰ βραβεῖον τῆς ἄνω χλήσεως τοῦ ϑεοῦ ἐν Χριστῷ Ιησοῦ" — ϑεοῦ γὰρ συμπαρισταμένου ταῦτα ἀνύεται ——^ χαλῶς λέγεται 1607 »00!) τοῦ ϑέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος ϑεοῦ.« "Og εἰ καὶ ἐπὶ γεωργίας, ὕπερ καὶ γέγραπται, ἐλέγετο" »ἐγὼ 3) ἐφύτευσα, ᾿Απολλὼς ἐπότισεν, ὁ δὲ ϑεὸς ηὔξησεν" ὥστε οὔτε Ó φυτεύων ἐστί τι, οὔτε ὁ ποτίζων, ἀλλ᾽ ὁ αὐξά- roy ϑεύς.« Καὶ τὸ τοὺς χαρποὺς πλήρεις γεγονέναι, οὐχ ἂν εὐσεβῶς λέγοιμεν ἔργον εἶναι τοῦ γεωργοῦ, ἢ ἔργον τοῦ ποτίσαντος, ἀλλ᾿ ἔργον τοῦ ϑεοῦ" οὕτω χαὶ ἡ ἡμετέρα τελείωσις οὐχὶ μηδὲν ἡμῶν πραξάντων γί- γεται" οὐ μὴν ἀφ᾽ ἡμῶν ἀπαρτίζεται, ἀλλὰ ϑεὸς τὸ πολὺ ταύτης ἐνεργεῖ. Καὶ ἵνα ἐναργέστερον πιστευϑὴ τοῦτο εἶναι 10 λεγύμενον, ἀπὸ τῆς κυβερνητικῆς τὸ παρά-- δειγμα ληψόμεθα. Πρὸς γὰρ τὴν τῶν ἀνέμων πνοὴν, χαὶ τὴν τῶν ἀέρων εὐχράσιαν, x«t τὴν τῶν ἀστέρων λαμπρότητα, συνεργούντων τὴ τῶν ἐμπλεόντων σωτη-- ρίᾳ, πόσον ἂν ἀριϑμὸν ἔχειν λέγοιτο τῆς ἐπὶ τὸν λι- μένα ἀποχαταστάσεως ἡ χυβερνητιχὴ τέχνη; οὐδ᾽ αὐτῶν τῶν χυβερνητῶν δὲ εὐλάβειαν πολλάχις τολμώντων ὁμολογεῖν τὸ σεσωχέναι τὴν ναῦν, ἀλλὰ τῷ ϑεῷ τὸ πιῶν ἀναφερόντων" οὐ τῷ μηδὲν αὐτοὺς ἐνηργηχέναι, ἀλλὰ τῷ εἰς ὑπερβολὴν πολλαπλάσιον εἴναι τὸ ἀπὸ τῆς προνοίας τοῦ ἀπὸ τῆς τέχνης. Καὶ ἐπὶ τῆς ἡμετέρας γοῦν σωτηοίας πολλαπλάσιόν ἔστιν εὶς ὑπερβολὴν τὸ ὠπὸ τοῦ ϑεοῦ τοῦ ἀπὸ τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν, 4Ιιόπερ ἡγοῦμαι λέγεσθαι τό" S00?) τοῦ θέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος,

1) Cfr. Rom. 1X, 16. 3) Cfr. 1 Cor. III, 6. 7. 8) Cfr. Rom. 1X, 16,

PuimocAri. Car. XXI. 185

ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος ϑεοῦ.“ El γὰρ, ὡς ἐχεῖνοι ὑπο- λαμβάνουσι, δεῖ ἐχλαμβάνειν 107 »οὐ}) τοῦ ϑέλονιος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος ϑεοῦ" « περις-- P O9 * * , € - 38 - , σαὶ αἱ ἐντολαὶ, χαὶ μάτην ὁ Παῦλος αὐτὸς αἰτιᾶταί τινας ὡς παραπεπτωχότας, χαὶ ἀποδέχεταί τινάς ὡς χατωρϑωχύτας, καὶ νομοϑετεῖ ταῖς ἐχχλησίαις" εἰχὴ δὲ χαὶ ἡμεῖς ἐπιδίδομεν ἑαυτοὺς ἐπὶ τὸ ϑέλειν τὰ χρείτ-- τονα, εἰχὴ δὲ xci ἐπὶ τὸ τρέχειν. ᾿4λλ: οὐ μάτην ὁ ll«üiog τάδε συμβουλεύει, xal τούσδε μέμφεται, χαὶ τούσδε ἀποδέχεται" οὐδὲ μάτην ἡμεῖς ἐπιδίδομεν ἕαυ - JU puc d ^ n ^ € , ' A τοὺς TQ ϑέλειν τὰ χρείττονα, χαὶ τῷ σπεύδειν ἐπὶ τὰ διαφέροντα. Οὐχ ἄρα ἐχεῖνοι χαλῶς ἐξειλήφασι τὰ c ? χατὰ τὸν τόπον. Πρὸς τούτοις ἦν" υτὸ ) 9έλ ἡ τὸ ἐνεργεῖν d Οὸς τούτοις ἡν᾽ υτὸ ) ϑέλειν χαὶ τὸ ἐνεργεῖν ἐκ τοῦ ϑεοῦ ἐστι.“ Καί φασί τινες" Εἰ ἀπὸ τοῦ ϑεοῦ τὸ θέλειν, χαὶ ἀπὸ τοῦ ϑεοῦ τὸ ἐνεργεῖν, κἂν χαχῶς ϑέ- λωμεν, x&v χαχῶς ἐνεργῶμεν, ἀπὸ τοῦ ϑεοῦ ταῦϑ' ἡμῖν ὑπῆρξεν" εἰ δὲ τοῦτο, οὐκ ἐσμὲν αὐτεξούσιοι. Πάλιν τε αὖ χρείιτονα ϑέλοντες, χαὶ τὰ διαφέροντα ἐνεργοῦν-- τες, ἐπεὶ ἀπὸ ϑεοῦ 10 ϑέλειν χαὶ τὸ ἐνεργεῖν ἔστιν, οὐχ ἡμεῖς τὰ διαφέροντα πεποιήχαμεν, ἀλλ᾿ ἡμεῖς μὲν ἐδόξαμεν, ὁ δὲ ϑεὸς ταῦτα ἐδωρήσατο ὥστε χαὶ κατὰ 3 θη τοῦτο οὐκ ἐσμὲν αὐτεξούσιοι. Καὶ πρὸς τοῦτο δὲ λε- χτέον, ὅτι ἡ τοῦ ἀποστύλου λέξις oU φησι τὸ ϑέλειν τὰ χαχὰ iz τοῦ ϑεοῦ εἶναι, ἢ τὸ ϑέλειν τὰ ἀγαϑὰ ἐκ τοῦ ϑεοῦ εἶναι, ὁμοίως τε τὸ ἐνεργεῖν τὰ χρείττονα χαὶ τὰ 2 4 Q Ν χείρονα " ἀλλὰ 10 χκαϑόλου ϑέλειν, xai τὸ χαϑόλου τρέ- χζειν. Ὡς γὰρ ἀπὸ ϑεοῦ ἔχομεν τὸ εἶναι ζῶα, καὶ τὸ τ » e Ἢ ^ , , « tiy«L ανϑρωποι, οὕτω χαὶ τὸ χαϑόλου ϑέλειν, ὡς εἰ ἔλεγον, x«i τὸ χαϑόλου χινεῖσϑαι. Ὥσπερ δὲ ἔχοντες τὸ ζῶα εἶναι, τὸ κινεῖσθαι χαὶ, φέρ᾽ εἰπεῖν, τάδε τὰ € - » , , » , , μέλη ziVEUV, χεῖρας ἡ πόδας, οὐκ ἂν εὐλόγως λέγοιμεν ἔχειν ἀπὸ ϑεοῦ τὸ εἰδικὸν τόδε, ἤτοι 10 κινεῖσϑαι πρὸς

!) Cfr, Rom, 1X, 16, ?) Cfr, Philipp. ΤΠ, 18.

156 ORIGENIS

* , »* Uu - » , - D J * , » ^ τὺ τύπτειν, ἡ ἀναιρεῖν, ἢ ἀςφαιρεῖσϑαι τὰ ἀλλότρια" ἀλλὰ 10 μὲν γενιχὸν, τὸ κινεῖσθαι, ἐλάβομεν ἀπὸ ϑεοῦ. ἡ μεῖς δὲ χρώμεθα τῷ κινεῖσθαι ἐπὶ τὰ χείρονα, ἢ ἐπὶ τὰ

΄ , ^ ' - T o.-? βελτίονα" οὕτω τὸ uiv ἐνεργεῖν, ἡ ζῶά ἐσμεν, εἰλήφα- μὲν ἀπὸ τοῦ ϑεοῦ, χαὶ τὸ ϑέλειν ἐλάβομεν ἀπὸ τοῦ δημιουργοῦ" ἡμεῖς δὲ τῷ ϑέλειν ἐπὶ τὰ κάλλιστα, ἢ ἐναντία χρώμεθα, ὁμοίως καὶ τῷ ἐνεργεῖν.

» H * 3 23€ Nw T , ξ " uu "

Ἔτι πρὸς τὸ μὴ ἡμᾶς εἶναι αὐτεξουσίους δόξει τὸ ἀποστολιχὸν ῥητὸν περισπῶν, ἐν οἷς ἑαυτῷ ἀνϑυποφέ-

" 3... " - ρων φησίν" »&g !) οὖν ὃν ϑέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ ϑέλει , . - x nn - 5

σχληούνει. Eotig μοι οὐν" Tí ἔτι μέμφεται; τῷ γάρ

΄ - 2 JU - τ βουλήματι αὐτοῦ τίς ἀνθέστηχε; Πενοῦνγε, ὦ ἄνϑρωπε,

^ , Tr « , , - - ^ - ^ σὺ τίς εἰ ὁ ἀνταποχρινόμεγος τῷ ϑεῷ; IW ἐρεῖ τὸ πλάσμα τῷ πλάσαντι" Tí uc ἐποίησας οὕτως; Ἢ oix ἔχει ἐξουσίαν ὃ κεραμεὺς τοῦ πηλοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ qv— ράματος ποιῆσαι ὃ μὲν εἰς τιμὴν σχεῦος, ὃ δὲ elg ἀτι-- μίαν; « ᾿Ερεῖ γάρ τις" εἰ ὁ χεραμεὺς ἐς τοῦ αὐτοῦ φυ- ράώματος ποιεῖ ἃ μὲν εἰς τιμὴν, ἃ δὲ εἰς ἀτιμίαν σχεύη" er c ] e n , » e * , ΄

οὕτως ὁ ϑεὸς ἃ μὲν εἰς σωτηρίαν, ἃ δὲ εἰς ἀπώλειαν" οὐ παρ᾿ ἡμᾶς τὸ σώζεσϑαι ἢ ἀπόλλυσϑαι γίνεται, οὐδέ ἐσμεν αὐτεξούσιοι. «Ἱεχτέον δὲ πρὸς τὸν οὕτω τούτοις χρώμενον, εἰ δύναται περὶ τοῦ ἀποστόλου νοεῖν ὡς

΄ c - *, € - * e μαχόμενα ἑαυτῷ λέγοντος. Οὐχ ἡγοῦμαι δὲ, ὅτι 102- μήσει τις τοῦτο εἰπεῖν. Εἰ τοίνυν μὴ ἐναντίᾳ ἑαυτῷ ὁ ἀπόστολος φϑέγγεται, τιῶς χατὰ τὸν οὕτως ἐνδεξάμε- voy εὐλόγως αἰτιᾶται μεμφόμενος τὸν ἐν Κορίνϑῳ πε- σιοργευχύτα, ἢ τοὺς παραπεπτωχότας, χαὶ μὴ μετανοή--

^ - ΄ ^ ΄. To» t -

σαντας ini τὴ ἀσελγείᾳ xci ἀχρασίᾳ, 1 ἔπραξαν; Πῶς δὲ εὐλογεῖ ὡς εὖ πεποιηχότας, OUg ἐπαινεῖ, ὥσπερ τὸν Ὀνησιφόρου οἶχον, λέγων" $4005?) ὁ χύριος ἔλεος τῷ Ὀνησιφόρου οἴχῳ, ὅτι πολλάχις μὲ ἀνέψυξε, χαὶ τὴν &Àvoív μου οὐκ ἐπησχύνϑη, ἀλλὰ γενόμενος ἐν “Ῥώμῃ, σπουδαίως ἐζήτησέ με, xci εὗρε" δῴη αὐτῷ ὁ χύριος

1) Cfr. Rom. 1X, 18—21, ?) Cfr. ΤΙ Tim. Τ, 10---18,

Purocarrm, Car. XXI. 187

εὑρεῖν ἔλεος παρὰ χυρίου ἐν ἐχείνη τῇ ἡμέρᾳ; « Οὐ χατὰ τὸν αὐτὸν δὴ ἀπόστολον ἐστι ψέγειν ὡς ἄξιον μέμψεως τὸν ἡμαρτηχότα, χαὶ ἀποδέχεσθαι ὡς ἐπαινε- τὸν τὸν εὖ πεποιηχύται; lláliy δ᾽ αὖ ὡς μηδενὸς ὄντος ἐφ᾽ ἡμῖν, φάσχειν, παρὰ τὴν αἰτίαν τοῦ δημιουργοῦ εἶναι τὸ μὲν σχεῦος εἰς τιμὴν, τὸ δὲ εἰς ἀτιμίαν; Πῶς τό" ν»ντοὺς ") πάντας ἡμᾶς παραστῆναι δεῖ ἔμπροσϑεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα χομίσηται ἕχαστος τὰ διὰ τοῦ σώματος, πρὸς & ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν, εἴτε «φαὔλον'" « ὑγιές ἔστι" τῶν τὰ φαῦλα πεποιηχότων διὰ τὸ ἐχτίσϑαι αὐτοὺς σχεύη ἀτιμίας ἐπὶ τοῦτο πράξεως ἐληλυϑότων, xci τῶν zcv ἀρετὴν βιωσάντων τῷ ἀρχῆ- Ü&v αὐτοὺς ἐπὶ τούτῳ χατεσχευάσϑαι, καὶ σχεύη τιμῆς γεγονέναι, τὸ καλὸν πεποιηχύτων; Ἔτι δὲ πῶς οὐ μά- χεται τῷ, ὡς ὑπολαμιβάνουσιν, ἐξ ὧν παρεϑέμεϑα δη- τῶν, παρὰ τὴν αἰτίαν τοῦ δημιουργοῦ ἔντιμον ἢ ἄτι-- μον εἶναι σχεῦος, τὸ ἀλλαχοῦ λεγόμενον" »ày?) μεγάλῃ οἰχίᾳ οὐχ ἔστε μόνον σχεύη χρυσᾶ καὶ ἀργυρᾶ, ἀλλὰ zai ξύλινα xci ὀστράκινα" χαὶ & μὲν εἰς τιμὴν, ἃ δὲ εἰς ἀτιμίαν. Εὰν οὖν τις ἐχκαϑάρη ἑαυτὸν, ἔσται σχεῦος εἷς τιμὴν, ἡγιασμένον χαὶ εὔχρηστον τῷ δεσπότῃ, Hg πᾶν ἔργον ἀγαϑὸν ἡτοιμασμένον; « Et γὰρ ὁ àxxa- ϑάρας ἑαυτὸν γίνεται σχεῦος elg τιμὴν, ὁ δὲ ἀπεριχά-- ϑαρτον ἑαυτὸν περιϊδὼν σχεῦος εἰς ἀτιμίαν, ὅσον ἐπὺ ταύταις ταῖς λέξεσιν, οὐδαμῶς αἴτιος ὁ δημιουργός.

*

Ποιεῖ μὲν γὰρ ὃ δημιουργὸς σχεύη τιμῆς, xci σκεύη ἀτιμίας, οὐκ ἀρχῆϑεν χατὰ τὴν πρόγνωσιν, ἐπεὶ μὴ zer αὐτὴν προχαταχρίνει, ἢ προδιχαιοῖ: ἀλλὰ σχεύη τιμῆς τοὺς ἐχχαϑάραντας ἑαυτοὺς, χαὶ σχεύη ἀτιμίας ἀπεριχκαϑάρτους ἑαυτοὺς περιϊδόντας" ὥστε οὖν ἐκ πρες-- βυτέρων αἰτίων τῆς χατασχευῆς τῶν εἰς τιμὴν χαὶ εἰς ἀτιμίαν σχευῶν γίνεσϑαι ὃν μὲν εἰς τιμὴν, ὃν δὲ εἰς ἀτιμίαν. El δὲ ἅπαξ προσιέμεϑα εἶναί τινας αἰτίας

!) Cír. H Cor, V, 10. ?) Gfr. Y Tim. DJ, 20. 21.

188 OnickNIS

πιρεσβυτέρας τοῦ σχεύους τῆς τιμῆς, καὶ τοῦ σχεύους τῆς ἀτιμίας" τί ἄτοπον ἀνελϑόντας elg τὸν περὶ τυυχῆς τόπον, πρεσβύτερα αἴτια τοῦ τὸν ᾿Ιαχὼβ ἠγαπῆσϑαι, καὶ τὸν ᾿Ησαῦ μεμισῆσϑαι, γεγονέναι εἰς τὸν ᾿Ιαχὼβ πρὸ τῆς ἐνσωματώσεως, καὶ εἰς τὸν Hoc) πρὸ τοῦ εἰς τὴν χοιλίαν τῆς Ῥεβέχχας γενέσϑαι;

μα δὲ σαφῶς δηλοῦται, ὅτι, ὅσον ἐπὶ τῇ ὑποχει-- μένη φύσει, ὥσπερ εἷς ὑπόχειται τῷ κεραμεῖ πηλὸς, ἀφ᾽ οὗ φυράματος γίνεται εἷς τιμὴν, καὶ elg ἀτιμίαν σχεύη" οὕτω μιῶς φύσεως πάσης ψυχῆς ὑποχειμένης τῷ ϑεῷ, xci ἵν οὕτως εἴπω, ἑνὸς φυράματος ὄντος τῶν λογιχῶν ὑποστάσεων, πρεσβύτερά τινα αἴτια πεποίηχε τούσδε μὲν εἶναι εἰς τιμὴν, τούσδε δὲ εἰς ἀτιμίαν. Εἰ δὲ ἐπιπλήσσει ἡ λέξις τοῦ ἀποστόλου ἡ λέγουσα" »μεν-- oUvys,') ὦ ἄνθρωπε, σὺ τίς εἶ, Ó ἀνταποχρινόμενος τῷ ϑεῷ;“ διδάσχει, ὅτε ὁ μὲν παῤῥησίαν ἔχων πρὸς τὸν ϑεὸν, xci πιστὸς χαὶ βιοὺς εὖ, οὐχ ἂν ἀχούσαι" »σὺ 3) τίς εἶ, ὁ ἀνταποχρινόμενος τῷ ϑεῷ;« Ὁποῖος ἦν Μωυσῆς" »ΜΙιωσῆς 5) γὰρ ἐλάλει, ὃ δὲ ϑεὸς ἀπεχρί- varo αὐτῷ φωνὴ" “ χαὶ ὡς ἀποχρίνεται ὃ ϑεὸς πρὸς ΜΙωσέω, οὕτως ἀποχρίνεται χαὶ ὁ ἅγιος πρὸς τὸν ϑεόν. Ὁ δὲ ταύτην μὴ χτησάμενος τὴν παῤῥησίαν, δηλονότε ἢ ἀπολωλεκὼς, ἢ περὶ τούτων οὐ κατὰ φιλομάϑειαν, ἀλλὰ χατὰ φᾳιλονειχίαν ζητῶν, καὶ διὰ τοῦτο λέγων" »T(*) ἔτι μέμφεται; τῷ γὰρ βουλήματι αὐτοῦ τίς &v- ϑέστηχεν; “ οὗτος ἂν ἄξιος εἴη τῆς ἐπιπλήξεως τῆς λε-- γούσης" »μενοῦνγε,") ὦ ἄνϑρωπιε, σὺ τίς εἶ ὁ ἀνταπο-- χριγόμενος τῷ ϑεῷ;«

Τοῖς δὲ τὰς διαφόρους φύσεις εἰσάγουσι, καὶ χρω-- μένοις τῷ ῥητῷ, ταῦτα λεχτέον" El σώζουσι τὸ ἀπὸ ἑνός φυράματος γίνεσθαι τοὺς ἀπολλυμένους, χαὶ τοὺς

!) Rom. 1X, 20. 3) Rom. IX, 20. 3) Cfr. Exod. XIX, 19, 3) Rom. 1X, 19. 5) Rom, IX, 20,

Pnrocar, Cap. XXT. 189

σωζομένους, xcl τὸν δημιουργὸν τῶν σωζομένων εἶναι δημιουργὸν xci τῶν ἀπολλυμένων, καὶ εἰ ἀγαϑὸς ὁ ποιῶν οὐ μόνον πνευματιχοὺς, ἀλλὰ χαὶ χοϊχούς" — τοῦτο γὰρ αὐτοῖς ἕπεται" --- δυνατὸν μέντοι γε dx προ- τέρων τινῶν χατορϑωιάτων γενόμενον νῦν σχεῦος τι-- μῆς, μὴ ὅμοια δὲ δοάσαντα, μηδὲ ἀκόλουϑα τῷ σχεύει τῆς τιμῆς, γενέσθαι εἰς ἕτερον αἰῶνα σχεῦος ἀτιμίας" ὡς πάλιν οἷόν τέ ἐστι διὰ πρεσβύτερα τούτου τοῦ βίου γενόμενον σχεῦος ἀτιμίας ἐνθάδε, διορϑώσαντα ἐν τῇ χαινὴ χτίσει γενέσϑαι »σχεῦος !) τιμῆς; ἡγιασμένον, χαὶ εὔχρηστον τῷ δεσπότῃ, εἷς πᾶν ἔργον ἀγαϑὸν ἡτοιμα- σμένον.« Καὶ τάχα οἱ νῦν ᾿Ισραηλῖται, μὴ ἀξίως τῆς εὐγενείας βιώσαντες, ἐχπεσοῦνται τοῦ γένους, οἱονεὶ ἀπὸ σχευῶν τιμῆς εἰς σκεῦος ἀτιμίας μεταβαλόντες" καὶ πολλοὶ τῶν νῦν «Αἰγυπτίων χαὶ ᾿Ιδουμαίων τῷ ᾿Ισραὴλ προσελϑόντες, ἐπὰν χαρποιορήσωσιν ἐπὶ πλεῖον, εἶσε-- λεύσονται εἰς ἐκχλησίαν κυρίου, οὐκ ἔτι Αἰγύπτιοι χαὶ ᾿Ιδουμαῖοι εἶναι λελογισμένοι, ἀλλ ἐσόμενοι ᾿Ισραηλῖ-- ται" ὥστε κατὰ τοῦτο διὰ τὰς προαιρέσεις τινὰς μὲν ἐχ χειρόνων εἷς χρείττονα προχόπτειν, ἑτέρους δὲ ἀπὸ χρειττόνων εἷς χείρονα χαταπίπτειν, καὶ ἄλλους ἐν τοῖς χαλοῖς τηρεῖσϑαι, ἤ ἀπὸ χαλῶν εἷς χκοείττονα ἐπανα- βαίνειν, ἄλλους τε αὖ τοῖς καχοῖς παραμένειν, ἢ ἀπὸ χαχῶν, χεομένης τῆς χακίας, χείρονας γίνεσϑαι ?)......

Ἐπεὶ δὲ ὅπου μὲν ὁ ἀπόστολος οὐ προσποιεῖται τὸ ἐπὶ τῷ ϑεῷ εἰς τὸ γενέσθαι σχεῦος εἰς τιμὴν, ἢ εἰς ἀτιμίαν, ἀλλὰ τὸ πᾶν ἐφ᾽ ἡμᾶς ἀναφέρει, λέγων " »ἐὰν 3) οὖν τις ἐχχαϑάρῃ ἑαυτὸν, ἔσται σκεῦος εἰς τιμὴν, ἡγια- σμένον, x«i εὔχρηστον τῷ δεσπότῃ, εἰς πᾶν ἔργον ἀγα-- ϑὸν ἡτοιμασμένον" « ὕπου δὲ οὐδὲ προσποιεῖται τὸ ἐφ᾽

1) Cfr. 1I Tim. II, 20.

2) Omiserunt Philocal. editores, quae latine exhi- bentur in ge interpretatione, et ab Hieronymo in ep. ad Avit. pag. 765. Cfr. ed. nostr. Tom, XXI. pag. 300. not. 3. δὴ Cfr. 11 Tim. II, 21.

190 OnIGENIS

ἡμῖν, ἀλλὰ τό πᾶν ἐπὶ τὸν ϑεὸν ἀναιρέρειν δοχεῖ, qe- σχων" ἐξουσίαν ἔχει ὁ χεραμεὺς τοῦ πηλοῦ, ἐκ τοῦ αὐτοῦ φυράματος ποιῆσαι ὃ ulv σχεῦος εἷς τιμὴν, 0 δὲ εἷς ἀτιμίαν" « χαὶ οὐχ ἔστιν ἐναντιώματα τὰ εἰρημένα im αὐτοῦ" συναχτέον ἀμφότερα, καὶ ἕνα λόγον ἐξ ἀμ- φοτέρων τέλειον ἀποδοτέον. Οὔτε τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν χωρὶς τῆς ἐπιστήμης τοῦ ϑεοῦ, οὔτε ἡ ἐπιστήμη τοῦ ϑεοῦ προχόπτειν ἡμᾶς ἀναγκάζει, ἐὰν μὴ καὶ ἡμεῖς ἐπὶ τὸ ἀγαϑόν τι συνεισάγωμεν" οὔτε τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν χωρὶς τῆς ἐπιστήμης τοῦ ϑεοῦ, zci τὴς καταχήρσεως τοῦ x«r ἀξίαν τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν, ποιοῦντος εἰς τιμὴν, ἢ elg ἀτιμίαν γενέσϑαι τινά" οὔτε τοῦ ἐπὶ τῷ OQ μόνου κατασχευά-- ζοντος slg τιμὴν, ἢ εἰς ἀτιμίαν τινὰ, ἐὰν μὴ ὕλην τινὰ διαφορᾶς σχῇ τὴν ἡμετέραν προαίρεσιν, κλίνουσαν ἐπὶ τὰ χείρονα, ἢ ἐπὶ τὰ χρείττονα. Καὶ ταῦτα μὲν αὐτάρ-- χως ἡμῖν κατεσχευάσϑω περὶ τοῦ αὐτεξουσίου.

Τίς ἡ τῶν ἐπὶ γῆς λογιχῶν ἤτοι ἀνθρωπίνων ψυχῶν διασπορὰ ἐπιχεχρυμμένως δηλουμένη ix τῆς οἰχοδομῆς τοῦ πύργου, x«l τῆς χατ αὐτὴν συγχύσεως τῶν γλως- σῶν" ἐν ᾧ καὶ περὶ πολλῶν κυρίων ἐπιτεταγμένων τοῖς

*

- JU

διασπαρεῖσι χατὰ ἀναλογίαν τῆς καταστάσεως.

Κεφάλαιον") εἰχοστὸν δεύτερον. 'Ex τοῦ πέμπτου Τόύόμου τοῦ χατὰ Κέλσου.

ἤδωμεν 3) δὲ xci τὴν ἑξῆς τοῦ Κέλσου λέξιν, οὕτως

E. τ τ E: ἔχουσαν" »Ἱουδαῖοι μὲν ovy ἔϑνος ἴδιον γενόμενοι, καὶ χατὰ τὸ ἐπιχώριον νόμους ϑέμενοι, καὶ τούτους ἐν

1) Tarinus: Ἀεφάλαιον εἰχοστὸν πρῶτον.

?) Cfr. edd. Tarin. pag. 312. seqq. edd. Spenc. pag. 67. (contra Cels. 247. seqq.) coll. ed. nostr, Tom. XIX. P?$. 207, seqq.

Pnmocarn. Carp. XXIT. 191

σφίσιν ἔτι γῦν περιστέλλοντες, xci ϑρησχείαν ὁποίαν δὴ, πάτριον δ᾽ οὖν, φυλάσσοντες, ὅμοια τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις δρῶσιν" ὅτι ἕχαστοι τὰ πάτρια, ὁποῖά ποτὶ ἂν τύχῃ χαϑεστηχότα περιέπουσι. Zfozti δ᾽ οὕτω καὶ συμφέρειν, οὐ μόνον καϑότι ἐπὶ νοῦν ἦλϑεν ἄλλοις ἄλ- λως νομίσαι, καὶ δεῖ (φυλάττειν τὰ εἷς χοινὸν κεχυρω-- μένα" ἀλλὰ χαὶ ὅτι, ὡς εἰχὸς, τὰ μέρη τῆς γῆς ἐξ do- χῆς ἄλλα ἄλλοις ἐπόπταις νενεμημένα; xci χατά τινας ἐπικρατείας διειλημμένα, ταύτῃ ") χαὶ διοικεῖται. Καὶ δὴ τὰ naQ ἑχάστοις ὀρϑῶς ἂν πράττοιτο ταύτῃ δρώ- μενα, ὅπη ἐχείνοις φίλον" παραλύειν δὲ οὐχ ὅσιον εἶναι τὰ ἐξ ἀρχῆς χατὰ τύπους νενομισμένα.« Ἔν τούτοις δὴ ὁ Κέλσος ἐμφαίνει, ὅτι o£ πάλαι «Δ“ϊγύπτιοι Ιουδαῖοι ὕστερον 2) ἔϑνος ἐγένοντο ἴδιον, xci νόμους ϑέμενοι, τούτους περιστέλλουσι. Καὶ ἵνα μὴ ἐπαναλάβωμεν τὰς ἐχχειμένας τοῦ Κέλσου λέξεις, φησὶ καὶ συμφέρειν τού-- τοις τὰ πάτρια ϑρησχεύειν, ὁμοίως τοῖς ἄλλοις ἔϑνεσι τὰ ἴδια περιέπουσι. Καὶ βαϑυτέραν τινὰ ἐχτίϑεται περὶ τοῦ συμφέρειν ᾿Ιουδαίοις περιέπειν τὰ πάτρια αἰτίαν, αἰνισσόμενος, ὅτε τοὺς ἑχάστων νόμους οὗ λαχόντες ἐπόπται εἶναι τῆς γῆς τῶν νομοϑετουμένων, συνερ-- γοῦντες τοῖς νομοθέταις ἔϑεντο. "Eoiztv οὖν δηλοῦν, ὕτε zal τὴν Ιουδαίων χώραν, χαὶ τὸ ἐπ᾽ αὐτῆς ἔϑνος ἐποπτεύει τις ἤ τινες, ὑφ᾽ οὗ, ἢ ὑφ᾽ ὧν οἱ Ἰουδαίων γόμοι συνεργοῦντος ἢ συνεργούντων Movoet ἐτέϑησαν.

»Καὶ χρὴ, φησὶ, τοὺς νόμους τηρεῖν, οὐ μόνον χαϑότι ἐπὶ νοῦν ἦλθεν ἄλλοις ἄλλως νομίσαι, χαὶ ὅτι δεῖ φυλάσσειν τὰ εἰς κοινὸν χεχυρωμένα᾽ ἀλλὰ zc ὅτι, ὡς εἰχὸς, τὰ μέρη τῆς γῆς ἐξ ἀρχῆς ἄλλα ἄλλοις ἐπό-- σιταις γνενεμημένα, χαὶ κατά τινας ἐπιχρατείας διεει-- λημμένα, ταύτῃ καὶ διοκεῖται.« Ἐὖϑ᾽, ὡσπερεὶ ἐπιλα-

, !) Tarin. in textu: ταύτῃ διοικεῖται, in notis: ;Lege: ταύτη χαὶ διοιχεῖται.«

?) Tarinus: οἴῃ Codd. Thuani deest: ὕστερον. «

192 OnrGENIS

ϑόμενος ὃ Κέλσος Qv εἶπε χατὰ ᾿Ιουδαίων, νῦν ἐν τῷ χαϑολιχῷ περὶ πάντων τῶν τὰ πάτρια τηρούντων ἐπαίνῳ χαὶ τούτους περιλαμβάνει λέγων" »Καὶ δὴ rà!) nap ἑχάστοις ὀρθῶς ἂν πράττοιτο ταύτῃ δρώμενα, ὅπη ἐχεί- vot; φίλον.« Καὶ ὕρα, εἰ μὴ ἄντιχρυς, τὸ ὅσον ἐφ᾽ ἑαυτῷ, τὸν ᾿Ιουδαῖον ἐν τοῖς ἰδίοις νόμοις βούλεται βιοῦντα μὴ ἀφίστασθαι αὐτῶν, ὡς οὐχ ὅσιον πράτ-- τονταὰ») ἐὰν ἀποστῇ" λέγει γὰρ, ὅτι »παραλύειν οὐχ ὅσιον εἶναι τὰ ἐξ ἀρχῆς χατὰ τόπους νενομισμένα."“ ᾿Εβουλόμην δὲ πρὸς ταῦτα αὐτοῦ, ἢ τῶν συμφρονούν- των ?) αὐτῷ, πυϑέσϑαι, τίς ἄρα εἴη ὁ τὰ μέρη τῆς γῆς ἐξ ἀρχῆς ἄλλα ἄλλοις ἐπόπταις διανείμας; καὶ δηλονότι τὴν ᾿Ιουδαίων χώραν χαὶ τοὺς ᾿Ιουδαίους τῷ λαχόντι, ἢ τοῖς λαχοῦσιν αὐτήν; ρα γὰρ, ὡς ὀνομάσαι ἂν ὁ Κέλσος, ὁ Ζεύς τινι ἢ τισι διένειμε τὸ ᾿Ιουδαίων £9vos, χαὶ τὴν χώραν αὐτῶν; καὶ ἐβούλετο τὸν λαχόντα τὴν ᾿Ιουδαίαν τοιούτους ϑέσϑαι ἐν Ιουδαίοις νόμους; ἢ παρὰ τὸ βούλημα αὐτοῦ τοῦτο) γεγένηται; Ὥς δ' ἂν ἀποχρίνηται, ὁρᾷς, ὅτι ὁ λύγος στενοχωρηϑήσεται. Ei δὲ μὴ ἀπό τινος ἑνὸς διανενέμηται τὰ μέρη τῆς γῆς τοῖς ἐπύπταις αὐτῶν, Qc?) ἀποχληρωτιχῶς καὶ χωρὶς ἐπιστάτου ἕκαστος, ὡς ἔτυχε, διενείματο τὴν γῆν" ἀλλὰ χαὶ τοῦτ᾽ ἄτοπον, zcl μετρίως τῆς τοῦ ἐπὶ πᾶσι ϑεοῦ προνοίας ἀναιρετικόν ἐστι.

Πῶς δὲ, καὶ κατὰ τίνας ἐπιχρατείας διειλημμένα τὰ μέρη τῆς γῆς διοικεῖται ὑπὸ τῶν ἐποπτευόντων αὐτὰ, ὃ βουλόμενος διηγησάσϑω" ἀπαγγειλάτω δὲ ἡμῖν χαὶ πῶς ὀρϑῶς πράττεται τὰ παρ᾿ ἑχάστοις δρώμενα, ὅπη τοῖς ἐπόπταις ἐστὶ φίλον" καὶ εἰ ὀρϑῶς ἔχουσι, φέρ᾽

1) Codd, Thuani, Tlarino teste: za.

3) Codd. Thuani, Tarino teste: συμφερόντων.

3) Codd. Thuani, Tarino teste: τοῦτο δοχεῖν χτλ. Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 210. not. 1.

3) Tarinus: ἄρα — ἕχαστος, ὡς ἔτυχε, διενείματο τὴν γῆν; ἀλλὰ καὶ τοῦτο ἄτοπον κτλ.

Pnuiocarm. Carp, XXIT. 193

εἰπεῖν, οἱ Σχυϑῶν περὶ ἀναιρέσεως πατέρων νόμοι" ἢ oí Περσῶν, μὴ κωλύοντες γαμεῖσϑαι Toig!) παισὶ τὰς μητέρας, μηδὲ ὑπὸ τῶν πατέρων τὰς ἑαυτῶν ϑυγατέ- ρᾶς. Καὶ τέ μὲ δεῖ, ἐπιλεγόμενον ἀπὸ τῶν πραγμα-- τευσαμένων περὶ τῶν ἐν τοῖς διαφόροις ἔϑνεσι νόμων; προσαπορεῖν, πῶς παρ ἑἕχάστοις ὀρϑῶς πράττονται, χαϑὼς τοῖς ἐπόπταις φίλον, oí νόμοι; “εγέτω δ᾽ ἡμῖν ὁ Κέλσος, πῶς οὐχ ὅσιον παραλύειν νόμους πατρίους περὶ τοῦ γαμεῖν μητέρας χαὶ ϑυγατέρας" ἢ περὶ τοῦ μακάριον εἶναι 3) ἀγχόνῃ τὸν βίον ἐξελϑεῖν" 5) ἢ πάν-- τως καϑαίρεσϑαι τοὺς ἑαυτοὺς παραδιδόντας τῷ πυρὶ, xai τὴ διὰ πυρὸς ἀπαλλαγὴ τὴ ἀπὸ τοῦ βίου" καὶ πῶς οὐχ ὅσιον παραλύειν νόμους τοὺς, φέρ᾽ εἰπεῖν, παρὰ Ταύροις περὶ τοῦ ἱερεῖα τοὺς ξένους προσάγεσϑαι τῇ "Aor£uidu* ἢ παρὰ «Ἰιβύων τισὶ περὶ τοῦ χαταϑύειν τὰ τέχνα τῷ Κρόνῳ. Πλὴν ἀκολουϑεῖ τῷ Κέλσῳ τὸ, μὴ ὅσιον εἶναι ᾿Ιουδαίοις παραλύειν νόμους πατρίους, τοὺς περὶ τοῦ μὴ δεῖν ἄλλον τινὰ σέβειν ϑεὸν παρὰ τὸν τῶν ὅλων δημιουργόν. Καὶ ἔσται κατ αὐτὸν οὐ φύσει τὸ ὅσιον, ἀλλά τινι ϑέσει καὶ νομίσει ϑεῖον᾽ ὅσιον γὰρ παρὰ τοῖσδε μὲν σέβειν χροχόδειλον, x«l ἐσϑίειν τι τῶν παρ᾽ *) ἄλλοις προσχυνουμένων᾽" x«i ὅσιον ἑτέροις τὸ σέβειν τὸν μόσχον" zal παρ᾽ ἄλλοις, τὸν τράγον vo- μίζειν ϑεόν. Οὕτω δ᾽ ἔσται ὁ αὐτὸς ὅσια μὲν ποιῶν, ὡς πρὸς τούσδε τοὺς νόμους" ἀνόσια δὲ, ὡς πρὸς ἕτέ- ρους" ὅπερ ἐστὲ πάντων ἀτοπώτατον.

᾿Αλλ εἰκὸς, ὅτι φήσουσι πρὸς ταῦτα, ὅσιον εἶναι τόν τὰ πάτρια φυλάττοντα, καὶ μηδαμῶς ἀνόσιον; ἐπεὶ

1) Tarinus: τοῖς οἰχείοις παισί.

5) Tarinus, in cujus textu deest εἶναί, in notis: 2118, ed. μαχάριον εἶναι χτλ. Superfluit εἶναι."

3) Tarin. in textu: διεξελθεῖν, in notis: 4Codd. et lib. ed. 2£:29eiv.*

4) Codd. Thuani, Tarino teste: παρὰ τοῖς ἄλλοις. OnicENiS OpznA Tow, XXV. 13

194 On1GENIS

μὲν χαὶ τὰ ἑτέρων οὐ τηρεῖ" πάλιν τε αὖ τὸν νομι- σϑέντα ἀνόσιον εἶναι παρὰ τοῖσδέ τισι, μὴ εἶναι ἀνό-- σιον, ὅταν κατὰ τὰ πάτρια τὰ μὲν ἴδια σέβη, τὰ δὲ παρὰ τοῖς ἐναντίους .) ἔχουσι νόμους προσπολεμὴ καὶ χαταϑοινᾶται. ?) Ταῦτα δὲ ὅρα εἰ μὴ πολλὴν ἐμφαί- γει τὴν περὶ τοῦ διχαίου καὶ ὁσίου καὶ εὐσεβείας τα-- ραχὴν, o0?) διαρϑρουμένης, οὐδὲ φύσιν τινὰ ἰδίαν ἐχούσης, x«i εὐσεβεῖς εἶναι χαρακτηριζούσης τοὺς τὰ χατ αὐτὴν πράττοντας. Εἴπερ οὖν ἡ εὐσέβεια, καὶ ἡ ὁσιότης, καὶ ἡ διχαιοσύνη τῶν πρύς τέ ἔστιν, ὡς τὸ αὐτὸ εἶναι ὅσιον καὶ ἀνόσιον, παρὰ τὰς διαφόρους σχέ- σεις καὶ τοὺς νόμους" ὅρα, εἰ μὴ καὶ ἡ σωφροσύνη τῶν πρός τι ἀκολούϑως ἔσται, xol ἡ ἀνδρεία, χαὶ ἡ φρό- νησις, καὶ ἡ ἐπιστήμη, καὶ αἱ λοιπαὶ ἀρεταί" ὧν οὐδὲν ἂν εἴη ἀτοπώτερον.

“ιὰ 3) τούτων δὲ ὁδεύειν δοκεῖ τῷ Κέλσῳ ὁ λόγος ἐπὶ τὸ δεῖν »πώντας ἀνθρώπους χατὰ τὰ πάτρια ζῆν, οὐχ ἂν μεμφϑέντας ἐπὶ 1oUrQ* Χριστιανοὺς δὲ τὰ πάτρια καταλιπόντας, χαὶ οὐχ ἕν τι τυγχάνοντας ἔϑνος ὡς Ιουδαῖοι, ἐγκλήτως προστίϑεσϑαι τὴ τοῦ ᾿Ιησοῦ δι-- δασχαλίᾳ. «Πεγέτω οὖν ἡμῖν, πότερον καϑηχόντως oí φιλοσοφοῦντες, καὶ διδασκόμενοι μὴ δεισιδαιμονεῖν, καταλείψουσι τὰ πάτρια, ὡς καὶ φαγεῖν τῶν ἀπηγο- ρευμένων ἐν ταῖς πατρίσιν αὐτῶν; ἢ παρὰ τὸ καϑῆχον τοῦτο πράξουσιν; El μὲν γὰρ διὰ φιλοσοφίαν, χαὶ τὰ χατὰ δεισιδαιμονίας μαϑήματα, οὐ φυλάττοντες τὰ πά-- τρια, καὶ φάγοιεν ἂν τῶν ἀπηγορευμένων ix πατέρων

!) Tarin. in textu: ἐγναντέοις, in notis: »Lege cum lib. ed. ἐναντίους."

?) Tarin. ut nos in textu, in notis: 5Àl. καταϑοινῆ-: ται. Codd. Thuani: χαταϑανᾶται.«

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 213. not. 7.

4) Cfr. edd. Tarini pag. 318. seqq. edd. Spenc. pag. 67. (contra Cels. pag. 255.) coll. ed. nostr. Tom, XIX. pag. 228. seqq.

PuiLoCALIA. Cap. XXII. 195

αὐτοῖς" διὰ τί οὐχὶ zai Χριστιανοὶ, (λόγου αἱροῦντος μὴ τευτάζειν περὶ τὰ ἀγάλματα καὶ τὰ ἱδρύματα, ἢ χαὶ περὶ τὰ δημιουργήματα τοῦ ϑεοῦ, ἀλλ᾿ ὑπεραναβαίνειν, καὶ τὴν ψυχὴν παριστάνειν τῷ δημιουργῷ,) τὸ ἀνάλο- yov ποιοῦντες τοῖς φιλοσοφοῦσιν, ἀνεγχκλήτως τοῦτο πράττοιεν; Ei δ᾽ ὑπὲρ τοῦ φυλάξαι τὴν προχειμένην ἑαυτῷ ϑέσιν ὁ Κέλσος ἐρεῖ, ἢ οἱ εὐδοκοῦντες τοῖς αὐ-- τοῦ, ὅτι καὶ φιλοσοφήσας τις τηρήσει }) τὰ πάτρια" ὥρα φιλοσόφους γελοιότατα, φέρ᾽ εἰπεῖν, ἐν «Αἰγυπτίοις γενέσϑαι φυλαττομένους ἐμφαγεῖν σρομύων, ive τὰ πάτρια τηρῶσιν, ?) ἢ μορίων τινῶν τοῦ σώματος, οἷον 3) κεφαλῆς χαὶ ὦμου, ἵνα μὴ παραβαίνωσι τὰ ὑπὸ πατέ- των αὐτοῖς παραδοθέντα.) Καὶ ov πω λέγω περὶ τῶν τὰς τοῦ σώματος φλυαρίας ἐν φύσαις φριττόντων τῶν Aiyvniíov, ὅτε ἐὰν ἀπὸ τῶν τοιούτων τις φιλοσοιρήσῃ, χαὶ τηρήσῃ τὰ πάτρια, γέλοιος ἂν εἴη φιλόσοφος ἀφι-- λόσοφα πράττων. Οὕτως οὖν καὶ ὁ ὑπὸ τοῦ λόγου προσαχϑεὶς ἐπὶ τὸ σέβειν τὸν τῶν ὅλων ϑεὸν, xci διὰ τὰ πάτρια κάτω που μένων παρὰ τοῖς ἀγάλμασι χαὶ τοῖς ἀνθρωπίνοις ἱδρύμασε, καὶ μὴ βουλόμενος ἀνα- βῆναι τῇ προαιρέσει πρὸς τὸν δημιουργόν" παραπλή -- σιος ἄν γένοιτο τοῖς μαϑοῦσι μὲν τὰ ") φιλοσοφίας, φοβουμένοις δὲ τὰ μὴ φοβερὰ, καὶ νομέζουσιν ἀσέβειαν εἶναι 105) τοιῶνδε ἐμφαγεῖν. ;

!) Tarin. in textu: τηρῆσαι, in notis: 4Philoc, Hoc- schel. τηρήσει. «

?) Tarin. ut nos in textu, i0 notis: 4Codd. Thuani et Philoc. Hoeschel. τηρήσωσιν.«

3) In Philoc. Hoeschel. desunt verba: οἷον ztquAzc χαὶ ὥμου. Tarin.

4) Tarin. in textu: παραδεδομένα, in notis: ,Codd. Thuani: τετηρημένα." — De seqq. cfr, ed. nostr. Tom. XIX. pag. 230. not. 2.

3) Philoc. Mscr, Hoeschel teste: τὰ τῆς φιλοσο-- φίας. Tarin.

5) Tarin. in textü: τὸ τοιόνδε. in hotis: ,Philoc. Mser,, Hoeschel, teste: τὸ t019yde, Cod. Reg. τὸ τῶγνδε.«

13 *

196 OniGENIS

ἁπλούστερον") μὲν οὖν xai χοινότερον ἱσταμένοις πρὸς τὰς Κέλσου ἐχχειμένας λέξεις αὐτάρχη τὰ tlon- μένα. "Enti δὲ νομίζομεν zal τῶν ἐξεταστιχωτέρων τινὰς ἐντεύξεσϑαι τῆδε τῇ γραφῇ" φέρε, ὀλίγα τῶν βα- ϑυτέρων παρακινδυνεύοντες ἐκϑώμεϑα, ἔχοντά viva uv- στικὴν καὶ ἀπόῤδητον ϑεωρίαν, περὶ τοῦ ἐξ ἀρχῆς ἄλλα ἄλλοις ἐπόπταις νενεμῆσϑαι χωρία τῶν ἐπὶ γῆς" καὶ τῶν κατειλεγμένων ἀτόπων, φέρε, ὅση δύναμις, καϑα- ρὺν παραστήσωμεν τὸν λόγον.

Ζοκεῖ δή μοι παραχηκοέναι τινῶν ὁ Κέλσος περὶ γῆς διανεμήσεως τῶν 2) ἐπὶ γῆς μυστιχωτέρων λόγων; ὧν ἐφάπτεται μέν πως καὶ ἡ Ἑλληνικὴ ἱστορία, &lga- γαγοῦσά τινας τῶν νομιζομένων ϑεῶν περὶ τῆς ᾿Δττικῆς πρὸς ἀλλήλους ἡμιλλήσϑαι" ποιοῦσα δὲ παρὰ τοῖς ποιη-- ταῖς τινὰς τῶν λεγομένων ϑεῶν ὁμολογεῖν τινας τόπους οἰχειοτέρους 3) αὐτοῖς. Καὶ ἡ βαρβαριχὴ δὲ ἱστορία, χαὶ μάλιστα ἡ «Αἰγυπτίων, τοιαῦτά τινα ἐμφαίνει περὶ τοῦ μερισμοῦ τῶν τῆς «Αϊγύπτου χαλουμένων νόμων, *) λέγουσα ὅτι ἡ λαχοῦσα τὴν Σάϊν ᾿4ϑηνᾶ, ἡ αὐτὴ ἔχει χαὶ τὴν ᾿Διτιχήν. ΑΑϊγυπτίων δὲ οἱ λόγιοι μυρία ὅσα τοιαῦτα φήσουσιν" οὐχ οἶδα δ᾽ εἰ χαὶ Ιουδαίους συμ-- παραλαμβάνοντες, καὶ τὴν χώραν αὐτῶν, τῇ πρός τινα διανεμήσει" ἀλλὰ περὶ μὲν τῶν ἔξω τοῦ ϑείου 5) λόγου λεγομένων εἰς ταῦτα, ἅλις ἐπὶ τοῦ παρόντος. «Ῥαμὲν δ᾽ ὅτι ὁ χαϑ' ἡμᾶς προφήτης τοῦ ϑεοῦ, καὶ γνήσιος ϑεράπων αὐτοῦ, Πωῦσῆης, iv τῇ τοῦ Ζ]ευτερονομίου

1) Cfr. edd. Tarini pag. 320. seqq. edd. Spenc. pag. 67. (contra Cels, pag. 249. seqq.) coll. ed. nostr. Tom. XIX. pag. 214. seqq.

?) Tarin. in textu: τῆς γῆς, in notis: Codd, Thuani et lib. ed. τῶν ἐπὶ γῆς.« .. ?) Tarin. in textu: οἰχειότερον, in notis: 5Lege cum lib. ed. οἰχειοτέρους."“

3) Tarin. in textu : νομῶν, in notis: JLib. ed. γόμων.«

5) Tarin. in textu: ϑείου λεγομένων, in notis: 4Codd. Thuani et lib. ed. ϑείου λόγου Atyou£rar.«

Pnuirocarm. Car. XXII. 197

Qdy, ἐχτίϑεται περὶ τοῦ μερισμοῦ τῶν ἐπὶ γῆς τοιαῦτα λέγων" οὗτε}) διεμέριζεν ὃ ὕψιστος ἔϑνη, ὡς διέσπει-- otv υἱοὺς ᾿4δὰμ, ἔστησεν ὅρια ἐϑνῶν κατὰ ἀριϑμὸν ἀγ-- γέλων ϑεοῦ" χαὶ ἐγενήϑη μερὶς κυρίου λαὸς αὐτοῦ 'l«- χὼβ, σχοίνισμα χληρονομίας αὐτοῦ ᾿Ισραήλ." Τὰ δὲ περὶ τῆς διανεμήσεως τῶν ἐϑνῶν, 0 αὐτὸς ΜΙωὺσῆς ἐν τῷ ἐπιγεγραμμένῳ βιβλίῳ Γένεσις, ἐν ἱστορίας τρόπῳ, φησὶν οὕτως" »xci?) ἦν πᾶσα ἡ γῆ χεῖλος fv, καὶ φωνὴ μία πᾶσι. Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ κινῆσαι αὐτοὺς ἀπὸ ἀνατολῶν, εὗρον πεδίον ἐν yj Σεννὰρ, καὶ χατῴ- χησαν Pxt* Καὶ μετ᾽ ὀλίγα" »χατέβη, 3) φησὶ, κύριος ἰδεῖν τὴν πόλιν, χαὶ τὸν πύργον, ὃν ὠχοδόμησαν of υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων. Καὶ εἶπε κύριος" Ἰδοὺ, γένος ἕν, χαὶ χεῖλος ἕν πάντων" χαὶ τοῦτο ἤρξαντο ποιῆσαι, καὶ γὺν οὐχ ἐχλείψει dm αὐτῶν πάντα, ὅσα ἂν ἐπιϑῶνται ποιεῖν" δεῦτε, zal χαταβάντες συγχέωμεν ἐχεῖ τὴν γλῶς-: σαν αὐτῶν, ἵνα μὴ ἀχούσωσιν ἕχαστος τὴν φωνὴν τοῦ πλησίον αὐτοῦ. Καὶ διέσπειρεν αὐτοὺς κύριος ἐχεῖϑεν ἐπὶ τὸ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς, καὶ ἐπαύσαντο οἷχο-- δομοῦντες τὴν πόλιν, χαὶ τὸν πύργον. X τοῦτο ἐχλήϑη τὸ ὄνομα αὐτῆς, σύγχυσις, ὅτι ἐχεῖ συνέχεε χύ-- ρίος ὃ ϑεὸς τὰ χείλη πάσης τῆς γῆς, χἀχεῖϑεν διέσπει.-- ρεν αὐτοὺς χύριος ὃ ϑεὸς ἐπὶ πρύσωπον πάσης τῆς γῆς.« Καὶ ἐν rj ἐπιγεγραμμένῃ δὲ Σολομῶντος σοφίᾳ περὶ τῆς σοφίας, xci τῶν κατὰ τὴν σύγχυσιν τῶν δια- λέχτων, ἂν d γεγένηται ὁ μερισμὸς τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, τοιαῦτα περὶ τῆς σοφίας εἴρηται" »αὕτη ) xai ἐν ὁμο-- voíc πονηρίας ἐϑνῶν συγχυϑέντων ἔγνω τὸν δίχαιον, χαὶ ἐφύλαξεν αὐτὸν ἄμεμπτον τῷ ϑεῷ, χαὶ ἐπὶ τέχνου

1) Cfr. Deut, XXXII, 8, 9.

3) Genes. XI, 1. 2. — In praecedd. Codd. 'Thuani, Tarino teste: Γεγέσεως. 3) Cfr, Genes. XI, 5—9.

4) Cod. Regius, "larino teste: τοῦ ἰδεῖν, 5) Cfr. Sap. Sal. X, 5.

198 OntGrNIS

σπλάγχνοις layvoór ἐφύλαξε. Ιολὺς δ᾽ ὁ λόγος ze μυστιχὸς ὃ περὶ τούτων, ᾧ ἁρμόζει τό" »μυστήριον !) βασιλέως χρύπτειν, χαλόν"»“ ἵνα μὴ εἰς τὰς τυχούσας ἀχοὰς ὁ πεοὶ ψυχῶν οὐχ 2» μετενσωματώσεως εἷς σῶμα ἐνδυομένων λόγος διπτῆται, μηδὲ τὰ ἅγια διδῶται 3) τοῖς χυσὶ, μηδ᾽ οἱ μαργαρῖται παραβάλλωνται τοῖς 3) χοίροις. ᾿4σεβὲς γὰρ τὸ τοιοῦτον, προδοσίαν περιέχον τῶν ἀποῤῥήτων τῆς τοῦ ϑεοῦ σοφίας λογίων" περὶ ἧς χαλῶς γέγραπται" »εἰς 4) χαχότεχγνον ψυχὴν οὐκ εἶσε-- λέυσεται σοφία, οὐδὲ χατοιχήσει ἐν σώμοτι χατάχρεῳ ἁμαρτίας.« ᾿Δρχεῖ δὲ τὰ χεχρυμμένως, ὡς iv ἱστορίας τρύπῳ εἰρημένα, χατὰ τὸν τῆς ἱστορίας παραστῆσαι τρύπον, ἵν οἱ δυνάμενοι ἑαυτοῖς ἐπεξεργάσωνται τὰ κατὰ τὸν τόπον.

Νοείσϑωσαν τοίνυν πάντες οἵ ἐπὶ γῆς μιᾷ τινι διαλέχτῳ ϑείᾳ χρώμενοι, χαὶ ὅσον yt συμφωνοῦσι πρὸς ἀλλήλους, τηρείσϑωσαν ἐν τὴ ϑείᾳ διαλέχτῳ" zal ἔστω-- σαν ἀκίνητοι τῶν ἀνατολῶν, εἰς ὅσον εἰσὶ τὰ τοῦ φω- 109, zal τοῦ ἀπὸ φωτὸς ἀϊδίου ἀπαυγάσματος φρο- γοῦντες. Καὶ οὗτοι, ἐπὰν χινήσωσιν ἀπὸ τῶν ἀνατο- λῶν ἑαυτοὺς, ἀλλότρια 5) ἀνατολῶν φρονοῦντες, εὑρι-- σχέτωσαν πεδίον ἐν γὴ Σεννὰρ, (ὅπερ ἑρμηνεύεται ὀδόντων ἐχτιναγμὸς. χατὰ σύμβολον τοῦ ἀπολλύναι αὐτοὺς τὰ δὲ ὧν τρέφονται.) χαὶ χατοιχείτωσαν ἐχεῖ. Eire τὰ τῆς ὕλης συναγαγεῖν ϑέλοντες, χαὶ κολλᾷν τὰ μὴ πεφυχότα πολλᾶῶσϑαι οὐρανῷ, ἵνα διὰ τῶν ὑλιχῶν ἐπιβουλεύσωσι τοῖς ἀὔΐλοις, λεγέτωσαν" »δεῦτε, 5) πλιν- ϑεύσωμεν πλίνϑους, χαὶ ὀπτήσωμεν αὐτὰς πυρί. Ὡς οὖν κρατύνοντες χαὶ πηγνύντες τὰ πήλινα χαὶ ὑλιχὼ, χαὶ τὴν πλίνϑον λίϑον ποιεῖν ϑέλοντες, χαὶ τὸν πηλὸν

1) Cfr. Tob. XII, 7. 3) Cfr. Matth. VIT, 6. 3) Deest. τοῖς in edd. Spenc. 3) Sap. Sal. I, 4.

5) Tarin. in textu: ἀλλότρια φρονοῦντες, in notis: » Codd. et lib. ed. ἀλλότριᾳ ἀνατολῶν φοονοῦντες,«

9) Cfr. Gen. XI, 3.

Pumrocarn, Cap. XXII, 199

ἄσφαλτον, καὶ διὰ τούτων olxodoutiv πόλιν zc πύρ- γον" οὗ, ὕσον ἐπὶ τῇ ὑπολήψει αὐτῶν, ἔσται ἡ χεῳ αλὴ ἕως τοῦ οὐρανοῦ χατὰ τὰ ὑπεραιρόμενα ὑψώματα χατὰ τῆς γνώπεως τοῦ ϑεοῦ" παραδιδόσϑωσαν ἕχαστος, (κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς ἀπὸ ἀνατολῶν χινήσεως, ἢ ἐπὶ πλεῖον, ἢ ἐπ᾿ ἔλαττον αὐτοῖς γεγενημένης, καὶ κατὰ τὴν ἀναλογίαν τῆς κατασχευῆς τῶν πλίνϑων εἰς λίϑους, xal τοῦ πηλοῦ εὶς ἄσφαλτον, xci τῆς ἐκ τούτων οἰκοδομῆς.) ἀγγέλοις ἐπὶ πλεῖον, ἢ ἐπ᾿ ἔλαττον χαλεπωτέροις, xai τοιοῖσδε, ἢ τοιοῖσδε, ἕως τίσωσι δίκας ἐφ᾽ οἷς τετολμή-- χασι" χαὶ ὑπὸ τῶν ἀγγέλων ἀγέσϑωσαν ἕχαστος τῶν ἐμποιησάντων τὴν οἰχείαν ἑαυτοῖς διάλεχτον ἐπὶ τὰ μέρη τῆς γῆς κατὰ τὴν ἑαυτῶν ἀξίαν, οἵδε μὲν ἐπὶ τὴν, φέρ᾽ εἰπεῖν, χαυσώδη χώραν, ἄλλοι δ᾽ ἐπὶ τὴν διὰ τὸ χατεψύχϑαι χολάζουσων τοὺς ἐνοιχοῦντας" καὶ ot μὲν ἐπὶ τὴν δυσγεωργητοτέραν, ἄλλοι δὲ ἐπὶ τὴν ἔλατ-- τον τοιαύτην" χαὶ οἱ μὲν ἐπὶ τὴν πεπληρωμένην ϑη- ρίων, οἱ δὲ ἐπὶ τὴν ἐπ᾽ ἔλαττον ἔχουσαν αὐτά.

Εἶπα εἴ τις δύναται ὡς ἐν ἱστορίας σχήματι, ἐχού- σης μέν τι καὶ χαϑ' αὑτὴν ἀληϑὲς, ἐμφαινούσης δέ τε καὶ ἀπόῤῥητον, ἰδέτω x«i τοὺς τὴν ἐξ ἀρχῆς διάλεχτον τετηρηχύότας, τῷ μὴ χεχινηχέναι ἀπ᾿ ἀνατολῶν, μένον-- τὰς ἐν τὴ ἀνατολὴ zai τὴ ἀνατολιχῇ διαλέχτῳ" καὶ νο-- είτω τούτους μόνους γεγονέναι μερίδα") χυρέου, xat λαὸν αὐτοῦ τὸν χαλούμενον Ιαχὼβ, γεγονέναι δὲ καὶ σχοίνισμα “ληφονομίας αὐτοῦ ᾿Ισραήλ᾽ χαὶ οὗτοι μόνοι ἐπιστατείσϑωσαν 32) ὑπὸ ἄρχοντος, οὐχ ἐπὶ χολάσει πα-- ρειληφότος τοὺς ὑπ᾽ αὐτῷ, ὥσπερ οἱ ἄλλοι. Βλεπέτω δ᾽ ὁ δυνάμενος ὡς ἐν ἀνθρώποις, ἐν τὴ τούτων πολι-- Tie, τῶν τεταγμένων χατὰ τὴν διαφέρουσαν μερίδα τῷ χυρίῳ γενομένας ἁμαρτίας, πρότερον μὲν ἀνεχτὰς,

1) Cfr. Deut. XXXII, 9, ?) Tarin. in textu: ἐπιστατείϑωσαν, in notis: »Lege: ἐπιστατείσϑωσαν,

200 OnitcENIS

zai τοιαύτεις, ὡς μὴ πάντη ἀξίους εἶναι αὐτοὺς τοῦ ἐγχαταλείπεσϑαι" ὕστερον δὲ πλείονας μὲν, ἀλλ ἔτι ὠνεχτάς. Καὶ τοῦτ᾽ ἐπὶ πλείονα χρόνον νοῶν γινόμε-- γον, καὶ ἀεὶ ϑεραπείαν προσαγομένην, χαὶ ἔχ διαλειμ-- μάτων τούτους ἐπιστρέφοντας, ὁράτω αὐτοὺς χαταλει-- πομένους χατὰ τὴν ἀναλογίαν τῶν ἁμαρτανομένων τοῖς λαχοῦσι τὰς &ÀÀec χώρας, πρότερον μὲν ἐπὶ τὸ ἔλατ-- τον αὐτοὺς γολασϑέντας, χαὶ τίσαντας δίχην, ὡσπερεὶ παιδευϑέντας, ἐπανελϑεῖν εἷς τὰ οἰχεῖα " ὕστερον δὲ βλεπέτω αὐτοὺς παραδεδομένους χαλεπωτέροις ἄρχου-- σιν, ὡς ἂν ὀνομάσαιεν αἱ γραφαὶ, ᾿Δσσυρίοις, εἶτα Ba- βυλωνίοις. Εἶτα, προσαγομένων ϑεραπειῶν, ὁράτω τού-- rovg οὐδὲν ἧττον αὔξοντας τὰ ἁμαρτανόμενα, καὶ διὰ τοῦτ᾽ ἐπισπειρομένους ὑπὸ τῶν διαρπαζόντων αὐτοὺς ἀρχόντων τῶν λοιπῶν ἐϑγνῶν ταῖς ἄλλαις μερίσιν. Ὁ δ᾽ ἄρχων αὐτῶν ἐπίτηδες παροράτω διχκρπαζομένους αὐτοὺς ὑπὸ τῶν ἐν τοῖς λοιποῖς ἔϑνεσιν ἀρχόντων" ἵνα zal αὐτὸς εὐλόγως, ὡσπερεὶ ἑαυτὸν ἐχδιχκῶν, λαβὼν ἐξουσίαν ἀποσπάσαι τῶν λοιπῶν ἐϑνῶν oUg ἂν δύνη- ται, τὸ τοιοῦτο ποιήση, χαὶ 1) νόμους τε αὐτοῖς ϑῆται, zai βίον ὑποδείξῃ χαϑ' ὃν βιωτέον" ἵνα αὐτοὺς ἀνα-- γάγῃ ἐπὶ τέλος, ἐφ᾽ ὕπερ ἀνήγαγε τοὺς μὴ ἁμαρτάνον-- τας ἐκ τοῦ προτέρου ἔϑνους.

Καὶ διὰ τούτου μανϑανέτωσαν οἱ δυνάμενοι τὰ τηλιχαῦτα βλέπειν, ὅτι πολλῷ δυνατώτερος ὁ λαχὼν τοὺς πρότερον» μὴ ἡμαρτηχύτας τῶν λοιπῶν ἔστιν" ἐπεὶ δεδύνηται ἀπὸ τῆς πάντων μερίδος ἐπιλέχτους λαβὼν ἀποστῆσαι. μὲν αὐτοὺς τῶν ἐπὶ κολάσει παρειληφόύ-- των, προσαγαγεῖν δὲ νόμοις καὶ βίῳ συμβαλλομένῳ εἰς ἀμνηστίαν τῶν προημαρτημένων αὐτοῖς. ᾿4λλ᾽, ὡς προ-- είπομεν, ταῦτα ἡμῖν ἐπιχεχρυμμένως λελέχϑω, παρι--

?) larin. in textu: xui νόμους γε αὐτοῖς ϑῆται, χαὶ βίον ὑποδείξῃ x1À., i notis: y odd. Thuani: xcà vóuovg αὐτοῖς καὶ βίον ὑποδείξη. Alter Cod. &mide(En.*

Pnurtocarra, Cap, XXIT. 201

orücw ὧν παρήχουσαν of φήσαντες, τὰ »μέρη τῆς γῆς

ἐξ ἀρχῆς ἄλλα ἄλλοις ἐπύπταις νενεμημένα, κατά τινας ἐπιχρατείας διειλημμένα, ταύτη διοιχεῖσϑαι" « ἀφ᾽ ὧν χαὶ ὁ Κέλσος λαβὼν τὰς ἐγχειμένας εἶπε λέξεις. ᾿Επεὶ δ᾽ οἱ κινήσαντες ἀπὸ ἀνατολῶν, δὲ ἃ ἥμαρτον, παρε-- δόϑησαν") εἷς ἀδόχιμον νοῦν,“ χαὶ »εἰς 3) πάϑη àn- μίας, ,« χαὶ »ἐν35) ταῖς ἐπιϑυμίαις τῶν καρδιῶν αὐτῶν εἷς ἀχαϑαρσίαν,« ἵνα χορεσϑέντες τῆς ἁμαρτίας μισή -- σωσιν αὐτήν" οὐχ ὑποχεισόμεϑα τῷ Κέλσου ἀρέσκοντι φάσχοντος »διὰ τοὺς νενεμημένους ἐπόπτας 4) τοῖς μέ- ρεσι τῆς γῆς τὰ παρ ἕἑχάστοις ὀρϑῶς πράττεσθαι" « ἀλλὰ χαὶ βουλόμεϑα, οὐχ ὅπη ἢ ἐκχείνοις φίλον, ποιεῖν τὰ ἐχείνων. Ὁρῶμεν γὰρ, ὅτι ὅσιον μὲν τὰ ἐξ ἀρχῆς χατὰ τύπους νενομισμένα λύειν ἐστὶ νόμοις vosírroGL χαὶ ϑειοτέροις, οἷς ὡς δυνατώτατος ἔϑετο Ιησοῦς, ἔξε- λόμενος ἡμᾶς ἀπὸ) τοῦ αἰῶνος τοῦ ἐνεστῶτος πονη- ροῦ, x«l »τῶν 5) ἀρχόντων τοῦ αἰῶνος τούτου τῶν χα- ταργουμένων᾽ « ἀνόσιον δὲ τὸ μὴ ἐπιῤῥέψαι ἑαυτὸν τῷ

' πάντων ἀρχόντων φανέντι καὶ ἀποδειχϑέντι 7 χαϑα- ρωτέρῳ xci δυνατωτέρῳ; πρὸς ὃν εἶπεν ὁ ϑεὸς, ὡς oí προφῆται. πρὸ πολλῶν προεῖπον γενεῶν" »αἴτησαι 3) παρ᾿ ἐμοῦ, xci δώσω σοι ἔϑνη τὴν zinoovouícev σου, xai τὴν κατάσχεσίν σου τὰ πέρατα τῆς γῆς.« Καὶ γὰρ αὐτὸς προσδοχία γέγονεν ἡμῶν, τῶν ἀπὸ ἐϑνῶν πι-- στευσάντων tlg αὐτὸν, xci τὸν ἐπὶ πᾶσι ϑεὸν πατέρα αὐτοῦ.

!) Cfr. Rom. I, 28. ?) Cfr. Rom. I, 26,

8) Cfr. Rom. 1, 24.

4) Tarin. in textu: ἐπόπτας, in notis: »Codd. Thuani: αὐτόπτας." 5) Cfr. Gal. I, 4. 5) Cfr. I Cor. II, 6.

7) Tarin. ut nos in textu, in notis: ,Codd. Thuani: ὑποδειχϑέντι.« 8) Psalm. 11, 8.

202 OniGENIS

ΤΙερὶ εἱμαρμένης, καὶ πῶς προγνώστου ovrog τοῦ ϑεοῦ τῶν ὑφ᾽ ἑκάσιου πραττομένων, τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν σώζεται" χαὶ τίνα τρόπον οἱ ἀστέρες οὐχ εἰσὶ ποιητικοὶ τῶν ἐν ἀνθρώποις, σημαντιχοὶ δὲ μόνον" χαὶ ὅτι ἄνθρωποι τὴν περὶ τούτων γνῶσιν ἀκριβῶς ἔχειν οὐ δύνανται, ἀλλὰ δυνάμεσι ϑείαις τὰ σημεῖα ἔχχειται" χαὶ τίς ἡ τούτων αἰτία. "Ev ᾧ xci Κλήμεντος ἐπισχόπου Ῥώμης, ἐν τῷ πρὸς πατέρα ἐν “Ἰαοδικείᾳ λόγῳ, ἀναγχαιότατόν τι ϑεώρημα ἐν οἷς δοχεῖ ἀληϑεύειν ἀστρολογία.

Κεφάλαιον ") εἰχοστὸν τρίτον. 'Ex?) τοῦ Τόμου τρίτου τῶν εἰς τὴν Γένεσιν.

» Καὶ 5) ἔστωσαν εἷς σημεῖα, x«l εἷς χαιροὺς, x«i εἷς ἡμέρας, χαὶ sig ἐνιαυτούς.“ Περὶ τοῦ εἰς σημεῖα γεγονέναι τοὺς φωστῆρας, οὐκ ἄλλους ἡλίου χαὶ σελή- ync, καὶ τῶν ἄστρων τυγχάνοντας, τῶν σφόδρα ἀναγ- χαιοτάτων ἔστι διαλαβεῖν" οὐ μόνον πολλῶν ἐϑνῶν, τῶν τῆς Χοιστοῦ πίστεως ἀλλοτρίων, σφαλλομένων εἰς τὸν περὶ τῆς εἱμαρμένης τόπον, τῇ τῶν πλανωμένων ὠστέρων ἐπιπλοχὴ πρὸς τοὺς ἐν τῷ ζωδιαχῷ πάντων αὐτοῖς νομιζομένων συμβαίνειν τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ τῶν περὶ ἕχαστον ἀνθρώπων, τάχα δὲ χαὶ ἀλόγων ζώων" ἀλλὰ γὰρ xci πολλῶν τῶν πεπιστευχέναι ὑπο-- λαμβανομένων περισπωμένων, μὴ ἄρα ἠνάγκασται τὰ ἀνθρώπων πράγματα, χαὶ ἀμήχανον ἄλλως γενέσϑαι, ἢ ὡς oí ἀστέρες κατὰ τοὺς διαφόρους σχηματισμοὺς

1) Tarinus: Ἀεφάλαιον εἰχοστὸν δεύτερον, — |n praecedd. Trin. in notis: ,Codd. Thuani: Ἔν οἷς χαὶ Κλήμεντος — ἐν à δοχεὶ zil«

3) Desunt in edd. Tarin. verba: 'Ez τοῦ.

3) Cfr. Euseb. lib. VI. de praeparatione evangelica cap. IX. (ed. Colon. pag. 281. seqq.) coll. edd. Tarin. pag. 330. seqq. edd, Spenc. pag. 67. seqq. ed. nostr. Tom. VII. pag. 7. seqq. -- Gen. I, 14.

PuirocALtHA, Cap, XXIIT, 203

ἐπιτέλλουσιν. Ἕπεται δὲ roig ταῦτα δογματίζουσιν ἐξ ὅλων τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν ἀναιρεῖν" διόπερ καὶ ἔπαινον, καὶ , [Y ^f , ^ , T , wóyov, χαὶ πράξεις ἀποδεχτὰς, πάλιν τε αὖ ψεχτας. "Anto εἰ οὕτως ἔχει, τὰ τῆς χεχηρυγμένης τοῦ ϑεοῦ zoí- σεως οἴχεται, x«l ἀπειλαὶ πρὸς τοὺς ἡμαρτηχότας, ὡς τ * ^ - , χολασϑησομένους, τιμαί TE αὖ 71006 TOUS τοῖς “οεΐττο-- σιν ἑαυτοὺς ἐπιδεδωχότας, χαὶ μαχαριότητες" οὐδὲν γὰρ ἔτι τούτων εὐλόγως ἔσται γενόμενον, Καὶ εἰ τὰ ἀπό- λουϑά τις ἑαυτῷ ἐφ᾽ οἷς δογματίζει βλέποι, χαὶ 7 πί- » » e - Ἢ γον TI στις ἔσται ματαία, 3 τε Χοιστοῦ ἐπιδημία οὐδὲν ἀνύ- ουσα, x«i πᾶσα ἡ διὰ νόμου χαὶ προφητῶν olzovouíe, χάματοί τε ἀποστόλων, ὑπὲρ τοῦ συστῆσαι τὰς τοῦ ϑεοῦ διὰ Χοιστοῦ ἐχχλησίας" εἰ μὴ ἄρα χαὶ Χριστὸς χατὰ τοὺς οὕτω τολμῶντας, ὑπὸ τὴν ἀνάγχην τῆς τῶν ἄστρων κινήσεως τῷ γένεσιν ἀνειληφέναι γενόμενος, πάντα πεποιήχοι TE χαὶ πάϑοι, οὐ TOU ϑεοῦ xci πα- τρὸς τῶν ὅλων αὐτῷ τὰς παραδόξους δυνάμεις δωρη-- σαμένου, ἀλλὰ τῶν ἀστέρων. Οἷς ἀϑέοις καὶ ἀσεβέσι τυγχάνουσι λόγοις ἀχολουϑεῖ καὶ τὸ τοὺς πιστεύοντας ὑπὸ τῶν ἀστέρων ἀγομένους πιστεύειν εἰς ϑεὸν λέγε-- σϑαι. Πυϑοίμεϑα δ᾽ ἂν αὐτῶν, τί ὁ ϑεὸς βουλόμενος - , e € * 3 9 X » τοιοῦτον ἐποίει κόσμον, ἵν᾿ οἱ uiv ἐν αὐτῷ ἀνδρες ov- τες, τὰ γυναιχῶν πάσχωσιν, οὐδαμῶς ἑαυτοῖς αἴτιοι τῆς , 4 e , , , ἀσελγείας γεγενημένοι, ἕτεροι δὲ ἀγρίων ζώων χατά- στασιν εἰληφότες, τῷ τὴν φορὰν τοῦ παντὸς τοιούτους αὐτοὺς πεποιηχέναι, διὰ τὸ τὸν ϑεὸν οὕτω κεχοσμηχέ- vct τὸ πᾶν, ἐπιδιδόασιν ἑαυτοὺς ὠμοτάτοις χαὶ σφό- δοα ἀπανϑοώποις πράγμασιν, ἀνδροφονίαις, x«i πει-- ΄ ΕἾ - € - ^ - 2 , ρατείαις; Καὶ τί δεῖ λέγειν ἡμᾶς πεοὶ τῶν συμβαινον-- των ἐν ἀνθρώποις, χαὶ C μαρτανομένων ὑπ᾽ αὐτῶν μυ-- , , e - οίων ὕσων τυγχανόντων. οὕστινας οὗ TOV γενναίων προϊστάμενοι τούτων λόγων ἀπολύοντες παντὸς ἐγπλή- ματος, τῷ ϑεῷ προσγράφουσι πάντων τῶν καχῶς καὶ ψεχτῶς πραττομένων τὴν αἱτίαν; 'Eav δέ τινες αὐτῶν, ὡς ἀπολογούμενοι περὶ ϑεοῦ,

204 OniGENIS

ἕτερον μὲν εἶναι λέγωσι τὸν ἀγαθὸν, οὐδενὸς τούτων ἔχοντα τὴν ἀρχὴν, τῷ δὲ δημιουργῷ πάντων τὰ τοι-- «Ur« προσάπτωσι, πρῶτον μὲν οὐδὲ, ὡς βούλονται, δυ-- γήσονται ἀποδεικνύναι, ὅτι ἐστὶ δίχαιος" πῶς γὰρ ὃ τοσούτων χαχῶν xcT αὐτοὺς πατὴρ, εὐλόγως χρηματί- Cou δίκαιος; Ζεύτερον δὲ, περὶ ἑαυτῶν τί ποτὲ φήσου-- σιν, ἐξεταστέον" πότερον ὑπύόχεινται τῇ φορᾷ τῶν ἀστέ-- ρων, ἢ ἠλευϑέρωνται, zal ἐν τῷ βίῳ τυγχάνοντες, οὐ-- δὲν ἐνεργούμενον εἷς ἑαυτοὺς ἔχουσιν ἐκεῖϑεν; Ei μὲν γὰρ φήσουσιν ὑποκεῖσϑαι τοῖς ἄστροις, δῆλον ὅτι τὰ ἄστρα τὸ νοῆσαι αὐτοῖς τοῦτο ἐχαρίσατο, καὶ ὁ δημι-- ουργὸς ὑποβεβληχὼς ἔσται, διὰ τῆς τοῦ παντὸς κινή- σεως, τὸν λύγον τὸν περὶ τοῦ ἀνωτέρω ἀναπεπλασμέ- vov ϑεοῦ, ὕπερ οὐ βούλονται. Εὶ δὲ ἀποχρινοῦνται, ὅτι ἔξω τῶν νόμων τυγχάνουσι τοῦ δημιουργοῦ τῶν χατὰ τοὺς ἀστέρας, ἵνα μὴ ἀπόφασις ἢ τὸ λεγόμενον vm αὐτῶν ἀναπόδειχτος»γ, πειραϑήτωσαν ἡμᾶς προσά-- γειν ἀναγκαστιχώτερον, διαφορὰν παριστάντες YOU τι-- γος ὑποχειμένου γενέσει καὶ εἱμαρμένη, χαὶ ἑτέρου ἀπὸ τούτων ἐλευϑέρου" δῆλον γάρ ἔστι τοῖς εἰδόσι τοὺς τοι-- ovrovc, ὅτι λόγον ἀπαιτηϑέντες διδόναι αὐτοῖς, οὐδα-- μῶς δυνήσονται. ΤΙρὸς δὲ τοῖς εἰρημένοις χαὶ εὐχαὶ παρέλχουσι μάτην παραλαμβανόμεναι" εἰ γὰρ κατηνά- γχκασται τάδε τινὰ γενέσϑαι, “αἱ οἱ ἀστέρες ποιοῦσιν, οὐδὲν δὲ παρὰ τὴν τούτων πρὸς ἀλλήλους ἐπιπλοχὴν δύναται γενέσϑαι, ϑεὸν ἀλογίστως ἀξιοῦμεν τάδε τινὰ ἡμῖν δωρήσασϑαι. Καὶ τί ἐπὶ πλεῖον μηκύνειν λόγον δεῖ, παριστάντα τὸ ἀσεβὲς τοῦ χατημαξευμένου ἀβασα-- νίστως παρὰ τοῖς πολλοῖς περὶ εἱμαρμένης τόπου; αὐ-- τάρχη γὰρ εἷς ὑπογραφὴν καὶ τὰ εἰρημένα.

Πόϑεν δὲ ἐξετάζοντες τό" φἔστωσαν 1) elg σημεῖα οὗ φωστῆρες“ ἐπὶ ταῦτα ἐληλύϑαμεν, ἑαυτοὺς ὑπομνή- σωμεν. Οἱ μανϑάνοντες περί τινων ἀληϑῆ, ἤτοι αὐτό--

?) Gen. I, 14.

PnuitocAria. Cap. XXIIT. 205

πται τῶν πραγμάτων γενόμενοι, ἀποφαίνονται τάδε τινὰ ὑγιῶς, 10 πάϑος χαὶ τὴν ἐνέργειαν τῶν πεπονϑό- των, ἢ ἐνεργησάντων ϑεασάμενοιγ,) ἢ ἀπαγγελλόντων τῶν οὐδαμῶς αἰτίων τοῖς γεγενημένοις ἀκούσαντες, τάδε τινὰ γινώσχουσιν. Ὑπεξηρήσϑω δὲ νῦν τοῦ λόγου, τὸ δύνασϑαι τοὺς δεδραχότας ἢ πεπονθότας, διηγουμένους ἃ δεδράχασιν, ἢ πεπόνϑασιν, ἐνάγειν εἷς γνῶσιν τῶν πεπραγμένων τὸν μὴ παρατετυχότα. Ἐὰν οὖν ὁ δι- δασχόμενος ὑπὸ τοῦ μηδαμῶς αἰτίου τῶν γινομένων, τὸ τάδε τινὰ τοῖσδε γεγονέναι; ἢ συμβήσεσϑαι, μὴ δια-- χρένῃ, ὅτι οὐ πάντως ὁ διδάσκων περί τινος ὡς γενο- μένου, ἢ ἐσομένου, αἴτιός ἐστι τοῦ τὸ πρᾶγμα τοιόνδε τι τυγχάνειν, οἱήσεται τὸν παραστήσαντα περὶ τοῦ τάδε τινὰ γεγονέναι, ἢ τάδε τινὰ ἔσεσϑαι, πεποιηχέναι ἢ ποιήσειν τὰ περὶ ὧν διδάσκει᾽ οἱήσεται δὲ δηλονότι ἐσφαλμένως" ὡς εἴ τις ἐντυχὼν προφητιχὴ βίβλῳ προ-- δηλούσῃ τὰ περὶ ᾿Ιούδαν τὸν προδότην, νομίσαι μαϑὼν τὸ ἐσόμενον, ὁρῶν αὐτὸ ἀποτελούμενον, τὴν βίβλον αἰτέαν εἶναι τοῦ τόδε γεγονέναι ὕστερον, ἐπεὶ ἀπὸ τῆς βίβλου μεμάϑηχε τὰ ὑπὸ τοῦ Ιούδα πραχϑησόμεναᾳ ὕστερον" ἢ πάλιν μὴ τὴν βίβλον ὑπολάβοι εἶναι αἰτίαν, ἀλλὰ τὸν πρῶτον γράψαντα αὐτὴν, ἢ τὸν ἐνεργήσαντα, φέρε εἰπεῖν τὸν ϑεόν. Ὥσπερ δὲ ἐπὶ τῶν περὶ τοῦ ᾿Ιούδα προφητευομένων, αὐταὶ αἱ λέξεις ἐξεταζόμεναι ἐμφαίνουσι 10v ϑεὸν ποιητὴν μὴ γεγονέναι τῆς τοῦ ᾿Ιούδα προδοσίας, ἀλλὰ μόνον δεδηλωχέναι προεγνω-- κότα τὰ ἀπὸ τῆς τούτου χακίας πραχϑησόμενα, παρὰ τὴν αὐτοῦ αἰτίαν" οὕτως εἴ τις ἐμβαϑύναι τῷ λόγῳ τοῦ προειδέναι τὰ πάντα τὸν ÜtÓv, καὶ τοῖς ἐν οἷς οἷον ἐνετύπωσε τῆς ἑαυτοῦ προγνώσεως τοὺς λόγους, χατα-- γοήσαι ἂν, ὅτι οὔτε ὁ προγνοὺς πάντως αἴτιος τῶν προεγνωσμένων, οὔτε τὰ τοὺς τύπους τῶν λόγων τῆς προγνώσεως τοῦ προεγνωχότος δεξάμενα. Ὅτι μὲν οὖν ἕχαστον τῶν ἐσομένων πρὸ πολλοῦ οἶδεν ὁ ϑεὸς γενη-- σόμενον, καὶ χωρὶς μὲν γραφῆς αὐτόϑεν dx τῆς ἐν-

206 OniGENIS

voíeg τῆς περὶ 9soU, δῆλον τῷ συγιέντι ἀξίωμα ϑυνά- μέως τοῦ ϑεοῦ.

Ei δὲ δεῖ xal ἀπὸ τῶν γραφῶν τοῦτο παραστῆσαι, πλήρεις μέν εἶσιν αἱ προφητεῖαι τοιούτων παραδειγμά-- των" χαὶ τὰ χατὰ τὴν Σωσάνναν δὲ τοῦ ϑεοῦ γινώ-- σχοντος τὰ πάντα, πρὶν γενέσεως αὐτῶν, οὕτω Afyov- σαν" $6!) ϑεὸς ὁ αἰώνιος, ὁ τῶν κρυπτῶν γνώστης, ὃ εἰδὼς τὰ πάντα πρὶν γενέσεως αὐτῶν, σὺ ἐπίστασαι, ὅτε ψευδὴ μου χατεμαρτύρησαν οὗτοιι« Σαφέστατα δὲ ἐν τῇ τρίτῃ τῶν βασιλειῶν χαὶ ὄνομα βασιλεύσοντος, zai πράξεις ἀνεγράώφησαν, πρὸ πλειόνων ἐτῶν τοῦ γε- νέσϑαι προφητευόμενα οὕτως" »καὶ 3) ἐποίησεν '"Itpo- βοὰμ ἑορτὴν ἐν τῷ μηνὶ τῷ ὀγδόῳ, iv τῇ πέμπτῃ καὶ δεχάτῃ ἡμέρᾳ τοῦ μηνὸς, κατὰ τὴν ἑορτὴν τὴν iv γῆ Ἰούδα. Καὶ ἀνέβη ἐπὶ τὸ ϑυσιαστήριον ἐν Βαιϑὴλ, 0 ἐποίησε, τοῦ ϑύειν ταῖς δαμάλεσιν, αἷς ἐποίησεν.“ Εἶτα μετ᾽ ὀλίγα" »καὶ 3) ἰδοὺ ἄνϑρωπος τοῦ ϑεοῦ ἐξ Ἰούδα παρεγένετο ἐν λόγῳ χυρίου ἐν Βαιϑὴλ, καὶ Ἱεροβοὰμ εἱστήκει ἐπὶ τὸ ϑυσιαστήριον τοῦ ἐπιϑῦσαι. Καὶ ἐπε-- κάλεσεν ἐπὶ τὸ ϑυσιαστήριον ἐν λόγῳ κυρίου, καὶ εἶπε" ϑυσιαστήριον, τάδε λέγει χύριος" ἰδοὺ υἱὸς τέστεται τῷ οἴχῳ “1αὐὶδ, ᾿Ιωσίας ὄνομα αὐτῷ, xc ϑύσει ἐπὶ σὲ τοὺς ἱερεῖς τῶν ὑψηλῶν τῶν ἐπιϑυόντων ἐπὶ σὲ, καὶ ὀστὰ ἀνθρώπων χαύσει ἐπὶ σέ. Καὶ ἔδωκεν ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ τέρας, ὃ ἐλάλησε κύριος λέγων" ἰδοὺ τὸ ϑυσιαστήριον ῥήγνυται, καὶ ἐχχυϑήσεται ἡ πιότης ἡ ἐπὶ αὐτῷ.« Καὶ μετ ὀλίγα δηλοῦται, ὅτι 3) sxal τὸ ϑυσια-- στήριον ἐῤῥάγη, καὶ ἐξεχύϑη ἡ πιότης ἀπὸ τοῦ ϑυσια- στηρίου κατὰ τὸ τέρας, ὃ ἔδωκεν ὁ ἄνϑρωπος iv λόγῳ χυρίου.« Καὶ ἐν τῷ Ἤσαΐᾳ γενομένῳ πρὸ πολλοῦ τῆς αἰχμαλωσίας τῆς tlg Βαβυλῶνα, μεϑ' ἣν αἰχμαλωσίαν

1) Hist. Sus. vers. 42. 43, (Dan. ΧΠῚ, 42. 43.) ?) | Regg. ΧΗ, 32. 88, ?) I Regg. XIII, 1—3. *) I Regg. XIII, 5,

Purocaria. Cap. XXIII. 207

ὕστερόν ποτε γίνεται Κῦρος ὃ Περσῶν βασιλεὺς. συν- ἐργήσας τὴ olxodou; τοῦ ναοῦ; γενομένῃ κατὰ τοὺς χοόνους Ἔσδρα, ταῦτα περὶ Κύρου ὀνομαστὶ προφη- τεύεται᾽" »οὕτω 1) λέγει κύριος ὁ ϑεὸς τῷ χριστῷ μου Κύρῳ, οὗ ἐχράτησα τῆς δεξιᾶς αὐτοῦ, ἐπακοῦσαι Éu- προσϑὲν αὐτοῦ ἔϑνη, χαὶ ἰσχὺν βασιλέων διαῤῥήξω" ἀνοίξω ἔμπροσϑεν αὐτοῦ ϑύρας, καὶ πύλαι οὐ συγκλει-- σϑήσονται. Ἐγὼ ἔιιπροσϑέν σου πορεύσομαι, χαὶ ὄρη ὁμαλιῶ" ϑύρας χαλχᾶς συντρέψω, καὶ μοχλοὺς σιδηροὺς συνϑλάσω. Καὶ δώσω σοι ϑησαυροὺς σχοτεινοὺς, ἀπο- κρύφους, ἀοράτους ἀνοίξω σοι, ive γνῷς, ὅτι ἐγὼ χύ- ριος ὁ ϑεὸς, ὁ καλῶν τὸ ὄνομά σου, ϑεὸς ᾿Ισραήλ. Ἕνε-- xtv τοῦ παιδός μου lexoB, καὶ ᾿Ισοαὴλ τοῦ ἐχλεχτοῦ μου, ἐγὼ καλέσω σε τῷ ὀνόματέ σου, καὶ προσδέξομαί σεις Σαφῶς γὰρ xol ἐκ τούτων δεδήλωται, ὅτι διὰ τὸν λαὸν, ὃν εὐεργέτησεν ὁ Κῦρος, ὁ ϑεὸς μὴ γινώ-- σχοντι αὐτῷ τὴν καϑ' Ἑβραίους ϑεοσέβειαν ἐδωρήσατο ἐϑνῶν πλειόνων ἄρξαι" καὶ ἔστι ταῦτα μαϑεῖν καὶ ἀπὸ τῶν Ἑλλήνων τῶν ἀναγραψάντων τὰ περὶ τὸν προ-- φητευϑέντα Κῦρον. Ἔτι δὲ καὶ ἐν τῷ ΖΙανιὴλ, 2) B«- βυλωνίων βασιλευόντων τότε, τῷ Ναβουχοδονόσορ δεί.- χνυνται αὖ ἐσόμεναι βασιλεῖαι μετ αὐτόν. ΖΙείκνυνται δὲ διὰ τῆς εἰχόνος" χρυσίου μὲν τῆς Βαβυλωνίων ἀρ- χῆς ὀνομαζομένης, ἀργυρίου δὲ τῆς Περσῶν, χαλχοῦ δὲ τῆς Μακεδόνων, σιδήρου δὲ τῆς Ῥωμαίων. Καὶ πάλιν ἐν τῷ αὐτῷ προφήτῃ τὰ περὶ Ζαρεῖον, καὶ ᾿4λέξαν-- δρον, χαὶ τοὺς τέσσαρας διαδόχους ᾿Δλεξάνδρου τοῦ ἹΜαχεδόνων βασιλέως, καὶ Πτολεμαῖον τὸν τῆς «Αϊγύ-- πτου ἄρξαντα, τὸν ἐπιχαλούμενον «“άγου, 3) οὕτω προ- φητεύεται" »καὶ 4) ἰδοὺ τράγος αἰγῶν ἤρχετο ἀπὸ λι-- βὸς, ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς" καὶ τῷ τράγῳ χέρας

1) Jesai. XLV, 1— 4. ?) Cfr. Dan. 11. 3) Cfr. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 16. not. ἅ. *) Cfr. Dan. VIII, 5— 9.

208 OniGENIS

ἀνὰ μέσον τῶν ὀφθαλμῶν. Καὶ TAi9tv ἕως τοῦ χριοῦ τοῦ τὰ κέρατα ἔχοντος, οὗ εἶδον ἑστῶτος ἐνώπιον τοῦ Οὐβὰλ, καὶ ἔδραμε πρὸς αὐτὸν ἐνώπιον τῆς ἐσχύος αὐ- τοῦ. Καὶ εἶδον αὐτὸν φϑάνοντα ἕως τοῦ χριοῦ, καὶ ἐξηγριώϑη πρὸς αὐτὸν, καὶ ἔπαισε τὸν χριὸν, χαὶ συν- ἔτριψεν ἀμφότερα τὰ κέρατα αὐτοῦ. Καὶ οὐκ ἦν ἰσχὺς τῷ κριῷ στῆναι ἐνώπιον αὐτοῦ" καὶ ἔῤῥιψεν αὐτὸν ἐπὶ τὴν γὴν, καὶ συνεπάτησεν αὐτὸν, καὶ οὐκ ἦν ὁ ἔξαι-- goUutvog τὸν κριὸν iz χειρὸς αὐτοῦ. Καὶ ὁ τράγος τῶν αἰγῶν ἐμεγαλύνθη ἕως σφόδρα. Καὶ ἐν τῷ ioyv- σαι αὐτὸν, συνετρίβη τὸ κέρας αὐτοῦ τὸ μέγα, καὶ ἀνέβη ἕτερα τέσσαρα χέρατα ὑποχάτω αὐτοῦ, εἰς τοὺς τέσσα-- ρας ἀνέμους τοῦ οὐρανοῦ. Καὶ ἐκ τοῦ ἑνὸς ἐξῆλθε χέ- ρας ἕν ἰσχυρὸν, καὶ ἐμεγαλύνϑη περισσῶς πρὸς τὸν γότον χαὶ τὴν δύσιν.« Τί δὲ δεῖ λέγειν τὰς περὶ Χρι-- στοῦ προφητείας, οἷον τύπον γενέσεως αὐτοῦ Βηϑλεὲμ, x«i τόπον ἀνατροφῆς αὐτοῦ Ναζαρὲτ, καὶ εἰς Αἴγυπτον ἀνειχώρησιν, καὶ τεράστια ἃ ἐποίησε, καὶ τίνα τρόπον ὑπὸ Ἰούδα τοῦ εἰς ἀποστολὴν χκεχλημένου παρεδόϑη; πάντα γὰρ ταῦτα σημεῖά ἔστι τῆς τοῦ ϑεοῦ προγνώ-- σεως. ᾿Αλλὰ xci αὐτὸς ὁ σωτὴρ, ὅταν, φησὶν, ἔδητε ") υχυχλουμένην ὑπὸ στρατοπέδων τὴν Ἱερουσαλὴμ, τότε γνώσεσϑε, ὅτι ἤγγικεν ἡ ἐρήμωσις αὐτῆς« Προεῖπε γὰρ τὸ ὕστερον συμβεβηκὸς τὸ τέλος τῆς κατασχαφῆς Ἱερουσαλήμ.

᾿ἀποδεδειγμένου τοίνυν ἡμῖν περὶ τοῦ προγνώστην εἶναι τὸν ϑεὸν, οὐκ ἀκαίρως, ἵνα διηγησώμεϑα, πῶς οἱ ἀστέρες γίνονται elg σημεῖα, νοητέον τοὺς ἀστέρας οὕτω τετάχϑαι χινεῖσϑαι, ἐναντιοφορούντων τῶν καλουμένων πλανωμένων τοῖς ἀπλανέσιν, ἵνα σημεῖα ἀπὸ τοῦ σχη- ματισμοῦ τῶν ἀστέρων, πάντων τῶν περὶ ἕχαστον γι- voufvov, xal τῶν χαϑόλου λαμιβάνοντες γινώσχωσιν, οὐχὶ οἱ ἄνϑρωποι" --- πολλῷ γὰρ μεῖζον, ἢ κατὰ ἄγ--

!) Luc, XXI, 20.

Pauirocarr. Cap. XXIII. 209

ϑρωπον, τὸ δύνασθαι χατὰ ἀλήϑειαν ἐχλαμβάνειν ἀπὸ τῆς χινήσεως τῶν ἀστέρων τὰ περὶ ἑκάστου τῶν D, τί ποτε ἐνεργούντων, ἢ πασχόντων —' ἀλλ᾽ αἱ δυνάμεις, ἃς ἀναγχαῖον διὰ πολλὰ ταῦτα γινώσχειν, ὡς κατὰ δύ-- γναμιν διὰ τῶν ἑξῆς δείξομεν. Συνέντες δὲ oí ἄνϑρω- ποι ἔχ τινων τηρήσεων, ἢ χαὶ ἐκ διδασκαλίας ἀγγέλων τὴν ἰδίαν τάξιν παραβεβηκότων, καὶ ἐπὶ τῇ τοῦ γένους ἡ μῶν ἐπιτριβὴ διδαξάντων περὶ τούτων τινὰ, φήϑησαν τοὺς ἀφ᾿ ὧν τὰ σηκιεῖα οἴονται λαμβάνειν, αἰτίους ὑπάρχειν τούτων, ἃ σημαίνειν ὁ λόγος φησί: περὶ ὧν καὶ αὐτῶν, ὡς ἐν ἐπιτομῆ, κατὰ δύναμιν ἐπιμελέστε- ρον εὐθέως διαληψόμεθα. Προχείσεται τοίνυν ταῦτα τὰ προβλήματα, πῶς προγνώστου ὄντος ἐξ αἰῶνος τοῦ ϑεοῦ περὶ τῶν ὑφ᾽ ἑκάστου πράττεσϑαι γομιζομένων, τὸ ἐφ᾽ ὑμῖν σώζεται" zai τίνα τρόπον οἱ ἀστέρες οὔς εἶσι ποιητικοὶ τῶν ἐν ἀνθρώποις, σημαντικοὶ δὲ μόνον" xal ὅτε ἄνϑρωποι τὴν περὶ τούτων γνῶσιν ἀκριβῶς ἔχειν οὐ δύνανται, ἀλλὰ δυνάμεσιν ἀνθρώπων χρείτ-- τοσι τὰ σημεῖα ἔγχειται. Τίς γὰρ ἡ αἰτία τοῦ τὰ ση- μεῖα τὸν ϑεὸν πεποιηχέναι elg γνῶσιν τῶν δυνάμεων, τέταρτον ἐξετασϑήσεται. Καὶ τοίνυν ἴδωμεν τὸ πρῶ- τον, ὅπερ εὐλαβηϑέντες πολλοὶ τῶν Ελλήνων, οἱόμενοι κατηναγχάσϑαι τὰ πράγματα, καὶ τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν μηδα- μῶς σώζεσϑαι, εἰ ὁ ϑεὸς προγινώσχει τὰ μέλλοντα, ἀσεβὲς δόγμα ἐτόλμησαν ἀναδέξασθαι μᾶλλον, ἢ προς- ἕσϑαι τὸ, ὥς φασιν ἐχεῖνοι, ἔνδοξον μὲν περὶ ϑεοῦ, ἀναιροῦν δὲ τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν, καὶ διὰ τοῦτο ἔπαινον, καὶ ψόγον, χαὶ τὸ τῶν ἀρετῶν ἀπόδεχτον, τῶν τε χαχιῶν ψεχτόν. Καί φασιν, εἰ ἐξ αἰῶνος ἔγνω ὁ ϑεὸς τόνδε τινὰ ἀδικήσειν, καὶ τάδε ποιήσειν ἀδιχήματα, ἀψευδὴς δὲ ἡ γνῶσις τοῦ ϑεοῦ, καὶ πάντως ἔσται ἄδικος, ποιή-- σων τάδε τὰ ἀδιχήματα, ὃ τοιοῦτος εἶναι προεωραμέ- vog, xol ἀμήχανον μὴ ἀδιχήσειν αὐτόν. Εἰ δὲ ἀμή- χανον μὴ ἀδιχήσειν αὐτὸν, κατηνάγχασται τὸ ἀδικήσειν αὐτὸν, χαὶ ἀδύνατόν ἐστιν ἄλλο τι πρᾶξαι αὐτὸν, ἢ OnicENIS Ορεβλ Tos. XXV. 14

210 OniGENIS

ὅπερ ὃ ϑεὸς ἔγνω. Ei δὲ ἀδύνατον ἄλλο τι πρᾶξαι αὐτὸν, οὐδεὶς δὲ ἀδύνατα μὴ ποιήσας ψεχτός ἐστι, μά- τὴν αἰτιώμεθα τοὺς ἀδίχους. ᾿Απὸ δὲ τοῦ ἀδίκου xci τῶν ἀδικημάτων, ἐπέρχονται χαὶ ἐπὶ τὰ ἄλλα ἁμαρτή- ματα" εἶτα Py τοῦ ἐναντίου, χαὶ τὰ νομιζόμενα χατορ-- ϑώματα" za φασιν ἀχολουϑεῖν τῷ τὸν ϑεὸν τὰ μέλ - λοντὰ προεγνωχέναι, τὸ μὴ δύνασϑαι τὰ ἐφ᾽ ἡμῖν σώ- ζεσϑαι.

Πρὸς οὃς λεκτέον, ὅτι ἐπιβάλλων ὁ ϑεὸς τῇ ἀρχῆ τῆς κοσμοποιΐας, οὐδενὸς ἀναιτίως γινομένου, ἐπιπο- ρεύεται τῷ νῷ ἕκαστον τῷν ἐσομένων, ὁρῶν ὅτι ἐπεὶ τόδε γέγονε, τόδε ἕπεται" ἐὰν δὲ γένηται τόδε τὸ énó- μένον, τόδε ἀχολουϑεῖ, οὗ ὑποστάντος, τόδε ἔσται" χαὶ οὕτω μέχρι τέλους τῶν πραγμάτων ἐπιπορευϑεὶς, οἶδεν ἃ ἔσται, οὐ πάντως ἑκάστῳ τῶν γινωσχομένων αἴτιος τοῦ αὐτὸ συμβῆναι τυγχάνων. Ὥσπερ γὰρ & τις ὁρῶν τινα διὰ μὲν ἀμαϑίαν προπετῆ, διὰ δὲ τὴν προπετείαν ἀλογίστως ἐπιβαίνοντα ὁδοῦ ὀλισϑηρᾶς, zal καταλάβοι πεσεῖσϑαι ὀλισϑήσαντα, οὐχὶ αἴτιος τοῦ ὀλίσϑου ἐχείνῳ γίνεται" οὕτω γοητέον τὸν ϑεὸν προεωραχότα, ὁποῖος ἔσται ἕχαστος, χαὶ τὰς αἰτίας τοῦ τοιοῦτον αὐτὸν ἔσε-- σϑαι χαϑορᾷν, καὶ ὅτε ἁμαρτήσεται τάδε, ἢ χατορϑώ- ot. τἄδε. Καὶ εἰ χρὴ λέγειν, οὐ τὴν πρόγνωσιν airíav τῶν γινομένων" --- οὐ γὰρ ἐφάπτεται τοῦ προεγνωσμέ- γου ἁμαρτησομένου ὁ ϑεὸς, ὅταν ἁμαρτάνῃ" -- ἀλλὰ παραδοξότερον μὲν, ἀληϑὲς δὲ ἐροῦμεν, τὸ ἐσόμενον αἴτιον τοῦ τοιάνδε εἶναι τὴν περὶ αὐτοῦ πρόγνωσιν. Οὐ γὰρ ἐπεὶ ἔγνωσται, γίνεται" ἀλλ᾿ ἐπεὶ γίνεσθαι ἔμελλεν, ἔγνωσται. Ζικαστολῆς δὲ δεῖται. El μὲν γὰρ τὸ »πάντως ἔσται « οὕτω τις ἑρμηνεύει, ὡς ἀνάγκην εἶναι γενέσϑαι τὸ προεγνωσμένον, οὐ διδόαμεν αὐτῷ" οὐ γὰρ ἐροῦμεν, ἐπεὶ προέγγωσται "Today προδότην γενέσϑαι, ὅτι πᾶσα ἀνάγχη ἣν Ἰούδαν προδότην γενέ- σϑαι. Ἔν γοῦν ταῖς περὶ τοῦ ᾿Ιούδα προφητείαις, μέμ-- ψεις καὶ χατηγορίαι τοῦ ᾿Ιούδα ἀναγεγραμμέναι εἰσὶ

Pniocarn. Cap. XXIII. 211

παντί τῷ παριστᾶσαι τὸ ψεχτὸν αὐτοῦ. Οὐκ ἂν δὲ ψόγος αὐτῷ προσήπτετο, εἰ ἐπαναγχὲς προδότης ἦν, χαὶ μὴ ἐνεδέχετο αὐτὸν ὅμοιον τοιῖς λοιποῖς ἀποστόλοις γενέσϑαι. Ὅρα δὲ εἰ μὴ ταῦτα δηλοῦται, δὲ ὧν πα- ραϑησόμεϑα δητῶν οὕτως ἐχόντων" »μηδὲ 1) γενηϑήτω οἱχτίρμων τοῖς ὀρφανοῖς αὐτοῦ, ἀνϑ' ὧν οὐκ ἐμνήσϑη ποιῆσαι ἔλεος, καὶ χατεδίωξεν ἄνϑρωπον πένητα καὶ πτωχὸν, καὶ χατανενυγμένον τὴ καρδίᾳ, τοῦ ϑανατῶ-- σαι. Καὶ ἠγάπησε κατάραν, καὶ ἥξει αὐτῷ, χαὶ οὐκ ἠϑέλησεν εὐλογίαν, καὶ μαχρυνϑήσεται ἀπ᾽ αὐτοῦ.«

Ei δέ τις διηγήσεται τὸ »πάντως ἔσται,« κατὰ τὸ σημαίνειν αὐτὸ, λέγων ὅτι ἕσται μὲν τάδε τινὰ, ἐνεδέ.-- χετο δὲ zal ἑτέρως γενέσθαι, τοῦτο ὡς ἀληϑὲς συγχω- ροῦμεν" τὸν μὲν γὰρ ϑεὸν οὐχ ἐνδέχεται ψεύσασϑαι" ἐνδέχεται δὲ περὶ τῶν ἐνδεχομένων γενέσθαι, xal μὴ γενέσθαι, φρονῆσαι τὸ γενέσϑαι αὐτὰ καὶ τὸ μὴ γενέ- σϑαι. ΖΣαφέστερον δὲ τοῦτο ἐροῦμεν οὕτως" εἰ ἐνδέ- χεται Ιούδαν εἶναι ἀπόστολον ὁμοίως Πέτρῳ, ἐνδέχεται τὸν ϑεὸν γοῆσαι περὶ τοῦ ᾿Ιούδα, ὅτι μενεῖ ἀπόστολος ὁμοίως ΤΙέτρῳ. El ἐνδέχεται ᾿Ιούδαν προδότην γενέ- σϑαι, ἐνδέχεται τὸν ϑεὸν φρονῆσαι περὶ αὐτοῦ, ὅτι προδότης ἔσται. Ei δὲ προδότης ἔσται ᾿Ιούδας, ὁ ϑεὸς τῇ προγνώσει αὐτοῦ τῶν προειρημένων ἐνδεχομένων δύο,32) ἐνδεχομένου τοῦ εἶναι ἑνὶ αὐτῶν, τὸ ἀληϑὲς προγινώσχων, προγνώσεται τὸν Ιούδαν προδότην γε- γνέσϑαι" τὸ δὲ περὶ οὗ ἡ γνῶσις, ἐνδέχεται καὶ ἑτέρως γενέσϑαι. Καὶ λέγοι ἂν ἡ γνῶσις τοῦ ϑεοῦ, ὅτι ἐνδέ- χάται μὲν τόνδε τόδε ποιῆσαι, ἀλλὰ καὶ τὸ ἐναντίον" ἐνδεχομένων δὲ ἀμφοτέρων, οἶδα ὅτι τόδε ποιήσει" οὐ γὰρ ὥσπερ ὃ ϑεὸς εἴποι ἄν, οὐκ ἐνδέχεται τόνδε τινὰ τὸν ἔνϑρωπον πτῆναι, οὕτω χρησμὸν, φέρε εἰπεῖν, περί τινος διδοὺς, ἐρεῖ ὅτε οὐκ ἐνδέχετει τόνδε σωφρο--

1) Psalm. CIX, 12. 16— 18. (CVIII.) 3) Gfr. ed. nostr. 'Tom. VIII, pag. 23. not. 4.

14 *

212 OniGENIS

γῆσαι. “ύναμις uiv γὰρ πάντη οὐχ ἔστι τοῦ πτῆναι οὐδαμῶς ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, δύναμις δέ ἔστι τοῦ σωφρο- γῆσαι, καὶ τοῦ ἀχολαστῆσαι. Ὧν ἀμφοτέρων δυνάμεων ὑπαρχουσῶν, ὁ μὴ προσέχων λόγοις ἐπιστρεπτικοῖς χαὶ παιδευτιχοῖς, ἑαυτὸν ἐπιδίδωσι τῇ χειρίστῃ" πρεέττογι δὲ ὁ ζητήσας τὸ ἀληϑὲς, xci βιῶσαι βεβουλημένος xav αὐτό. Οὐ ζητεῖ δὲ ὕδε μὲν τἀληϑῆ, ἐπεὶ ἐπιῤῥέπει ἐπὶ τὴν ἡδονήν" ὅδε δὲ ἐξετάζει περὶ αὐτῶν, αἱρεϑεὶς ὑπὸ τῶν χοινῶν ἐννοιῶν, «ci λόγου προτρεπτικοῦ. Πάλιν τε αὖ ὅδε μὲν αἱρεῖται τὴν ἡδονὴν, οὐχὶ οὐ δυνάμενος ἀντιβλέπειν αὐτῇ, ἀλλ᾽ οὐκ ἀγωνιζόμενος" ὅδε δὲ xa- ταφρονεῖ αὐτῆς, τὸ ἄσχημον ὁρῶν τὸ ἐν αὐτῇ πολλάκις τυγχάνον. Ὅτι μέντοι γε ἡ πρόγνωσις τοῦ ϑεοῦ οὐκ ἀνάγκην ἐπιτίϑησι τοῖς περὶ ὧν κατείληφε, πρὸς τοῖς προειρημένοις καὶ τοῦτο λελέξεται, ὅτι πολλαχοῦ τῶν γραφῶν ϑεὸς χελεύει τοὺς προφήτας χηρύσσειν μετά-- γοιαν, οὐ προσποιησάμενος τὸ ἐγνωχέναι, πότερον οἱ ἀκούσαντες ἐπιστρέψουσιν, ἢ τοῖς ἁμαρτήμασιν ἑαυτῶν ἐμμενοῦσιν" ὥσπερ ἐν τῷ “Ἱερεμίᾳ λέγεται" οἴσως ") ἀχούσονται, xal μετανοήσουσιν..« Οὐ γὰρ ἀγνοῶν ὃ ϑεὸς, πότερον ἀχούσουσιν, ἢ οὔ, φησίν" οαἴσως ?) ἀχού-- σονται, x«i μετανοήσουσιν"« ἀλλ οἱονεὶ τὸ ἰσοστάσιον τῶν δυνάμεων γενέσϑαι δειχγὺς ἐκ τῶν λεγομένων" ἵνα μὴ προκατηγγελμένη ἡ πρόγνωσις αὐτοῦ, καταπε- σεῖν ποιήσῃ τοὺς ἀκούοντας, δόξαν ἀνάγχης παριστῶσα, ὡς οὐκ ὄντος ἐπ᾽ αὐτοῖς τοῦ ἐπιστρέψαι, καὶ οἱονεὶ xci αὐτὴ αἰτία γένηται τῶν ἁμαρτημάτων" ἢ πάλιν τοῖς ἐκ τοῦ ἀγνοεῖν τὸ προεγνωσμένον χαλὸν, δυναμένοις ἐν τῷ ἀγωνίσασϑαι, χαὶ ἀντιτείνειν πιρὸς τὴν χαχίαν ἐν ἀρετῇ βιῶσαι, αἰτία γένηται ἡ πρόγνωσις ἐκλύσεως, οὐκ ἔτι εὐτόνως ἱσταμένοις κατὰ τῆς ἁμαρτίας, ὡς πάντως ἐσομένου τοῦ προειρημένου. Καὶ οὕτω γὰρ οἷον ἐμ-- πόδιον γένοιτ᾽ ἂν ἡ πρόγνωσις τοῦ ἐσομένου καλοῦ.

1) Cfr. Jerem, XXVI, 838. 3) Cfr. Jerem, XXVI, 3.

Purocari. Cap, XXIHT. 213

Πάντα γοῦν yomo(uog ὁ ϑεὸς τὰ χατὰ τὸν χόσμον ol— χονομῶν, εὐλόγως ἡμᾶς χαὶ πρὸς τὰ μέλλοντι ἐτύφλω - σεν" ἡ γὰρ γνῶσις αὐτῶν ἀνῆχε μὲν ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ ἀϑλεῖν χατὰ τῆς καχίας, ἐπέτρεψε δ᾽ ἂν δόξασα χατει-- λῆφϑαι, πρὸς τὸ μὴ ἀντιπαλαίσαντας ἡμᾶς τῇ ἁμαρτίᾳ, τάχιον αὐτὴ ὑποχειρίους γενέσϑαι. “Ἅμα δὲ χαὶ μαχό-- μενον ἐγίνετο τῷ καλὸν χαὶ ἀγαϑὸν γενέσϑαι τινὰ, τὸ τὴν πρόγνωσιν ἐληλυϑέναι εἰς τόνδε vwd, ὅτι πάντως ἔσται ἀγαϑός.1) Πρὸς οἷς γὰρ ἔχομεν, x«i σφοδρότη- τος xal τάσεως πλείονος χρεία, 2) πρὸς τὸ καλὸν xal ἀγαϑὸν γενέσϑαι" προχαταληφϑεῖσα δὲ ἡ γνῶσις, τοῦ πάντως χαλὸν χαὶ ἀγαϑὸν ἔσεσϑαι ὑπεχλύει τὴν ἀσχη- σιν. Zhónto συμφερόντως οὐκ ἴσμεν, οὔτε εἰ ἀγαϑοὶ, οὔτε εἴ πονηροὶ ἐσόμεϑα.

Ἐπεὶ δὲ εἰρήχαμεν, ὅτι ἀπετύφλωσεν ἡμᾶς πρὸς τὰ μέλλοντα ὁ ϑεὸς, ζητούμενόν τι δητὸν ἀπὸ τῆς E£ó- δου ὅρα εἰ δυνώμεθα οὕτω σαφηνίσαι" »τίς 3) ἐποίησε δύσχωφον, καὶ χωφὸν, χαὶ βλέποντα, καὶ τυφλόν; οὐκ ἐγὼ χύριος ὃ ϑεός;« ἵνα τὸν αὐτὸν καὶ τυφλὸν χαὺ βλέποντα πεποιηχὼς ἦ" βλέποντα μὲν πρὸς τὰ ἐνεστη-- χότα,3) τυφλὸν δὲ πρὸς τὰ μέλλοντα. Τὸ γὰρ περὺ τοῦ δυσχώφου, καὶ χωφοῦ, οὐ τοῦ παρόντος χαιροῦ διηγήσασϑαι. Ὅτι μέντοι γε πολλῶν τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν αἴ- τι πλεῖστα τῶν οὐκ ἐφ᾽ ἡμῖν ἔστι, x«i ἡμεῖς ὁμολο-- γήσομεν" ὧν μὴ γενομένων, λέγω δὲ τῶν οὐκ ἐφ᾽ ἡμῖν, οὐκ ἂν τάδε τινὰ τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν ἐπράττετο" πράτ-- τεται") δὲ τάδε τινὰ τῶν ἐφ᾽ ἡμῖν, ἀχόλουθϑα τοῖσδε τοῖς προγενομένοις 5) οὐκ ἐφ᾽ ἡμῖν, ἐνδεχομένου τοῦ

!) Cfr. ed. nostr. Tom . VIII. pag. 25. not. 9. ?) Cfr. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 20. not. 10. 3) Cfr. Exod. IV, 11.

4) Tarin. ut nos in textu, in notis: » Codd. Thuani:

ἐνεστῶτα.“ 4) Cfr. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 26. not. 9.

$) Cfr. ed. nostr, Tom, VIII. pag. 27. not, 1.

214 On1GENIS

ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς προγενομένοις, χαὶ ἕτερα πρᾶξαι παρ᾽ ἃ πράττομεν. El δέ τις ζητεῖ τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν ἀπολελυ- μένον εἶναι τοῦ παντὸς, ὥστε μὴ διὰ τάδε τινὰ συμ-- βεβηκότα ἡμῖν ἡμᾶς αἱρεῖσϑαι τάδε, ἐπιλέλησται κόσμου μέρος ὧν, xai ἐμπεριεχόμενος ἀνθρώπων χοινωνίᾳ xal τοῦ περιέχοντος. Πετρίως μὲν οὖν, ὡς ἐν ἐπιτομῇ, οἶμαι ἀποδεδεῖχϑαι τὸ τὴν πρόγνωσιν τοῦ ϑεοῦ μὴ εἶναι χαταναγχαστιχὴν τῶν προεγνωσμένων πάντως.

"Ert περὶ τοῦ αὐτοῦ ἐν τῷ δευτέρῳ Τόμῳ τῶν κατὰ Kélcov.

Ὁ) uiv Κέλσος οἴεται διὰ τοῦτο γίνεσϑαι τὸ ὑπό τινος προγνώσεως ϑεσπισϑὲν, ἐπεὶ ἐϑεσπίσϑη" ἡμεῖς δὲ τοῦτο οὐ διδόντες φαμὲν οὐχὶ τὸν ϑεσπίσαντα αἴ- τιον εἶναι τοῦ ἐσομένου, ἐπεὶ προεῖπεν αὐτὸ γενησό-- μενον, ἀλλὰ τὸ ἐσόμενον, ἐσόμενον ἂν, καὶ μὴ ϑεσπε- σϑὲν, τὴν αἰτίαν τῷ προγινώσχοντι παρεσχηκέναι τοῦ ?) αὐτὸ προειπεῖν. Καὶ ὅλον γε τοῦτο ἐν τῇ προγνώσει τοῦ ϑεσπίζοντος αὐτὸ τυγχάνει" δυνατοῦ ὄντος τοῦδέ τινος γενέσϑαι, δυνατοῦ δὲ καὶ μὴ γενέσϑαι, ἔσται τὸ ἕτερον αὐτῶν τόδε τι. Καὶ οὔ φαμεν, ὅτε ὁ προγινώ-- σχων ὑφελὼν τὸ δυνατὸν εἶναι γενέσϑαι, καὶ μὴ γε- γέσϑαι, οἱονεὶ τοιοῦτόν τι λέγει" τόδε) πάντως ἔσται, χαὶ ἀδύνατον ἑτέρως γενέσϑαι. Καὶ τὸ τοιοῦτο φϑάνει ἐπὶ πᾶσαν τὴν περὶ τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν τινος πρόγνωσιν, εἴτε »“ατὰ τὰς ϑείας γραφὰς, εἴτε κατὰ τὰς Ἑλλήνων ἕστο-- ρίας. Καὶ ὁ καλούμενός γε παρὰ τοῖς διαλεχτιποῖς ἀρ-- γὸς λόγος, σόφισμα τυγχάνων, οὐκ ἔσται μὲν σόφισμα,

!) Cfr. edd. Tarin. pag. 352. seqq. edd, Spenc. pag. 75. (contra Cels. pag. 423. seq.) coll. ed. nostr. Tom. XVII. pag. 169. seqq.

2) Tarin. in textu: τὸ αὐτό, in notis: Lege cum lib. ed. τοῦ αὐτό,“

3) TTarin. in textu: τὸ δέ, in notis: sLege: τόδε,

PmniocAarn, Carp. XXIIT. 215

ὅσον ἐπὶ τῷ Κέλσῳ, χατὰ δὲ τὸν Dyii λόγον σόφισμά ἐστιν. Ἵνα δὲ τὸ τοιοῦτον νοηϑῆ, ἀπὸ μὲν τῆς γρα- φῆς χρήσομαι ταῖς περὶ Ἰούδα προφητείαις, ἢ τῇ τοῦ σωτῆρος ἡμῶν περὶ αὐτοῦ ὡς προδώσοντος προγνώσει" ἀπὸ δὲ τῶν Ἑλληνιχῶν ἱστοριῶν τῷ πρὸς τὸν “ἀϊΐον χρησμῷ, συγχωρῶν ἐπὶ τοῦ παρόντος εἶναι αὐτὸν ἀληϑῆ, ἐπεὶ μὴ λυπεῖ τὸν λόγον. Περὶ τοῦ ᾿Ιούδα τοίνυν ἐν ἑχατοστῷ x«l ὀγδόῳ λέγεται ἐξ προσώπου τοῦ σωτῆρος ψαλμῷ, οὗ ἡ ἀρχή" »δ') ϑεὸς τὴν αἴνεσίν μου μὴ παρασιωπήσης" ὅτι στόμα ἁμαρτωλοῦ zai στόμα δολίου ἐπ᾿ ἐμὲ ἠνοίχϑη.« Καὶ τηρήσας γε τὰ ἐν τῷ ψαλμῷ γεγραμμένα, εὑρήσεις, ὅτι ὡς προέγνωσται προδώσων τὸν σωτῆρα, οὕτω χαὶ αἴτιος ὧν τῆς προδοσίας, καὶ ἄξιος τῶν ἐν τὴ προφητείᾳ λεγομένων dia?) τὴν αὐτοῦ χαχίαν ἀρῶν. Τάδε γὰρ παϑέτω, ἀνϑ' 5) νὧν, φησὶν, οὐχ ἐμνήσϑη τοῦ ποιῆσαι ἔλεος, χαὶ κατεδίωξεν «v- ϑρωπον πένητα xci πτωχόν.« Οὐκοῦν ἐδύνατο μνη- σϑῆναι τοῦ ποιῆσαι ἔλεος, χαὶ μὴ καταδιῶξαι ὃν χα- τεδίωξε. “υνάμενος δὲ οὐ πεποίηχεν, ἀλλὰ προέδω- xtV' ὥστε ἄξιος εἶναι τῶν ^) ἐν τῇ προφητείᾳ xaT αὐ- τοῦ ἀρῶν. Καὶ πρὸς Ἕλληνας δὲ χρησόμεϑα τῷ εἰρη- μένῳ τοῦτον τὸν τρύπον πρὸς τὸν «“άϊον, εἴτε αὐταῖς λέξεσιν, εἴτε τὸ ἰσοδυναμοῦν αὐταῖς ἀναγράψαντος τοῦ Τραγιχοῦ. “Τέγεται τοίνυν πρὸς αὐτὸν ἀπὸ τοῦ προε- γνωχότος δὴ τὰ ἐσόμενα"

Μὴ σπεῖρε τέχνων ἄλοχα δαιμόνων βίᾳ"

Ei γὰρ τεκνώσεις παῖδ᾽, ἀποκτενεῖ 5) σ᾽ ὁ φὺς,

Καὶ πᾶς σὸς οἶχος βήσεται δὲ αἵματος.

1) Psalm. CIX, 1. 2. (6vmI)

3) Tarin. in textu: διὰ τὴν χακουργίαν αὐτοῦ ἀρῶν, in notis: ,Codd. Thuani et lib. ed. διὰ τὴν αὐτοῦ xa- χίαν mper 3) Cfr. Psalm, CIX, 16. (ΟΠ)

Τατγίη. in textu: τῶν zT αὐτοῦ ἀρῶν, in notis : ;Coàd. /Thuani et lib. ed. τῶν ἐν τῇ προφητείᾳ zar αὐτοῦ ἀρῶν.«

5) Tarin. in textu: ἀποχτεγεῖ σ᾽ ὁ quse, in notis:

216 ORIGENIS

Καὶ Bp") τούτῳ δηλοῦται τοίνυν, ὅτι δυνατὸν uiv 3v τῷ eto, μὴ σπείρειν παίδων ἄλοχα" οὐκ ἂν γὰρ τὸ μὴ δυνατὸν προσέταξεν αὐτῷ ὁ χρησμός. «“Ιυνατὸν δὲ ἦν χαὶ τὸ σπείρειν, χαὶ οὐδέτερον αὐτῶν κατηνάγκχαστο. Ηχολούϑησε δὲ τῷ μὴ φυλαξαμένῳ σπεῖραι παίδων ἄλοχα, παϑεῖν ix τοῦ ἐσπαρχέναι τὰ τῆς κατὰ Οἰδί- ποδὰ καὶ ἸΙοκάστην xci τοὺς υἱοὺς τραγῳδίας. ᾿Αλλὰ χαὶ ὁ ἀργὸς καλούμενος λόγος, σύφισμα ὧν, τοιοῦτός ἔστι, λεγόμενος ἐπὶ ὑποθέσεως πρὸς τὸν νοσοῦντα, καὶ ὡς σύφισμα ἀποτρέπων αὐτὸν γρῆσϑαι τῷ ἰατρῷ πρὸς ὑγίειαν, χαὶ ἔχει γε οὕτως ὁ λόγος" εἰ εἵρματαί σοι ἀναστῆναι ἐκ τῆς νόσου" ἐάν τε εἰσαγάγης τὸν ἰατρὸν, ἐάν τε μὴ εἰσαγάγης, ἀναστήσῃ. ᾿Αλλὰ xci εἰ εἵμαρταέ σοι μὴ ἀναστῆναι ἐκ τῆς νόσου" ἐάν τε εἰσαγάγης τὸν ἰατρὸν, ἐάν τε μὴ εἰσαγάγης, οὐχ ἀναστήσῃ. Ἤτοι δὲ εἵμαρταί σοι ἀναστῆναι ἐκ τῆς νόσου, ἢ εἵμαρταί σοι μὴ ἀναστῆναι" μάτην ἄρα εἰσάγεις τὸν Ἰατρόν. ᾿Αλλὰ χαριέντως τούτῳ τῷ λόγῳ τοιοῦτόν τι παραβάλλεται" Εἰ εἵμαρταί σοι τεχνοποιῆσαι, ἐάν τε συνέλϑης γυ- γαιχὶ, ἐάν τε μὴ συνέλϑης, τεχνοποιήσεις. ᾿Αλλὰ καὶ εἰ εἵμαρταί σοι μὴ τεχνοποιῆσαι" ἐάν τε συνέλϑης γυ-- γαικὶ, ἢ μὴ συνέλθϑης, οὐ τεκνοποιήσεις. Ἤτοι δὲ &i- μαρταί σοι τεχνοποιῆσαι, ἢ μὴ τεχνοποιῆσαι" μάτην ἄρα συνέρχη γυναικί. Ὡς γὰρ ἐπὶ τούτου, ἐπεὶ ἀμή-- χανον χαὶ ἀδύνατον τεχνοποιῆσαι τὸν μὴ συνελϑόντα γυναιχὶ, οὐ μάτην παραλαμβάνεται τὸ συνελϑεῖν yv- γαιχί" οὕτως εἰ τὸ ἀναστῆναι i» τῆς νόσου ὁδῷ τὴ ἀπὸ Ἰατριχῆς γίνεται, ἀναγκαίως παραλαμβάνεται ὃ Ἰατρός" χαὶ ψεῦδος τό" »μάτην εἰσάγεις τὸν Ἰατρόν.«« Ὅλα δὲ ταῦτα παρειλήφαμεν, δὲ ἃ παρέϑετο ὁ σοφώτατος Κέλ-- cog εἰπών" »ϑεὸς ὧν προεῖπε, καὶ πάντως ἐχρῆν γενέ-

»Codd. 'Thuani vitiose: ἀποχτεγνεῖ σ᾽ 0gic.« — Cfr. Eu- rip. Phoeniss. vers. 17 — 19.

!) Philoc. Mscr, Hoeschel. teste: à» τούτοις.

Pmnitocari.. Cap. XXIIT. 217

σϑαι τὸ προειρημένον.“ Ei γὰρ τό" »πάντως"« ἀχούει ἀντὲ τοῦ" »χατηναγχασμένως"“ οὐ δώσομεν αὐτῷ. 4υ-- νατὸν γὰρ ἣν χαὶ μὴ γενέσϑαι. Εἰ δὲ τό" »πάντως"« ἔγει ἀντὶ τοῦ" »ἔσται᾽' « ὅπερ οὐ κωλύεται εἶναι ἀλη- jig, χἂν δυνατὸν j τὸ μὴ γενέσϑαι" οὐδὲν λυπεῖ τὸν λόγον" οὐδ᾽ !) ἠχολούϑει τῷ προειρηχέναι τὸν ᾿Ιησοῦν τὰ περὶ τοῦ προδότου, ἢ τὰ περὶ τοῦ ἀρνησαμένου, τὸ αὐτὸν αὐτοῖς αἴτιον γενέσϑαι ἀσεβείας χαὶ ἀνοσίου πράξεως. ᾿Ιδὼν γὰρ αὐτοῦ τὸ μοχϑηρὸν ἤϑος, ὃ χαϑ' ἡμᾶς γιγνώσχων τί ἦν ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, καὶ ὁρῶν ἃ τολμήσει ἔχ τε τοῦ φιλάργυρος εἶναι, xci ix τοῦ μὴ βεβαίως περὶ τοῦ διδασχάλου φρονεῖν ἃ ἐχρῆν, εἶπε μετὰ πολλῶν xal τό" »ὁ ἐμβάψας utr ἐμοῦ τὴν χεῖρα slg τὸ τρυβλίον, ἐχεῖνός με παραδώσει.«

«Ῥέρε5) dé,*) ἀγωνισώμεθα χαὶ περὶ τοῦ τοὺς ἀστέρας μηδαμῶς εἶναι ποιητιχοὺς τῶν ἐν ἀνθρώποις, σημαντιχοὺς δὲ μόνον. Σαφὲς δὲ, ὅτι, εἰ ὅδε τις ὁ σχηματισμὸς τῶν ἀστέρων ποιητιχὸς νομίζοιτο τῶνδέ τιγων τῶν γινομένων περὶ τὸν ἄνθρωπον, --- ἔστω γὰρ περὶ τούτου νῦν ζητεῖσϑαι τὸν λόγον ---, οὐχ ἂν ὃ σή- μερον, φέρε εἰπεῖν, γενόμενος σχηματισμὸς περὶ τύνϑε, δύναται νοεῖσϑαι πεποιηκέναι τὰ παρεληλυϑότα περὶ 5) ἕτερον, 5 χαὶ περὶ ἑτέρους. Πᾶν γὰρ τὸ ποιοῦν πρε-- σβύτερον τοῦ πεποιημένου. Ὅσον δὲ ἐπὶ τοῖς μαϑή- μασι τῶν τὰ τοιαῦτα ἐπαγγελλομένων, πρεσβύτερα τοῦ σχηματισμοῦ προλέγεσϑαι νομίζεται τὰ περὶ τοὺς ἀν--

1) Tarin. in textu: οὐδὲ γὰρ ἠχολούϑει χτλ., in no- tis: δ. ed. οὐδ᾽ ἠκολούϑει χτλ. Philoc. Mscr, Hoe- schel. teste: οὐ γὰρ &zoAovOti.« — Cfr. ed. nostr. Tom. XVIII. not. 7. et 8. 3) Cfr. Matth. XXVI, 23.

3) Cfr. edd. Tarin. pag. 357. seqq. edd. Spenc. pag. 15. seqq. coll. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 27. seqq.

4) Tarin. ut nos in textu, in notis: ,Codd. δή."

5) Cfr. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 28. not. 1.

218 OntGENIS

ϑρώπους. ᾿Ἐπαγγέλλονται γὰρ τόνδε τινὰ τρόπον τὴν ὥραν λαβόντες τοῦδε τοῦ ἀνθρώπου, χαταλαμβάνειν πῶς ἕχαστος τῶν πλανωμένων κατὰ χάϑετον, ἢ τῆσδε τῆς μοίρας τοῦ ζωδίου, ἢ τῶν ἐν αὐτὴ λεπτῶν, καὶ ποῖος ἀστὴρ ζωδιακοῦ, χατὰ τοῦ ἀνατολιχοῦ ἐτύγχανεν ὁρίζοντος, ποῖός τε χατὰ τοῦ δυτιχοῦ, καὶ τίς χαιὰ τοῦ μεσουρανήματος, xci τίς χατὰ τοῦ ἀντιμεσουρανήματος. Καὶ ἐπὰν ϑῶσι τοὺς ἀστέρας, oUg νομίζουσιν ἑαυτοῖς ἐσχηματιχέναι, χατὰ τὸν χαιρὸν τῆς τοῦ δεῖνος γενέ-- σεὼς ἐσχηματισμένους οὑτωσὶ, τῷ χρόνῳ τῆς ἀποτέξεως τοῦ περὶ οὗ σχοποῦσιν, οὐ μόνον τὰ μέλλοντα ἔξετά-- ζουσιν, ἀλλὰ χαὶ τὰ παρεληλυϑότα, χαὶ τὰ πρὸ τῆς γε- γέσεως χαὶ τῆς σπορᾶς τοῦ; περὶ οὗ ὁ λόγος, γεγενη- μένου, περὶ πατρὸς, ποταπὸς ὧν τυγχάνει, πλούσιος ἢ πένης" ὁλόχληρος τὸ σῶμα, ἢ σεσινωμένος" τὸ ἦϑος βελτίων, ἢ χείρων" ἀκτήμων, ἢ πολυχτήμων" τήνδε τὴν πρᾶξιν, ἢ τήνδε ἔχων. Τὰ δ᾽ αὐτὰ χαὶ περὶ τῆς μητρὸς, καὶ περὶ πρεσβυτέρων ἀδελφῶν, ἐὰν τύχωσιν ὄντες. Ἔστω δὲ ἡμᾶς ἐπὶ τοῦ παρόντος προσίεσϑαει αὐτοὺς καταλαμβάνειν τὰ ἐν τῷ τόπῳ ἀληϑῆ, περὶ οὗ χαὶ αὐτοῦ ὕστερὸν δείξομεν, ὅτι οὐχ οὕτως ἔχει" πευ-- σώμεϑα τοίνυν τῶν ὑπολαμβανόντων χατηναγχάσϑαι ὑπὸ τῶν ἄστρων τὰ τῶν ἀνθρώπων πράγματα, τίνα τρύπον ὃ σήμερον σχηματισμὸς ὃ τοιόσδε δύναται πε-- ποιηχέναι τὰ πρεσβύτερα. El γὰρ τοῦτο ἀμήχανον, χαϑ' ') ὃ δὴ ὅτι εὑρίσκεται τὸ περὶ τῶν πρεσβυτέρων τοῦ χρόνου μὴ ἀληϑὲς, σαφὲς τὸ μὴ πεποιηχέναι τοὺς ἀστέ-- ρας οὑτωσὶ χινουμένους ἐν οὐρανῷ τὰ παρεληλυϑότα χαὶ γενόμενα, πρὸ τοῦ οὕτως ἔχειν αὐτούς. El δὲ τοῦτο, τάχα ὃ προσιέμενος ἀληϑεύειν αὐτοὺς, ἐπιστή-- σας τοῖς περὶ τῶν μελλόντων λεγομένοις, ἐρεῖ ἀληϑεύ-- εἰν αὐτοὺς, οὐ τῷ ποιεῖν τοὺς ἀστέρας, ἀλλὰ τῷ ση-

1) Cfr, ed. nostr. Tom. VIII. pag. 29. not, 4.

Priocara. Carp. XXIIT, 219

μαίνειν μύνον. ᾿Εὰν δέ τις φάσχη τὰ uiv παρεληλυ-- ϑότα μὴ ποιεῖν τοὺς ἀστέρας, ἀλλὰ ἄλλους μὲν σχημα-: τισμοὺς τοὺς τῆς ἐχείνων γνώσεως altíovg γεγονέναι" τὸν δὲ νῦν σχηματισμὸν σεσημαγχέναι μόνον" τὰ μέν-- τοι μέλλοντα δηλοῦσϑαι ἀπὸ τοῦ ἐνεστηκότος σχημα- τισμοῦ τῆς τοῦ δεῖνος γενέσεως" παραστησάτω τὴν δια-: φορὰν, τοῦ ἀπὸ τῶν ἀστέρων δύνασϑαι δεῖξαι, ὅτι τάδε μὲν γενόηται ἀληϑὴ ὡς ἀπὸ ποιούντων, τάδε δὲ ὡς ἀπὸ σημαινόντων μόνον. JM ἔχοντες δὲ δοῦναι τὴν διαφορὰν, εὐγνωμόνως συγχαταϑήσονται, μηδὲν τῶν χατὰ τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τῶν ἀστέρων γίνεσθαι, ἀλλ᾽, ὡς προειρήχαμεν, εἰ ἄρα, σημαίνεσϑαι" ὡς εἰ μὴ xol ἀπὸ τῶν ἀστέρων τις ἐλάμβανε τὰ παρεληλυϑότα, καὶ τὰ μέλλοντα, ἀλλ ἀπὸ τοῦ νοῦ τοῦ ϑεοῦ, διά τινος λόγου προφητιχοῦ. Ὥσπερ γὰρ προαπεδείξαμεν, ὅτι οὐδὲν λυπεῖ τὸν περὶ τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν λύγον, τὸ τὸν ϑεὸν εἰδέναι τὰ πραχϑησόμενα ἑχάστῳ" οὕτως οὐδὲ τὰ ση-- μεῖα, ἃ ἔταξεν ὁ ϑεὸς εἷς τὸ σημαίνειν, ἐμποδίζει τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν" ἀλλὰ παραπλησίως βιβλίῳ περιέχοντι τὰ μέλ-- λοντα προφητιχῶς, ὁ πᾶς οὐρανὸς ϑύναται, οἱονεὶ Bí- βλος ὧν ϑεοῦ, περιέχειν τὰ μέλλοντα. “ιόπερ iv τῇ προσευχῇ τοῦ ᾿Ιωσὴφ δύναται οὕτω γοεῖσϑαι τὸ λεγό- μενον ὑπὸ τοῦ Ἰαχώβ' φἀνέγνων ") γὰρ ἐν ταῖς πλαξὶ τοῦ οὐρανοῦ, ὅσα συμβήσεται ὑμῖν, καὶ τοῖς υἱοῖς ὑμῶν.« Τάχα δὲ καὶ τὸ" »εἱλιγήσεται 32) ὁ οὐρανὸς ὡς βιβλέον" « τοὺς λόγους τοὺς περιεχομένους, σημαντιχοὺς τῶν ἔσο-- μένων, δηλοῖ ἀπαρτισϑησομένους, καὶ, ἵν᾿ οὕτως εἴπω, πληρωϑθησομένους, ὥσπερ λέγονται ai προφητεῖαι πε-- πληρῶσϑαι τῷ ἐχβεβηχέναι. Καὶ οὕτως ἔσται εἰς ση-- μεῖα τὰ ἄστρα γεγονότα, κατὰ τὴν λέγουσαν φωγήν" »ἔστωσαν 5) εἰς σημεῖα." Ὁ δὲ Ἱερεμίας ἐπιστρέφων ἡμᾶς πρὸς ἑαυτοὺς, καὶ περιαιρῶν φόβον τὸν ἐπὶ τοῖς

1) Vide Fabric. Cod. pseudepigraph. V. T. pag. 591, seqq.

3) Jesaj. XXXIV, 4. ?) Genes. I, 14,

220 OntcrNIS

γνομιζομένοις σημαίνεσθαι, τάχα δὲ χαὶ ὑπολαμβανο- μένοις ἐκεῖϑεν ἔρχεσθαι, φησίν" »ἀπὸ ") τῶν σημείων τοῦ οὐρανοῦ μὴ φοβεῖσϑε.“

Ἴδωμεν xci δεύτερον ἐπιχείρημα, πῶς οὐ δύναν.-- ται οἱ ἀστέρες εἶναι ποιητιχοὶ, ἀλλ᾿ εἰ ἄρα, σημαντι-- χοί. -4nó τῶν πλείστων γὰρ 000v γενέσεων ἔστι λα-- βεῖν τὰ περὶ ἑνὸς ἀνϑρώπου. Τοῦτο δὲ χαϑ' ὑπόϑεσιν λέγομεν, συγχωροῦντες τὸ ἐπιστήμην αὐτῶν ἀναλαμ- βάώνεσθϑαι ὑπ᾽ ἀνθρώπων δύνασϑαι. «Ῥέρε γὰρ εἰπεῖν, περὶ τοῦ τόνδε πείσεσθαι τύδε, καὶ τεϑνήξεαϑαι περι-- πεσόντα λησταῖς χαὶ ἀναιρεϑέντα, φασὶ δύνασϑα: λαμ- βάνειν ἀπό τε τῆς ᾿δίας αὐτοῦ γενέσεως, κἂν τύχη ἔχων ἀδελφοὺς πλείονας, ἀπὸ τῆς ἑκάστου αὐτῶν. Πε- ριέχειν γὰρ οἴονται τὴν ἑκάστου γένεσιν, ἀδελιρὸν ὑπὸ λῃστῶν τεϑνηξόμενον, ὁμοίως χαὶ τὴν τοῦ πατρὸς, χαὶ τὴν τῆς μητρὸς, χαὶ τὴν τῆς γαμετῆς, xal τῶν υἱῶν αὐτοῦ, x«i τῶν οἰχετῶν, xal τῶν φιλτάτων, τάχα δὲ χαὶ αὐτῶν τῶν ἀναιρούντων. Πῶς οὖν δυνατὸν τὸν τοσαύταις γενέσεσιν, ἵνα αὐτοῖς τοῦτο συγχωρηϑῇ, àu- περιεχόμενον γίνεσϑαι ὑπὸ τοῦ σχηματισμοῦ τῶν ἀστέ-- ρων, τῆσδε μᾶλλον τῆς γενέσεως, ἢ τῶνδε; ᾿Δπίϑανον γὰρ χαὶ τὸ φάσχειν, τὸν σχηματισμὸν τὸν ἐν τῇ ἰδίᾳ τοῦδέ τινος γενέσει, ταῦτα πεποιηχέναι, τὸν δὲ ἐν τῇ τῶνδε γενέσει μὴ πεποιηκέναι, ἀλλὰ σεσημαγχέναι μό-- vov: ἠλίϑιον γὰρ τὸ εἰπεῖν, ὅτι ἡ πώντων γένεσις πε-- ριεῖχε χαϑ' ἕχαστον ποιητικὸν, τοῦ τόνδε ἀναιρεϑῆγναι, ὥστε ἐν γενέσεσιν, χαϑ' ὑπόϑεσιν λέγω, πεντήχοντα περιέχεσϑαι τὸ τόνδε τινὰ ἀναιρεϑῆναι. Οὐχ οἶδα δ᾽, ὅπως δυνήσονται σῶσαι; τὸ τῶν μὲν ἐν Ιουδαίᾳ σχε--: δὸν πάντων τοιόνδε εἶναι τὸν σχηματισμὸν ἐπὶ τῆς γε- νέσεως, ὡς ὀχταήμερον αὐτοὺς λαμβάνειν περιτομὴν; ἀκρωτηριαζομένους καὶ ἑλχουμένους, xci φλεγμονὴ πε-- ριπεσομένουςγ) x«i τραύμασι, xci ἅμα τὴ εὶς τὸν βίον

1) Jerem. X, 2.

Pmuiocan. Car. XXIII. 221

εἰσόδῳ, ἰατρῶν δεομένους" τῶν δὲ ἐν ᾿Ισραηλέταις τοῖς χατὰ τὴν ᾿Δραβίαν, τοιόνδε, ὡς πάντας περιτέμνεσϑαι τρισκαιδεχαετεῖς" — τοῦτο γὰρ ἱστόρηται περὶ αὐτῶν —* xal πάλιν τῶνδέ τινων τῶν ἐν «Αἰϑίοψι, τοῖσδε τὰς κόγχας τῶν γονάτων περιαιρεῖσϑαι, καὶ τῶν ᾿Δμαζόνων τοὺς ἑτέρους τῶν μαστῶν. Πῶς γὰρ ταῦτα ποιοῦσιν οἱ ἀστέρες τοῖσδε τοῖς ἔϑνεσιν; Οἶμαι, ὅτι εἰ ἐπιστήσαι-- μεν, οὐδὲ μέχρι τοῦ στῆσαι δυνησόμεϑά τι ἀληϑὲς εἰ-- πεῖν περὶ αὐτῶν. Τοσούτων δὲ φερομένων ὁδῶν προ-- γνωστιχῶν, οὐχ οἷδ᾽ ὕπως ἐξωώχειλαν οἱ ἄνϑρωποι ἐπὶ τὸ τὴν μὲν οἱωνιστικὴν καὶ τὴν ϑυτιχὴν μὴ λέγειν πε- ριέχειν τὸ ποιοῦν αἴτιον, ἀλλὰ σημαίνειν μόνον, καὶ τὴν ἀστεροσχοπιχὴν, οὐκ ἔτι δὲ τὴν γενεϑλιαλογιχήν. El γὰρ ἐπιγινώσχεται, — ἵνα xci χαρισώμεϑα τὸ yi- γώσχεσϑαι —, γίνεται δὲ ἐκεῖϑεν, ὅϑεν ἡ γνῶσις λαμ-- βάνεται, τί μᾶλλον ἀπὸ τῶν ἀστέρων, ἢ ἀπὸ τῶν οἷω-- γῶν ἔσται τὰ γινόμενα; xal μᾶλλον ἀπὸ τῶν οἱωνῶν, ἢ ἀπὸ τῶν σπλάγχνων τῶν ϑυομένων, ἢ ἀπὸ τῶν διαττόντων ἀστέρων; Ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀρκέσει εὶς ἀναίρεσιν τοῦ ποιητικοὺς εἶναι τοὺς ἀστέρας τῶν ἀνϑρωπένων.

Ὅπερ δὲ συγχκεχωρήχαμεν, οὐ γὰρ ἐλύπει τὸν λό- γον, ὡς τῶν ἀνθρώπων δυναμένων χαταλαμβάνειν τοὺς οὐρανίους σχηματισμοὺς, καὶ τὰ σημεῖα, χαὶ ὧν ἔστι σημεῖα, τοῦτο φέρε νῦν ἐξετάσωμεν εἰ ἀληϑές ἔστι. «Ῥασὶ τοίνυν οἱ περὶ ταῦτα δεινοὶ τὸν μέλλοντα τὰ κατὰ τὴν γενεϑλιαλογιχὴν ἀληϑῶς καταλαμβάνειν, εἰδέ-- ναι οὐ μόνον τὸ χατὰ πόστου 1) δωδεκατημορίου ἐστὶν ὁ χαλούμενος ἀστὴρ, ἀλλὰ καὶ κατὰ ποίας μοίρας τοῦ δωδεχατημορίου, καὶ κατὰ ποίου ἑξηκοστοῦ" οἱ δὲ ἀκρι-- βέστεροι, zal χατὰ ποίου ἑξηχοστοῦ τοῦ ἑξηχοστοῦ. Καὶ τοῦτό φασι δεῖν ποιεῖν ἐφ᾽ ἑκάστου τῶν πλανωμένων, ἐξετάζοντα τὴν σχέσιν τὴν πρὸς τοὺς ἀπλανεῖς. Πάλιν

!) Viger. ad marg. »fortasse: ποίου.«

222 OntGENIS

αὖ ἐπὶ τοῦ ἀνατολιχοῦ ὁρίζοντος δεήσει, φασὶν, ἰδεῖν οὐ μόνον τὸ δωδεχατημόριον ποῖον ἦν ἐπ᾿ αὐτοῦ, ἀλλὰ χαὶ τὴν μοῖραν, χαὶ τὸ ἑξηχοστὸν τῆς μοίρας, τὸ πρῶ- τὸν ἢ τὸ δεύτερον ἑξηκοστόν. Πῶς τοίνυν τῆς ὥρας πλατεῖ λόγῳ ἥμισυ δωδεχατημορίου περιεχούσης, δύνα- ταί τις λαβεῖν τὸ ἑξηχοστὸν, μὴ ἔχων τὴν ἀναλογίαν τῆς διαιρέσεως τῶν ὡρῶν, ὥστε, φέρε εἰπεῖν, εἰδέναι, ὅτε γεγέννηται ὁ δεῖνα ὥρᾳ τετάρτη, xci ἡ μέσει ὥρας, καὶ τετάρτῳ, ὀγδόῳ, zc ἑχχαιδεχάτῳ, καὶ δυοτριακό-- στῳ; παραπολὺ γάρ φασι παραλλάττειν τὰ σημαινό-- μενα, παρὰ τὴν ἀγνωσίαν, οὐ τῆς ὕλης ὥρας, ἀλλὰ χαὶ τοῦ ποστημορίου αὐτῆς. Ἐν γοῦν τοῖς διδύμοις γεν- νωμένοις, πολλάκις τὸ μεταξὺ χαὶ ἀχαριαῖον ὥρας ἐστὶ, χαὶ πολλαὶ παραλλαγαὶ τῶν συμβαινόντων καὶ τῶν πραττομένων ἐπ᾿ αὐτῶν ἀπαντῶσιν, ὥς φασιν ἔχεῖνοι, παρὰ τὴν αἰτίαν τὴς σχέσεως τῶν ἀστέρων, χαὶ τὸ μό-- ριον τοῦ δωδεχατημορίου τὸ παρὰ τὸν ὁρίζοντα, οὐ χαταλαμβανόμενον ὑπὸ τῶν νομιζομένων τὴν ὥραν τε- τηρηπέναι. Οὐδεὶς γὰρ δύναται λέγειν, ὅτε τὸ μεταξὺ τοῦδε τῆς γενέσεως πρὸς τὴν τοῦδε, ἐστὶν ὥρας τρια- χοστόν. -.4ÀÀ ἔστω συγκεχωρημένον αὐτοῖς τὖδε χατὰ τὸ ἐχλαβεῖν τὴν ὥραν. «Ῥέρεται δὴ ϑεώρημα, ἀποδει-- χνύον τὸν ζωδιαχὸν χύχλον ὁμοίως τοῖς πλανωμένοις φέρεσϑαι ἀπὸ δυσμῶν ἐπὶ ἀνατολὰς Óv ἑχατὸν ἐτῶν, μοῖραν μίαν, καὶ τοῦτο τῷ πολλῷ χοόνῳ ἐναλλάττειν τὴν ϑέσιν τῶν δωδεχιιτημορίων᾽ ἑτέρου μὲν τυγχάνον- τος τοῦ νοητοῦ δωδεχατημορίου, ἑτέρου δὲ τοῦ ὡσανεὶ μορφώματος" }) τὰ δὲ ἀποτελέσματα, φασὶν. εὑρέσκε-- σϑαι οὐχ ἐκ τοῦ μορφώματος, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ νοητοῦ ζω- δίου: ὕπερ οὐ πάνυ τι δυνατὸν χαταλαμβάνεσϑαι. Ἔστω δὲ καὶ τοῦτο συγχεχωρημένον, τὸ χαταλαμβάνε- σϑαι τὸ νοητὸν δωδεχατημόριον, ἢ δύνασϑαι ix τοῦ αἰσϑητοῦ δωδεχατημορίου λαμβάνεσϑαι τὸ ἀληϑές" ἀλλὰ

1) Cfr. ed. nostr. Tom, VIII. pag. 36. not, 2.

Pnuimocarnua, Car. XXIII. 223

τήνγε σύγχρασιν παρ᾽ αὐτοῖς καλουμένην τῶν ἐν τοῖσδε τοῖς σχηματισμοῖς τυγχανόντων, καὶ αὐτοὶ ὁμολογή- σουσιν, οὐχ οἷοί τε σῶσαι χατὰ πᾶν, ἀμαυρουμένου τοῦ δηλουμένου, φέρε εἰπεῖν, χείρονος ἀπὸ τοῦδε, διὰ τὸ ἐπιβλέπεσϑαι αὐτὸν ὑπὸ τοῦδε τοῦ χρείττονος, καὶ ἐπὶ τοσόνδε, ἢ τοσόνδε ἀμαυρουμένου" πολλάκις πάλιν τῆς ἀμαυρώσεως τῆς τοῦ χείρονος ὑπὸ τῆς ἐπιβλέψεως τῆς τοῦ χρείττονος ἐμποδιζομένης, ἐκ τοῦ ἕτερον οὑτωσὶ ἐσχηματίσϑαι, χειρόνων ὄντα σημαντικόν. Καὶ οἶμαι ἐπιστήσαντά τινα τοῖς τόποις, ἀπογνῶναι τὴν περὶ τού-- των χατάληψιν, οὐδαμῶς ἀνϑρώποις ἐκχειμένην, ἀλλ εἰ ἄρα, μέχρι τοῦ σημανϑῆναι μόνον φϑάγνουσαν. El δέ τις ἐν πείρᾳ γεγένηται τῶν πραγμάτων, μᾶλλον εἴς σεται τὸ ἐν τῷ στοχάζεσϑαι ἀποπτωτικὸν τῶν λεγόν-- των, x«i αὐτῶν συγγραψαμένων, 7160!) νομιζόμενον ἐπιτευχτικόν. Καὶ Ἡσαΐας γοῦν, ὡς οὐ δυναμένων τούτων εὑρίσχεσϑαι ὑπὸ ἀνθρώπων, φησὶ πρὸς τὴν ϑυ-- γατέρα τῶν Χαλδαίων, τῶν ταῦτα μάλιστα παρὰ πάν- τας ἐπαγγελλομένων" »στήτωσαν δὴ xci σωσάτωσάν σε οἱ ἀστρολόγοι τοῦ οὐρανοῦ, ἀναγγειλάτωσαν σοι, τί μέλλει ἐπὶ σὲ ἔρχεσϑαιι« “ιὰ γὰρ τούτων διδασχό-- μεϑα, μὴ δύνασϑαι τοὺς πάνυ περὶ ταῦτα φιλομαϑεῖς προδηλοῦν, ἃ βεβούληται κύριος ἑχάστῳ ἔϑνει ἐπα- γαγεῖν. 3)

Νῦν) γὰρ, ὡς πρὸς τὴν λέξιν, τὸ προφητικὸν ἐξειλήφαμεν. Εἰ δέ φησιν 0 ᾿Ιακὼβ ἀνεγνωκέναι ἐν ταῖς πλαξὶ τοῦ οὐρανοῦ τὰ συμβησόμενα τοῖς υἱοῖς «v— τοῦ, zal ὅσον ἐπὶ τούτῳ ἀντιλέγοι τις ἂν ἡμῖν) ὅτι ἐναντία οἷς εἰρήκαμεν δηλοῦται διὰ τῆς γραφῆς" ἐλέ-

1) Cfr. ed. nostr. Tom, VIIL pag. 37. not. 6. 2?) Cfr. Jesai. XLVIIT, 13.

3) Hactenus Eusebius. Cfr. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 37. not. 19.

4) Cfr. ed. nostr. Tom. VIII, pag. 38. not. 1.

224 OniGENIS

youtv γὰρ ἄνϑρωπον ἀκαταλήπτως ἔχειν τῶν σημείων, ὁ δὲ ᾿Ιαχώβ φησιν ἀνεγνωχέναι ἐν ταῖς πλαξὶ τοῦ οὐ- ρανοῦ" ἀπολογησόμεϑα ὅτι οἱ χαϑ' ἡμᾶς σοφοὶ, πνεύ-- ματι περισσοτέρῳ χρησάμενοι τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, οὐκ ἀνθρωπίνως, ϑείως δὲ διδάσχονται τὰ ἀπόῤῥητα" ὥσπερ ὃ Παῦλος, λέγων" »5jxovoa!) ἄῤῥητα ῥήματα, ἃ οὐκ ἐξὸν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι" « ἴσασι γὰρ τροπῶν ἀλ- λαγὰς καὶ μεταβολὰς χαιρῶν, ἐνιαυτῶν χύχλους, καὶ ἀστέρων ϑέσεις, οὐκ ἀπ᾿ ἀνθρώπων, οὐδὲ δ ἀνϑρώ-- πων, ἀλλὰ τοῦ πνεύματος ἀποχαλύπτοντος αὐτοῖς, καὶ χαϑαρῶς, ὡς ϑέλει ὁ ϑεὸς, τὰ Otia ἀπαγγέλλοντος. Καὶ ἄλλως δὲ ὁ ᾿Ιακὼβ μείζων ἢ χατὰ ἄνϑρωπον ἦν, πτερ- γίζων τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, καὶ ὁμολογῶν ἐν αὐτῇ ταύτῃ τῇ βίβλῳ, dq? ἧς παρεϑέμεϑα τό" »ἀνέγνων Ἶ) ἐν ταῖς πλαξὶ τοῦ οὐρανοῦ"“ εἶναι ἀρχιχιλίαρχος δυνάμεως zv- ρέου, καὶ ὕνομα πάλαι χεχτημένος Ἰσραήλ" ὅπερ iv σώματι λειτουργῶν ἀναγνωρίζει, ὑπομιμνήσχοντος αὐ-- τὸν τοῦ ἀρχαγγέλου Οὐριήλ.

Μετὰ ταῦτα λείπεται ἐξετάσαι καὶ παραστῆσαι τοῖς πιστεύουσιν, ὅτι εἷς σημεῖα χεῖνται οὗ φωστῆρες τοῦ οὐρανοῦ" σανϑήση δὲ ὑπὸ τῶν περιεργότερον φερομέ- vov εἰς τοὺς τόπους, τίς ἡ αἰτία τοῦ ταῦτα τὰ σημεῖα τὸν ϑεὸν πεποιηχέναι ἐν τῷ οὐρανῷ. Καὶ ἔστιν εἰπεῖν, πρῶτον μὲν, ὅτι πιστεύομεν τὰ τῆς μεγαλειότητος τοῦ νοῦ τοῦ ϑεοῦ πᾶσαν γνῶσιν τὴν περὶ ἑχάστου τῶν ὃν - των ἐμπεριειληφότος" ὥστε μηδὲ τὸ τυχὸν καὶ νομιζό- μένον ἐλάχιστον λανϑάνειν τὴν ϑειότητα αὐτοῦ" δόξαν μὲν περιέχει τοῦ οἱονεὶ ἄπειρα ἀριϑμῷ οὕτως αὐτὸν ἐμπεριειληφέναι ἐν ἑαυτῷ, οὐ μὴν ἐναργῆ τὴν ἀπό- δειξιν, ἀλλὰ πεπιστευμένην, ὡς ἁρμόζουσαν τῷ ἀγεν-- γήτῳ νῷ, καὶ ὑπὲρ πᾶσαν φύσιν τυγχάνοντι. "IV οὖν τῇ πείρᾳ τοῦτο χαταλαμβάνηται ὑπὸ τῶν μειζόνων ἢ

1}11 Cor. XII, 4. 3) VideFabric. Cod. pseudepigraph. V. T. pag. 551, seqq.

PnuiocAarn. Cap. XXIII. 225

χατὰ ἄνθρωπον, xci τῶν ἁγίων ψυχῶν τοῦ ἐνεστηχό- τος δεσιιοῦ ἀπηλλαγμένων, ὡσπερεὶ γράμματα χαὶ χα- ραχτῆρας χαὶ διὰ τῆς τῶν οὐρανίων περιφορᾶς ἐποίη-- ctv iv οὐρανῷ ὃ ϑεὸς τοὺς δεδιδαγμένους καὶ διδα-- χϑησομένους ἀναγινώσχειν τὰ σημεῖα τοῦ ϑεοῦ. Οὐ ϑαυμαστὸν δὲ, xci ὑπὲρ ἐνδείξεως τῆς πρὸς τοὺς μα-- χαρίους ποιεῖν τινα τὸν ϑεὸν, τῆς γραφῆς λεγούσης τῷ «Ῥαραώ" »dg!) αὐτὸ τοῦτο ἐξήγειρά σε, ὅπως ἐνδεί- ξωμαι ἐν σοὶ τὴν δύναμίν μου, χαὶ ὅπως διαγγελὴ τὸ üvou& μου ἐν πάσῃ τῇ γῆ.“ Εἰ γὰρ διετηρήϑη «Ῥα- ouo ὑπὲρ ἐνδείξεως δυνάμεως ϑεοῦ, καὶ διαγγελίας τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ ἐν πάσῃ τὴ yj, ἐννόει πόσην ἔν- δειξιν δυνάμεως ϑεοῦ περιέχει τὰ οὐράνια σημεῖα, πάν-- τῶν τῶν ἀπ᾽ αἰῶνος ἕως συντελείας ἐντετυπωμένων τῇ ἀξίᾳ βίβλῳ τοῦ ϑεοῦ τῷ οὐρανῷ. 4]εύτερον δὲ στοχά-- Couct ταῖς τὰ ἀνθρώπινα οἰχονομούσαις δυνάμεσιν ἐγκεῖσθαι τὰ σημεῖα, ἵνα τινὰ μὲν γινώσχωσι μόνον, τινὰ δὲ ἐνεργῶσι" χαϑάπερ ἐν ταῖς παρ ἡμῖν βίβλοις & μὲν γέγραπται, ἵνα γινώσκωμεν, οἷον τὰ περὶ χοσμο-- ποιΐας καὶ ἄλλα μυστήρια" ἃ δὲ ἵνα γινώσκοντες ποιῶ-- μεν, ὥσπερ τὰ περὶ τὰς ἐντολὰς zc τὰ προστάγματι τοῦ ϑεοῦ. ᾿Ενδέχεται δὴ τὰ οὐράνια γράμματα, ἃ ἀγ- γελοι χαὶ δυνάμεις ϑεῖαι ἀναγινώσχειν χαλῶς ϑύναν-- ται, περιέχειν τινὰ μὲν ἀναγνωσϑησόμενα ὑπὸ τῶν &y- γέλων καὶ λειτουργῶν τοῦ ϑεοῦ, ἵνα εὐφραίνωνται γι-- νώσχοντες" τινὰ δὲ ὡσπερεὶ ἐντολὰς λαμβάνοντες ποι-- ὥσι. Καὶ οὐχ ἁμαρτησόμεϑα τὸ ἀνάλογον τοῖς iv τῷ γόμῳ λέγοντες ἔχειν τὸν οὐρανὸν χαὶ τοὺς ἀστέρας" ἐὰν δὲ χείρονες χαὶ ἕτεραι τοῦ ἀνθρώπου ἐνέργειαι ποιῶσέ τινα τῶν προεγνωσμένων χαὶ σημαινομένων ἐν οὐρανῷ; οὐχ ἀνάγχη x«i αὐτὰς ἀπὸ τῶν ϑεοῦ γραμ- μάτων ὑπομιμνησχομένιις ποιεῖν & ἐνεργοῦσιν" ἀλλ᾽ ὥσπερ ἄνϑρωποι ἀδικοῦντες, οὐ μανϑάνοντες προεγνω--

!) Cfr. Exod. 1X, 16. OnicENIS OprERA. Tow. XXV. 15

226 OniGENIS

χέναι τὸν ϑεὸν τὸ τόνδε τινὰ ἀδικήσεσϑαι ὑπ᾽ αὐτῶν, ἐνεργοῦσι τὸ ἀδιχεῖν ἐκ τῆς ἑκυτῶν πονηρίας" οὕτως αἱ ἀντιχείμεναι δυνάμεις τοῦ ϑεοῦ, τὴν χαχίαν τῶν τὰ μοχϑηρὰ βουλομένων ἀνθρώπων προεγνωχότες, τῇ ἰδίᾳ κἰσχίστῃ ἐπιτελοῦσι προαιρέσει. Οἱ μέντοι ἱεροὶ ἄγ-- γελοι, τὰ λειτουργιχὰ πνεύματα.) τὰ εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα, εἰκὸς ὅτι ὡς ἀπὸ νόμου ϑεοῦ ytygau- μένα τὰ προστάγματα λαμβάνοντες, τεταγμένως, καὶ ὅτε δεῖ, χαὶ ὡς δεῖ, χαὶ ὅσον δεῖ, ποιοῦσι τὰ χρείτ-- τονα ἄτοπον γὰρ αὐτοὺς, ϑείους ὄντας, ἀποκχληρωτι- χῶς, καὶ οὐχ ὡρισμένως ἔρχεσϑαι ἐπὶ τὸ, φέρ᾽ εἰπεῖν, χρηματίσαι τι τῷ ᾿Αβραὰμ, καὶ ποιῆσαί τι τῷ ᾿Ισαὰχ, xal ῥύσασϑαι ἐκ χινδύνου τὸν ᾿Ιακὼβ, ἢ ἐπιστῆναι τῷ πνεύματι τοῦδε τοῦ προφήτου. Ἵνα οὖν μὴ ἀποκλη- ρωτιχῶς, μηδὲ κατὰ συντυχίαν τοῦτο πράττωσιν, ἀνα- γινώσκουσι τὴν βίβλον τοῦ ϑεοῦ" καὶ οὕτως ποιοῦσι τὰ αὐτοῖς ἐπιβάλλοντα. Ὡς προείπομεν δὲ, ἡμεῖς ἃ ποιοῦμεν, ἢ αἱ ἀντιχείμεναι ἐνέργειαι, & ἐπιτελοῦσιν εἰς ἡμᾶς, ἰδίᾳ προαιρέσει ποιοῦμεν" ἀτάχτῳ uiv, ὅτε ἁμαρτάνομεν" πεπαιδευμένῃ δὲ, οὐκ ἄτερ ἀγγέλων, οὐδὲ ϑείων γραμμάτων, οὐδὲ ὑπηρετῶν ἁγίων, ὅτε ϑεῷ εὐά-- ρεστὰ πράττομεν.

Καὶ Κλήμης δὲ ὁ Ῥωμαῖος, Πέτρου ἀποστόλου ua- ϑητὴς, συνῳδὰ τούτοις ἐν τῷ παρόντι προβλήματι πρὸς τὸν πατέρα, ἐν «Ταοδιχείᾳ,) εἰπὼν ἐν ταῖς περιόδοις, ἀναγκαιότατόν τι ἐπὶ τέλει τῶν τοιούτων λόγων qoi, περὶ τῶν τῆς γενέσεως δοχούντων ἐχβεβηχέναι, λόγῳ τεσσαρεσκαιδεχάτῳ" Kol?) ὁ πατήρ" σύγγνωθί μοι, ὦ τέκνον" oí μὲν γὰρ χϑές σου λόγοι ἀληϑεῖς ὄντες συν-- ελογίσαντό μοι συνϑέσϑωι Gow ἡ δὲ ἐμὴ συνείδησις μικρά με, ὥσπερ πυρετοῦ ἔλλειμμα, πρὸς ἀπιστίαν βραχέα βασανίζει" σύνοιδα γὰρ ἐμαυτῷ τὰ τῆς γενέ-

!) Cfr. Hebr. |, 14. 3) Vide Clementis Recognitionum lib. X, cap. X.

Purocarrm. Cap. XXIII. 221

σεως πάντα μοι ἀποτελεσϑέντα. Κἀγὼ ἀπεχρινάμην" συνγόησόν μοι, ὦ πάτερ, οἵαν φύσιν ἔχει 10 μάϑημα, ἐξ ὧν ἐγώ σοι συμβουλεύω. ᾿Ιαϑηματιχῷ συμβαλὼν, εἰπὲ πρῶτον αὐτῷ. ὅτι τάδε μοι φαῦλα ἐν τῷδε τῷ χρόνῳ γέγονεν" ἐκ τίνος ἄρα μοι τῶν ἀστέρων γέγονε, μαϑεῖν ἤϑελον. Καὶ ἐρεῖ, ὅτι τοὺς χρόνους καχοποιὸς διεδέξατο “ἄρης ἢ Κρόνος, ἢ τούτων τις ἀποκαταστατι- χὸς ἐγένετο, ἢ τὸν ἐνιαυτὸν τοῦτόν τις ἐπεϑεώρησεν ἔκ τετραγώνου, ἢ διαμέτρου, ἢ συνὼν, ἢ χεχεντρωμένος, ἢ παρὰ αἵρεσιν. Ὅμως καὶ ἄλλα μυρία εἰπεῖν ἔχει. Πρὸς τούτοις δὲ, ἢ ἀγαϑοποιὸς χακῷ ἀσύνϑετος ") ἦν, ἢ ἀνεπιϑεώρητος, ἢ ἐν σχήματι, ἢ παρὰ αἵρεσιν, ἢ 2v ἐχλείψει, ἢ ἀνεπισύναφος, ἢ ἐν ἀμαυροῖς ἄστροῖς. Καὶ ὅμως πολλῶν προφάσεων οὐσῶν, πρὸς ἃ ἤκουσε τὰς ἀποδείξεις παρασχεῖν ἔχει. Mer& τοῦτον οὖν τὸν μα- ϑηματιχὸν ἑτέρῳ προσελϑὼν, τὰ ἐναντία εἰπέ" ὅτι τόδε μοι τὸ ἀγαϑὸν ἐν τῷδε τῷ χρόνῳ γέγονε" σὺ δὲ τὸν χρόνον τὸν αὐτὸν λέγε" ἀπαίτει δὲ, ἐκ τένος ἄρα τῆς γενέσεως τοῦτο γέγονε. Καὶ ὅμως, ὡς προεῖπον, ἔχει, σοῦ χαταψευσαμένου, αὐτὸς ἐκ πολλῶν σχημάτων ἕν τι εὑρεῖν σχῆμα, xal δεύτερον, καὶ τρίτον, καὶ πλείονα, ὡς αὐτὸ ἐνεργῆσαν, ὅϑεν τὰ ἀγαϑὰ ἐρεῖ γεγενῆσϑαι. ᾿Αδύνατον γὰρ ἐν πάσῃ γενέσει ἀνθρώπων, μὴ ἐν πάσῃ ὥρᾳ, τῶν ἀστέρων τοὺς μὲν χαλῶς χεῖσϑαι, τοὺς δὲ χαχῶς" χύχλος γάρ ἐστιν ἱσομερὴς, ποικίλος, ἀπείρους ἔχων τὰς προφάσεις" πρὸς ἃς ἕχαστος εἰπεῖν ἔχει ὃ ϑέλει. Ὃν γὰρ τρόπον ἐπὶ τῶν λοξῶν ὀνείρων ἐνίοτε οὐδὲν νοοῦμεν, ἀποβάντων δὲ οἰχειοτάτην προσφέρο-- μὲν ἐπίλυσιν᾽" οὕτως καὶ 10 μάϑημα, πρὸ τοῦ τι ἀπο- τελεσθῆναι, οὐδὲν σαφὲς ἡμῖν μηνῦσαι δύναται" μετὰ δὲ τὴν τοῦ γενομένου ἱστορίαν τότε πρόδηλος ἡ τῆς ἐχβάσεως αἰτία φαίνεται. Πολλάκις μὲν οὖν οἱ προλέ- γοντες τιταίουσι,. χαὶ μετὰ τὴν ἔχβασιν ἑαυτοὺς μέμ-- !) Cotelerius: ἀσύνετος. 15 *

228 OntGENIS

φονται, λέγοντες, ὅτι τόδε ἦν τὸ ποιῆσαν, vcl οὐχ εἴ- δομεν. Τὸ μὲν οὖν zci τοὺς πάνυ ἐπιστήμονας τιταί- εἰν, γίνεται διὰ τὸ μὴ εἰδέναι, ὡς χϑὲς ἔφην, ποῖα πάντως τῆς γενέσεως αἴτια 1) γίνεται, ποῖα δὲ οὐ πάν- τως, xci ποῖα πάντως ποιῆσαι ἐπιϑυμοῦμεν, οὐ πάν- τως δὲ ποιοῦμεν. Ἥδε δὲ ἡ αἰτία ἡμῖν, τοῖς μυ- στήριον μεμαϑηχόσι, σαφής ἐστιν, ὅτι ἐλεύϑερον ἔχον- τες λογισμὸν, ἐνίοτε ἐπέχειν ταύτην βουλευσάμενοι, γενιχήχαμεν, Οἱ δὲ &ctoolóyor, τοῦτο αὐτὸ τὸ μυστή- ριον οὐκ εἰδότες, πεοὶ πάσης προαιρέσεως ἀποφηνάμε-- νοι ἐξ ἀρχῆς, πταίσαντες τοὺς χλιμαχτῆρας ἐπενοήσαν,. εἷς ἀδηλότητα ποιούμενοι τὴν προαίρεσιν, ὡς χϑὲς ἀπε- δείξαμεν. Σὺ δὲ τοῦ λοιποῦ πρὸς ταῦτα εἴ τι ἔχεις εἰπεῖν, λέγε. Καὶ ὀμόσας ἀπεχρίνατο, μηδὲν τούτων

^

» " iy T T ἀληϑέστερον εἶναι, ev. &ztv.?)

Περὶ τῆς ὕλης, Ow οὐχ ἀγέννητος,3) οὐδὲ χαχῶν aliía.

Ἀεφάλαιον 4) eixooróv τέταρτον.

'Ex τῆς ᾿Εὐσεβίου Εὐαγγελικῆς προπαρασκευῆς λόγου ἑβδόμου.

Ὅτι) μὲν ὑπάρχειν 7 ἀδύνατον ἀγέννητα δύο cr 20 ^ iA - - ^ ^ , «uc, οὐδὲ σὲ ἀγνοεῖν νομίζω" εἰ χαὶ τὰ μάλιστα δο-

!) Coteler. ad marg. 5Al. αἰτία.“ 3) "Tarin. itemq. Coteler. »&z«g.* ?) Tarin. ἀγένητος. 4) Tarin. Κεφάλαιον εἰχοστὸν τρίτον.

5) Tarinus: ο(οά, Reg. Εὐσεβίου τοῦ Παλαιστίνου, Codd. Thuani: Εὐσεβίου τοῦ Παμφίλου. «

5) Cfr. edd. Tarin. pag. 377. seqq. edd. Spenc. pag. 82. seqq. coll. Euseb. Praeparat. Evangelic. lib. VII. cap. 22., ed. nostr. Tom. XVI. pag. 341. seqq. — "Textum hic

sequimur 'larin. Spenc. atque Eusebii.

7) Euseb. ἀδύνατον ὑπάρχειν.

PuiLocALia. Cap. XXIV. 229

χεῖς προλαβὼν, τοῦτο προστεϑειχέναι τῷ λόγῳ, τὸ πάντως ἐξ ἀνάγκης τὸ ἕτερον δεῖν λέγειν, ἢ ὅτι κεχώ- ρισται τῆς ὕλης ὁ ϑεὸς, ἢ αὖ πάλιν, ὅτι ἀμέριστος αὐ- τῆς τυγχάνει. Εὶ μὲν οὖν ἡνῶσϑαί τις αὐτὸν εἰπεῖν ἐϑέλει,.}) ἕν τὸ ἀγέννητον λέξει" ἑχάτερον γὰρ τούτων μέρος ἔσται τοῦ πλησίον. ᾿4λλήλων δὲ μέρη τυγχά- vort« οὐχ ἔσται ἀγέννητα δύο, ὡς οὐδὲ διάφορα μέρη χαταχερματιζόμενα εἰς πολλὰ γεννητά" ) ἀλλ᾽ 5) ἢ, ὡς ὁ λόγος ἀπαιτεῖ, ἕν τι γεννητὸν ὁ) τὸν ἄνϑρωπον πο- λυμερὲς πρὸς τοῦ ϑεοῦ γεγονέναι φαμέν" οὕτως ἀνάγκη, εἰ μὴ χεχώρισται τῆς ὕλης ὁ ϑεὸς, ἕν τὸ ἀγέννητον εἶναι λέγειν. Ei δὲ χεχωρίσϑαι") φήσει τις, ἀνάγκη εἶναί τι τὸ ἀνὰ μέσον ἀμφοτέρων" ὅπερ καὶ τὸν χω- ρισμὸν αὐτῶν δείχνυσιν" ἀδύνατον γὰρ ἐν διαστάσει ξετάζεσϑαί τι ἀπό τινος, οὐκ ὄντος ἑτέρου χαϑ' ὃ ἡ διάστασις ἑχατέρου γίνεται. Ὅπερ οὐ μέχρι τούτου ἵσταται καὶ μόνου, ἀλλὰ χαὶ πλείστων ὕσων: ὃν γὰρ ἐπὶ τῶν δύο ἀγεννήτων εἴπομεν λόγον, τοῦτον ἐξ ἀνάγ- χῆς ὁμοίως προχωρεῖν, εἰ τὰ ἀγέννητα δοϑείη τρία. Καὶ γὰρ ἐπὶ τούτων ἐροίμην ἄν, εἰ χεχώρισται ἀλλή- λων, ἢ5) αὖ πάλιν ἕχαστον ἥνωται τῷ πλησίον. Εἰ μὲν γὰρ ἡνῶσϑαί τις εἰπεῖν 7) ἐϑέλοι, τὸν αὐτὸν ἀχού-- σει τῷ πρώτῳ λύγον᾽ εἰ δ᾽ αὖ πάλιν χεχώρισται,5) οὐ «εύξεται τὴν ἐξ ἀνάγχης τοῦ χωρίζοντος ὑπόστασιν. "Av?) δ᾽ ἄρα τις χαὶ τρίτον εἶναι λέξη") λόγον, ὡς ἁρμόζοντα περὶ τῶν ἀγεννήτων λέγεσθαι, 10!) μὴ χε-

1) Euseb. ἐϑέλοι. 3) Tarin, et Spene. γενητώ.

3) Euseb. ἀλλ᾽ ὡς ὁ λύγος κτλ.

3) Tarin. et Spenc. γεγητόν.

5) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. χεχώρισται, q- σει τις. $) Euseb. 7. 'Τατῖπ, et Spenc. εἶ.

7) Euseb. εἴποι, τὸν αὐτόν zil.

5) Euseb. χεχωρέσϑαι. 5) Euseb. ν δὲ coa.

!?) Euseb. Χέξεϊ:

τ Euseb. τουτέστι τὸ μή, "Tarin, in notis: ,Codd. τοῦτ᾽ ἔστι μή.«

230 OntcGENIS

χωρίσϑαι τῆς ὕλης τὸν ϑεὸν, μηδ᾽") αὖ πάλιν og?) μέρη ἡνῶσϑαι" εἶναι δὲ χαϑάπερ ἐν τόπῳ τῇ ὕλῃ τὸν ϑεὸν, ἢ χαὶ τὴν ὕλην ἐν τῷ ϑεῷ, τὸ συνέχον ἀκουέτω" ὅτι ἐὰν τόπον 100?) ϑεοῦ τὴν ὕλην εἴπωμεν, ἐξ ἀνάγ- χης αὐτὸν xai γωρητὸν 3) λέγειν δεῖ, χαὶ πρὸς") τῆς ὕλης περιγραφόμενον. ᾿Δἀλλὰ μὴν zai ὁμοίως κὐτὸν rij ὕλη ἀτάχτως φέρεσθαι δεῖ, 9) χαὶ 7 μὴ ἵστασϑαι, μήτε μένειν αὐτὸν iq? ἑαυτοῦ" ἀνάγχη τοῦ, ἐν ᾧ ἔστιν, ἄλ-- λοτε3) ἄλλως φερομένου: Iloóg δὴ9) τούτοις χαὶ ἐν χείροσι γεγονέναι τὸν ϑεὸν ἀνάγκη 15) εἰπεῖν. Eli γὰρ ἣν ποτὲ ἄχοσμος ἡ ὕλη, ἐκόσμησε δὲ αὐτὴν εἰς τὸ χρεῖττον τρέπεσϑαι}}) προαιρούμενος" ἦν ποτε, ὅτε χαὶ ἐν ἀχοσμήτοις ἦν ὃ ϑεός. Δικαίως δ᾽ ἂν καὶ τοῦ- τον ἐροίμην τὸν λόγον, πότερον ἐπλήρου τὴν ὕλην ὁ ϑεὸς, ἢ iv μέρει τινὶ τῆς ὕλης ἦν. El μὲν γὰρ 13) ἐν μέρει τινὶ τῆς ὕλης εἰπεῖν τις ἐϑέλει.}3) τὸν ϑεὸν, πλεῖ-- στον ὕσον μιχρότερον τῆς ὕλης λέγει" &i!*) γε μέρος αὐτῆς, ὕλον ἐχώρησεν αὐτόν. El δὲ}5) ἐν πάσῃ εἶναι λέγει 19) τῇ ὕλῃ, πῶς ταύτην ἐδημιούργει φρασάτω""7)

1) Euseb. μήτ᾽ αὖ. 3) Euseb. ὡς ἂν μέρει.

3) Sic Eusebius. In edd. Tarin. et Spenc. deest τοῦ.

4) Euseb. in textu: χωρητιχόν, Viger. vero in notis: »Malim cum altero Mscr. zogrrór.«

5) Sic Eusebius. "Tarin. et Spenc. σρό.

5) Deest δεῖ in edd. Euseb. et Philoc. Cfr. ed, nostr. 'Tom. XVI. pag. 343. not. 2.

7) Euseb. μὴ ἵσασϑαί τε. μηϑέ.

S) Euseb. ἄλλοτ᾽ ἄλλως. 5) Euseb. δέ.

10) Euseb. εἰπεῖν ἀνάγχη.

11) Euseb, τρέψαι. — Cfr. ed. nostr. Tom. XVI. pag. 343. not. 5.

.. )2) Euseb. οὖν. Tarin. in textu: γάρ, in notis: Codd. ovy." !3) Euseb. ἐϑέλοι.

14) Euseb. in textu: εἰ δέ, Viger. vero in notis: 4Lc- gendum: εἴγε, vel: εἰ δή.“ 15) Euseb. δ᾽ gy.

16) Euseb. λέγοι. !7) Euseb. φραστέον.

PnurmrocAri.. Carp, XXIV. 231

ἀνάγχη γὰρ ἢ συστολὴν τινὰ τοῦ ϑεοῦ λέγειν, ἧς yt- γομένης ἐδημιούργει ἐχεῖνο, ἀφ᾽ οὗ ὑπεχώρησεν" ἢ καὶ ἑαυτὸν τῇ ὕλη συνδημιουργεῖν, οὐκ ἔχοντα ὑποχωρή- σεως τόπον. El δὲ τὴν ὕλην ἐν τῷ ϑεῷ εἶναί τις λέ- Eu ,!) ὁμοίως ἐξετάζειν δεῖ, πότερον ὡς διϊσταμένου αὐτοῦ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ, καὶ ὥσπερ iv ἀέρι ζώων ὑπάρχει γένη, διαιρουμένου xci μεριζομένου αὐτοῦ elg ὑποδο-- ^ - 2 , oe » tc , er 3 χὴν τῶν γινομένων ip?) αὐτῷ" ἢ ὡς ἐν τόπῳ, ὥσπερ 5) ἐν γῆ ὕδωρ. El μὲν γὰρ εἴπωμεν 4) ὡς ἐν ἀέρι, με- ριστὸν ἀνάγκη τὸν ϑεὸν εἰπεῖν" εἰ") δὲ ὥσπερ ἐν yi ". ὦ τ 6 x LM « c 4 » , ^ τὸ ὕδωρ, ην 5) δ᾽ crexrog ἡ ὕλη καὶ ἀχόσμητος, πρὸς δὴ τούτοις ἔχουσα χαὶ χακὰ, τὸν ϑεὸν λέγειν ἀνάγκη τύπον εἶναι τῶν ἀχοσμήτων, καὶ τῶν καχῶν. Ὅπερ οὐκ εὔφημον εἶναί μοι δοχεῖ, ἐπισφαλὲς δὲ μᾶλλον. 7) Ὕλην 5) γὰρ εἶναι ϑέλεις, ἵνα μὴ τῶν κακῶν ποιητὴν εἴπης τὸν ϑεόν" καὶ τοῦτο φεύγειν προαιρούμενος, δο-- E $3 δι - - X "Y * χεῖον αὐτὸν τῶν χαχῶν εἶναι λέγεις. Εἰ μὲν οὖν τὴν ὕλην ix τῶν ὑποστάντων γενητῶν ἀγέννητον 5) ὑπο-- γοεῖν ὑπάρχειν ἔλεγες, πολὺν ἂν περὶ αὐτῆς ἐποιησά- , » , £ ef , , c v μὴν λόγον, εἷς ἀπόδειξιν τοῦ ὅτι ἀδύνατον ὑπάρχειν αὐτήν. ᾿Επεὶ δὲ τὴν τῶν χαχῶν γένεσιν αἰτίαν ἔφη- σϑα 9) τῆς τοιαύτης ὑπονοίας εἶναι, διὰ τοῦτο ἐπὶ τὴν ἐξέτασιν ταύτην .1) foycoóaí!?) μοι δοκῶ. «Ρανεροῦ

!) Euseb. λέξοι.

?) Tarin. in notis: »Libri editi: ἑαυτῷ,« Spenc. in textu: αὐτῷ, in notis: »Lege: ἐν αὐτῷ."

3) Euseb. τουτέστιν ὥσπερ. ^) Euseb. εἴποιμεν.

5) Euseb. εἰ δ᾽ ὥσπερ. 5) Euseb. ἦν δὲ ἄτακτος.

7) Cfr. ed. nostr. Tom. XVI. pag. 344. not. 11.

5) Vigerus: 5Disputationis hujus cardo postulat, ut ἀγέννητον inseratur; eamque vocem proxime consequen-

tia desiderant.^ — Cfr. ed. nostr. Tom. XVI. pag. 345.

not. 1. ?) Euseb. ὑπονοεῖν ἀγέννητον ὑπάρχειν. 109) Euseb. ἔφησϑα εἶναι τῆς τοιαύτης ὑπονοίας, διά χτλ. !1) Euseb. τούτων.

12) Euscb. in textu: ἔχεσθαι, Viger. vero in notis:

—————

232 OniIGENIS

γὰρ γενομένου") μοι τοῦ λόγου, zaj' ὃν τρόπον ioi τὰ χαχὰ, χαὶ Ort οὐχ οἷόν τέ ἐστιν ἀναίτιον τῶν χα- χῶν εἰπεῖν τὸν ϑεὸν, ix τοῦ ὕλην αὐτῷ ?) ὑποτιθέναι, τὴν τοιαύτην ὑπόνοιαν ἀναιρεῖσϑαί3) μοι δοκεῖ. — dns τοίνυν ἄποιον ὕλην συνυπάρχειν τῷ £g, ἐξ ἧς τὴν ἢ) τοῦδε τοῦ χόσμου γένεσιν ἐδημιούργησεν;

Οὕτω μοι δοχεῖ.

Οὐκοῦν) εἰ ἄποιος ἐτύγχανεν ἡ ὕλη, γέγονε δὲ χόσμος πρὸς τοῦ ϑεοῦ, ἐν δὲ τῷ κόσμῳ αἱ ποιότητες, δ) τῶν ποιοτήτων ποιητὴς γέγονεν ὁ ϑεός;

Οὕτως ἔχει"

Ἐπεὶ δέ σου καὶ λέγοντος ἔμπροσϑεν ἤκουσα, 7) ὡς ἀδύνατον ἐξ οὐχ ὄντων γίνεσϑαί τι" πρὸς τὴν ἐρώ- τησιν ἀπόχριναι τὴν ἐμήν. Καί) σοι τὰς τοῦ κόσμου ποιότητας μὴ ἐξ ὑποχειμένων ποιοτήτων γενέσϑαι δο- xti' ἕτερον δέ τι παρὰ τὰς οὐσίας ὑπάρχειν αὐτάς;

Οὕτως ἔχει.

El?) οὖν μὴ ἐξ ὑποκειμένων ποιοτήτων τὰς ποιύ-- τητας ἐδημιούργησεν ὃ ϑεὸς, μήτε ἐκ τῶν οὐσιῶν, τῷ μηδὲ οὐσίας αὐτὰς εἶναι, ἐκ μὴ ὄντων αὐτὰς ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ γεγονέναι εἰπεῖν ἀναγκαῖον" ὅϑεν περιττῶς ἐδό- χεις μοι λέγειν, ") ἀδύνατον εἶναι δοξάζειν ἐξ οὐκ ὅν-

».Conigendum ex altero Mser. ἔρχεσϑαι, quam lectionem etiam Montacut. repraesentat.

|) Euseb. γενομένου τοῦ λόγου. ?) Euseb. αὐτόν. 3) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. ἀναιρεῖσϑαι νόει" 3) Euseb. τήνδε τοῦ zóguov.

5) Cfr. ed. nostr. Tom. XVI. pag. 346. ποι. 3.

8) Euseb. in textu: ποιότητες τῶν ποιοτήτων. ποιύ-- της, Viger. vero in notis: 4Lege et distingue: ποιότητες. τῶν ποιοτήτων ποιητής, cum altero Mscr.*

7) Euseb. in textu, Tarin. in notis: ,Codd. zzovor.«

5) Euseb. «Ἱοχεῖς μοι τὰς τ- γεγονέναι δοχεῖν, ἕτε-. ρον» χτλ. 9) Euseb. πὲ μὲν οὖν μή κτλ.

!?) Euseb. in textu: λέγειν, συλλελόγισται ὡς οὐχ ἀδύνατον ziÀ., Viger. vero in notis: ,Corrupta ista suni,

PnurrocArnm. Cap. XXIV, 233

των γεγονέναι τι πρὸς τοῦ ϑεοῦ. :4AX ὁ uiv περὶ 10U- του λόγος ὧδε ἐχέτω" καὶ γὰρ παρ᾿ ἡμῖν ϑεωροῦμεν ΕῚ ΄ ξ , » - , ^ 1 & T ἀνθρώπους ἐξ οὐχ ὄντων ποιοῦντάς τινα" εἶ") χαὶ ov- τοι μάλιστα δοχοῦσι ποιεῖν ἔν τινι" οἷον ἐπὶ τῶν ἀρ- χιτεχτόνων τὸ παράδειγμα λάβωμεν" zai γὰρ οὗτοι ποιοῦσι πόλεις οὐκ ἐκ πόλεων, καὶ ναοὺς ὁμοίως οὐκ ἐχ ναῶν. El?) δὲ, ὅτι τούτοις οὐσίαι ὑπόχεινται, οἴει ἐξ3) οὐκ ὄντων αὐτοὺς ταῦτα ποιεῖν, σφάλλῃ τῷ λόγῳ:

» Pt . € [jT * € - ^ , ^4 m οὐδὲ γὰρ ἡ οὐσία ἐστὶν, ἡ ποιοῦσα τὴν πόλιν, ἢ 3) «v πάλιν τοὺς νεώς" ἀλλ᾽ ἡ) περὶ τὴν οὐσίαν τέχνη. 'H δὲ τέχνη οὐχ ἐξ ὑποχειμένης τινὸς ταῖς 5) οὐσίαις τέ-

n , b] p , » LJ - ᾽ Li

χνης γίνεται" ἀλλ᾽ ἐξ οὐκ ovans ἐν αὐταῖς γίνεται. 'Anay- τήσειν δέ μοι δοχεῖς οὕτω τῷ λόγῳ, ὅτι ὁ τεχνίτης ἐξ ἧς ἔχει τέχνης τὴν ἐν τῇ οὐσίᾳ τέχνην ποιεῖ. Πρὸς δὲ

- - δ x - , τοῦτο λέγεσϑαι τοῦτ᾽ ") εὖ ἔχειν μοι δοχεῖ, ὅτι οὐδὲ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἔχ τινος ὑποχειμένης τέχνης γένεται. 8)

* » 3 m. - x - N

Οὐ yàg ἔνεστιν αὐτὴν ἐφ᾽ ἑαυτῆς οὐσαν δοῦναι τὴν τέχνην" τῶν γὰρ συμβεβηκότων ἐστὶ, x«l τῶν τότε 9) τὸ εἶναι λαμβανόντων, ὁπόταν ἐν οὐσίᾳ γίνωνται. 15) ε Η͂ ᾿ » κι - D πα O μὲν γὰρ ἄνθρωπος zai χωρὶς τῆς ἀρχιτεχτογικῆς

nec saniora illa Mscr. λέγει»; συλλελόγισται ὡς οὐκ ἀδύ-. γνατον ἐξ οὐχ ὄντων δημιουργεῖν τὸν ϑεὸν, ἀϑύνατον εἰναι δοξάζειν χτλ. Facile tamen emendari possunt, si legeris: ὡς συλλελόγισται ἀδύνατον εἶναι δοξάζειν«α zi. — 'Tarin. in notis: 5Lib. ed. συλλελογίσϑαις χτλ. --- Cfr. ed. nostr. Tom. XVI. pag. 347. not. 6.

πὴ, Euseb. in textu: & χαὶ ὅτε μάλιστα δοχοῦσι ποι-- &y ἔν TL, Tarin. in notis: » Scriptura Cod. Reg. haec erat: εἰ x«i οὗτοι μάλιστα δοχοῦσιν οὗτοι ποιεῖν, mar- ginis: yg. εἰ zai οὗτοι μάλιστα δοκοῦσίν τι ποιεῖν.«

?) Euseb. Ei δ᾽ o. 3) Euseb. ἐξ ὄντων.

4) Euseb. ἢ αὖ τοὺς ναούς. 5) Tarin. 7 περί zi4. 6) Euseb. itemq. Tarin. ἐν ταῖς.

7) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. τοῦτ᾽ ἔχειν μὴ δοχεῖ.

8) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. γίνεται" οὐδὲ “γὰρ ἔνεστιν. 9) lta. Eusebius. 'Tarin. et Spenc. τότε εἶγαι.

1?) Sic. Eusebius. Tarin. et Spenc. γένηται.

234 ORIGENIS

» € l , » ^ * , LA ἔσται, 7!) δὲ οὐχ ἔσται, ἐὰν μὴ πρότερον ἄνϑρωπος ἢ" ὅϑεν τὰς τέχνας ἐξ οὐχ ὕντων εὶς ἀνθρώπους πε-- φυχέναι γίνεσϑαι 3) λέγειν ἀναγχαῖον. El τοίευν τοῦτο cr » ad ' “2 x 3 οὕτως ἔχον im ἀνθρώπων ἐδείξαμεν, πὼς οὐχὶ προς-- qj*t τὸν ϑεὸν μὴ μόνον) τὰς ποιότητας ἐξ οὐχ ὕν- των φάναι δύνασϑαι ποιεῖν, ἀλλὰ καὶ οὐσίας; Τῷ γὰρ δυνατὸν φανῆναι γίνεσϑαΐ τι ἐξ οὐχ ὄντων, τὸ χαὶ τὰς οὐσίας οὕτως ἔχειν δείκνυται. ᾿Επεὶ δὲ πόϑος ἐστί σοι περὶ τῆς τῶν χαχῶν γενέσεως ζητεῖν, ἐπὶ τὸν τούτων ἐλεύσομαι λόγον" χαί σου βραχέα πυϑέσϑαι βούλομαι, τὰ χαχὰ πύτερον οὐσίαι σοι δοχοῦσιν εἶναι, ἢ ποιότη-- τες οὐσιῶν; , - N , - Ποιότητες οὐσιῶν εὖ ἔχειν λέγειν μοι δοχεῖ. y ,

'H δὲ ὕλη ἄποιος zv καὶ ἀσχημάτιστος;

Οὕτω προλαβὼν ἐξεῖπον τῷ λόγῳ.

Οὐχοῦν, εἰ τὰ χαχὰ ποιότητες ὑπάρχουσιν οὐσιῶν, ε X. τ πὸ » τ: - , ^ Ly ἡ δὲ ὕλη ἄποιος yv, τῶν δὲ ποιοτήτων ποιητὴν εἰπᾶς τὸν ϑεὸν εἶναι, ἔσται χαὶ τῶν χακῶν δημιουργὸς ὁ ϑεός. Ὅτε τοίνυν οὐδ᾽ οὕτως ἀναίτιον τῶν χαχῶν δυ-

^ 4 LI ^ ^ er , 5 » ^- νατὸν 3) εἰπεῖν τὸν ϑεὸν, ὕλην προσάπτειν 5) αὐτῷ πε- ριττὸν εἶναί μοι δοχεῖ" εἰ δέ τι πρὸς ταῦτα εἰπεῖν 5) ἔχεις, ἄρχε) τοῦ λόγου. Ei?) μὲν γὰρ ἐκ φιλονειχέας ἡμῖν ἡ ζήτησις ἐγίνετο, οὐκ ἂν δεύτερον περὶ τῶν xa- χῶν ἠξίουν ὁρίζεσϑαι" ἐπεὶ δὲ φιλίας ἕνεκα μᾶλλον; χαὶ τῆς πρὸς τὸν") πλησίον ὠφελείας, τὴν ἐξέτασιν

- , a ΄ t je

ποιούμεϑα τῶν λόγων, ἄνωϑεν περὶ τούτων ὁρίζεσϑαι

1) Euseb. ἡ δ᾽ οὐχ. 3) Tarin, non male in notis: ,Lege cum Codd, Thuani:

δύνασϑαι." 3) Euseb. μόνον ποιύτητας. 3) Euseb. εἰπεῖν δυνατόν. 5) Euseb. αὐτῷ προσάτιτειν. 5) Euseb. λέγειν.

7) Euseb. in textu, Tarin. in notis: , Codd. &ozov.* 5) Euseb. E μὲν ix xi. 9) Sic Eusebius. Tarin, et Spenc. τῶν,

Purocarrm. Cap. XXIV. 235

ἀξιῶ cvyzapsr.!) Τὴν μὲν προαίρεσιν τὴν ἐμὴν à» πολλοῦ σοι φανερὰν εἶναι δοχῶ, καὶ τὴν iv τοῖς λόγοις σπουδὴν, ὅτι οὐ πιϑανῶς εἰπὼν ψεῦδος νιχῆσαι ϑέλω, ἀλλὰ δειχϑῆναι τὴν ἀλήϑειαν μετὰ ἀχριβοῦς ἐξε-- τάσεως. Καὶ σὲ δὲ οὕτω διαχεῖσϑαι σαφῶς ἐπίσταμαι" ὅϑεν οἵῳ τρόπῳ χρώμενος νομίζεις δύνασϑαι τὸ ἀληϑὲς εὑρεῖν, τούτῳ χρῆσαι) μηδὲν δυσωπούμενος" οὐ γὰρ σεαυτὸν ὠφελήσεις μόνον, χρησάμενος τῷ κρείττονι, ἀλλὰ πάντως χἀμὲ περὶ ὧν ἀγνοῶ. Σαφῶς παραστῆ- vat μοι δοχεῖς xai τὰ χαχὰ οὐσίας ὑπάρχειν τινάς" οὐ γὰρ ἐχτὸς οὐσιῶν αὐτὰ ὄντα βλέπω. ᾿Επεὶ τοίνυν. ὦ οὗτος, χαὶ τὰ καχὰ οὐσίας εἶναι λέγεις, ἀνάγχη xoi?) τὸν τῆς οὐσίας ἐξετάζειν λόγον. Ζ΄οκεῖ σοι τὴν οὐσίαν σωματιχήν τινα σύστασιν εἶναι;

Ζοχεῖ.

Ἢ δὲ σωματιχὴ σύστασις αὐτὴ ἐφ᾽ ἑαυτῆς ὑπάρχει, οὐ δεομένη τινὸς, οὗ γενομένου τὸ εἶναι Aripezeu;

Οὕτως ἔχει.

“οχεῖ δέ σοι τὰ κακὰ ἐνεργείας εἶναί τινος;

Οὕτω μοι φαίνεται"

Ai δὲ ἐνέργειαι τότε τὸ εἶναι λαμβάνουσιν, ὁπότ᾽ *) ἂν ὁ ἐνεργῶν παρῇ;

Οὕτως ἔχει"

Οὐκ ὄντος δὲ τοῦ ἐνεργοῦντος, οὐδ᾽ ὅπερ ἐνεργεῖ ἔσται ποτέ;

Οὐχ ἔσται.

Οὐκοῦν, εἰ ἡ οὐσία σωματική τίς ἐστι σύστασις, 7?) δὲ σωματιχὴ σύστασις οὐ δεῖταί τινος, ἐν ᾧ γενομένη

1) Ita Eusebius. In edd. Tarin. et Spenc. deest: gvy- χωρεῖν.

2) Tarinus: »Cod. Reg. χρῆσαι μηδὲν δυσωπούμε- γον. Thuani Codd. χρήσαι δυσωπούμενος."“

3) Euseb. omittit χαέ.

4) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. ὁπότε ὁ ἐνεργῶν zi.

5) Euseb. αὕτη δὲ οὐ δεῖταί τινος.

236 ' — ORIGENIS

τὸ εἶναι λήψεται" zd δὲ καχὰ ἐνέργειαί}) εἰσί τινος, αἱ δὲ ἐνέργειαι δέονταί τινος, ἐν ᾧ γενόμεναι τὸ εἶναι λαμβάνουσιν, οὐχ ἔσονται οὐσίαι τὰ χαχά. Ei?) δὲ οὐσίαι τὰ zaz&, χαχὸν δὲ ὃ φόνος, οὐσία ἔσται ὃ qó- vog. :4ÀÀà μὴν ὁ φόνος ἐνέργεια ὑπάρχει τινός" οὐχ ἔσται ἄρα οὐσία. ὃ φόνος. Ei δὲ τὰ ἐνεργοῦντα οὐ- σίας 3) εἶναι ϑέλεις, σύμφημι χαὶ 3) ἐγώ: oiov ἄνϑρω-- πος ὃ φονεύς" χαϑ' ὃν μὲν 5) λόγον ἄνθρωπός ἔστιν, ὑπάρχει οὐσία" 09) δὲ φόνος, ὃν ποιεῖ, οὐκ ἔστιν οὐ-- σία, ἀλλ᾿ ἔργον Ἶ) τι τῆς οὐσίας. .4éyousv δὲ τὸν &v- ϑρωπόν nort μὲν χκαχὺν, διὰ τὸ φονεύειν, ποτὲ 5) δ᾽ αὖ πάλιν ἀγαϑὸν, διὰ τὸ ἐνεργεῖν τὸ 5) ἀγαθόν" χαὶ προς- πλέχεται 5) ταῦτα τὰ ὀνόματα τῇ οὐσίᾳ ἐκ τῶν συμ- βεβηκότων αὐτῆ, ἅτινα οὐχ ἔστιν αὐτή. λ}) Οὔτε γὰρ φόνος ἐστὶν οὐσία, 13) οὔτ᾽ αὖ πάλιν ἡ μοιχεία, οὔτε τι τῶν ὁμοίων χκαχῶν" ἀλλ᾿ ὥσπερ ἀπὸ τῆς γραμματι-- χῆς ὁ γραμματιχὸς λέγεται, καὶ ἀπὸ τῆς δητοριχῆς ὁ δήτωρ, καὶ ἀπὸ τῆς ἰατρικῆς ὁ ἰατρὸς, τῆς οὐσίας οὔτε") ἑατριχῆς οὔσης, οὔτε") δητοριχῆς, οὔτε γραμματικῆς, ἀλλ ἀπὸ τῶν συμβεβηκότων αὐτῇ τὴν προσηγορίαν

!) Euseb. ἐνέργειαι ὑπάρχουσί τινος.

3) Euseb. in textu: Ei δὲ οὐσίαι τὰ χαχὰ, καχοῦ δὲ ὁ φόνος. ἐνέργεια ὑπάρχει τινὸς, οὐκ ἔστιν ἄρα οὐ-- σία xiÀ. Vigerus vero in notis: ,Mendosa haec sunt, quae facile sic emendes: E? δὲ μὴ οὐσίαι τὰ χακὰ, xa- zór δὲ ὁ φόνος“ χτλ. 45) Euseb. οὐσίαν.

4) Euseb. in textu, Tarin. in notis: ,Codd. χἀγώ.

5) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. γάρ.

5) Eusebius: ὁ δὲ, ὃν ποιεῖ, φόνος.

7) Euseb. ἔργον τῆς οὐσίας.

8) Euseb. ποτὲ δ᾽ αὖ πάλιν, διὰ τὸ εὐεργετεῖν,

ἀγαϑόν. ?) Apposuimus τό. 19) Cfr. ed. nostr. Tom. XVI. pag. 355. seqq. 11) Euseb. αὕτη. !?) Euseb, ἡ οὐσία.

13) Euseb. οὔτ᾽ crois. 11) Euseb, οὔτε μὴν ῥητορικῆς

Purrocatra. Carp. XXIV. 2231

λαμβανούσης, ἀφ ὧν οὕτως ὀνομάζεσθαι dorsi, οὐδ᾽ ὁπότερον αὐτῶν οὖσα᾽ ὁμοίως μοι (φαίνεται καὶ ἀπὸ τῶν δοχούντων εἶναι χαχῶν τὴν οὐσίαν ὄνομα προς- λαμβάνειν, οὐδ᾽ ὁπότερον οὖσαν αὐτῶν. Kat!) μοι ὁμοίως ἐπινόησον, εἴ τινα ἕτερον ἀναπλάττεις ἐν τῷ γῷ τῶν χαχῶν τοῖς ἀνθρώποις αἴτιον, ὡς χἀχεῖνος, χαϑὸ ἐν τούτοις ἐνεργεῖ, καὶ ὑποβάλλει ποιεῖν τὰ κακὰ, ἐστὶ χαὶ αὐτὸς χαχὸς ἐξ ὧν ποιεῖ. fi τοῦτο γὰρ χά.. χεῖνος χαχὸς εἶναι λέγεται, ὅτι τῶν καχῶν ἔστι ποιη- τής" ἃ δέ τις ποιεῖ, οὐκ ἔστιν αὐτὸς, ἀλλ᾿ αἱ ἐνέργειαι αὐτοῦ, dq? ὧν τὴν προσηγορίαν τοῦ χαχὸς λέγεσϑαι λαμβάνει. Eb γὰρ αὐτὸν ὑπάρχειν εἴποιμεν, ἃ ποιεῖ" ποιεῖ δὲ φόνους, καὶ μοιχείας, καὶ χλοπὰς, xci?) εἴ τι τούτοις ὕμοιον" αὐτὸς ἔσται ταῦτα. Εἰ δὲ ταῦτά ἐστιν αὐτός" ταῦτα δ᾽ ὅτε γίνεται, τὴν σύστασιν ἔχει" οὐ yi— γόμενα δὲ, xci τοῦ εἶναι παύεται" γίνεται δὲ ταῦτα πρὸς ἀνθρώπων" ἔσονται τούτου 5) οἱ ἄνϑρωποι ποιη- ταὶ, x«i τοῦ εἶναι; καὶ τοῦ μηχέτ᾽ εἶναι αἴτιοι. El δὲ ταῦτα ἐνεργείας αὐτοῦ φὴς, ἐξ ὧν ποιεῖ, τὸ χαχὸς εἶναι ἔχει" οὐκ ἐξ ὧν ἔστιν ἡ) οὐσία. Κακὸν δὲ εἴπομεν λέγεσϑαι ἀπὸ τῶν συμβεβηχότων τῇ οὐσίᾳ) ἅτινα οὐκ ἔστιν ἡ οὐσία" ὡς ἀπὸ τῆς Ἰατριχῆς ") ὁ ἰατρός. Εἰ δὲ ἐξ ὧν ἐνεργεῖ, ἀρχὴν τοῦ εἶναι λαμβάνει, ἤρξατο χά- χεῖνος εἶναι χαχὸς, ἤρξατο δὲ χαὶδ) ταῦτα τὰ χαχά. Ei δὲ οὕτως ἔχει, οὐκ ἔστιν ἀνάρχως χακὰ, οὐδὲ ἀγέννητα τὰ χαχὰ, τῷ γεννητὰ πρὸς αὐτοῦ εἶναι φάναι.

Τὸν μὲν πρὸς τὸν ἕτερον, ὦ φίλε, λόγον ἱχανῶς

1) Sic Euseb. itemque Codd. Tarini. Tarin. et Spenc. in textu: Καὶ ὁμοίως ἐπινόησον.

?) Euseb. ze? ὅσα τούτοις ὅμοια, αὐτός ἐστι ταῦτα. : τ ; d ; Ei δὲ ταῦτ᾽ ἔστιν αὐτός. 3) Euseb. τούτων.

4) Deest ἡ in edd. Tarin. et Spenc. 5) Euseb. i«rotzzc ἰατρόν. — Cfr. ed. nostr. Tom.

XVÍ. pag. 357. not. 2. 5) Euseb. χαὶ ταυτί. 7) Euseb. ἔσται ἀνάοχως χαχός.

238 On1GENIS

μοι πεποιηχέναι}) δοχεῖς" ἐξ ὧν γὰρ προὔλαβες τῷ λόγῳ, ἔκ τούτων συνάγειν ἔδοξας χαλῶς" ὡς ἀληϑῶς γὰρ, εἰ ἄποιος ἐτύγχανεν ἡ ὕλη, τῶν δὲ ποιοτήτων δη- μιουργὸς ὑπάρχει ὁ ϑεὸς, ποιότητες δὲ τὰ χαχὰ, τῶν χαχῶν 3) ἔσται ποιητὴς ὁ ϑεός. Οὗτος) μὲν οὖν ὁ λόγος εἰρήσϑω 4) πρὸς ixsivov καλῶς. Ἐμοὶ δὲ ψεῦδος δοχεῖ τὴν ὕλην ἄποιον") εἶναι λέγειν" 09019) γάρ ἔστιν εἰπεῖν περὶ ἡστινοσοῦν οὐσίας. 7) ὥς ἔστιν ἄποιος" χαὶ γὰρ ἐν ᾧ ἄποιον εἶναι λέγει. τὴν ποιότητα αὐτῆς μηνύει, ὁποία ἐστὶν ἡ ὕλη διαγραφόύόμενος" ὅπερ ἐστὶ ποιότητος εἶδος. Ὅϑεν; εἰ σοὶ φίλον ἐστὶν, ἄνωϑεν ἔχου πρὸς ἐμὲ τοῦ λόγου" ἐμοὶ 5) γὰρ ἡ ὕλη ἀνάρχως ποιότητας ἔχειν δοχεῖ. Οὕτω) γὰρ χαὶ τὰ χαχὰ dx τῆς ἀποῤῥοίας αὐτῆς εἶναι λέγω, ἵνα τῶν χακῶν ὃ μὲν ϑεὺὸς ἀναίτιος ἧἦ, τούτων") δ᾽ ἁπάντων ἡ ὕλη αἰτία. Τὴν μὲν προϑυμίαν τὴν σὴν ἀποδέχομαι, ὦ φίλε, καί σου τὴν ἐν τοῖς λόγοις σπουδὴν ἐπαινῶ" προσῆχε γὰρ ὡς ἀληϑῶς ἕχαστον τῶν φιλομαϑῶν μὴ ἁπλῶς, καὶ ὡς ἔτυχε, συγκατατίϑεσϑαι τοῖς λεγομένοις, ἀλλ᾽ ἀχριβὴ ποιεῖσϑαι}}) τὴν ἐξέτασιν τῶν λόγων. Οὐδὲ γὰρ, εἰ ὁ προσζητῶν. παρὰ 12) λόγον δρισάμενος ἀφορμὴν, πα- ρέσχε τῷ προσδιαλεγομένῳ συνάγειν ὡς ἐθέλει, τοῦ-

!) Euseb. πεποιῆσϑαι.

3) Euseb. χαχῶν or ποιητής.

3) Sic Eusebius. "Tarin. et Spenc. Οὕτως.

4) Euseb. πρὸς éxsivov εἰρήσϑω.

5) Sic Eusebius. Tarin, et Spenc. ἄποιον λέγειν.

$) Sic Tarin. et Spenc. in textu. Tarin. vero in no- üs (itemq. Euseb. in textu): ,Codd. οὐδὲ ydg ἔνεστιν εἰπεῖν.“

7) Sic Tarin. et Spencerus. Euseb, in textu: αἰτίας, ad marg. yg. οὐσίας.

8) Cfr. ed. nostr. Tom. XVl. pag. 247. not. 8.

?) Euseb. Οὕτως. 15) Euseb. τούτων δὲ ἁπάντων.

11) Sic Tarin. et Spenc. in textu, Tarin. in notis: ποιήσασϑαι. !?) Euseb. παράλογον.

PnurocALuA. Cap. XXIV. 239

T0!) xci τὸν ἀκροατὴν πείσει" ἀλλ εἴ3) τι δοχεῖ Qu- νατὸν εἶναι λέγεσθαι χαλῶς, τοῦτο) λέξει) παρών" "t T , » P6 D *5 ᾿ ΠῚ B7. δυοῖν γὰρ θάτερον ἔσται" ἢ γὰρ xal?) πρὸς ὃ δοκεῖ) - , , E] , ^ χινεῖσϑαι ἀχούσας τέλεον ὠφεληϑήσεται, ἢ τὸν προς- διαλεγόμενον ἐλέγξει 7) Y ἀληϑὴ οὐ λέγοντα. Οὐ δο- χεῖς δέ μοι δεόντως εἰρηκέναι τὴν ὕλην ἄνωϑεν ποιύ-- τητας ἔχειν" εἰ γὰρ τοῦϑ᾽ οὕτως ἔχει, τίνος ἔσται ποιη- ^ [4 9 , 2 » * Ὕ " 8 - , 9 τὴς ὁ ϑεός; Εἴτε γὰρ οὐσίας, 5) προεῖναι ταύτην ?) φα-- S 3 , ΄ , € , μέν" εἴτ᾽ «v πάλιν ποιοτήτων, 15) χαὶ ταύτας ὑπάρχειν λέγομεν."}) Οὐχοῦν, οὐσίας τε οὔσης χαὶ ποιοτήτων, περιττὸν εἶναί μοι δοχεῖ δημιουργὸν λέγειν τὸν ϑεόν. Ἵνα δὲ !?) μὴ ἐμαυτῷ ! ?) χατασχευάζειν τινὰ δόξω 20—- γον, ἀπόχριναί "3) μοι νῦν ἐρωτώμενος" Τίνι "5) τρύπῳ δημιουργὸν εἶναι λέγεις .5) τὸν ϑεόν; Πότερον ὕτι τὰς » 5 » 3 * “2.3 € , 13 e T , οὐσίας ἔτρεψεν εἷς τὸ unzé9 ὑπάρχειν, 17) αἵπερ ἡσάν » ΕἸ € » , UJ ^ 32) er UJ ποτε, ἀλλ᾽ ἑτέρας παρ᾽ αὐτὰς γενέσθαι; 7| ὅτε τὰς μὲν οὐσίας ἐφύλαξεν ἐχείνας, 15) αἵπερ ἦσαν πρὸ τούτου, "5) τὰς δὲ ποιότητας ἔτρεψεν αὐτῶν; Οὔτε μοι δοχεῖ ἀλλαγήν τινα οὐσιῶν γεγονέναι"

1) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. τούτῳ. ?) Viger. in notis: , Malim: & 6, τι δοχεῖ. , 3) Euseb. non male: τοῦτο λέξει" παρ ὧν δυοῖν θάτερον ἔσται. 4) Tarin. in notis: δείξω παρών. 5) Euseb. omittit zoí. 5) Euseb. χιγεῖσϑαι δοχεῖ. 7) Euseb. ἐλέγξει οὐ v ἀληϑὴ λέγοντα. 5) Euseb. οὐσίας ἐροῦμεν. 95) Euseb. ταύτας. 19?) Euseb. ποιότητας. 11) Euseb. omittit λέγομεν. 1.2) Euseb. δὲ χαὶ μή. 13) Euseb. omittit ἐμαυτῷ. 14) Euseb. ἀπόχριναι νῦν ἐρωτώμενος. 15) Cfr, ed. nostr. Tom. XVI. pag. 348. not. 2. !$) Euseb. φής. !7) Euseb, in textu, Tarin. in notis: ,Codd. ὑπάρ- Au» ἐκείνας.«

18) Sic Eusebius, Tarin. et Spenc. in textu: ἐχεῖνος, Tarin. vero in notis: »Codd. ἐχείνας.«

!9) Sic Eusebius. Tarin. et Spence. τοῦ

240 OnicENIS

χαὶ γὰρ ἄτοπον TOUTO!) μοι λέγειν φαίνεται" τροπὴν δέ τινα τῶν ποιοτήτων γεγονέναι φημὴ, χαϑ᾽ ἃς δη- μιουργὸν εἶναι λέγω τὸν ϑεόν. Καὶ ὥσπερ, εἰ τύ- gov λέγειν, ἐκ λίϑων οἱκίαν 3) γεγονέναι, ἐφ᾽ 3) ὧν οὐχ ἔστιν εἰπεῖν, ὡς οὐχέτι λίϑοι μένουσι τῇ οὐσίᾳ, οἴχία γενόμενοι οἱ λίϑοι" τῇ γὰρ ποιότητι τῆς συνθέσεως τὴν οἰχίαν γεγονέναι φημὶ, τραπείσης δηλονότι) τῆς προ- τέρας τῶν λίϑων ποιότητος" οὕτω uot δοχεῖ xci τὸν ϑεὸν, ὑπομενούσης τῆς οὐσίας, τροπήν τινα τῶν ποιο-- τήτων αὐτῆς πεποιηχέναι. χαϑ' ἣν τὴν 5) τοῦδε τοῦ χύσμου γένεσιν πρὸς τοῦ ϑεοῦ γεγονέναι qnuí. "

"Entsi8) τοίνυν τροπήν τινα τῶν ποιοτήτων πρὸς τοῦ ϑεοῦ γεγονέναι φὴς, ἀπόκριναί μοι βραχέα πυϑέ- σϑαι βουλομένῳ.5) .4éye'") δὴ, εἰ ὁμοίως χαὶ σοὶ δοχεῖ τὰ καχὰ ποιύτητες εἶναι τῶν οὐσιῶν;

ztozei.

"Avo9tv δὲ ἦσαν oí ποιότητες αὗται ἐν τῇ ὅλη, ἢ ἀρχὴν ἔσχον τοῦ εἶναι;

Ani) εἶναί φημι ἀγεννήτως ἐν !?) τῇ ὕλη ταύ- τας 1?) τὰς ποιότητας.

!) Euseb. τοῦτο λέγειν μοι (φαίνεται.

3) Tarin. in notis: ἀλλ ὥσπερ.

3) "Tarin. in notis: Codd. Thuani: oixíac.

1) Euseb. ἐφ᾽ ᾧ.

5) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. δῆλον» ὅτι.

6) Sic Eusebius. In edd. Tarin. et Spenc. deest τήν.

7) Euseb. λέγω.

8) Desunt in edd. Tarin. verba: ᾿Επεὶ τοίνυν — γε- γονέναι «φής. — Cfr. ed. nostr, Tom. XVI. pag. 349. not. 9. 5) Euseb. προαιρουμένῳ.

19) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. in textu: “Ζέγε δὲ ὁμοίως, εἰ zal σοὶ δοκεῖ.

11) Euseb. Συνεῖναί φημι. --- Cfr. ed, nostr. Tom. XVI. pag. 350. lin. 9.

!2) Apposuimus ἐν, Cfr. proxime praecedentia.

!3) Euseb. ταυτασί.

PnurrocALm. Car. XXIV. 241

Οὐχὶ δὲ τὸν ϑεὸν φὴς τροπήν τινα τῶν ποιοτήτων πεποιηκέναι;

Τοῦτό 1) φημι.

Πότερον οὖν εἷς τὸ χρεῖττον, ἢ εἷς τὸ χεῖρον;

Εὶς τὸ κρεῖττον λέγειν μοι δοχεῖ.

Οὐχοῦν εἰ ποιότητες τῆς ὕλης τὰ χαχὰ, τὰς δὲ ποιό- τητὰς αὐτῆς εἰς τὸ χρεῖττον ἔτρεψεν ὁ ϑεὸς., 3) πόϑεν τὰ χαχὰ, ζητεῖν ἀνάγκη. Οὐ) γὰρ ἔμειναν αἱ ποιό- τητες, ózoieí^) ποτε ἦσαν τὴν φύσιν" ἢ εἰ μὲν πρότε-. pov οὐκ ἦσαν ποιότητες 5) καχαὶ, ἐκ δὲ τοῦ τραπῆναι πρὸς τοῦ ϑεοῦ τὰς πρώτας, τοιαύτας περὶ τὴν ὕλην γε- γονέναι ποιότητας φὴς, αἴτιος ἔσται τῶν χαχῶν ὁ ϑεὸς, τρέψας τὰς οὐκ οὔσας ποιότητας χαχὰς, εἷς τὸ εἶναι χαχάς" ἢ τὰς μὲν χαχὰς ποιότητας εἷς τὸ χρεῖττον οὐ δοχεῖ σοι τρέψαι τὸν ϑεὸν, τὰς δὲ λοιπὰς xci μόνας, ὅσαι ἀδιάφοροι 5) ἐτύγχανον, τῆς διακοσμήσεως ἕνεχα πρὸς τοῦ ϑεοῦ τετράφϑαι λέγεις;

Οὕτως ἄνωϑεν ἔσχον 7) ἐγώ.

Πῶς τοίνυν αὐτὸν) τὰς τῶν φαύλων ποιότητας ὡς εἶχον χαταλελοιπέναι λέγεις; Πότερον 5) δυνάμενον μὲν κἀκείνας ἀνελεῖν, οὐ βουληϑέντα δὲ; ἢ τὸ δύνα- σθαι μὴ ἔχοντα; El μὲν γὰρ δυνάμενον λέξεις, 5) οὐ βουληϑέντα δὲ, αὐτὸν αἴτιον τούτων εἰπεῖν ἀγάγκη" ὅτε δυνάμενος ποιῆσαι μὴ εἶναι κακὰ, συνεχώρησεν αὐτὰ μένειν ὡς 5v' καὶ μάλιστα ὅτε δημιουργεῖν τὴν ὕλην ἤρξατο. El γὰρ μηδ᾽ ὅλως ἔμελεν αὐτῷ τῆς ὕλης,

1) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. Τοῦτο δέ φημι.

?) Euseb. χύριος. 3) Euseb. ἢ γάρ.

4) Euseb. ὁπαῖαί ποτ᾽ ἦσαν τῇ «φύσει.

5) Euseb. omittit ποιότητες.

6) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. διάφοροι.

1) Ita. Eusebius. Tarin. et Spenc. εἶχον.

5) Sic Eusebius. In edd. Tarin. et Spenc. deest αὐτόν.

3) Cfr. ed. nostr. Tom. XVI. pag. 351. lin. 6. a fine textus. 19) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. λέγεις,

OgicEexis OpERA.. Tow, XXV. 16

249 OnitcENIS

οὐκ ἂν αἴτιος ἦν ὧν συνεχώρει μένειν. ᾿Επεὶ δὲ μέρος μέν Tt αὐτῆς ἐδημιούργει,.") μέρος δέ τι οὕτως εἴα, 3) δυνάμενος χἀχεῖνο") τρέπειν εἰς τὸ χρεῖττον, αἰτίαν ὀφλισχώνειν ἄξιος εἶναί μοι δοχεῖ, χαταλιπὼν μέρος ὕλης εἶναι πονηρὸν ἐπ᾿ ὀλέϑοῳ οὗ ἐδημιούργησε μέ- ρους. ᾿Αλλὰ μὴν καὶ τὰ μέγιστα χατὰ τοῦτο τὸ μέρος ἡ διχῆσϑαί uot δοχεῖ" roD ὅπερ κατεσχεύασε τῆς ὕλης μέρος ἀντιλαμβανόμενον τανῦν 4) τῶν χαχῶν. Εἰ γάρ τις ἐξετάζοι ἐπ᾿ ἀκριβὲς τὰ πράγματα, χαλεπώτερον νῦν εὑρήσει τὴν ὕλην πεπονϑυῖαν τῆς προτέρας ἀχοσμίας. Πρὶν γὰρ αὐτὴν διαχριϑῆναι, τὸ μηδὲ αἰσϑέσϑαι τῶν χαχῶν παρὴν αὐτῇ" νυνὶ δὲ ἕχαστον τῶν μερῶν αὐτῆς αἴσϑησιν λαμβάνει τῶν zaxGv. Καί μοι ἐπ᾽ ἀν-- ϑρώπου λάβεδ) τὸ παράδειγμα. Πρὶν γὰρ εἰχονισϑῆ, χαὶ ζῶον γένηται τὴ τοῦ δημιουργοῦ τέχνῃ, τὸ μηδε- γνὸς 7) ἀντιλαμβάνεσθαι τῶν χαχῶν παρὰ 5) τῆς φύσεως εἶχεν" ἀφ οὗ δὲ πρὸς τοῦ ϑεοῦ ἄνϑρωπος γίνεται, χαὶ τὴν αἴσϑησιν τοῦ προσπελάζοντος χαχοῦ προσλαμβάνει" καὶ τοῦϑ᾽ ὅπερ) ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ τῆς ὕλης πρὸς τοῦ ϑεοῦ γεγονέναι λέγεις, εὑρίσκεται μᾶλλον ἐπὶ τῷ χείρονι προσγενόμενον αὐτῇ. El'?) δ᾽ ix τοῦ μὴ δύνασθαι

!) Sic Eusebius. 'Tarin. et Spenc. δημιουργεῖ.

5) 1τὰ Eusebius. Tarin. et Spenc. ἐξ.

3) Euseb. χἀχεῖνα.

4) Sie Euseb. et Tarinus, Spenc. τοινῦν.

5) Ita. Eusebius. Tarin. et Spenc. τὸ μηδ᾽ αἰσϑέσϑαι.

5) Euseb. τὸ παράδειγμα λάβε.

7) Euseb. in textu: μεϑ ἑνός, Viger. vero in notis: » Legendum videtur: μη ἑνός, vel unico verbo: μηϑενός."

*) Codd. Thuani, Tarino teste: χαὶ παρά.

7) Euseb. in textu: ὅπερ ἐστὶν εὐεργεσίᾳ, Viger. vero in notis: ,Sensus postulat: ὕπερ ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ, ma- xime cum sequatur: ἐπὶ τῷ χείρονι." — Tarin. et Spenc. ut nos in textu, Tarin. vero in notis: , Codd. ὅπερ ἐστὶν εὐεργεσέα."

.5) Sic Eusebius. Tarin. et Spenc. Ei δ᾽ ἐχ τοῦ.

PuirocALm. CAP. XXIV. 243

τον ϑεόν ἀνελεῖν τὰ χαχὰ, τὸ μὴ πεπαῦσϑαι λέγεις, ἀδύνατον τὸν ϑεὸν φήσεις ὑπάρχειν" 10!) δὲ ἀδύνατον ἤτοι τῷ φύσει 3) αὐτὸν ἀσϑενῆ εἶναι ἔσται, ἢ τῷ νι- χᾶσϑαι τῷ φόβῳ δεδουλωμένον 5) πρός τινος χρείττο-- νος. El μὲν οὖν τὸν ϑεὸν φύσει ἀσϑενῆ ὄντα τολμή- σεις εἰπεῖν, περὶ τῆς σωτηρίας αὐτῆς κινδυνεύειν μοι δοχεῖς" εἰ δὲ τῷ νικᾶσϑαι φόβῳ πρὸς τοῦ μείζονος, μιείζονα ἔσται τοῦ ϑεοῦ τὰ χακὰ νικῶντα τῆς προαιρέ- σεως αὐτοῦ τὴν ὁρμήν. Ὅπερ ἄτοπον εἶναί μοι λέγειν περὶ ϑεοῦ δοχεῖ. Διὰ τί γὰρ οὐχὶ μᾶλλον ταῦτα 3) ἔσονται ϑεοὶ, νιχᾷν, κατὰ τὸν λόγον τὸν 5) σὸν, δυνά- μενα τὸν ϑεόν; εἴπερ θεὸν ἐχεῖνό φαμεν, ὕπερ) τὴν ἁπάντων ἐξουσίαν ἔχει. Βραχέα δέ σου xci περὶ τῆς ὕλης αὐτῆς πυϑέσϑαι βούλομαι. Καί μοι φέρων λέγε, πότερον ἁπλῆ τις ἤν 79) ὕλη, ἢ σύνϑετος. 'H γὰρ διαφορὰ τῶν γεγονότων εἷς τοιαύτην μὲ περιΐστη- σιν ἐξέτασιν τοῦδε τοῦ λόγου. El γὰρ ἁπλῆ τις ἐτύγ- χανεν ἡ ὕλη καὶ μονοειδὴς, σύνϑετος 5) δὲ ὁ κόσμος, χαὶ dx διαφόρων "5) οὐσιῶν τε καὶ χράσεων τὴν σύ- στασιν ἔχει" 10!!) γὰρ σύνϑετον ἁπλῶν τινων μίξιν μηνύει. Ei?) δ᾽ αὖ πάλιν τὴν ὕλην σύνϑετον λέγειν

!) Tarinus: Codd. αὐτὸ δὲ.

3) Euseb. φύσει ἀσϑενῆ ὑπάρχειν αὐτὸν ἔσται. 3) Euseb. δεδουλωμένων.

4) Euseb. ταῦτ᾽ ἔσονται: 5) Euseb. omittit τόν.

8$) Euseb. in textu: δυνάμενοι, Viger. vero in notis: »Praestat omnino δυνάμενα, ut referatur ad ταῦτα, non ad ϑεοί.«

7) Euseb. 6. — Cfr. ed. nostr. Tom. XVI. pag. 900. not, 6. et 7.

5) Sic Eusebius. In edd. Tarin. et Spenc. deest ἡ.

9) Viger, in notis: ,Mutila ista sunt. Commode sic

8 - * , ?, L3 ,

expleas: Πῶς δὴ σύνθετός ἐστιν ὁ χοσμος, xaí« χτλ.

109) Sic Eusebius. "Tarin. et Spenc. διαφορῶν.

11) Euseb. in textu: τόν, Viger. vero in notis: ,Re- scribe : τύ.“

12) Sie Euseb. et Tarinus. Spence. E? dà αὖ xii.

16 *

244 OniGENIS

ἐθέλοις, πάντως ἐξ ἁπλῶν. τινων συντεϑεῖσδαι φήσεις" P - τ εἰ δὲ ἐξ ἁπλῶν συνετέϑη,.) ἦν ποτὲ xa ἑαυτὰ τὰ - τ L4 ἁπλᾶ, ὧν συντεϑέντων γέγονεν ἡ ὕλη" ἐξ οὗπερ καὶ ^ Y * γεννητὴ οὐσὰα δείκνυται. | Ki γὰρ σύνϑετος ἡ ὕλη, J * , NONE - DL] ^ τ τὰ δὲ σύνϑετα ἐξ ἁπλῶν τὴν σύστασιν ἔχει, TV ποτε

D er £3 e , τ * * t -

xC4006, Ort 7?) ὕλη οὐκ ἦν, τουτέστι πρὶν τὰ ἁπλᾶ

- x ^ , τ συνελϑεῖν" εἰ δὲ xv ποτὲ χαιρὸς, ὅτε ἡ 3) ὕλη οὐκ ἦν, οὐκ zv δέ ποτε χαιρὸς, ὅτε τὸ ἀγέννητον οὐκ ἦν, οὐχ ἔσται ἀγέννητος ἡ ὕλη" τὸ δ᾽ ἐντεῦϑεν ἔσται molla τὰ Ὕ , ' -* ) * ^ n * « - ἀγέννητα. Fi γὰρ ὴν ἀγέννητος ὃ ϑεος, χαὶ τὰ ἁπλᾶ, ἐξ ὧν 5 ὕλη συνετέϑη, οὐκ ἔσται δύο μόνα τὰ ἀγέν- vw. “Ἰοχεῖ δέ σοι μηδὲν τῶν ὄντων αὐτὸ ἑαυτῷ ἀν- τιχεῖσθϑαι;

"ozei.

᾿Αντέχειτκι δὲ τῷ πυρὶ τὸ ὕϑωρ;

᾿Αντικεῖσϑαί μοι φαίνεται.

Ὁμοίως δὲ) χαὶ τῷ φωτὶ τὸ σχότος, χαὶ 5) τὸ ψυχρὸν τῷ ϑερμῷ; Πρὸς δὴ 1) τούτοις καὶ τῷ ξηρῷ τὸ ὑγρόν;

Οὕτως ἔχειν μοι δοκεῖ.

Οὐχοῦν; εἰ μηδὲν τῶν ὄντων αὐτὸ ἑαυτῷ ἀντίχει-.

, » er , E B »BocC ναν-- δῇ ται, οὐκ ἔσονται VÀ] uíc, οὐδὲ μὴν ἐξ ὕλης μιᾶς. Ὅμοιον δέ τινα τούτῳ λόγον πάλιν πυϑέσϑαι 5) σου βούλομαι. “οχεῖ σοι τὰ μέρη μὴ ἀναιρετιχὰ τυγχάνειν ἀλλήλων; ztoxei.

Εἶναι δὲ τῆς ὕλης μέρη τό τε πῦρ xal τὸ 5) ὕϑωρ,

ὡσαύτως δὲ καὶ τὰ λοιπά; ᾿

1) Tarin. in notis: συντεϑῇ.

5) Sic Ῥαγίπυβ. Euseb. et Spenc. γενητή.

3) Euseb. omittit. ἡ. 4) Euseb. omittit ἡ,

5) Sic Eusebius. In edd. Tarin. et Spenc, deest zaí.

5) Euseb. in textu, "larin. in notis: »Codd. zal τῷ Vvyoc τὸ ϑερμόν."

7) Sie Eusebius. Ταγίη. et Spenc. δέ.

*) lta Eusebius. Tarin, et Spence. πυϑέσϑαι βούλομαι. ?) Euseb. omittit τό.

PnumocArLm. Cap. XXIV. 245

Οὕτως ἔχει. ")

Tí δὲ, οὐ ϑοχεῖ σοι ἀναιρετιχὸν 5) μὲν εἶναι τοῦ πυρὸς τὸ ὕϑωρ, τοῦ δὲ σκύτους τὸ φῶς, x«i?) r ἄλλα ὅσα τούτοις παραπλήσια;

“1οχεῖ.

Οὐκοῦν, εἰ τὰ μέρη οὐχ 3) ἔστιν ἀλλήλων ἀναιρε-- τικὰ, τὰ) δὲ τῆς ὕλης μέρη ἀναιρετικὰ ἀλλήλων ἐστὶν, οὐκ ἔσται ἀλλήλων μέρη. El δὲ οὐκ) ἔστιν ἀλλήλων μέρη, οὐκ ἔσονται ὕλης μιᾶς" ἀλλὰ μὴν οὐδ᾽ αὐτὰ ἔσον-- ται ὕλη, τῷ μηδέν τι τῶν ὄντων αὐτὸ ἑαυτοῦ ἀναιρε- τιχὸν ὑπάρχειν, κατὰ τὸν τοῦ ἀντικειμένου 7) λόγον" οὐδὲ ydg ἐστί5) τι αὐτὸ ἑαυτῷ ἀντικείμενον. Τὰ γὰρ ἀντιχείμενα ἑτέροις ἀντιχεῖσϑαι πέφυκεν" οἷον, τὸ λευ-- χὺν αὐτὸ ἑαυτῷ 5) οὐκ ἀντίκειται, πρὸς δὲ τὸ μέλαν ἀντικείμενον λέγεται" καὶ τὸ φῶς ὁμοίως ἑαυτῷ μὴ ἀντικεῖσθαι δείκνυται, πρὸς δὲ τὸ σχότος οὕτως ἔχον φαίνεται, 5) καὶ ἄλλα γοῦν ὁμοίως πλεῖστα ὅσα. El τοίνυν χαὶ ὕλη uía τις ἦν, οὐκ ἂν αὐτὴ ἑαυτῇ "}) &v- τέχειτιο. Οὕτω δὲ τῶν ἀντιχειμένων ἐχόντων, τὸ μὴ εἶναι τὴν ὕλην δείκνυται.

Ταῦτα ὑπὸ τοῦ ἑβδόμου λόγου τῆς Εὐσεβίου τοῦ Παμφίλου εὐαγγελικῆς προπαρασχευῆς παρεχβέβληται. Μαξίμου δέ εἶσιν, ὥς φησιν ὁ αὐτὸς Εὐσέβιος, οὐκ

1) Sic Eusebius. Tarin. οἱ Spenc. ἔχω.

2) Euseb. ἀνατρεπτιχόν.

3) Sic Eusebius. Tarin. οἱ Spenc. z«i τὰ ἄλλα.

$) fta Eusebius. "Tarin. et Spenc. οὐχ ἔσται.

5) Euseb. omittit verba: τὰ δὲ τῆς ὕλης μέρη ἀναι- οετιχὰ ἀλλήλων ἐσιίν.

6) Sic Eusebius. Tarin. ct Spenc. ἔσται.

7) Tarin. in notis: ὑποκειμένου.

$) Euseb. ἐστί τε αὑτῷ ἀντικείμενον.

3) fta Eusebius. Ταγῖπ. et Spenc. αὐτῷ.

19) Sic Eusebius, Tarim. et Spenc. qatyetai ἄλλα γοῦν χτλ. 11) Euseb. abt.

246 OnIGENIS

ἀσήμου ἐν roig Χριστιανοῖς συγγραφέως, «Αὐτολεξεὶ δ᾽ εὕρηται") ταῦτα χείμενα χαὶ ἐν τῷ ᾿Ωριγένους πρὸς Magxiwvigt&g καὶ ἄλλους αἱρετικοὺς διαλόγω, Εὐτρο- πέου δικάζοντος, Πεγεϑίου δὲ ἀντιλέγοντος.

e € ΄ , M Uu ᾿ - * Or ὁ £x προγνώσεως ἀφορισμὸς οὐκ ἀναιρεῖ 10 αὐτεξούσιον.

Κεφάλαιον εἰχοστὸν πέμπτον.

Ex τοῦ πρώτου Tóuov τῶν εἷς τὴν πρὸς Ῥωμαίους ἐξηγητιχῶν, εἰς τό" ἀφωρισμένος 3) εἰς εὐαγγέλιον θεοῦ."

Τρίτον 3) ἔστιν ἰδεῖν τό" »ἀφωρισμένος *) εἰς εὐαγ-- γέλιον OtoU'« xai ἐν τῇ πρὸς Γαλάτας ὃ ᾿ἀπόστολος περὶ ἑαυτοῦ τοιαῦτά φησιν" »ὅτε") δὲ ηὐδόχησεν o Θεὸς, ὁ ἀφορίσας us ἐκ κοιλίας μητρός μου, ἀποχαλύ- Vet τὸν υἱὸν αὐτοῦ ἐν ἐμοίκκ« ᾿Επιλαμβάνονται δὲ τῶν τοιούτων λέξεων οἱ μὴ συνιέντες τὸν ἐκ προγνώσεως Θεοῦ προορισμὸν, αἴτιον τυγχάνοντα τοῦ γίνεσθαι τὰ προγινωσχόμενα᾽ καὶ οἴονται διὰ τούτων εἰσάγειν τοὺς ἐχ χατασχευῆς χαὶ φύσεως σωζομένους. Τινὲς δὲ χαὶ τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν ἐκ τῶν τοιούτων ἀναιροῦσι ῥητῶν, συγ- χρώμενοι καὶ τῷ ηἀπηλλοτριώϑησαν 5) οἱ ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ μήτρας'« ἐν Ψαλμοῖς εἰρημένῳ. Πρὸς μὲν οὖν τοῦτο ἔστιν ἀπαντῆσαι. ἐρωτῶντας περὶ τῆς ἑξῆς λέ-

1) Tarin. in notis: εἴρηται ταῦτα κείμενα. ?) Rom. 1, 1. — 1n praecedd. Tarinus: Ἀεφάλαιον εἰχοστὸν τέταρτον.

3) Cfr. edd. "Tarin. pag. 398. seqq. edd. Spenc. pag. 90. seqq. coll, ed. nostr. Tom. V. pag. 247. seqq.

3) Rom. I, 1. 5), Galat. 1, 15. 16. 5) Psalm. LVIII, 3. (LVII.)

PuiLocaALia, Car. XXV, 247

ξεως" γέγραπται γάρ" »ἀπηλλοτριώϑησαν ") οἱ ἅμαρ- τωλοὶ ἀπὸ μήτρας, ἐπλανήϑησαν ἀπὸ γαστρὸς, ἐλάλη- σαν ψευδὴ ϑυμὸς αὐτοῖς χατὰ τὴν ὁμοίωσιν τοῦ ὄφεως.« Καὶ πευσόμεψά γε τῶν ὡς ἀσαφεῖ τῇ λέξει ἐπιβαινόντων, εἰ οἱ ἀπαλλοτριωϑέντες ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ μήτρας, ἅμα τῷ ἐξελϑεῖν ἀπὸ γαστρὸς τῆς μητρὸς αὐὖ- τῶν, ἐπλανήϑησαν, καὶ τῆς σωζούσης ὁδοῦ ἐσφάλησαν, αὐτοὶ εἰς τοῦτο ἐνεργήσαντες.ς Πῶς δὲ οἱ ἀπαλλοτριω- ϑέντες ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ μήτρας, ἀπὸ γαστρὸς ἐπλανή- ϑησάν τε χαὶ ἐλάλησαν ψευδῆ; Οὐ γὰρ δὴ δείξουσιν, ὅτε ἅμα τῷ γεννηθῆναι Éragügoy φωνὴν σιροήχαντο, ψευδῆ τινα προφερόμενοι. ᾿Αλλ εἰ προσέχωμεν τοῖς προτεταγμένοις τοῦ προορισμοῦ ἐν τὴ ἐξεταζομένῃ ἐπι-- στολῇ λεγομένοις, δυνησύόμεϑα, τὰ περισπῶντα τοὺς ἁπλουστέρους πρὸς παραδοχὴν τοῦ ἀδιχίαν χατηγο- ροὔῦντος χατὰ τοῦ ϑείου δόγματος χαϑελόντες, ἀπολο- γήσασϑαι περὶ τοῦ ἐκ κοιλίας μητρὸς ἀφορίζοντος, χαὶ εἰς εὐαγγέλιον Θεοῦ ἀφορίζοντος τὸν δοῦλον ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, χλητὸν ἀπόστολον Παῦλον. Οὕτω δὲ ἔχει τὰ δητά" »οἴδαμεν, 3) ὅτι τοῖς ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαϑὺν, τοῖς κατὰ πρόϑεσιν πλητοῖς οὖσιν" ὅτι οὕς προέγνω, καὶ προώρισε συμμόρφους τῆς εἰχό-- vog τοῦ υἱοῦ αὑτοῦ, εἰς τὸ εἶναι αὐτὸν πρωτότοχον ἐν πολλοῖς ἀδελφοῖς. OUg δὲ προώρισε, τούτους καὶ ἐκά-- λεσε" καὶ οὗς ἐχάλεσε, τούτους χαὶ ἐδικαίωσεν" oUc δὲ ἐδιχαίωσε, τούτους xci ἐδόξασε. Πρόσχωμεν οὖν τῇ τάξει τῶν λεγομένων" διχαιοὶ δὲ ὁ Θεὸς, καλέσας πρό-- τερον, οὐκ ἂν διχαιώσας oUg μὴ ἐκάλεσε" καλεῖ δὲ πρὸ τῆς κλήσεως προορίσας, οὐκ ἂν καλέσας οὕς μὴ προώ- ρισε᾽ χαὶ ἔστιν αὐτῷν ἡ ἀρχὴ τῆς χλήσεως zal τῆς δι-- χαιώσεως οὐχ ὁ προορισμός" --- οὕτως γὰρ εἰ ἦν ἡ ἀρχὴ τῶν ἑξῆς, x&v πιϑανώτατα ἐχράτουν οἱ παρεισά--

1) Psalm. LVII, 3. 4. (011. 2) Rom. VIII, 28 — 30.

248 OntGENIS

γοντες τὸν περὶ φύσεως ἄτοπον λόγον —* ἀνωτέρω δέ ἔστι τοῦ προορισμοῦ ἡ πρόγνωσις" »oUg) γὰρ προ-- ἔγνω, φησὶ, x«i προώρισε συμμόρφους τῆς εἰχόνος τοῦ υἱοῦ αὑτοῦ.« Προατενίσας οὖν ὁ Θεὸς τῷ εἱρμῷ τῶν ἐσομένων, χαὶ χατανοήσας ῥοπὴν τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν τῶνδέ τινων ἐπὶ εὐσέβειαν, χαὶ ὁρμὴν ἐπὶ ταύτην μετὰ τὴν δοπὴν, x«l ὡς ὅλοι ἑαυτοὺς ἐπιδϑώσουσι τῷ χατ ἀρετὴν ζῆν.) προέγνω αὐτοὺς, γινώσχων μὲν τὰ ἐνιστάμενα, προγινώσχων δὲ τὰ μέλλοντα" καὶ οὖς οὕτω προέγνω, x«l προώρισε συμμόρφους ἐσομένους τῆς εἰχόνος τοῦ υἱοῦ αὑτοῦ. Ἔστιν οὖν τις ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ, εἰχὼν τυγχάνων τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, καὶ τούτου εἰχῶν; ἡ λεγομένη εἰκὼν τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ" ἥντινα νομέζομεν εἶναι, ἣν ἀνέλαβε ψυχὴν ὃ υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἀνθρωπίνην, γενομένην διὰ τὴν ἀρετὴν τῆς εἰκόνος τοῦ ϑεοῦ εἰχόνα. Ταύτης δὲ, ἣν οἰόμεθα εἰκόνος εἰχόνα εἶναι τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, συμμόρφους προώρισε γενέσϑαι ὁ Θεὸς, οὺς διὰ τὴν περὶ αὐτῶν πρόγνωσιν προώρισεν. Οὐ νομι-- στέον τοίνυν αἰτίαν τῶν ἐσομένων τὴν πρόγνωσιν τοῦ Θεοῦ εἶναι" ἀλλ᾽ ἐπεὶ ἔμελλε γενέσϑαι xcv ἰδίας ὁρμὰς τοῦ ποιοῦντος, διὰ τοῦτο προέγνω" εἰδὼς τὰ πάντα πρὶν γενέσεως αὐτῶν, τούσδε μέν τινας προέγνω χαὶ προώρισε συμμόρφους ἐσομένους τῆς εἰχόνος τοῦ υἱοῦ αὑτοῦ, ἄλλους δὲ εἶδεν ἀπηλλοτριωμένους. ᾿Εὰν δέ τις ἀγϑυποφέρη πρὸς ταῦτα, εἰ δύνατόν ἐστι μὴ γενέσϑαι ἃ τοιάδε ἔσεσϑαι προεγίνωσχεν ἐσόμενα ὁ Θεὸς, φή- σομεν, ὅτι ἀδύνατον μὲν μὴ γενέσϑαι, οὐχὶ δὲ, εἰ ἀδύ-- γατον μὴ γενέσϑαι, ἀνάγκη μὴ γενέσϑαι, ἢ γενέσϑαι" xal γίνεται οὐ πάντως ἐξ ἀνάγχης, ἀλλὰ δυνατοῦ Ov- τος xal τοῦ αὐτὰ μὴ γενέσϑαι. Τῆς δὲ λογικῆς ἔχεται ἐντρεχείας τε xal ϑεωρίας Ó περὶ τῶν δυνατῶν τόπος, ἕνα ὁ σμήξας ἑαυτοῦ τὸ ὄμμα τῆς ψυχῆς δυνηϑῇ tij λεπτότητι τῶν ἀποδείξεων παραχολουϑήσας καταγοῆ-

!) Rom. VIII, 29.

Purrocartr. Cap. XXV. 249

- - , , n " ἂν» σαι, πῶς μέχρι τῶν τυχόντων οὐχ ἐμποδίζεται τὸ εἰναΐ ^ ^ E a - - » LJ Tt πολλὰ δυνατὸν, ἑνὸς ἐκ τῶν πολλῶν ὄντος τοῦ ἐσο-- μένου" προεγνωσμένου τε οὑτωσὶν, ὅτι ἔσται μὲν, οὐκ ἐξ ἀνάγχης δὲ ἔσται" ἀλλ ἐνδεχομένου τυγχάνοντος τοῦ μὴ γενέσϑαι, ἔσται τὸ οὐ στοχαστιχῶς εἰρημένον, ἀλλ᾿ ἀληϑῶς προεγνωσμένον. Μὴ νομιζέτω δέ τις, ἡμᾶς τό" ο)χατὰ ") πρόϑεσιν" « σεσιωπηχέναι ὡς ϑλίβον ἡμῶν τὸν λόγον" ἐπεί φησιν ὁ Παῦλος" »οἴδαμεν 3) δὲ, ὅτι τοῖς ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν πάντα συνεργεῖ εἰς ἀγαϑὸν, - * - x 2 τοῖς χατὰ πρόϑεσιν χλητοῖς οὖσιν.“ ᾿Αλλὰ προσέχετε, ὅτε τοῦ χατὰ πρόϑεσιν εἶναι χλητοὺς τὴν αἰτίαν χαὶ ὁ ᾿Απόστολος ἀποδέδωχεν εὐθέως, εἰπών" οὗτι 5) οὕς προ-- 4 , ΄ - , - € Ὁ ἔγνω. xci προώρισε συμμόρφους τῆς εἰκόνος τοῦ υἱοῦ c - 2 » - - αὑτοῦ. Καὶ τίνα γε ἄλλον ἐχρὴν ἐγκαταχωρισϑῆναι εἰς τὴν διχαιοῦσαν χλῆσιν τὴ προϑέσει τοῦ Θεοῦ, ἢ * , - Ns , ^ - 3) itd an τοὺς ἀγαπῶντας αὐτόν; Πάνυ δὲ τὴν ix τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν αἰτίαν παρίστησι τῆς προϑέσεως xal προγνώσεως, τό" »old«utv,*) ὅτι τοῖς ἀγαπῶσι τὸν Θεὸν πάντα συνερ-- γεῖ εἷς τὸ ἀγαθόν" « σχεδὸν γὰρ εἶπεν; ὅτε πάντα τὰ συνεργοῦντα εἰς τὸ ἀγαϑὸν διὰ τοῦτο συνεργεῖ, ἐπεὶ " , e 2 - H - e ἄξιοί εἶσε συνεργήσεως oí ἀγαπῶντες τὸν Θεόν. "Auc δὲ χαὶ ἐρωτήσωμεν τοὺς τὰ ἐναντία λέγοντας, καὶ ἀπο- χρινάϑωσαν ἡμῖν πρὸς ταῦτα ἔστω x«t ὑπόϑεσιν εἶναί τινα ἐφ᾽ ἡμῖν, καὶ τοῦτο ἐροῦμεν αὐτοῖς ἀναι-- - . ᾽ € 9 Lu » - t 2 ροῦσι τὸ iq? ἡμῖν, ἕως ὧν ἐκ τῆς διδομένης ὑποϑέσεως ἐλεγχϑὴ αὐτῶν ὁ λόγος οὐχ ὑγιὴς ὥν. Ὄντος δὴ τοῦ € δὲ δὰ τ Η ^ - - B ἐφ᾽ ἡμῖν, ἄρα ὃ Θεὸς, ἐπιβαλὼν τῷ εἱρμῷ τῶν Pooué- γων, προγνώσεται τὰ πραχϑησόμενα ἐκ τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν, ἑχάστῳ τῶν ἐχόντων τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν, ἢ οὐ προγνώσεται; ^ * : j , , - , Τὸ uiv ovv λέγειν" οὐ προγνώσεται" ἀγνοοῦντός ἔστι τὸν ἐπὶ πᾶσι νοῦν, καὶ μεγαλωσύνην τοῦ Θεοῦ. Ei δὲ δώσουσιν ὅτι προγνώσεται, πάλιν ἐρωτήσωμεν αὐ- !) Rom. VIII, 28. *) Rom. VIIT, 28. 3) Rom. VIII, 29. !) Rom. VII, 28.

250 OniGENIS

τοὺς, ἄρα τὸ ἐγνωχέναι αὐτὸν αἴτιόν ἐστι τοῦ ἔσεσϑαε τὰ ἐσόμενα, διδομένου τι εἶναι τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν, ἢ ἐπεὶ ἔσται προέγνω, x«i οὐδαμῶς ἐστιν αἰτία αὐτοῦ ἡ πρό- γνωσις τῶν ἐσομένων ix τοῦ ἐφ᾽ ἡμῖν ἑχάστῳ; “υνα- τὸν οὖν ἦν τῶνδε τινῶν ἀπαντησάντων, μὴ τόδε, ἀλλὰ τόδε ἐνεργῆσαι τὸν δημιουργηϑέντα αὐτεξούσιον εἶναι. Τούτων οὖν xci τοιούτων ἂν λεχϑησομένων, σώζεται xal τό" »t5,!) δοῦλε ἀγαϑὲ καὶ πιστέ" ἐπὶ ὀλίγα ἧς πιστὸς, ἐπὶ πολλῶν σε χαταστήσω" εἴσελϑε εἰς τὴν ya- ρὰν τοῦ χυρίου σου « xal. πᾶς ἔπαινος. «Σώζεται δὲ xai τὸ εὔλογον τοῦ" »νπονηρὲ 5) δοῦλε χαὶ ὀχνηρὲ, ἔδεε σὲ βαλεῖν τὸ ἀργύριόν μου εἰς τράπεζαν.« Οὕτω δὲ σωθήσεται μόνως τὰ δικαίως λεγόμενα πρὸς μὲν τοὺς ἐχ δεξιῶν" οδεῦτε3) πρὸς μὲ οἱ εὐλογημένοι τοῦ πα- τρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βα- σιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου᾽ ὕτι ἐπείνασα, καὶ ἐδώ-- χατέ μοι φαγεῖν," xal τὰ ἑξῆς" πρὸς δὲ τοὺς ἐξ εὐω-- νύμων" »πορεύεσϑε *) ἀπ᾽ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ" ὅτι ἐπείνων, καὶ οὐκ ἐδώχατέ μοι φα- γεῖν,« καὶ τὰ ἑξῆς. ᾿Δλλὰ καὶ εἴπερ τὸ" ρἀφωρισμέ- νος 5) εἰς εὐαγγέλιον Θεοῦ" « χαὶ τό" »ὃ 5) ἀφορίσας μὲ ἐκ χοιλίας μητρός μου « ἀνάγκην τινὰ περιεῖχε, πῶς ἂν εὐλόγως ἔφασχε τό" νὑπωπιάζω 7 μου καὶ δουλαγωγῶ τὸ σῶμα, μήπως ἄλλοις χηρύξας αὐτὸς ἀδόχιμος γένωμαι. « καὶ τό" »οὐαὶ 5) γάρ μοι ἐστὲν, ἐὰν μὴ εὐαγγελίζωμαι.« Σαφῶς γὰρ 2x τούτων παρί- στησιν, ὅτι, εἰ μὴ ὑπωπίαζεν αὑτοῦ τὸ σῶμα, χαὶ ἐδου-- λαγώγει, οἷόν τε αὐτὸν ἄλλοις κηρύξαντα ἀδόκιμον γενέσθαι, x«i ὕτι δυνατὸν ἦν αὐτῷ οὐαὶ γενέσϑαι, εἰ

N

!) Matth, XXV, 21. 23. ?) Matth, XXV, 26. 27. 3) Matth. XXV, 34. 35. 3) Matth, XXV, 4f. 42. 5) Rom. 1, 1. 6) Gal. 1, 15. 7) 1 Cor. IX, ?7. 5) I Cor. IX, 16.

Ρηποσλια. Cap. XXV. 251

μὴ εὐηγγελίζετο. Μήποτε οὖν σὺν τούτοις ἀφώρισεν αὐτὸν ὁ Θεὸς ix χοιλίας μητρὸς, xai ἀφώρισεν αὐτὸν εἰς εὐαγγέλιον Θεοῦ σὺν τῷ ἑωραχέναι τὴν αἰτίαν τοῦ διχαίου ἀφορισμοῦ, ὅτι ὑπωπιάσει τὸ σῶμα x«i dov- λαγωγήσει, εὐλαβούμενος μήπως ἄλλοις χηρύξας αὐτὸς ἀδόκιμος γένηται, xai ὅτι εἰδὼς αὐτῷ οὐαὶ ἔσεσϑαι, ἐὰν εὐαγγελίσηται, φόβῳ τῷ πρὸς τὸν Θεὸν πρὸς τὸ μὴ γενέσϑαι αὑτῷ οὐαὶ, οὐχ ἐσιώπα, ἀλλ᾽ εὐηγγελί- ζετο. Καὶ ταῦτα δὲ ἑώρα ὁ ἀφορίζων αὐτὸν εἰς τὸ ἑαυτοῦ εὐαγγέλιον, 010!) ἐν κόποις ἔσται περισσοτέ-- φως, ἐν φυλαχαῖς περισσευόντως. ἐν πληγαῖς ὑπερβαλ-- λόντως, ἐν ϑανάτοις πολλάκις, ὑπὸ ᾿Ιουδαίων πεντάκις τεσσαράχοντα παρὰ μίαν λήψεται, τρὶς ῥαβδισϑήσεται, ἅπαξ λιϑασϑήσεται, καὶ τάδε τινὰ πείσεται, καυχώμε-- vog?) ἐν ταῖς ϑλέψεσι, xal εἰδὼς ὅτι ἡ ϑλέψις ὑπομο-- γὴν χατεργάζεται, xol ὑπομένων προγινωσχόμενα ἔσε-- σϑαι, χαὶ ἀφοριζόμενος ἐκ κοιλίας μητρὸς, καὶ ἀφωρί- ζετο εἷς εὐαγγέλιον Θεοῦ. 4ιὰ ταῦτα δὲ Tv ἄξιον αὐ-- τὸν ἀφορισϑῆναι εἰς εὐαγγέλιον Θεοῦ, οὐ διὰ τὴν φύ-- σιν ἔχουσάν τι ἐξαίρετον καὶ, ὅσον ἐπὶ τῇ χατασχευῇ, ὑπὲρ τὰς τῶν μὴ τοιούτων φύσεις, ἀλλὰ διὰ τὰς προ- ἐγνωσμένας μὲν πρότερον πράξεις, ὕστερον δὲ γενομέ- νας ἑχάστην ἐπὶ τῆς παρασκευῆς καὶ τῆς προαιρέσεως τῆς ἀποστολιχῆς. Νῦν δὲ ἀποδιδόναι εἰς τὸ αὐτοῦ τοῦ Ψαλμοῦ ῥητὸν, οὐκ ἦν εὔκαιρον, παρεχβατικὸν γὰρ jv: διὸ εἰς τὴν οἰχείαν τάξιν, Θεοῦ διδόντος, ἀποδοϑήσε-- ται, ὅταν τὸν Ψαλμὸν διηγησώμεϑα. ᾿Αρχέσει δὲ καὶ ταῦτα πεπλεονασμένα εἰς τό" γἀφωρισμένος.« 3)

!) Cfr. II Cor. ΧΙ, 23. seqq. ?) Cfr. Rom. V, 3. 4. 3) Rom. I, 1.

252 OnatGENIS

Περὶ τοῦ" τίνα τὰ ἀγαθὰ, xoi τίνα τὰ χαχὰ, καὶ ὅτι

ἐν προαιρετιχοῖς ταῦτα, χαὶ ἐν ἀπροαιρέτοις χατὰ τὴν

τοῦ Χριστοῦ διδασκαλίαν" ἀλλ οὐχ ὡς ᾿Αριστοτέλης οἴεται. :

Κεφάλαιον ") εἰχοστὸν ἕχτον.

'Ex τοῦ Tóuov τῶν εἷς τὸν τέταρτον ψαλμὸν, εἰς τό"

ηπολλοὶ 2) λέγουσι" τίς δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά; « Πολλῆς35) παρὰ τοῖς ἀνθρώποις ζητήσεως τυγχα- γούσης περὶ TOU, τίνα τὰ ἀγαϑὰ, xal τίνα τὰ xaxd, χαί τινων μὲν ἀπροαίρετα εἶναι λεγόντων τὰ ἀγαϑὰ, χαὶ τὰ xaz&' ὡσπερεὶ τὴν ἡδονὴν ἀγαϑὸν ἀποφαινο- μένων, καχὸν δὲ τὸ πονηρόν" ἑτέρων δὲ ἐν μόνοις προ-- αιρετιχοῖς καταχλειόντων τὰ ἀγαϑὰ, καὶ τὰ χακὰ; xc τὰς μὲν ἀρετὰς, xal τὰς κατ αὐτὰς πράξεις μόνας ἀγαϑὰ λεγόντων, τὰς δὲ καχίας, καὶ τὰς κατὰ καχίαν ἐνεργείας καχά" τρίτων δὲ ὄντων τῶν μιγνύντων, χαὶ ἅμα ἐν προαιρετικοῖς ἢ ἀπροαιρέτοις λεγόντων εἶναε τὰ ἀγαϑὰ, χαὶ τὰ καχά" εἰκότως ὑπὸ τῶν πιϑανοτήτων περιελχόμενοι οἱ πολλοὶ τῶν πιστευόντων φιλομαϑοῦν- τες, εἷς τὸν περὶ ἀγαθῶν τόπον λέγοιεν ἂν τό" »τίς 3) δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαϑά;« Ὅτι μὲν οὖν ἐν προαιρετιχοῖς ἔστιν ἡ τῶν ἀγαϑῶν φύσις, πᾶς ὁστισοῦν ἀποδεχόμε-- γος τὸν περὶ χρίσεως λύγον, ἀδιδάκτως ") ὁμολογήσαι ἂν" ἀγαϑὸν γάρ φησιν εἶναι, ἐφ᾽ Q ἀκούσεταί τις τό" »εὖγε,5) ἀγαϑὲ δοῦλε χαὶ πιστέ: ἐπὶ ὀλίγα ἧς πιστὸς, ἐπὶ πολλῶν σὲ καταστήσω" εἴσελϑε εἰς τὴν χαρὰν τοῦ

!) Tarinus: Κεφάλαιον εἰχοστὸν πέμπτον.

2) Psalm. IV, 6.

3) Cfr. edd. Tarin. pag. 408. seqq. edd. Spence. pag. 94. seqq. coll. ed. nostr. Tom. Xl. pag. 440. seqq.

*) Psalm. IV, 6.

?) Legendum videtur: ἀσδιστάχτως. Cfr. ed. nostr.

Tom. XL. pag. 441. not. 4. 9) Mauhb. XXV, 21. 23.

PnuiocArm. Cap. XXVI, 253

τοῦ xvoíov σου « ἀγαϑὸν δὲ τὸ ὠπὸ τοῦ ἀγαϑοῦ ἀν- ϑρώπου ix τῆς χαρδίας αὐτοῦ προφερόμενον, ὡς ὁ σωτήρ φησιν" »ó!) ἀγαϑὸς ἄνθρωπος ἐκ roi ὕγαϑοῦ ϑησαυροῦ τῆς χαρδίας αὐτοῦ προφέρει τὰ ἀγαϑά." Καὶ ἀπαξαπλῶς πᾶς καρπὸς δένδρου ἀγαϑοῦ προαιρε-- τιχὸς ὦν, ἀγαϑόν ion»: ὡς ἀγάπη, καὶ εἰρήνη. xci χαρὰ, καὶ μαχροϑυμία, χρηστύτης τε χαὶ ἀγαϑωσύνη, πέστις, καὶ πραότης, καὶ ἐγκράτεια" τὰ δὲ ἐναντία τού-- τοις, κακά. Εἰ δὲ χαὶ χατὰ τὴν τοῦ Χριστοῦ διδασχα- λίαν ἐστέ τι ἀγαϑὸν, xal χαχὸν, καὶ ἐν ἀπροαιρέτοις ζητητέον" χἂν ἢ δέ τι καχὸν ἢ ἀγαϑὸν ἐν ἀπροαιρέ- τοις, ὡς ὕστερον ἐξετάσαντες τάχα δείξομεν. ᾿41}: οὔτε γε τὰ ἀπὸ τῶν μιγνύντων τοῖς προαιρετικοῖς τὰ ἀπρο- αίρετα λεγόμενα, ἀγαϑὰ ἂν εἴη χαὶ χαχά" ἐχεῖνοι ) γὰρ οἴονται τῶν ἀγαϑῶν τὰ μὲν εἶναι περὶ ψυχὴν, τὰ δὲ περὶ σῶμα, τὰ δὲ ἐκτός" ὁμοίως δὲ χαὶ τῶν xazüv: χαὶ περὶ ψυχὴν μὲν, ἀρετὴν, xci τὰς zer ἀρετὴν πρά-- ξεις" ἢ χαχίαν, xal τὰς χατὰ χαχίαν πράξεις. Περὶ σῶμα δὲ, ὑγείαν, καὶ εὐεξίαν, xal κάλλος" ἢ νόσον, xci χαχεξίαν, καὶ αἶσχος" περὶ τὰ ἐχτὸς δὲ, πλοῦτον καὶ πενίαν, δόξαν καὶ ἀδοξίαν, εὐγένειαν καὶ δυσγέ- νειαν. Οἰήσονται δέ τινες xol κατὰ τὰς γραφὰς ὁμοίως τρία γένη εἶναι τῶν ἀγαθῶν, xci τρία τῶν χαχῶν. Τὰς γὰρ ἀρετὰς καὶ τὰς κακίας προσιέμενοι εἶναι ἀγαϑὰ x«i χαχὰ μετὰ τὰ ὁμολογούμενα χαὶ ὑφ᾽ ἡμῶν ἐν ἀρετῆ, καὶ χαχίέᾳ, καὶ ταῖς zar αὐτὰς πράξεσι, χρήσον-- σαι ῥητοῖς, καὶ τὰ σωματιχὰ, zal τὰ ἐχτὸς δῆϑεν ἀπο-- φαινομένοις ἀγαθὰ, ἢ καχὰ τυγχάνειν. Καὶ περὶ μὲν ἀρετῶν χαὶ χαχῶν τί δεῖ λέγειν, τῶν ἠϑιχῶν πραγμά- των διδασχόντων δεῖν ἡμᾶς μὲν αἱρεῖσϑαι δικαιοσύ--

!) Cfr. Luc. VI, 45. ?) Tarinus: Platon. et Aristot. intelligit. 3) Legendum videtur: γραμμάτων. — Cfr. ed. nostr.

Tom. ΧΙ. pag. 442. not. 1.

254 OnRIGENIS

νην, xci φρόνησιν, xci σωφροσύνην, xci ἀνδρίαν, xcl τὰς x«T αὐτὰς πράξεις, ἐχχλίνειν δὲ τὰ τούτοις Dvay- tín; Διόπερ οὐ χρεία παραδειγμάτων εἰς τὰ παρὰ τῶν προαιρετιχῶν ἀγαϑά" σωματικὰ δὲ καὶ ἐχτὸς ἀγαϑὰ, ἐχ τῆς χατὰ τὸ ῥητὸν ἐχδοχῆς πολλαχόϑεν δείξουσι. Πλὴν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀρχεῖ παραϑέσϑαι τινὰ ἐχ τῶν ἐν ᾿Εξόδῳ, καὶ “ευϊτικῷ, χαὶ “ευτερονομίῳ χειμένων " ὡς ἐν ἐπαγγελίᾳ πρὸς τοὺς τηροῦντας τὰς ἐντολάς" καὶ ὡς ἐν ἀπειλὴ χαὶ χατάραις πρὸς τοὺς παραβαίνοντας αὐτάς" οἷον ὅτ: ἡ ὑγεία ἀγαϑόν ἐστι, καὶ ἡ νόσος xa- χὸν, ἀπὸ τῆς ᾿Εξόδου δείξει ταῦτα προλέγεσϑαι" »ἐὰν ") τηρήσης τὰς ἐντολάς μου, καὶ τὰ προστάγματά μου, πᾶσαν νόσον, ἣν ἐπήγαγον τοῖς Αἰγυπτίοις, οὐκ ἐπάξω ἐπὶ σέ" ἐγὼ γάρ εἶμι χύριος ὁ Ἰώμενός σε.“ Καὶ τὸ ἀπὸ τοῦ Zítvricgovouíov δὲ πρὸς τοὺς ἁμαρτάνοντας λεγόμενον, ὑπονοηϑείη ἂν xcxóv μὲν παριστάνειν τὰς σωματιχὰς πληγὰς, xal τὰς νόσους, ἀγαϑὸν δὲ δηλο- vótt, xcl τὴν ὑγίειαν, xal τὴν τοῦ σώματος ῥῶσιν. Ἔχει δὲ οὕτως ἡ λέξις" φἐὰν3) μὴ ἀκούσητε ποιεῖν πάντα τὰ ῥήματα τοῦ νόμου τούτου, τὰ γεγραμμένα ἂν τῷ βιβλίῳ τούτῳ, φοβεῖσθαι τὸ ὄνομα τὸ ἔντιμον» χαὶ τὸ ϑαυμαστὸν τοῦτο, χύριον τὸν θεὸν, καὶ παρα- δοξάσει κύριος τὰς πληγάς σου, xci τὰς πληγὰς τοῦ σπέρματός σου, πληγὰς μεγάλας καὶ ϑαυμαστὰς, χαὶ γόσους πονηρὰς zai πλείστας. Καὶ ἐπιστρέψει ἐπὶ σὲ πᾶσαν τὴν πληγὴν «Αϊγύπτου τὴν πονηρὰν, ἣν διηυλα- βοῦ ἀπὸ προσώπων αὐτῶν, χαὶ χολληϑήσεταί σοι" καὶ πᾶσαν μαλακίαν, x«l πᾶσαν πληγὴν, τὴν μὴ γεγραμ- μένην ἐν τῷ βιβλέῳ τοῦ νόμου τούτου, ἐπάξει χύριος ἐπὶ σὲ, ἕως ἂν ἐξολοϑρεύσῃ σεις Καὶ πάλιν τοῖς πα- ραβαίνουσι τὰς ἐντολὰς λέγεται τό" ηἐπιπέμνψω 5) ὑμῖν

!) Cfr. Exod. XV, 26.

?) Cfr. Deut. XXVIII, 58-- 61.

?) Cfr. Levit. XXVI, 16. coll. Deut. XXVII, 22, 65.

Ῥηποσάῖτα. Cap. XXVI. 255

πυρετὸν, xal ἔχτερον. χαὶ σφαχελίζοντας τοὺς ὀφϑαλ- μοὺς ὑμῶν, xci τὴν ψυχὴν ὑμῶν ἐχτήκουσαν.“ Iloóc τούτοις xcl ἐν τῷ “΄ευτερονομίῳ 1) τοῖς ἀφισταμένοις τῆς ϑεοσεβείας ἀπειλεῖ ὁ λόγος ὀπισϑότονον ἀνίατον. Τὰ δὲ ἐχτὸς ἀγαθὰ οἱ βουλόμενοι κατὰ τὸν ϑεῖον ἐπαγγέλλεσϑαι λόγον, τοῖς μὲν ἀπὸ τοῦ «Τευϊτικοῦ, τούτοις γροήσονται" οἐὰν 2) ἐν τοῖς προστάγμασί μου πορεύησϑε, χαὶ τὰς ἐντολάς μου φυλάσσησϑε, χαὶ ποιῆτε αὐτάς" δώσω τὸν ὑετὸν ὑμῖν ἐν καιρῷ αὐτοῦ, χαὶ ἡ γῆ δώσει τὰ γεννήματα αὐτῆς, xci τὰ ξύλα τῶν πεδίων δώσει τὸν καρπὸν αὐτῶν. Καὶ καταλήψεται ὑμῖν ὁ ἀλοητὸς τὸν τρυγητὸν, καὶ ὁ τρυγητὸς χαταλήη- ψεται τὸν σπόρον' xal φάγεσϑε τὸν ἄρτον ὑμῶν εἷς πλησμονήν" χαὶ χατοιχήσετε μετὰ ἀσφαλείας ἐπὶ τῆς γῆς ὑμῶν, ,« χαὶ τὰ ἑξῆς. 'Ex δὲ τοῦ «Δευτερονομίου τούτοις χρήσονται" »χαὶ3) ἔσται ὡς ἄν διαβῆτε τὸν Ιορδάνην dg τὴν γῆν, ἣν χύριος 0 ϑεὸς δίδωσιν ὑμῖν, χαὶ φυλάσσεσϑε ποιεῖν πάσας τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ, ἃς ἐγὼ ἐντέλλομαί σοι σήμερον" καὶ δώσει G& χύριος ὁ ϑεύς σου ὑπεράνω πάντων, καὶ ἥξουσιν ἐπὶ σε πᾶσαι αἱ εὐλογέαι αὗται, καὶ εὑρήσουσέ σε, ἐὰν ἀχούσῃς τῆς φωνῆς χυρίου τοῦ ϑεοῦ σου. Εὐλογημένος σὺ ἐν πό- λει, xci εὐλογημένος σὺ ἐν ἀγρῷ" εὐλογημένα τὰ ἔγ-- yov« τῆς χοιλίας GOV, καὶ τὰ γεννήματα τῆς γῆς σου, καὶ τὰ βουχόλια τῶν βοῶν σου, καὶ τὰ ποίμνια τῶν προβάτων σου" εὐλογημέναι αἱ ἀποθῆκαί σου, καὶ τὰ ἐγκαταλείμματά GOv,« xol τὰ ἑξῆς. Ὥς πάλιν ἐκ τῶν ἐναντίων τοῖς ἀσεβοῦσι λέγεται τό" »ἐπιχατάρατος 3) σὺ ἐν πόλει, καὶ ἐπιχατάρατος σὺ ἐν ἀγρῷ" ἐπικατά- ρατοι αἱ ἀποθῆχαΐ σου, καὶ τὰ ἐγκαταλείμματά σου" ἐπιχατάρατα τὰ τέχνα τῆς κοιλίας σου, καὶ τὰ γεννή- ματα τῆς γῆς σου" ἐπικατάρατα τὰ βουχόλια τῶν βοῶν

!) Cfr. Deut. XXXII, 24. ?) Levit, XXVI, 3—5.

3) Cfr Deut. XXVIII, 1—5. |. *) Deut. XXVIII, 16—18.

256 OniGENIS

σου, καὶ τὰ ποίμνια τῶν προβάτων σου.« Καὶ ἄλλα δὲ δυσεξαρίϑμητα οἴσουσιν οἱ βουλόμενοι ἐν σωματι-- xoig x«i τοῖς ἐχτὸς εἶναι ἀγαθὰ xci χαχά" ἐφάψονταί τε χαὶ τῶν εὐαγγελίων, λέγοντες τὸν σωτῆρα ἐληλυ- ϑότα, καὶ ὡς χαχὰ ἀφηρηκέναι ἀπὸ τῶν ἀνϑροώπων τὴν τυφλότητα τὴν σωματιχὴν, καὶ τὴν κωφότητας rci τὴν πάρεσιν τῶν μελῶν, χαὶ πᾶσαν νύσον, καὶ πᾶσαν μα- λαχίαν τεϑερατιευχέναι, ἀγαϑὰ ἀντὶ τῶν προειληφό-- 10v!) χαχῶν δωρούμενον, τό τε διορατιχὸν σωματικὸν, x«l τὸ ἀχουστικὸν, καὶ τὴν ἄλλην ὑγείαν καὶ δῶσιν" xci δυσωπήσουσί σε φάσχοντες, εἰ μὴ καὶ ἡμεῖς ὁμο- λογήσομεν καχὸν εἶναι τὸ δαιμονιᾷν χαὶ τὸ σεληνιά- ζεσϑαι" ὡς πάλιν ἐκ τοῦ ἐναντίου ἀγαϑὸν τὸ τούτων ἀπηλλάχϑαι. ᾿Δλλὰ zai οἱ ἀπόστολοι χαρίσματα 0auc- των, x«i ἐνεργήματα δυνάμεων ἐπιτελοῦντες, xaT αὐτὸ τὸ ἐνεργεῖν ἀγαϑὰ ἐποίουν τοῖς ἀνθρώποις, καὶ χαχῶν αὐτοὺς ἀπήλλαττον. “]Ιιαβήσονται δὲ οἱ ταῦτα λέγον-- τες χαὶ ἐπὶ τὸν μέλλοντα αἰῶνα, φάσχοντες τό" χαχὸν εἶναι τὸν πόνον, ἤτοι τὸ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ὁ) ἐν πυρὶ αἰωνίῳ παραδίδοσθαι. Εἰ δὲ χακὸν ὃ πόνος, ἀνάγχη τὴν ἡδονὴν ἀγαϑὸν εἶναι. Σαφὴ μὲν οὖν )x τῶν εἰρη- μένων τὰ δυνάμενα ἐπὶ πλεῖον δυσωπῆσαι τοὺς οὐχ οἵους τε λῦσαι τὰ προσαγόμενα, περὶ τοῦ τρία γένη τῶν ἀγαϑῶν εἶναι, καὶ τρία τῶν κακῶν, κατὰ τὸν λό- γον τῶν γραφῶν, Ταύτην τοίνυν τὴν ἀπάτην οὐ μό- γον οἱ ὁμολογουμένως ἀχέραιοι τῶν πεπιστευκότων ἠπάτηνται, ἀλλὰ καί τινες τῶν ἐπαγγελλομένων σοφίαν τὴν χατὰ Χριστὸν, οἰόμενοι τοῦ δημιουργοῦ τοιάσδε τινὰς εἶναι ἐπαγγελίας, καὶ πέρα τῶν ἀπὸ τῆς λέξεως δηλουμένων μηδὲν σημαίνεσϑαι x«r& τὰς ἀπειλάς. Πρὸς πάντας τοίνυν τοὺς τὰ τοιαῦτα Pix τῶν γραφῶν ὑπο-

1) Legendum videtur: προχατειληφότων. Cfr. ed. nostr. Tom. Xl. pag. 445. not. 1.

3) Legendum videtur: ἁμαρτωλοὺς πυρί. Cfr. ed. nostr. Tom. Xl. pag. 445. not. 2.

PurLocALia. Car. XXVI. 257

λαμβάνοντας ἐπαπορητέον, εἰ τετηρήχασι τὸν νόμον oí προφῆται, ὧν ἁμαρτήματα οὐ κατηγορεῖται" οἷον ᾿Ηλίας ὁ ἀχτημονέστατος, ὡς μηδὲ ἄρτον ἔχειν παρ ἑαυτῷ φαγεῖν, χαὶ διὰ τοῦτο πέμπεσϑαι πρὸς γυναῖχα ἐν Σα- ρεφϑὰ τῆς Σιδωνίας" καὶ ᾿Ελισσαῖος, ὃς παρὰ τῇ Σου- γαμίτιδι βραχυτάτην ἔλαβε κατάλυσιν, καὶ σκιμπόδιον, xci λυχνίαν εὐτελῆ, ὃς καὶ ἀῤῥωστήσας ἐτελεύτησε" xal ᾿Ησαΐας ὃ πορευϑεὶς γυμνὸς x«i ἀνυπόδετος τρισὶν ἔτεσι" xal Ἱερεμίας ὃ ἐμβληϑεὶς εἷς λάκκον βορβόρου; χαὶ ἀεὶ μυχτηρισϑεὶς, ὥστε x«l ἐρημίαν οἰχῆσαι εὔξα-- σϑαι" x«l ὁ ᾿Ιωάννης ὁ ἐν ταῖς ἐρημίαις διατρίβων, χαὶ πλὴν ἀχρίδων xci μέλιτος ἀγρίου μηδενὸς μεταλαμβά- vor, δέρματι περιεζωσμένος τὴν ὀσφὺν, καὶ ἀπὸ τρι- χῶν καμήλου ἠμφιεσμένος. Ὁμολογήσουσι γὰρ αὐτοὺς τετηρηχέναι τὸν νόμον. Καὶ ἀπαιτήσομεν, εἰ ἃ νοοῦ- σιν. ἀγαθὰ, τοῖς τετηρηχόσι τούτοις ὑπῆρχται. Οὐκ ἔχοντες δὲ δεῖξαι, περιχλεισϑήσονται εἰς τὸ, ἤτοι ψευ- δεῖς εἶναι τὰς ἐπαγγελίας τὰς λεγομένας δίδοσθαι τοῖς ϑεοσεβέσιν, ἢ ἀληϑεῖς τυγχανούσας ἀναγωγῆς δεῖσϑαι" εἰ δ᾽ ἐπ᾿ ἀλληγορίαν ἀναγχασϑέντες ἔλθωσιν, ἀϑετηϑή- σεται αὐτῶν ἡ ὑπόληψις ὑπὲρ τοῦ τὸν νόμον ἀπειλεῖν γύσον σωματιχὴν, χαὶ τὰ ἐχτὸς νομιζόμενα χακὰ τοῖς ἠσεβηχόσιν" ἢ ἐπαγγέλλεσϑαι ὑγιαίνοντα εἶναι τὰ σώ- ματα, χαὶ περιουσίαν ἔσεσϑαι τοῖς τῷ ϑεῷ χατηχολου-- ϑηχύσι. Πῶς δὲ οὐχ ἠλίϑιον, ἐπὶ τοῖς καχοῖς μέγα φρονεῖν xci αὐχεῖν τοὺς ὕντας ἐν αὐτοῖς; El γὰρ xa- χαὶ αἱ ϑλέψεις, φησὶ δὲ ὁ ἀπόστολος καυχᾶσϑαι ἐν χαχοῖς" τοῦτο δὲ ἠλίϑιον, x«i ὁ ἀπόστολος οὐχ ἠλί- ϑιος" οὐκ ἄρα χαχὰ τὰ τοιάδε γυμνάσματα τοῦ ἁγίου" ὕστις ἐν παντὶ ϑλιβόμενος, οὐ στενοχωρεῖται᾽ ἀπορού-- μένος, οὐκ ἐγχαταλείπεται" πειραζόμενος, οὐ ϑανατοῦ-- ται" νομιζόμενος εἶναι πτωχὸς; πολλοὺς πλουτίζει" καὶ ὑπολαμβανόμενος μηδὲν χεχτῆσϑαι, πάντα χατέχει" τοῦ γὰρ πιστοῦ ὅλος ὁ χύσμος τῶν χρημάτων" τοῦ δὲ ἀπί- στου, οὐδὲ ὀβολός, Ἔτι δὲ ἕπεται τοῖς ὑπολαμβάνουσι OnicENIS Ορεβλ. Tow. XXV. 17

258 OniGENIS

* ^ Uu - , - y, - χατὰ τὴν γραφὴν, τρία γένη τῶν ἀγαθῶν εἶναι, δῆλον δὲ ὅτι xci τῶν χαχῶν, τοὺς διχαίους ἀεὶ ἐν πολλοῖς χαχοῖς εἶναι" ἀληϑευούσης τῆς λεγούσης προφητείας" »πολλαὶ") αἱ θλίψεις τῶν δικαίων.« Οὐχ ἄχαιρον δὲ - - 5 ^ , € ^- ^ χαὶ τῶν τῷ [o συμβεβηχότων ὑπομνῆσαι τοὺς oloué- vovg τάδε τινὰ καχὰ εἶναι" ὡς ὃ χγοηματισμὸς, μετὰ τὸ ἐνεγχεῖν γενναιότατα τοὺς περιστάντας ἀγῶνας, qnatv- »οἴει 2) δέ μὲ ἄλλως σοι χεχρηματιχέναι, ἢ ἵνα &va- φανῆς δίχαιος; Εἰ γὰρ οὐχ ἄλλως ἀναφαίνεται ὁ ᾿Ιὼβ δίχαιος ἢ ἐκ τοῦ τάδε τινὰ συμπτώματα γεγονέναι, πῶς ἂν αὐτῷ χαχὰ λέγοιμεν ὑπάρχειν, τὰ αἴτια τοῦ E - , - ^ ΄ € , » ΄ ἀναφῆναι αὐτοῦ τὴν δικαιοσύνην; Enoutva δ᾽ &v τού- τοις εἴη, μηδὲ τὸν διάβολον τῷ ἁγίῳ χαχὸν τυγχάνειν. - B ' τ - Τῷ δ᾽ οὖν Ἰὼβ ó διάβολος χαχὸν οὐκ ἦν" »ἐπεὶ 5) τοῖς ἀγαπῶσι τὸν ϑεὸν πάντα συνεργεῖ εἷς ἀγαθὸν ὁ ϑεὸς, ^1 ^ , - * ΕΣ * [4 τοῖς χατὰ πρόϑεσιν χλητοῖς ovOoiv.« Ἔτι δὲ ποὺς toU- τοις παρὰ τὸ ἐναργὲς εἶναί φαμεν τὸ τὸν δίκαιον ἐν ταῖς κατὰ τὸ δητὸν εὐλογίαις ἔσεσϑαι τῶν ἐν ταῖς γρα- - ^ » “- * , φαῖς ἐγκειμένων νομιζομένων ἀγαθῶν" πολλὴ γὰρ ἱστορία ἡ περὶ τοῦ ἁγέου ἐξεταζομένη ἐναντιοῦται ταῖς τοιαύταις ἐχδοχαῖς. Καὶ ἀνόητόν ἔστι τὸ ὑπολαμβά- vtty. δανειστὴν ) τὸν ἅγιον ἔσεσθαι, πολλῶν ἐϑνῶν τραπέζας κατὰ πόλιν ἀνοίγοντα, καὶ περισπώμενον περὶ τὰς δόσεις, καὶ λήψεις, xai ποιοῦντα πράγματα ἀπη- $ ^ 5 J , ^ , - , M γορευμένα" »τὸ 5) ἀργύριον γὰρ αὐτοῦ οὐχ ἔδωχεν ἐπὶ Δ. * - » *, , Lu » εν € —- T0zQ, χαὶ δῶρα ἐπ᾿ ἀϑώοις οὐχ ἔλαβε" χαὶ ὃ ποιῶν ταῦτα OU σαλευϑήσεται εἷς τὸν καἰῶνα.« Καὶ χατὰ τὸν ᾿Ιεζεχιηλ᾽ υὁ 5) ἅγιος ἐπὶ τύχῳ καὶ πλεονασμῷ οὐχ ἔδωχε τὸ ἀογύριον.« Τὸ δὲ καὶ πυρετὸν νομίζειν διὰ τὰς ἁμαρτίας γίνεσϑαι, ἀπαιδεύτων εἰς ὑπερβολήν ἔστι δόγμα, πολλάκις τῶν αἰτίων τῆς τοιᾶσδε νόσου προ- !') Psalm. XXXIV, 19. (XXXIIL) 5) Job. XL, 8. 3) Rom. VIII, 28. 5) Cfr. Deut. XV, 6. 5) Psalm. XV, 5. (XIV.) 5) Cfr, Ezech. XVIII, 8.

Pnuirtocarrm. Cap. XXVI. 259

δήλων ὄντων: ἢ γὰρ διὰ τὸ περιέχον, ἢ διὰ τοιάδε ὕϑατα, ἢ διὰ τοιάσδε τροφάς. Καὶ εἴ ἄϑλα τοῖς διχαίοις ὑγεία zal πλοῦτος, ἐχρῆν μηδένα τῶν ἀσεβῶν ὑγιαί- νειν, μηδὲ πλουτεῖν. Ὑγείων δὲ τὴν τοιάνδε χατάστα- σιν τῆς ψυχῆς ζητητέον, zai πλοῦτον τὸν κατὰ τὸν Σο- λομῶντα λύτρον τυγχάνοντα τῆς ψυχῆς, λέγοντα" »λύ-- roov!) ἀνδρὸς τυχῆς ὁ ἴδιος πλοῦτος.« «Ῥευκτέον δὲ πενίαν, καϑὶ ἣν ἀναγέγραπται" »πτωχὸς 3) δὲ οὐχ ὑςρίσταται ἀπειλήν.« Ἔτι δὲ τραύματα, καὶ μώλωπας, χαὶ νόσους ἐχληπτέον, τὰ γινόμενα διὰ τὴν κακίαν ταῖς ἀπροσεχτούσαις ψυχαῖς. Περὶ ὧν καὶ ὃ προφήτης μέμφεται τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις τυγχάνοντας, λέγων" »ἀπὸ 5) ποδῶν ἕως χεφαλῆς οὔτε τραῦμα, οὔτε μώλωψ, οὔτε πληγὴ φλεγμαίνουσα᾽ οὐκ ἔστε μάλαγμα nsi - yat, οὔτε ἔλαιον, οὔτε χαταδέσμους.“ Ταῦτα μὲν οὖν αὐτάρκη τοῖς μὴ πάνυ ἀμελέσι, πρὸς τὸ ἀπὸ τούτων ἑαυτοῖς ἀναλεξαμένοις τὰ περισπῶντα ῥητὰ τῶν γρα- φῶν, ἐπιβάλλειν τῇ ἀξίᾳ νοήσει τῆς ἐνεργείας τοῦ ἁγίου πνεύματος. Ἔτι δὲ ὑπὲρ τοῦ σιωπῆσαι τοὺς οἱομένους τάδε εἶναι τὰ ἀγαϑὰ τὰ τοῖς ἁγίοις δοϑησόμενα, καὶ τάδε τὰ χακὰ τοῖς ἁμαρτωλοῖς; καὶ ταῦτα προσϑετέον" ὅτι πᾶν τὸ διά τι, ἔλαττόν ἔστι τοῦ δὲ ὅ ἐστιν" οἷον τομαὶ, χαὶ χαυστῆρες, καὶ ἔμπλαστροι δι ὑγείαν παρα-- λαμβανόμενα, ἐλάττονα τυγχάνει τῆς ὑγείας. Κἂν ὡς ἐν ἰατριχοῖς δὲ βοηϑήμασι, ταῦτα λέγοιτο ἀγαθὰ, χρὴ ἐχλαμβάνειν, ὕτι οὐκ ἔστι τελικὰ Ἰατριχῆς ἀγαϑὰ, ἀλλὰ ποιητιχά" τελιχὸν δὲ χατὰ τὴν Ἰατριχὴν ἀγαθὸν, ἡ τοῦ σώματος ὑγεία. Οὕτω τοίνυν χαὶ εἰ τάσδε τὰς ἐντο-- λὰς τηρητέον ὑπὲρ τοῦ τῶνδε τῶν ἀγαϑῶν τυχεῖν" τὰ δὲ ἄϑλα τὰ σωματιχά ἔστι. χαὶ τὰ ἐχτός" αἱ ἀγαϑαὶ πράξεις ἔσονται οὐκ ἀγαθαί ὡς τελιχαὶ, ἀλλ ἢ ἄρα ὡς ποιητικαὶ ἀγαθῶν" χαὶ ἔσται διαφέρων ὁ πιλοῦτος, ὃν

!) Prov. XIII, 8. 2) Prov. XIIT, 8. 3) Jesai. I, 6. qu

260 OniGENIS

οἴονται ἐπαγγέλλεσθαι τὴν γραφὴν, xai ἡ τοῦ σώματος ὑγεία, τῆς δικαιοσύνης, zai «αὐτῆς δὲ τῆς ὁσιότητος, χαὶ τῆς εὐσεβείας. καὶ τῆς ϑεοσεβείας τῶν τηλιχούτων ἀν- δραγαϑημάτων. "Anto παραδέξασϑαι, ἀνθρώπων ἐστὶ τὸ ἀξίωμα τῆς ἀρετῆς μὴ γινωσκόντων, ἀλλὰ τὰ ὑλιχὰ αὐτῆς προτιμώντων᾽ πάντων γάρ ἔστιν ἀτοπώτατον τῶν ἀνδραγαϑημάτων λέγειν διαφέρειν τὸ πλουτεῖν, καὶ τὸ ὑγιαίνειν σωματιχῶς. ik τὰ μοχϑηρὰ δὴ ταῦτα δόγματα ἀχολούϑως τινὲς προσήχαντο, χαὶ uer τὴν ἀνάστασιν ἐν ταῖς πρώταις ἐπαγγελίαις ἐσϑέειν ἡμᾶς μέλλειν τὰ τοιάδε βρώματα, χαὶ πίνειν" τινὲς δὲ καὶ τεχνοποιεῖν. Ταῦτα δὲ φϑάσαντα χαὶ dg τοὺς ἀπὸ τῶν ἐϑνῶν, μεγάλης εὐηϑείας δόξαν ἀπενέγκασϑαι ποιή- σει τὸν Χριστιανισμὸν, πολλῷ βελτίονα δόγματα ἐχόν- των τινῶν ἀλλοτρίων τῆς πίστεως. Ἡμεῖς δὲ ἤδη τὸ φαινόμενον ἡμῖν ἀπὸ τῆς ἐξετάσεως τῶν ἱερῶν λογίων παραστησόμεϑα" ἐφάσχομεν γὰρ ἀρέσχεσϑαι μὲν τῷ λέγειν ἐν προαιρετιχοῖς, xci ἐν ἀπροαιρέτοις εἶναι τὰ ἀγαϑὰ χαὶ τὰ κακά. Οὐ μὴν ἠριϑμοῦμεν dg τὰ ἀπρο- αίρετα τῶν ἀγαϑῶν τὴν ὑγείαν, καὶ τὸ κάλλος, καὶ τὴν εὐγένειαν) καὶ τὴν εὐδοξίαν, καὶ τὸν πλοῦτον" καὶ χατὰ τὸ δυνατὸν ἐπειράσϑημεν τὰ περισπῶντα, ὡς ἐν ἐπιτομῇ, διαλύσασϑαι. Τίνα τοίνυν ἐστὶ τὰ ἀπροαί- ρετα ἀγαϑὰ, ἤδη λεκτέον" ἐπεὶ ἀληϑὲς τό" »ἐὰν ") μὴ χύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον, elg μάτην ἐκοπίασαν οἱ οἶχο- δομοῦντες αὐτόν" « χαί" »ἐὰν3) μὴ κύριος φυλάξη πό- λιν, εἣς μάτην ἠγρύπνησεν ὁ φυλάσσων." Οἰχοδομεῖ δὲ οἶχον, πᾶς ὁ προχύπτων᾽ καὶ φυλάσσει πόλιν, πᾶς ὁ τέλειος. Πῆάταιον δὲ τὸ ἔργον τοῦ οἰχοδομοῦντος, χαὶ ματαία ἡ φυλαχὴ τοῦ τὴηροῦντος, ἐὰν μὴ. κύριος οἰχοδομήσῃ, καὶ κύριος φυλάξη. ᾿Εχτὸς ἂν εἴη τῆς προαιρέσεως ἡμῶν ἀγαϑὸν, ἡ ἀντιλαμβανομένη τοῦ

!) Psalm. CXXVII, 1. (CXXVL)

?) Psalm. CXXVII, 1. (CXXVI.)

PnuiLocArLtA. Cap. XXVI. 261

χυρίου δύναμις τῆς οἰχοδομῆς τοῦ olxodouoUrroc, καὶ συγοιχοδομοῦσα τῷ μὴ δυναμένῳ za9' αὑτὸν ἀπαρτί- σαι τὸ οἰχοδομούμενον. Τὰ δὲ αὐτὰ χαὶ ἐπὶ τῆς φυ- λασσομένης πόλεως νοητέον. Καὶ ὥσπεο ἐὰν εἴποιμι τὸ γεωργικὸν ἀγαϑὸν, τὸ ποιητιχὸν τοῦ χαρποῦ, utztóv εἶναι ἐχ προαιρετιχοῦ τοῦ παρὰ τῆς προνοίας, χατὰ τὴν τῶν ἀέρων εὐχρασίαν, χαὶ φορὰν αὐτάρκους ὑετοῦ" οὕτω τὸ τοῦ λογικοῦ ἀγαϑὸν μιχτόν ἔστιν, ἔκ τε τῆς προαιρέσεως αὐτοῦ, καὶ τῆς συμπνεούσης ϑείας δυνά- u&ug τῷ τὰ χάλλιστα προελομένῳ. Οὐ μόνον τοίνυν εἷς τὸ χαλὸν χαὶ ἀγαϑὸν γενέσθαι, χρεία καὶ τῆς προ- αἱρέσεως τῆς ἡμετέρας χαὶ τῆς ϑείας συμπνοίας; ἥτις ἐστὶν, ὡς πρὸς ἡμᾶς, ἀπροαίρετος" ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ γε- vóutvov χαλὸν καὶ ἀγαθὸν διαμεῖναι ἐν τῇ ἀρετὴ" μεὲ- τιστεσουμένου χαὶ τοῦ τελειωϑέντος, εἰ ὑπερεπαρϑείη ἐπὶ τῷ χαλῷ, καὶ ἑαυτὸν ἐπιγράφοι τούτου αἴτιον, oUyl δὲ τὴν δέουσαν δόξαν ἀναφέρων τῷ τὸ πολλῷ πλεῖον δωρησαμένῳ tg τὴν χτῆσιν xci τὴν συνοχὴν τῆς ἀρε- τῆς. Τοιοῦτον δέ τι αἴτιον καὶ τοῦ κατὰ τὸν ᾿Ιεζεκιὴλ.") εἰρημένου ἀμώμου περιπεπατηχέναι ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ, ἕως εὐρεϑὴ ἀνομία ἐν αὐτῷ, ἡγούμεθα τυγχάνειν τοῦ αὐτὸν χατὰ τὸν ᾿Ησαΐαν 32) ἐχπεπτωκέναι τοῦ οὐρανοῦ, ἑωσφόρον ποτὲ γενόμενον, πρωὶ ἀνατέλ-- Àovt«, ὕστερον συντετριμμένον ἐπὶ τὴν γῆν. Οὐ μό- γον γὰρ ἐπὶ τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων, ἐάν τις τέλειος j, τῆς ἀπὸ ϑεοῦ σοφίας ἀπούσης, ἀληϑὲς τὸ εἰς οὐδὲν αὐτὸν λογισθῆναι" ἀλλὰ χαὶ ἐπὶ τῆς ἀγγελιχῆς τάξεως, x«l ἀρχικῆς, καὶ πάσης τῆς, ὅσον ϑεὸς πάρεστιν αὐτῇ, ϑείας τυγχανούσης. Τάχα γοῦν δρῶν ὃ ἱερὸς ἀπόστο-- λος πολὺ ἔλαττον τὸ ἡμέτερον προαιρετιχὸν τῆς τοῦ ϑεοῦ δυνάμεως, πρὸς τὴν χτῆσιν τῶν ἀγαϑῶν, φησὶ τὸ τέλος »οὐ) τοῦ ϑέλοντος εἶναι, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος,

!) Cfr. Ezech. XXVII, 15. ?) Cfr. Jesai. XIV, 12. 3) Rom. IX, 16.

262 OniGENIS

ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος ϑεοῦ" “ οὐχ ὡς χωρὶς τοῦ ϑέλειν, καὶ τοῦ τρέχειν ἐλεοῦντος ϑεοῦ, ἀλλ᾿ ὡς οὐδενὸς ὄντος τοῦ ϑέλειν, xai τοῦ τρέχειν, συγχρίσει τοῦ ἐλέους τοῦ ϑεοῦ" χαὶ διὰ τοῦτο τὴν ἐπιγραφὴν τοῦ χαλοῦ δεόντως μᾶλλον ἀνατιϑέναι τῷ ἐλέῳ τοῦ ϑεοῦ, ἤπερ τῷ ἀν-- ϑρωπίνῳ ϑέλειν χαὶ τρέχειν. Ταῦτα δὲ ἐπὶ πολὺ πα- ρεχβεβηχέναι δοχοῦντες, ἐξητάσαμεν, πειϑόμενοι ἀν- αγκαῖα αὐτὰ εἶναι, πρὸς τό" »πολλοὶ 1) λέγουσι" τίς δεί- Ee ἡμῖν τὰ ἀγαϑά;« Κατὰ τὸ δυνατὸν γὰρ ὃ λόγος τοῖς λέγουσι πολλοῖς" »iíc?) δείξει ἡμῖν τὰ ἀγαθά; « παρέστησε x«l ἔδειξε τίνα τὰ ἀγαϑά" δῆλον δὲ ὅτι καὶ τίνα τὰ κακά ἵνα διά τε ἀσχήσεων καὶ εὐχῶν χτησώ- μεϑα τὰ ἀγαϑὰ, x«l ἀνατρέψωμεν τὰ χαχὰ ἀπὸ τῶν ψυχῶν ἡμῶν. ᾿Αλλ ἐπείπερ ἐστὶν ἐν τῷ φράζειν ὁτὲ μὲν χυριολεχτεῖν, ὁτὲ δέπου καὶ χαταχρῆσϑαι, οὐ ϑαυ- μαστὸν, εἴποτε εὑρήσομεν τὴν τῶν ἀγαϑῶν xal χαχῶν προσηγορίαν χειμένην ἐπὶ τῶν σωματιχῶν χαὶ τῶν ἐχεὸς λεγομένων παρὰ τοῖς οὐχ ὑγιὴ δόγματα ἔχουσιν" οἷον ἐν τῷ ᾿Ιώβ' »d3) τὰ ἀγαϑὰ ἐδεξάμεθα bx χειρὸς χυρίου, τὰ κακὰ οὐχ ὑποίσομεν;« καὶ ἐν τῷ “Ιερεμίᾳ" »κατέβη ) καχὰ παρὰ κυρίου ἐπὶ πύλας Ἱερουσαλήμ." "Ayr γὰρ τοῦ εἰπεῖν". εἰ τὰ τοιάδε χρηστά τινα, xal ἡδέα τυγχάνοντα ἐδεξάμεθα, παρὰ τῆς προνοίας εἰς ἡμᾶς ἐφϑαχότα, πικρὰ x«i ἐπίπονα οὐχὶ προϑύμως ἐνεγχοῦμεν; λέγεται τό" »&?) τὰ ἀγαϑὰ ἐδεξάμεθα ἐκ χειρὸς χυρίου, τὰ κακὰ οὐχ ὑποίσομεν; “ Καὶ ἀντὶ τοῦ φάναι" χατὰ πρόνοιαν τάδε τινὰ τῇ ᾿Ιερουσαλὴμ ὑπὲρ τοῦ παιδευϑῆναι τοὺς ἐνοιχοῦντας ἂν αὐτῇ γεγένηται, γέγραπται τό" »κατέβη 5) χακὰ παρὰ xvotov ini πύλας Ἱερουσαλήμι« «Ιεήσει τοίνυν τὰ πράγματα συνιέντας, μὴ γλίσχρους εἶναι περὶ τὰ ὀνόματα, ἀλλὰ καταλαμ-

1.) Psalm. IV, 6. ?) Psalm. IV, 6. 3) Job. II, 10. 3) Mich. I, 12. 5) Job. 1], 10. 5) Mich. 1, 12.

PumnocAtLm. Car. XXVII. 263

βάνειν, noit κυρίως τῶν πραγμάτων ταῦτα τέταχται, χαὶ πότε διὰ τὴν στενογωρίαν τῶν ὀνομάτων ἐν χα- ταχρήσει. El δὲ ὁ σωτὴρ τάδε τινὰ ἰάσατο, χαὶ ἐδω-- ρήσατο ὑγείαν, xai ὄψεις, καὶ ἀκοὰς ἀνθρώποις" προη- γουμένως μὲν τὴν ἀναγωγὴν αὐτῶν ζητητέον, τοῦ λό- γου τὰ τῆς ψυχῆς πάϑη ϑεραπεύειν διὰ τούτων τῶν ἑστοριχῶν δηλουμένου. Οὐκ ἄτοπον δὲ ἐπὶ τοῖς τοιού-- τοις καὶ χατὰ τὴν ἱστορίαν ἀπαγγελλόμενα νοεῖν γεγο- γνέναι ὑπὲρ χαταπλήξεως τῶν τότε ἀνθρώπων" ἵνα οἱ μὴ πειϑόμενοι λόγοις ἀποδειχτικοῖς καὶ διδασχαλιχοῖς, δυσωπηϑέντες τὰς τεραστίας δυνάμεις, συγκαταϑῶνται τῷ διδάσκοντι.

Eig 107 »ἐσχλήρυνε") χύριος τὴν χαρδίαν «Ῥαραώ.« Κεφάλαιον ) εἰκοστὸν ἕβδομον.

»Ecxiqovve?) δὲ κύριος τὴν χαρδίαν «φαραὼ, xci οὐκ ἠβουλήϑη ἐξαποστεῖλαι αὐτούς.« Πολλάκις ἐν τῇ 'Efódo χείμενον τό" »ἐσχλήρυνε κύριος τὴν καρδίαν «Ῥαραώ" « zat ηἐγὼ σχληρυνῶ τὴν χαρδίαν «Ῥαραώ "“ σχεδὸν πάντας τοὺς ἐντυγχάνοντας ταράσσει, τούς τε ἀπιστοῦντας αὐτῇ καὶ τοὺς πιστεύειν λέγοντας. Τοῖς

^ E Ἐν » v - a - , μὲν γὰρ ἀπιστοῦσι μετ᾽ ἄλλων πολλῶν καὶ τοῦτο ἀπι-

᾿ r -- c6 ^ ^ - 45 3a» 9» στίας αἴτιον εἶναι δοκεῖ, ὅτι λέγεται περὶ ϑεοῦ τὰ ἀνα- ξια ϑεοῦ. ᾿Δνάξιον δὲ ϑεοῦ τὸ ἐνεργεῖν σχλήρυνσιν περὶ καρδίαν οὑτινοσοῦν, zc ἐνεργεῖν σκλήρυνσιν ἐπὶ τῷ ἀπειϑῆσαι τῷ βουλήματι τοῦ σχληρύνοντος τὸν σκλη- ρυγόμενον" καὶ πῶς, φασὶν, οὐκ ἄτοπον τὸν ϑεὸν ἔνερ--

1) Exod, X, 27.

?) Edd. Tarini: Κεφάλαιον εἰκοστὸν ἕχτον.

3) Exod. X, 27. — Cfr. edd. Tarin. pag. 428. seqq. edd. Spenc. pag. 101. seqq. coll. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 299. seqq.

264 ORIGENIS

γεῖν τινα, ἐπὶ τῷ ἀπειϑεῖν αὐτοῦ τῷ βουλήματι; zi- λον γὰρ, ὅτι μὴ βουλομένου πειϑόμενον ἔχειν οἷς προς-- , Hi ^ - - UJ , τασσει τὸν «φαραὼ ταῦτα δοχεῖ λέγεσθαι τὰ 'δήματα. Τοῖς δὲ πιστεύειν νομιζομένοις διαφωνία οὐχ ἡ τυχοῦσα € ^ (5 ΄ 1 , * γεγένηται, διὰ τό" ,ἐσχλήρουνε) χύριος τὴν χαρδίαν Φαραώ. Οἱ μὲν γὰρ πειϑόμενοι, μὴ ἄλλον εἶναι ' - Mv ϑεὸν παρὰ τὸν δημιουργὸν, φρονοῦσιν ὡς ἄρα χατὰ , , D -d &z0zÀnoo0ty ὁ ϑεὸς ὃν ϑέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ ϑέλει, σκλη-- ρύνει, αἰτίαν οὐχ ἔχοντος τοῦ τόνδε μὲν ἐλεεῖσϑαι, τόνδε δὲ σχληρύνεσθϑαι ὑπ᾽ αὐτοῦ. Ἕτεροι δὲ βέλτιον παρὰ τούτους φερύμενοι, φασὶ πολλὰ χαὶ ἄλλα κεχρύ- φϑαι τῆς γραφῆς αὐτοῖς νοήματα, καὶ οὐ παρὰ τοῦτο τῆς ὑγιοῦς πίστεως τρέπεσϑαι" ἕν δὲ τῶν ἀποχεχρυμ-- μένων εἶναι καὶ τὸν περὶ ταύτης τῆς γραφῆς ὑγιῆ λό- yov. Ot δὲ, ἕτερον ϑεὸν φάσχοντες παρὰ τὸν δημιουρ- γὸν, δίχαιον μὲν αὐτὸν εἶναι ϑέλουσι xal οὐκ ἀγαϑὸν, σφόδρα ᾿διωτιχῶς ἅμα χαὶ ἀσεβῶς ἐνεχϑέντες, iv τῷ χωρίζειν δικαιοσύνην ἀγαϑότητος, χαὶ οἴεσθαι, ὅτι οἷόν τέ ἐστι δικαιοσύνην εἶναι ἔν τινε χωρὶς ἀγαϑύότητος, ^ , , ? , er * 4 -- καὶ ἀγαϑότητα δίχα δικαιοσύνης" ὅμως δὲ χαὶ τοῦτο λέγοντες ἐναντία τὴ ldíq ὑπολήψει περὶ δικαίου προς-- ἔενται ϑεοῦ, σχληρύνειν τὴν χαρδίαν dbagao, zal ἀπειϑῆ αὐτὴν χατασχευάζειν ἑαυτῷ. Εἰ γὰρ ὁ τὸ xar ἀξίαν ἀπονέμων ἕχάστῳ δίχαιος, καὶ ἀπὸ τῆς ἑαυτῶν αἰτίας , ΄ B T κρείττοσιν ἢ χείροσι γεγενημένοις ἀποδιδοὺς ὧν imi- τήδειον ἕχαστον τυγχάνειν ἐπίσταται, πῶς δίχαιος, ὃ ἁμαρτίας χείρονος αἴτιος γενόμενος τῷ «Φαραώ; Καὶ οὐχ ἁπλῶς αἴτιος, ἀλλ ὅσον ἐφ᾽ οἷς ἐκεῖνοι ἐξεδέξαντο , 3 ^ 3 x , ' , E συνεργῆσας, εἰς τὸ γενέσϑαι αὐτὸν ἀδιχώτατον. Ἐπ οὐδὲν γὰρ ἀναφέροντες ἄξιον προαιρέσεως δικαίου ϑεοῦ * , - ^ , y e τὴν σχλήρυνσιν τῆς χαρδίας Φαραὼ, οὐχ ot ὅπως δίκαιον ϑεὸν, x&v χαϑάπερ διηγεῖσϑε βούλωνται, πα- ραστῆσαι δύνανται τὸν σχληρύγοντα τὴν χαρδίαν «Ῥα-

1) Exod. X, 27.

PnurLocALra. Cap. XXVII. 265

guo. Ὅϑεν ϑλιπτέον αὐτοὺς ἐν τοῖς κατὰ τὸν προχεί- μενον τόπον, ὕπως ἤτοι παραστήσωσι πῶς δίχαιος σχληρύνει, ἢ τολμήσωσιν εἰπεῖν, ὅτι) ἐπεὶ σχληρύνει, πονηρὸς ὁ δημιουργός" ἢ μήτε εὐποροῦντες ἀποδείξεων πρὸς τὸ τὸν δίκαιον σχληρυντιχὸν εἶναί τινος, μήτε τολμῶντες τὸ ἐπὶ τοσοῦντον ἀσεβὲς προέσϑαι περὶ τοῦ χτίσαντος ὡς πονηροῦ, καταφύγωσιν ἐπὶ ἑτέραν ὁδὸν, ἐξηγητιχὴν τοῦ" »ἐσχλήρυνε 1) χύριος τὴν καρδίαν «Ῥα-- ραώ"“ ἀποστάντες τοῦ, ἐκ τοῦ νομίζειν τὰ χατὰ τὰς λέξεις νοεῖν, τὰς ldíag ἀναιρεῖν περὶ δικαίου ϑεοῦ νοή-- Η͂ "n μὰ » 5 uh δὲ » € ΄ σεις. TO δὲ τελευταῖον, x&v ἀπορεῖν 0, τέ ποτε ὁ λύ- € ΄ € , - Η zx yog ὑποβάλλῃ ὁμολογήσωσιν. Ταῦτα uiv ov» ἔσπα- ΄ 4 , 4 - - ράχϑω ἐξεταζόμενα περὶ ϑεοῦ ἐν τῷ προχειμένῳ προ-- βλήματι. ᾿Επεὶ δὲ εἰς τὸν περὶ φύσεως τόπον οἱ ὑπο- , * - - 2 τὰ λαμβάνοντές τινας ἐκ τῆς χατασχευῆς ἐπ᾽ ἀπωλείᾳ γε-- γονέναι, καὶ ταῦτα φέρουσι, λέγοντες δηλοῦσϑαι 0 δι-- δάσκουσι διὰ τοῦ ἐσχληρύνϑαι ὑπὸ χυρίου τὴν χαρδίαν «Ῥαραὼ, φέρε ταῦτα αὐτῶν πυνϑανώμεθϑα" ὃ ἐπ᾽ ἀπω-- λείᾳ κτισϑεὶς, οὐκ &v ποτε ποιῆσαΐξ τι τῶν χρειττόνων δύναιτο, αὐτῆς τῆς ἐνυπαρχούσης φύσεως ἀντιπραττού-- BJ - ^ DU , ^ MN ΄ ^ L] σης αὑτῷ πρὸς τὰ χαλα. Τίς ovv» χρεία τὸν «φαραὼ ἀπωλείας, ὥς φατε, υἱὸν τυγχάνοντα; σχληρύνεσϑαε ε ^ - 9 - tv ^ b] (). ^ À TR Ei *0 ^ ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ, ἵνα μὴ ἀποστείλῃ τὸν λαόν; Ei γὰρ μὴ ἐσχληρύνετο, ἀπέστειλεν ἄν. ᾿Δἀποχρινέσϑωσαν δὴ περὶ τούτου λέγοντες" τί ἄν ἐποίησε ραραὼ, & μὴ ἐσκλη-- ρύνϑη; El μὲν γὰρ ἀπέλυε μὴ σχληρυνϑεὶς, οὐχὶ φύ- Ἐν x " ^ ^ σεως ἀπολλυμένης ἡν" εἰ δὲ μὴ ἀπέλυε, περισσὸν τὸ σχληρύνεσθϑαι αὐτοῦ τὴν καρδίαν᾽ ὁμοίως γὰρ οὐχ ἀπέ- 4 * $ ΄ ^ bd c ^ λυε xai μὴ σχληρυνϑείς. Τί δὲ ἐνεργῶν ὃ ϑεὸς περὶὲ τὸ ἡγεμονιχὸν αὐτοῦ ἐσχλήρυνεν αὐτόν; Καὶ πῶς αὐ-- τὸν αἰτιᾶται λέγων" »àv9 ὧν ἀπειϑεῖς μοι, ἰδοὺ ἐγὼ ἀποχτενῶ τὰ πρωτύτοχά σου, χαὶ γνώσονται γὰρ, 1) Exod. X, 27. 2) Cfr. Exod. XI. coll. IV, 23. VII, 5.

206 ORIGENIS

quoi, πάντες: οἱ Alyónno, ὕτι ἐγὼ δέ εἶμι xópios;« ὡς διὰ τοῦτο τῶν νομιζομένων χαλεπῶν ἐπαγομένων αὐτοῖς, ἵνα γνῶσι τὸν ϑεύόν. Ἔν δὲ τοῖς Μαχχαβαὶ- κοῖς τοιοῦτόν τι λέγεται" ἡπαραχαλῶ ") τοὺς ἐντυγχά-- vori«g τῇδε τῇ βίβλῳ, μὴ συστέλλεσθαι διὰ τὰς συμ-- φορὰς, νομίζειν δὲ τὰ γινόμενα μὴ πρὸς ὄλεθρον, ἀλλὰ πρὸς παιδείαν τοῦ γένους ἡμῶν εἶναι" χαὶ γὰρ τὸ μὴ πολὺν χρόνον ἐᾶσϑαι δυσσεβοῦντας, ἀλλ εὐθέως περι-- πίπτειν ἐπιτιμίοις, μεγάλης εὐεργεσίας ἐστὶ σημεῖον" οὐ γὰρ χαϑάπερ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἐϑνῶν ἀναμένει μα- χροϑυμῶν ὁ δεσπότης, ὡς εἰς τέλος ἀφικομένων 3) αὐ-- τῶν τῶν ἁμαρτημάτων, ὕστερον αὐτοὺς ἐχδιχὴ" οὕτω zai ἐφ᾽ ἡμῖν ἔχρινε, παιδείων δὲ μετὰ συμφορᾶς, οὐκ ἐγκαταλείπει τὸν ἑαυτοῦ λαόν.« El γὰρ τὸ ἐπιπίπτειν ἐπιτιμίοις διὰ τὰ ἁμαρτήματα, μεγάλης εὐεργεσίας ἐστὶ σημεῖον, ἐπιτιμώμενος χαὶ ὁ Φαραὼ μετὰ τὸ ἐσκχλη-- ούνϑαι αὐτοῦ τὴν χαρδίαν, xal κολαζόμενος ἅμα τῷ λαῷ αὐτοῦ, ὅρα εἰ μὴ οὐ μάτην ἐπιτετίμηται, μηδὲ ἐπὶ τῷ ἰδίῳ χακῷ. Οἱονεὶ δὲ ϑεοῦ μιμητὴς γινόμενος χατὰ τὸ ἐπιβάλλον τοῖς καιροῖς ὁ «“Ἰαυὶδ., ἐντέλλεται περὶ τοῦ ᾿Ιωὰβ τῷ “Σολομῶντι χολάσαι αὐτὸν διὰ τὰ ἡμαρτημένα ᾿Δβενὴρ, υἱὸν Νὴρ, καὶ ἀποκτεῖναι διὰ τὰ ἐπταισμένα, εἶτα ἐπιφέρει" ηχαὶ 3) χατάξεις αὐτοῦ τὴν πολιὰν By εἰρήνη dg ἅδου.“ “1λον δὲ ὅτι, ὡς χαὶ ὁ Ἑβραῖος ἡμῖν ἀπήγγειλε, τὸ διὰ τοῦ κολασϑῆναι αὐτὸν ἐν εἰρήνῃ χοιμηϑήσεσϑαι, οὐκ ἔτι ὀφειλομένης αὐτῷ χολάσεως χαὶ βασάνου, διὰ τὸ ἐντεῦϑεν ἤδη ἀπειληφέ- vet αὐτὸν, μετὰ τὴν ἐντεῦϑεν ἀπαλλαγήν. Οὕτω δ᾽ ἡμεῖς χαὶ πιᾶσαν ἀπειλὴν, ἀπό τε τῶν ἱερῶν γραφῶν, χαὶ ἀπὸ τῆς ἐνεργείας τῆς κατὰ τὸ μέγεϑος, χαὶ τάξεως

1) Cfr. II Marc. VI, 12— 16. ?) Cfr. ed. nostr. Tom. Vlll. pag. 303. not. 1.

3) Cfr. 1 Reg. Il, 6. (III Regg.) coll. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 303. not. 4.

PnuirocALtA. Cap. XXVII. 267

τῶν ϑημιουργημάτων παραδεχόμεϑα ϑεοῦ τοῦ χτίσαν-- τος τὰ βλεπόμενα, καὶ τὰ μὴ βλεπόμενα, τὰ πρόφσεαιραι xul τὰ αἰώνια, ὡς ἑνὸς Orrog καὶ τοῦ αὐτοῦ χατὰ πάντα τῷ πατρὶ τοῦ κυρίου χαὶ σωτῆρος ἡμῶν dores

χαὶ δικαίῳ, καὶ σοφῷ" καὶ ἐπὶ τὸν σχοπὸν ἐχεῖνον τὰς γραφὰς ἄγειν ἀγωνιζόμεϑα, τοῦ uiv δειχνύναι πάντα ἀγαϑοῦ ϑεοῦ, καὶ $adols χαὶ δικαίου, οὐδὲ χατὰ 10 τυχὺν ὑπονοηϑέντες ἂν τοῖς ys γοῦν ἔχουσιν ἀποπί- πτειν" χατὰ δὲ τὸ ἐφαρμόζειν, ἢ μὴ, τῇ ἀγαϑότητι αὐὖ- τοῦ, καὶ δικαιοσύνῃ, καὶ σοφίᾳ τὰ λεγόμενα, ϑεοῦ σω- τῆρος δεόμενοι. Τοιαῦτα τοίνυν zc περὶ τοῦ" »ἐσχλή- ουνε}) χύριος ὁ ϑεὸς τὴν χαρδίαν Φαραώ"« ὑπονοοῦ- μεν. ᾿Ιατρύς ἐστι ψυχῆς ὁ λόγος τοῦ ϑεοῦ, ὁδοῖς ϑε- θασπείᾷς: χρώμενος ποιχιλωτάταις χαὶ ἁρμοδίαις πρὸς τοὺς χαχῶς ἔχοντας, za ἐπιχαιριωτάταις" τῶν δὲ τῆς ϑεραπείας ὁδῶν, αἱ μέν εἶσιν ἐπὶ πλεῖον) αἱ δὲ 2m ἔλαιτον πόνους καὶ βασάνους ἐμποιοῦσαι τοῖς εἷς ἴασιν ἀγομένοις" πάλιν ταῦ βοηϑήματα, ὁτὲ μὲν ere pets γόντως γίνεται, ὁτὲ δὲ οὐχ οὕτως ἔχει, χαὶ πάλιν τά- χιον ἢ Wosidiox: χαὶ μετὰ τὸ ἐμφορηϑῆναι τῆς ἁμαρ- τίας, ἢ μετὰ 10, ὥσπερ εἰπεῖν, μόνον ὥψασθϑαι αὐτῆς. Magrvoiüv δὲ τῶν εἷς ἕχαστον πλήρης πᾶσα ἡ ϑεό- πνευστος γραφὴ; σκχυϑρωποτέρων βοηϑημάτων ἐπὶ πλεῖον ἢ ἔλαιτον ἀναγεγραμμένων γεγονέναι τῷ λαῷ, χαὶ συμβεβηκέναι αὐτῷ ὑπὲρ ἐπιστροφῆς χαὶ διορϑώ- σεως, ἐν πολέμοις μείζοσιν ἢ ἐλάττοσι, καὶ λιμοῖς πο-- λυχρονεωτέροις, ἢ ὀλιγοχρονιωτέροις. ᾿ἀπεμφαινόντως δὲ ἐν τῷ " »oix?) ἐπισχέψομαι ἐπὶ τὰς νύμφας ὑμῶν, ὅταν μοιχεύωσι. Τάχα γὰρ ἐπὶ πλεῖον ἀφιεμένας ψυχὰς τῶν σωματιχῶν καὶ ἡδέων εἶναι νομιζομένων παρ᾽ ἑαυτοῖς ἐγχαταλείπει᾽ ἕως χορεσϑεῖσαι ἀπρατρας φῶσι τῶν ὧν ββέγαρεαις οἱονεὶ χαὶ ἐμέσαι αὐτὰ βου-- λόμεναι, χαὶ οὐχ ἂν ἔτι ταχέως τοῖς αὐτοῖς, διὰ τὸ ὡς

1) Exod. X, 27. 2?) Cfr. Hos. 1V, 14.

208 ORIGENIS

ἐπὶ πλεῖον ἐιιπειφορῆσϑαι αὐτὰς, zci ἐπὶ τοσοῦτον βε- βασανίσϑαι, περιπεσούμεναι. Βράδιον δὲ ἐπὶ τὴν 9ε- ραπείαν ἄγονται αἱ καταφρονήσασαι ἂν τοῦ δεύτερον τοῖς αὐτοῖς περιπεσεῖν, διὰ τὸ τάχιον ἀπηλλάχϑαι τῶν χαχῶν. Οἶδε δὲ ὁ τεχνίτης ϑεὸς τὰς διαϑέσεις ἐχά-- στων, καὶ ὡς ἐπιβάλλει αὐτῷ, μόνος ἐπιστημόνως du- νάμενος τὰς θεραπείας προσάγειν, τέ χρὴ, καὶ πότε ἑχάστῳ ποιεῖν. Ὥσπερ δὲ ἐπί τινων σωματιχῶν πα- ϑημάτων, εἷς βάϑος τοῦ, ἵν᾿ οὕτως εἴπω, κεχωρηχότος χαχοῦ, ὁ ἰατρὸς εἰς τὴν ἐπιφάνειαν διά τινων φαρμά- zur ἕλχει xci ἐπισπᾶται τὴν ὕλην, φλεγμονὰς χαλεπὰς ἐμποιῶν χαὶ διοιδήσεις, χαὶ πόνους τιλείονας ὧν εἶχέ τις πρὶν ἐπὶ τὸ ϑεραπευϑῆναι ὁδεῦσαι" ὥσπερ ἔϑος ποιεῖν αὐτοῖς ἐπὶ λυσοδήχτων, χαὶ ἑτέρων τινῶν τὰ παραπλήσια τούτοις πεπονϑόντων" οὕτως οἶμαι χαὶ τὸν ϑεὸν οἰχονομεῖν τὴν χρύφιον χαχίὰν εἷς τὸ βάϑος χεχωρηκυῖαν τῆς ψυχῆς. Καὶ ὥσπερ λέγει ὁ Ἰατρὸς ἐπὶ τοῦδέ τινος" ἐγὼ φλεγμονὰς ποιήσω περὶ τὸν τό-- πον τῆς ἀνέσεως, χαὶ διοιδῆσαι ἀναγχάσω τάδε τινὰ μέρη, ὥστε ἀπόστημα χαλεπὸν ἐργάσασθαι" λέγοντος δὲ ταῦτα τοῦ ἰατροῦ, ὁ μὲν ἀχούων αὐτοῦ ἐπιστημονι-- χώτερος, οὐχ αἰτιάσεται, ἀλλὰ χαὶ ἐπαινέσεται τὸν ταῦτα οἷονεὶ ἀπειλοῦντα ἐργάσασθαι: ὁ δέ τις λέξει φώσχων ἀλλότριον τῆς τῶν ἰατρῶν ἐπαγγελίας ποιεῖν, !) τὸ δέον ὑγιάζειν, ἐπὶ φλεγμονὰς χαὶ ἀποστήματα ἄγοντα" οὕτω δὲ oiuct χαὶ τὸν ϑεὸν εἰρηκέναι τό" οἐγὼ 3) σχληρυνῶ τὴν καρδίαν «ραραώ." Καὶ τούτων γεγραμμένων, ὁ μὲν ἀχούων ὡς ϑεοῦ λογίων, τὸ μὲν ἀξίωμα τοῦ λέγοντος τηρῶν ἀποδέχεται, χαὶ ζητῶν 5) πᾶς εὑρίσχει χαὶ ἐν τούτοις ἀγαϑότητα τοῦ ϑεοῦ πα- ραστῆσαι γινομένην" ) φανερώτερον» μὲν ἐπὶ σωτηρίᾳ

1) Cfr. ed. nostr. Tom. VIJI. pag. 306. not. 2. 3) Exod, VII, 3. δ), Cfr. Matth. VII, 8. *) Cfr. ed. nostr. Tom. VIII. pag. 306. not. 3.

PuitocAaLm. Caps. XXVII. 269

τοῦ λαοῦ, διὰ πλειόνων παραδόξων πιστοποιουμένου * χαὶ δεύτερον περὶ τῶν «Αϊγυπτίων, ὅσοι ἔμελλον τὰ γινόμενα χαταπληττόμενοι. ἀχολουϑεῖν τοῖς ἝἙ βραίοις" »ἐπίμιχτος .) γὰρ, φησὶ, λαὸς πολὺς τῶν «ἀϊγυπτίων συνεξῆλθεν αὐτοῖς" “ ἀποῤῥητότερον δὲ καὶ βαϑύτερον τάχα, χαὶ ἐπὶ τῷ ὄφελος γενέσϑαι αὐτῷ τῷ «Φαραὼ, οὐχ ἔτι ἀποχρύπτοντι τὸν ἰὸν, οὐδὲ τὴν ἕξιν συνέχοντι, ἀλλ᾿ ἕλχοντι καὶ εἰς τοὐμφανὲς ἄγοντι αὐτὸν, χαὶ τάχα διὰ τοῦ πράττειν ἐχλύοντι, ἵνα πάντα τὰ τῆς ἐνυπαο-- χούσης χαχίας ἐχβράσματα ἐπιτελέσας, ἄτονον ὕστερον ἔχῃ τὸ τῶν χαχῶν οἱστιχὸν δένδρον, καὶ τάχα ξηραι-- νόμενον ἐπὶ τέλει, ὕτε χαταποντοῦται, οὐχ ὡς οἱηϑείη ἄν τις ἐπὶ τῷ παντελῶς ἀπολέσϑαι, ἀλλ᾿ ἐπὶ τῷ ἀπο- βαλόντα τὰ ἁμαρτήματα κουφισθῆναι, καὶ τάχα ἐν εἰρήνῃ ἀπὸ τοσούτου πολέμου τῆς ψυχῆς εἰς ἅδου χα- ταβῆναι. ᾿4λ} εἰχὸς δυσπαϑῶς ἕξειν τοὺς ἐντευξομέ- voug, βίαιον ὑπολαμβάνοντας εἶναι τὸ λεγόμενον, ὡς ἄρα συμφέρον γεγονέναι τῷ Φαραὼ τὸ ἐσχληρύνϑαι αὐτοῦ τὴν καρδίαν, χαὶ ὑπὲρ αὐτοῦ πάντα τὰ ἀναγε- γραμμένα γεγονέναι, μέχρι xal τῆς χαταποντώσεως. Ὅρα δὲ, εἰ δυνώμεθα ἐντεῦϑεν, τὸ δυσπειϑὲς περιε-- λόντες, πειϑὼ ἐνεργάσασϑαι τοῦ περὶ τῶν εἰρημένων. »]Πολλαὶ 3) αἵ μάστιγες, φησὶν ὃ Ζαυὶδ, τοῦ ἁμαρτω- λοῦ"« ὁ δὲ υἱὸς αὐτοῦ διδάσχει, ὅτι μαστιγοῖ) ὁ ϑεὸς πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται.« Ἔτι δὲ αὐτὸς ὁ Zlavid ἀπαγγελίαν προφητεύων τὴν περὶ Χοιστοῦ, χαὶ τῶν εἰς αὐτὸν πιστευόντων, φησίν" »ξὰν 4) ἐγκαταλεί-- πωσιν οἱ υἱοὶ αὐτοῦ τὸν νόμον μου, καὶ τοῖς χρίμασι μου μὴ πορευϑῶσιν" ἐὰν τὰ δικαιώματά μου βεβηλώ- σωσι, χαὶ τὰς ἐντολάς μου μὴ «φυλάξωσιν, ἐπισχέψο-- uct ἐν ῥάβδῳ τὰς ἀνομίας αὐτῶν, xci ἐν μάστιξιν τὰς

!) Cfr. Exod. ΧΙ, 38. 3) Psalm, XXXII, 10. (XXXL)

3) Cfr. Prov. Π|, 12. coll. Hebr. XII, 6.

3) Cfr. Psalm. LXXXIX, 30— 33. (LXXXVIII)

210 OnriGENIS

ἀδιχίας αὐτῶν" τὸ δὲ ἔλεός μου οὐ μὴ διασχεδάσω ἀπ᾽ αὐτῶν.« Οὐχοῦν χάρις ϑεοῦ ἐστι τὸ ἄνομον ἔπισχε- φϑῆναι ῥάβδῳ, καὶ τὸν ἁμαρτωλὸν μάστιξι. Καὶ ὅσον γε οὐ μαστιγοῦται ὁ ἁμαρτάνων, παιδεύσει χαὶ διορ-- ϑώσει οὐδέπω ὑπάγεται. Zh xal ἀπειλεῖ ὁ ϑεὸς, ἐὰν μεγάλα γένηται τὰ ἁμαρτήματα τῶν τὴν ᾿Ιουδαίαν oi- χούντων, μηκέτι ἐπισχέψασϑαι)) ἐπὶ τὰς ϑυγατέρας αὐτῶν, ὅταν πορνεύωσι, χαὶ ἐπὶ τὰς νύμ(ας αὐτῶν, ὅταν μοιχεύωσι. Καὶ ἀλλαχοῦ φησιν" ᾳκάνθ᾽ ὧν) ἐχαϑάρισά σε, xci οὐκ ἐχαϑαρίσϑης, οὐ ϑυμωϑήσομαι ἐπὶ σοὶ ἔτι, οὐδὲ ζηλώσω ἐπὶ σοὶ ἔτιι« Οὐχοῦν oig οὐ ϑυμοῦται ἁμαρτάνουσιν, iy οὕτως εἴπω, χολούμενος οὐ ϑυμοῦται. Παρατὴηρητέον δὲ zai ἐπὶ ταῖς προφητιχαῖς ἀπειλαῖς ἐπὶ τοῖς πολλοῖς, ὕτι ἐπιλέγεται τό“ »γνώσον-- ται,3) ὅτε ἐγώ εἶμι χύριος« Καὶ ἀπειλεῖ οὐ μόνον ᾿Ισραηλίταις, ἀλλὰ καὶ «Αἰγυπτίοις, xai ᾿Δσσυρέοις, x«l ἑτέροις ἐχθροῖς τοῦ λαοῦ. Τοῦτο δὲ τὸ ἐπὶ τέλει πολ-- λῶν νομιζομένων ἀπειλῶν χαὶ ἐν τῇ Εξόδῳ ἀναγέ- γρατπιται. ρα γὰρ ὁ σχληρύνων σχληρὸν σκληρύνει; Σαφὲς δ᾽ ὕτι σχληρὸν οὐ σχληρύνεται, ἀλλ᾽ ἀπὸ ἁπα- λότητος ἡ σχληρύτης εἷς σχληρότητα μεταβάλλει" ἅπα- λότης δὲ καρδίας κατὰ τὴν γραφὴν ἐπαινετὴ, ὡς πολ-- λαχοῦ τετηρήχαμεν. «“Τεγέτωσαν τοιγαροῦν, εἰ χρηστὸς ὁ «᾿αραὼ τυγχάνων, γεγένηται πονηρὸς, ἀλλὰ zal ἤτοι αἰτιώμενος ὃ ϑεὸς τὸν Φαραὼ, μάτην αἰτιᾶται, ἢ οὐ μάτην" εἰ μὲν οὖν μάτην, πῶς ἔτι σοφὸς χαὶ δίχαιος; εἰ δὲ μὴ μάτην, αἴτιος ἐτύγχανε τῶν ἁμαρτημάτων τῶν χατὰ τὴν ἀπείϑειαν τῷ Φαραώ" zal εἰ αἴτιος, οὐ φύσεως ἣν ἀπολλυμένης ἐχεῖνος: 1Π|στευτέον μέντοι γε χαὶ τοῦτο, διὰ τὸ καταχρώμενον τὸν ἀπόστολον τοῖς ἐντεῦϑεν δητοῖς λέγειν" »ἄρ᾽ *) οὖν ὃν ϑέλει, ἐλεεῖ" ὃν δὲ ϑέλει, σχληρύνει. ᾿Ερεῖς οὖν μοι" τέ ἔτι μέμφεται; !) Cfr. Hos. IV, 14. ?) Cfr. Ezech. XXIV, 13. 3) Cfr. Exod. VII, 5. 4) Cír. Rom. IX, 18. 19.

Pnuirocatia. Cap. XXVII. 271

- D , 2 - , ΄ Α

τῷ γὰρ βουλήματι αὐτοῦ τίς ἀνθϑέστηχε;« τίς ὁ σχλη- ΄ - , 3 ^ e ͵ * , ρύνων x«i ἐλεῶν; οὐ γὰρ δὴ ἑτέρου τὸ σχληρύνειν, ε " - UJ ^ ΕΣ ^ ^ x«l ἑτέρου τὸ ἐλεεῖν χατὰ τὴν ἀποστολιχὴν quor, - - * - , - ἀλλὰ τοῦ αὐτοῦ. Ἤτοι ovv οἱ ἐν ϑεῷ ἐλεούμενοι τοῦ σκληρύνοντός εἶσι τὴν καρδίαν «Ῥαραὼ, zal μάτην ἄνα- πλάσσεται αὐτοῖς ἕτερος ϑεὸς, ἢ ἀγαϑός" κατ αὐτοὺς ϑεὸς; οὐχ ἐλεήμων μόνον, ἀλλὰ καὶ σχληρύνων, zci οὐχ ἔτ ἀν εἴη, ὡς ὑπολαμβάνουσιν, ἀγαϑός. ΤΙάντιι δὲ ταῦτα ἐπίτηδες ἐπὶ πλεῖον ἐξητάσαμεν πρὸς τοὺς ἀβασανίστως ἑαυτοῖς χαριζομένους τὸ νενοηχέναι, zc ἐπιβαίνοντας τῇ ἁπλότητι τῶν ἡμετέρων, ἐνιστάμενοι ΄ er 2), [2] € ΄

χαὶ δεικνύντες, ὅτι οὔτε εἷς & ὑπολαμβάνουσι περὶ ϑεοῦ, οὔτε εἷς ἃ δογματίζουσι περὶ φύσεως, συμβάλλε- ται αὐτοῖς, ὡς οἴονται, ὁ λόγος ὁ κατὰ τὸ ἐνεστηκὺς ἐξεταζόμενος. Ἡμεῖς δὲ πολλαχόϑεν πειϑόμενοι, χαὶ πόνον καὶ χόλασιν τὰ ποοσαγόμενα ἀπὸ τοῦ ϑεοῦ νο-- μίζομεν γίνεσθαι οὐδέποτε κατὰ τῶν πασχόντων, ἀλλ᾽

"ii. € * ΄ -" - ἀεὶ ὑπὲρ αὐτῶν. Καὶ τὰ χαλεπωταταὰ γοῦν ϑεῷ νομι-- ζόμενα προσάπτεσϑαι τῶν ὀνομάτων, ϑυμὸς καὶ ὀργὴ, ἐλέγχειν xci παιδεύειν λέγεται ἐν τῷ" ν»χύριε,.) μὴ τῷ ϑυμῷ σου ἐλέγξης με, μηδὲ τῇ ὀργῇ σου παιδεύσης u&*« τοῦ ταῦτα εὐχομένου, δεομένου μὴ δεηϑῆναι ἐλέγ- - ^ - - x , - ^ - gov τοῦ διὰ ϑυμοῦ ϑεοῦ, χαὶ παιδεύσεως τῆς διὰ τῆς ὀργῆς αὐτοῦ, ὥς τινων ἐλεγχϑησομένων τῷ ϑυμῷ τοῦ ϑεοῦ, καὶ παιδευϑησομένων τῇ ὀργῇ αὐτοῦ. Ἵνα δὲ μᾶλλον προσιώμεϑα τὰ λεγόμενα, χαὶ ἀπὸ τῆς χαινῆ διαϑήχης παραπλησίοις ῥητοῖς χρηστέον, τοῦ μὲν σω-

- - $ - ' - τῆρος λέγοντος" »πῦρ᾽) nÀOov βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, χαὶ 3 , , ΕΝ DL ^ » » ^ εἴϑε δὲ ἐχάη « οὐχ ἂν γὰρ, μὴ σωτηρίου Ὄντος TOU

τ - * -

πυρὸς, ὃ ἦλθε βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, xci ἀνθρώποις σω- τηοίου, ἔλεγε ταῦτα ὁ τοῦ ἀγαθοῦ ϑεοῦ υἱός. ᾿Δλλὰ χαὶ ó Πέτρος, ἀνελὼν τῷ λόγῳ τὸν "Avavíay καὶ τὴν

1) Psalm. VI, 1. coll. ΧΧΧΥΗΙ, 1. 2) Cfr. Luc. XH, 49.

272 On1GENIS

Σάπφειραν, ἁμαρτήσαντας ἐν τῷ ψεύδεσϑαι") oix ἀν- ϑρώποις, ἀλλὰ τῷ κυρίῳ, οὐ μόνον πεφρόντιχε τῆς οἷ-- χοδομῆς τῶν ix τοῦ ὁρᾷν τὸ γεγενημένον εὐλαβεστέ- ρων ἐσομένων εἰς τὴν εἷς Χριστὸν πίστιν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀποθϑνησχόντων" βουλόμενος αὐτοὺς χεχαϑαρμέ- vov; τῷ αἰφνιδίῳ ϑανάτῳ καὶ παρὰ προσδοκίαν ἀπαλ-: λάξαι τοῦ σώματος, ἔχοντάς τι χαὶ δικαιώσεως, ἐπεὶ χἂν τὸ ἥμισυ τῶν ὑπαρχόντων δεδώχασιν 3) εἷς τὴν χρείαν τῶν δεομένων. Καὶ Παῦλος δὲ τὸν σὺν τῷ ἀνθυπάτῳ Σεργίῳ Παύλῳ τῷ λόγῳ τυφλῶν, διὰ τῶν πόνων ἐπιστρέφει αὐτὸν tlg ϑεοσέβειαν, λέγων αὐτῷ" »03) πλήρης παντὸς δόλου χαὶ πάσης ῥᾳδιουργίας, υἱὲ διαβόλου, ἐχϑρὲ πάσης διχαιοσύνης, οὐ παύση διαστρέ-- φων τὰς ὁδοὺς κυρίου τὰς εὐθείας; x«l νῦν ἔσῃ τυ-- φλὸς, μὴ βλέπων τὸν ἥλιον ἄχρι καιροῦ.« ΠΤΙοίου χαι-- ροῦ; ἢ toD, Ott ἐπιπληχϑεὶς zal βασανισϑεὶς διὰ τὰ ἁμαρτήματα, ἔμελλε μετανοῶν ἄξιος γίνεσϑαι ἀμφοτέ- gos τὸν ἥλιον Ἰδεῖν, χατὰ ψυχὴν xci κατὰ σῶμα, ἵνα ἐξαγγέληται X ϑεία δύναμις ἐπὶ τὴ ἀποκαταστάσει τῆς ὄψεως αὐτοῦ" χαὶ κατὰ ψυχὴν, ὅτε) ἔμελλε πιστεύων ὄνασϑαι τῆς ϑεοσεβείας; ᾿Δλλὰ xci Ζ4ημᾶς, καὶ Ἕρμο- γένης, oUg παρέδωχε") τῷ σατανᾷ, ἵνα παιδευϑῶσι μὴ βλασφημεῖν, παραπλήσιόν τι πεπόνϑασι τοῖς προειρη-- μένοις. Καὶ ὁ ἐν Κορίνϑῳ τὴν γυναῖχα τοῦ πατρὸς ἐσχηκὼς, καὶ αὐτὸς παραδίδοται 5) τῷ σοτανᾷ »εὶς ὅλε-- ϑρον τῆς σαρχὸς, ἵνα τὸ πνεῦμα σωϑὴ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ zvgíov.* Οὐ ϑαυμαστὸν οὖν, εἰ xal τὰ περὶ τὸν «Ῥαραὼ τὸν σχληρυνόμενον, χαὶ ἐπὶ τέλει τοιαύταις χο-- λάσεσι περιβαλλόμενον, ἀπὸ ἀγαϑότητος οἰκονομεῖται ϑεοῦ. Ταῦτα δὲ ἡμῖν ἐπὶ τοῦ παρόντος, ὡς ὑπέπεσεν, εἰρήσθω περὶ τοῦ" »ἐσχλήρυνεῖ) κύριος τὴν καρδίαν

1) Cfr. Act. V, 4. 3) Cfr. Act. V; 3) Act. XIII, 10. 11. *) Tarin. et Spenc. ὅτι. 5) Cfr. 1Tim.1,20. )ICor.V,5. 7) Exod, X, 27.

PnuiocAarm. Cap. XXVII. 273

d»ageo.« 'E&v δέ τις τὸ πρὸς τὸν ϑεὸν εὐσεβὲς τη- ρῶν, χρείτιτονα, χαὶ μηδαμῶς ἀσεβείας ἐφαπτόμενα εὑρίσχῃ, μετὰ μαρτυριῶν τῶν ἀπὸ τῶν ϑείων γραφῶν, ἐχείνοις μᾶλλον χρηστέον.

Καὶ ἐν ἄλλοις περὶ τοῦ αὐτοῦ.

Ἔτι δὲ ἐφίστημι ἐν τοῖς κατὰ τόπον; μήποτε, e € & - , ^ ' , ὥσπερ οὗ ἰατροὶ τῶν λυσσοδήκτων τὸν lóv ἐπισπώμε-: vot ἐπὶ τὴν ἐπιφώνειαν, ἵνα μὴ ἔνδον νεμόμενος δια-- φϑείρη τὸν ἄνϑρωπον, χαλεπωτέρας ἐμποιοῦσι διαϑέ- σεις, καὶ φλεγμονάς" οὕτως ὁ ϑεὸς τὴν ἐγχρυπτομένην χαὶ ἐμφωλεύουσαν τοῖς βάϑεσι τῆς ψυχῆς χαχίαν, διὰ τῆς αὐτοῦ ἰατρικῆς ἐπισπᾶται εἷς τὰ ἔξω, ὥστε φανε-- ρὰν αὐτὴν καὶ ἐναργεστέραν γενέσϑαι, ἵνα μετὰ τοῦτο τὴν ἑξῆς ἐπάγῃ ϑεραπείαν. Τοιαῦτα δὲ ἡγοῦμαι χαὶ τὰ ἐν τῷ Zfevregovouío ῥητὰ, τοῦτον ἔχοντα τὸν τρό-

. 1 , - ^ € MJ € , 7z0Y' »$xcl!) μνησϑήση πᾶσαν τὴν ὁδὸν, ἣν διήγαγέ σε κύριος 6 ϑεός σου τοῦτο τεσσαραχοστὸν ἔτος ἐν τῇ ἐρήμῳ, ὅπως χαχώσῃ σε, καὶ πειράσῃ σε, καὶ διαγνω-- gói τὰ ἐν τῇ καρδίᾳ σου, εἰ φυλάξη τὰς ἐντολὰς αὐ- τοῦ, ἢ οὔ. Καὶ ἐκάχωσέ σε, χαὶ ἐλιμαγχόνησέ σε" καὶ ἐψώμισέ σε τὸ μάννα, 0 οὐκ ἤδεις συ, xci οὐκ ἤδεισαν oí πατέρες Gov: ἵνα ἀναγγείλη σοι, ὅτι οὐκ Pm ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνϑρωπος, ἀλλ᾽ ἐπὶ παντὶ δήματι ἔχπο-

^ , - , » , ρευομένῳ διὰ στόματος 9eoU ζήσεται ἀνϑρωπος.« Τή- ρει δὲ ἐν τούτοις, ὅτι χαχοῖ ὁ ϑεὸς καὶ πειράζει, ἵνα διαγνωσθῇ τὰ ἐν τῇ ἑκάστου χαρδίᾳ, ὡς ὄντα μὲν, ἐν- αποχείμενα δὲ τῷ βάϑει, καὶ dg φανερὸν διὰ τῶν χα- χώσεων ἐρχόμενα. Τοιοῦτόν ἔστι zci τὸ P» τῷ ᾿Ιὼβ ὑπὸ τοῦ χυρίου διὰ λαίλαπος xai νεφρῶν ἀπαγγελλό- ^ AR. 9.75 e * ».,2 »

μενον πρὸς τὸν ᾿Ιὼβ, οὕτως" »οἴει 32) μὲ ἄλλως σοι ze- χοηματιχέναι, ἢ ἵνα ἀνωᾳανῆς δίχαιος" ^ οὔτε γὰρ εἶπε.

Ὁ δα, 2. 3. 2) Cfr. Job. XL, 8.

OmicENIS OprEna. Tow. XXV. 18

214 OniGENIS

»γένῃ δίκαιος" « ἀλλ᾽ νἵνα ἀναφανῆς" « τοιοῦτος ὧν χαὶ πρὸ τῶν πειρασμῶν, ἀναφανὴς δὲ ἐν τοῖς συμβε-- βηχόσιν.

Καὶ πάλιν ἐν ἄλλῳ Τόμῳ iv ταῖς αὐταῖς εἰς τὴν "E£o- δὸν σημειώσεσιν.

Ἔλεγε δέ τις χαϑ' ἡμᾶς, ἀπὸ τῆς συνηϑείας τὸ ζητούμενον παραμυϑούμενος; ὅτι πολλάκις οἱ χρηστοὶ χύριοι, μαχραϑυμοῦντες ἐπὶ τοὺς ἁμαρτάνοντας τῶν οἰχετῶν, λέγειν εἰώϑασι τό: »ἐγώ σε ἀπώλεσα" « καί" »ἐγώ σε πονηρὺν ἐποίησα" “ μετὰ τοῦ ἤϑους ἐμφαί- γοντες, ὕτι ἡ χρηστότης αὐτῶν καὶ μακροϑυμία πρό-- φασις δοχεῖ γεγονέναι τῆς ἐπὶ πλεῖον πονηρίας. Ὥσπερ οὖν, τούτων λεγομένων, δύναταί τις λέγειν συχοφαν- τῶν, ὅτι ὡμολόγησεν ὃ δεσπότης πονηρὸν πεποιηκέναι τὸν οἰκέτην" οὕτω τὰ ὑπὸ τῆς ἀγαϑότητος τοῦ ϑεοῦ πρόφασις γενόμενα τῆς σχληρότητος τοῦ «Φοαραὼ, ἐσκλη-- ρυχέναι ἀναγέγραπται τὴν χαρδίαν Pagan. Παραμυ- ϑήσεται δὲ οὗτος ἐξ ἀποστολιχῶν δητῶν, ὃ vtrónxtv εἰπεῖν" »ἢ}) τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος αὐτοῦ καὶ τῆς ἀνοχῆς χαὶ τῆς μαχροϑυμίας καταφρονεῖς, ἀγνοῶν, ὅτε τὸ χρηστὸν τοῦ ϑεοῦ εἷς μετάνοιάν σε ἄγει; zh δὲ τὴν σχληρότητά σου, xci ἀμετανόητον χαρϑδίαν, ϑη- σαυρίζεις σεαυτῷ ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς, καὶ ἀποκαλύ-- eoe, zal δικαιοσύνης τοῦ ϑεοῦ, ὃς ἀποδώσει ÉxágtQ χατὰ ἔργα αὐτοῦ.« Ὁ αὐτὸς γοῦν ἀπόστολος ἐν τῇ πρὸς Ῥωμαίους ἐπιστολὴ φησιν" »d?) δὲ ϑέλων ὁ ϑεὸς ἐνδείξασϑαι τὴν ὀργὴν, καὶ γνωρίσαι τὸ δυνατὸν αὖ-- τοῦ, ἤνεγκεν ἐν πολλῇ μαχροϑυμίᾳ σκεύη ὀργῆς χκατηρ-- τισμένα slg ἀπώλειαν" « ὡς τῆς μαχροϑυμίας αὐτοῦ ἐνηνοχυίας τὰ σχεύη τῆς ὀργῆς, x«i οἱονεὶ γεγεννη- χυίας. Εἰ γὰρ παρὰ τὸ μαχροϑυμεῖν αὐτὸν οὐ κολά-

!) Cfr. Rom. li, 4. 5. 6. 3) Rom. IX, 22.

Pmurtocarrm. Cap», XXVII. 215

Covra τοὺς ἁμαρτάνοντας, ἀλλ ἐλεοῦντα, ἐπλεόνασε τῇ χύσει, αὐτός πως ἤνεγκε τῇ ἑαυτοῦ μαχροϑυμίᾳ τὰ σχεύη τῆς ὀργῆς, καὶ iv οὕτως εἴπω; αὐτὸς τὰ πάντα πεποίηκε σχεύη ὀργῆς, χαὶ χατὰ τοῦτο, αὐτὸς ἐσκλήρυνε τὴν χαρδίαν αὐτῶν. Ὅτε γὰρ σημείων τοσούτων χαὶ τεράτων γενομένων οὐ πείϑεται ὃ Φαραὼ, ἀλλὰ μετὰ τηλικαῦτα ἀνϑίσταται, πῶς οὐ σχληρότερος καὶ ἀπιστό-- τερος ἐλέγχεται; τῆς σχληρότητος χαὶ ἀπιστίας δοχού-- σης ἐκ τῶν τεραστίων δυναμένης γεγονέναι. Ὅμοιον δὲ zal τὸ ἐν τῷ εὐαγγελίῳ" stg!) κρίμα ἐγὼ εἰς τὸν χύσμον τοῦτον ἤλϑον" “ οὐ γὰρ προέϑετο ὃ Σωτὴρ εἷς “ρίμα ἐλϑεῖν, ἀλλ ἠχολούϑησε τῷ ἐληλυϑέναι αὐτὸν, τὸ εἷς χρίμα αὐτὸν ἐληλυϑέναι τῶν μετὰ τὰ τεράστια οὐ πεπιστευκότων αὐτῷ" ἀλλὰ xal εἰς πτῶσιν ἐλήλυϑε.

Καὶ μεϑ' ἕτερα οὕτως.

Τὰ τεράστια γινόμενα, τοῖς μὲν δεχομένοις χαὶ πιστεύουσιν, ὡς παρὰ τοῖς ἐπιμίχτοις «Αἰγυπτίοις τοῖς συνεληλυϑόσι τῷ λαῷ, ἔλεος ν᾽ τοῖς δ᾽ ἀπειϑοῦσι σχλη-- ρότητα ταῖς καρδίαις αὐτῶν ἐπιφέρει. Καὶ ἐκ τοῦ εὐαγγελίου δὲ ἔτι παρὰ τὰ εἰρημένα ἔστι τὰ ὅμοια πα-- ραϑέσϑαι; περὶ τοῦ χαὶ τὸν Σωτῆρα καχῶν αἴτιον δο-- χεῖν γεγονέναι τισίν" φοὐαί32) σοι, χώρα 5) Ζίν! οὐαί σοι, Βηϑσαϊδά! ὅτι εἰ ἐν Τύρῳ καὶ Σιδῶνι ἐγένετο τὰ σημεῖα τὰ γενόμενα ἐν ὑμῖν, πάλαι ἂν ἐν σάχκῳ zal σποδῷ χαϑήμενοι μετενόησαν. Πλὴν λέγω ὑμῖν" Τύρῳ χαὶ Σιδῶνι ἀνεχτότερον ἔσται, ἢ ὑμῖν" « xc τὰ ἑξῆς. Προγνώστης γὰρ ὃ Σωτὴρ ὧν τῆς ἀπιστίας τῶν ἐν χώρᾳ Ζὶν, x«i τῶν ἐν Βηϑσαϊδὰ, καὶ τῶν ἐν Kentg- γαοὺμ, καὶ ὅτι ἀνεχτότερον γίνεται γῇ Σοδόμων ἐν ἡμέρᾳ χρίσεως, ἢ ἐκείνοις, διὰ τί τὰ τεράστια ἐπετέλει

1) Ev. Joann. IX, 39. 2) Cfr. Mauh, XI, 21. 22, 3) Vulgo: Χοραζίν. 18 *

216 OnRIGENIS

ἐν χώρᾳ Ziv, καὶ ἐν Βηϑσαϊδὰ, ὁρῶν ὅτι διὰ ταῦτα ἀνεχτότερον γίνεται ἐν ἡμέρᾳ χρίσεως Τυρίοις, καὶ Σιδωνίοις, ἢ τούτοις;

Καὶ μεϑ' ἕτερα.

»Σὺ 1) δὲ ἐρεῖς τῷ «Ῥαραώ: τάδε λέγει κύρεος" υἱὸς πρωτότοχός μου ᾿Ισραήλ. Εἶπα δὲ σοί" ἐξαπόστειλον τὸν λαὸν μου, ἵνα μοὶ λατρεύσωσιν᾽" εἰ δὲ μὴ βούλει ἐξαποστεῖλαι αὐτὸν, ὅρα γοῦν, ἐγὼ ἀποχτενῶ τὸν υἱόν σου τὸν πρωτότοχον.« “εχτέον οὖν τοῖς φάσκουσι δι-- χαίου ταῦτα εἶναι ϑεοῦ, χαὶ ὑπολαμβάνουσι χατὰ τὸ πρόχειρον τῆς λέξεως ἐσχληρύνϑαι τὴν χαρδίαν «Ρα- ραὼ βασιλέως, ἵνα μὴ ἐξαποστείλῃ τὸν λαὸν αὐτοῦ" πῶς δίχαιος ὁ σχληρύνας τε τὴν χαρδίαν; χαὶ ἀπειλῶν, εἰ μὴ ἀπολύσει, ἀποχτεῖναι τὸν πρωτότοχον αὐτοῦ υἱόν; Θλιβόμενοι γὰρ πονηρὸν αὐτὸν ὁμολογήσουσιν. Eitc πάλιν ἀπὸ ἑτέρων ἀνατραπήσονται, χαὶ ἀναχϑήσονται εἰς τὸ μὴ τῇ προχείρῳ λέξει δουλεύειν, οὐ δυναμένη x«T αὐτοὺς σῶσαι τὸ δίχαιον τοῦ δημιουργοῦ. “Ἅπαξ δὲ ἐὰν νῦν ἀναγκασϑῶσι βεβιασμένως ταῦτα ἐξετάζειν, ἀναβήσονται ἐπὶ τὸ μηχέτι χατηγορεῖν τοῦ δημιουργοῦ, ἀλλὰ φάσχειν αὐτὸν ἀγαϑὸν εἶναι. 1Πὺυστέον οὖν τῶν οἱομένων νενοηχέναι 167 ηἐσχλήρυνε 32) χύριος ὃ ϑεὸς τὴν χαρδίαν Φαραώ" “ πότερον ἀληϑῶς πιστεύουσι λέ- γεσϑαι ταῦτα ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ, διὰ Μωσέως ἐνθουσιῶν-- τος, 7 ψευδῶς. Εἰ μὲν γὰρ ψευδῶς, οὔτε δίκαιος ἔτι xcT αὐτοὺς ὁ ϑεὸς, οὔτε ἀληϑὴς, xci ὅσον ἐπὶ τούτοις οὐδὲ θεός" εἰ δ᾽ ἀληϑῶς, χατανοείτωσαν εἰ μὴ ὡς αὖτε-- ξούσιον αἰτιᾶται, λέγων" »εἰ3) δὲ μὴ βούλει ἐξαποστεῖ-- λαι αὐτόν.“ Καὶ ἀλλαχοῦ" »ἕως 3) τίνος οὐ βούλει ἐν-- τραπῆναί ut;« Τὸ γάρ' »ἕως τίνος οὐ βούλει ἐντρα-

1) Exod;:lV; 22.323: ?) Exod. X, 27.

3) Exod, VIII, 2. 4) Exod. X, 3.

PnuirLoCALIA, Cap». XXVII. 9m

aijvaé με; « δυσωπητιχῶς Ac πρὸς τὸν «ραραὼ οὐχ ἐνερεπόμενον, οὐ παρὰ τὸ μὴ δύνασϑαι, ἀλλὰ παρὰ τὸ μὴ βούλεσϑαι. Καὶ τὸ λεγύμενον, δὲ παρὰ ΜῆΠωσέως πρὸς τὸν «Ῥαραώ" »ἵνα 1) γνῷς; ὅτι τοῦ χυρίου ἡ γῆ" xci σὺ, καὶ οἱ ϑεράποντές σου, ἐπέπκαάμοι; ὅτι οὐδέ- ποτε πεφόβησεσϑε τὸν κύριον "« δηλοῖ ὅτι φοβηϑήσον-- ται. Ὅπερ ἁρμόζει πρὸς τοὺς ἑτεροδόξους, περί τὲ ἀγαθότητος ϑεοῦ, καὶ περὶ τοῦ μὴ εἶναι ἀπολλυμένην φύσιν.

, - - τ Καὶ πάλιν Bx τοῦ δευτέρου Τόμου τῶν εἰς τὸ (04 ^ , , τῶν ᾳσματων.

ἀϊοθαχες *) δὲ χαὶ τούτοις, ὅτι ὁ ἥλιος λευχὸς χαὶ λάμνθὸ ὦν, δοκεῖ τὴν αἰτίαν ἔχειν τοῦ μελανοῦν, οὐ παρ᾿ ἑαυτὸν, ἀλλὰ παρὰ τὸν, ὡς ἀποδεδώκαμεν, με- λανούμενον. Οὕτω δὲ μήποτε χαὶ σχληούνει κύριος τὴν χαρδίαν Ῥαραὼ, τῆς αἰτίας τούτου οὔσης περὶ «U- τὸν χατοδυνῶντα τὴν τῶν Ἑβραίων ζωὴν ἐν τοῖς ἔρ- yotg τοῖς σκληροῖς, τῷ πηλῷ, καὶ τῇ πλινϑείᾳ, καὶ πᾶσι τοῖς ἔργοις, οὐχὶ καὶ τοῖς ἐν ὄρεσι καὶ βουνοῖς, ἀλλὰ τοῖς ἐν πεδίοις" ὑλιχὸς γάρ τις ἀπὸ τῆς ἑαυτοῦ χαχίας γεγενημένος, χαὶ κατὰ σάχρα χατὰ πάντα ζῶν, πηλῷ φίλος τυγχάνων, βούλεται χαὺ τοὺς Ἑβραίους adips τὸ ἡγεμονικὸν ἔχων οὐ χαϑαρὸν πηλοῦ" ὅπερ ὡς πηλὸς ὑπὸ ἡλίου σχληρύνεται, οὕτως ὑπὸ τῶν αὐγῶν τοῦ ϑεοῦ ἐπισχοπουσῶν τῷ ᾿Ισραὴλ ἐσκληούνϑη. Ὅτι δὲ τοιαῦτά ἔστιν ἐν τοῖς κατὰ τόπον, καὶ οὐχ ἵστο-- ρίαν ψιλὴν ds Mira ἀναγράφειν, δῆλον ἔσται τῷ συνορῶντι, ὅτι ἡνίχα χατεστέναξαν οἱ υἱοὶ ᾿Ισραὴλ, οὔτε ἀπὸ τῆς πλινϑείας, οὔτε ἀπὸ τοῦ πηλοῦ, οὔτε ἀπὸ

!) Exod. IX, 29. 30.

?) Cfr. edd. Tarin. pag. 452. seq. edd. Spenc. pag. 110. coll. ed. nostr. Tom. XIV. pag. 280. not. 7.

218 OnircENIS PurrocAniA, Ca». XXVII.

τῶν ἀχύρων χατεστέναξαν, ἀλλ᾽ ἀπὸ τῶν ἔργων" καὶ ἀνέβη ἡ βοὴ αὐτῶν πρὸς ϑεὸν, οὐχ ἀπὸ πηλοῦ, ἀλλὰ πάλιν ἀπὸ τῶν ἔργων. Διὸ xc εἰσήκουσε κύριος τῶν στεναγμῶν αὐτῶν" οὐχ εἰσαχούων στεναγμοῦ τῶν οὐχ » a uM , ^ , ^ , ^ » * ^ ἀπὸ ἔργων βοώντων πρὸς αὐτὸν, ἀλλὰ ἀπὸ πηλοῦ xal τῶν γηΐνων πράξεων. Τέλος.

MONITUM AD PHILOSOPHUMEN A.

Θεέ ἢ nomen falso in quatuor Mss. Codd. Mediceo, "Taurinensi, Barberino et Ottoboniano sibi praescribere libellum istum, vel isthaec plus satis probant, quae exstant in prooemio: Ταῦτα 2)δὲ ἕτερος οὐχ ἐλέγξει, ἢ τὸ ἐν àz- χλησίᾳ παραδοϑὲν ἅγιον 3) πνεῦμα, οὗ *) τυχόντες πρό-- τεροι οἱ ἀπόστολοι μετέδοσαν τοῖς ὀρϑῶς πεπιστευχό-- σιν" ὧν ἡμεῖς διάδοχοι τυγχάνοντες, τῆς τε αὐτῆς χά- οιτος μετέχοντες, ἀρχιερατείας τε xai διδασκαλίας, xci φρουροὶ τῆς ἐχχλησίας λελογισμένοι, οὐκ ὀφϑαλμῷ νυ-- στάξομεν. Atqui nec summus sacerdos, id est episco- pus, nec ecclesiae custos Origenes fuit. Frustra Grono- vius hujus argumenti vim infringere se putat hac respon- sione: ,Quod, inquit, 5) ἀρχιερατεία hic captatur, et di-

δασχαλία χαὶ φρουρὰ τῆς ἐχχλησίας, si Origenes ad

!) Cfr. ed. Ruaei Tom. I. pag. 872. seq.

?) Cfr. pag. 287. not. 1.

3) Deest h. 1. ἅγιον in ed. Rh.

1) Ed. BR. h. 1. οὗ τυγχάνοντες πρότερον. Cfr. pag. 287. not. 2. et 3.

5) De Gronovio cfr. Excursus ad calcem Tomi hu- jus appositi coll. Prolegomenis.

280 MowniTUM.

episcopi gradum non adscendit, licebit utique Graeca illa paululum trahere introrsum, et sicut apud Latinos etiam antistes dictus fuit non primi solum ordinis, sed etiam secundi, ut constat; sic Graecam istam ἀρχιερατείαν non alius extendere significatione, quam ut notet ἱερατιχὴν ἀξίαν, quam ipse Origenes ita appellat in Commentario ad precis Dominicae formulam, intelligens tamen hanc ipsam: quippe praemiserat: οὗ ἀπόστολοι χαὶ οἱ τοῖς ἀποστόλοις ὡμοιωμένοι ἱερεῖς ὄντες χατὰ τὸν μέγαν ἀρχιερέα, ut in tali dissertationis sermone non mirum videri possit, eosdem diverso respectu modo ἱερεῖς, modo ἀρχιερεῖς appellando, etiam significationem ἀρχεερατείας movisse ad gradum aliquando inferiorem.^ Frustra, in- quam, hunc locum ita interpretatur, quasi ἐρχιερατεία tantum notet ἱερατιχὴν ἀξίαν. Nam 1) etsi nonnunquam simplex presbyter apud Latinos dictus est antistes, et apud Graecos προεστῶς, at nunquam dictus est apud Latinos ,summus sacerdos,^ et apud Graecos ἀρχιερεύς. Hae voces semper propriae episcoporum fuerunt, 2) Quem Origenis locum Gronovius affert ex libello de Oratione, nihil ejus causae prodest. Nemo negat episcopos, ad μέγαν ilum ἀρχιερέα Jesum Christum relatos, generali ἱερέων nomine comprehendi potuisse; presbyteros autem ἀρχιερέας unquam dictos fuisse, id vero est quod Gro- novio probandum erat, et quod nullo exemplo demon- strare potuit. 3) Quamvis in ecclesia Orientali publico docendi munere aliquando functi fuerint simplices pre- sbyteri, quemadmodum Origenes et alii, imo, uti patet ex Eusebii Hist. Eccles. lib. VI. cap. 19. etiam simplices laici, verumtamen id punquam misi precario jure ab illis praestitum est, concedente nimirum episcopo, penes quem pro concione dicendi jus proprium semper remansit. Numquid ergo verisimile fit Origenem, summae modestiae presbyterum, sibi absque ullo additamento tanquam Apo-

stolorum successori publice docendi jus arrogasse? Certe

MonrTUM. 281

non precarium, sed proprium pro concione dicendi jus aperte sibi hoc loco tribuit auctor «Pi4ogoqovuérov. Id plane sibi vindicat, de quo Balsamon ad Can. Apost. LVIIL. episcopos admonet: Τὸ ἐπισχοπιχὸν ἀξίωμα δι-- δασχαλιχόν ἔστι, χαὶ πᾶς ἐπίσχοπος ὀφείλει διδάσκειν τὸν λαὸν τὰ εὐσεβὴ δόγματα, καὶ τὴν τῶν ὀρϑοδόξων χατάστασιν" σχοπὸς γὰρ τίϑεται χάριν τοῦ ἐπισκοπεῖν τὰ ὑπὸ τὸν λαὸν αὐτοῦ, χἀντεῦϑεν χαὶ ἐπίσχοπος χέ- χληται. Propterea et «φιλοσο(ουμένων auctor paulo post addit: οὐκ ὀφθαλμῷ νυστάξομεν, quippe quem, secun- dum Balsamonis monitum, τὸ ὕνομω τοῦ ἐπισχόπου εἷς viui διήγειρεν. Propterea denique se φρουρὸν ἔχχλη-- σίας haberi affirmat. Hinc sequitur illum fuisse episco- pum, ideoque ab Origene ceterisque ecclesiasticis scripto- ribus, qui episcopi non fuerunt, probe distinguendum. 4) «Ῥιλοσοφουμένων auctor profitetur in Praefatione, se jam antea Haereticorum dogmata ex instituto confutasse, dum ait: ὧν χαὶ πάλαι μετρίως τὰ δόγματα ἐξεϑέμεϑα, οὐ χατὰ λεπτὸν ἐπιδείξαντες, ἀλλὰ ἁἀδρομερῶς ἐλέγξαν-- τες. Jam vero inter Origenis scripta, quorum apud ve- teres mentio fit, nullum reperitur, quod his verbis faciat fidem. Nec ad Theodoretum provocare licet, qui in li- bris Haereticarum fabularum Origenem saepius allegat, et speciatim lib, II. cap. 5. tradit, Origeni a quibusdam parvum Labyrinthum tribui, qui contra Theodotum scri- ptus est, De his enim placet Huetit judicium, quod le- gere est in Origenianis cjus lib. Il]. cap. HIE. sect. I. num. ]X.

QPITFENOYZX?!) TOY KATA ILAXON AIPEXEOQN EAEDTXOY

Βιβλίον πρῶτον.

7 δε ἔνεστιν: ἐν τὴ πρώτῃ τοῦ κατὰ πασῶν αἱρέσεων

ἐλέγχου. Τίνα τὰ δόξαντα τοῖς φυσικοῖς ) φιλοσόφοις, καὶ

1) Codd. Mediceus εἰ Barberinus habent hanc in- scriptionem: "Ooryévovg «ῬΡιλοσοφρουμένων. Τάδε Éve- στιν z1À. Cod. Ottobon, in textu: ᾿Ωριγένους χατὰ zta- σῶν αἱρέσεων ἔλεγχοι. Τάδε ἔνεστιν xrÀ., ad marg. vero: ᾿Ωριγένους «Ῥγιλοσοφουμένων. In Mscr. Taurinensi titulus est: ᾿Ωριγένους πάντιμα τοῦ σο(ωτάτου. Τάδε ἔνεστιν χτλ. Mihi ceteris anteponendus videtur ille, quem post clarissimum WVolfium in limine opusculi collocavi- mus, exemplo praemissi indiculi, in quo vocatur ὃ χατὰ πασῶν αἱρέσεων ἔλεγχος" quem titulum aliunde confir- mat Cod. Ottobonianus. R. — Cfr. ed. VVolf. pag. 1. seqq. coll. ed, Ruaei Tom. I. pag. 873. seqq. et pag. 941. seqq. Quibus addas, velim, Excurs. I.

?) Vox φυσιχοῖς desideratur in textu. Cod. Medicei, sed alia manu scripta est supra φιλοσόφοις. E contra- rio reperitur in textu Codd. Barberin. et Ottobon., sed deest φιλοσόφοις. R.

PRILOSOPHUMENA. 283

τίνες οὗτοι" χαὶ τίνα τὰ roig) ἠθικοῖς, xci?) τίνες ov- τοι, xci τίνα τὰ τοῖς διαλεχτιχοῖς; καὶ τένες οὗ διαλε-- χτιχοί.

«Ῥυσιχοὶ μὲν οὖν Θαλῆς, Πυϑαγόρας, Ἐμπεδο- χλῆς, Ἡράχλειτος, ᾿Αναξίμανδρος. ᾿Ἰναξιμένης, "Ava£a- γόρας, ᾿Δρχέλαος, Παρμενίδης, «Ζεύκιππος; Ζημόχριτος, Ξενοφάνης, Ἔχφαντος, Ἵππων.

Ἤϑιχοί Σωχράτης, ᾿Δρχελάου μαϑητὴς τοῦ φυσι-- χοῦ, Πλάτων, Σωχράτου μαϑητής" οὗτος 5) τὰς τρεῖς φιλοσοφίας ἔμιξεν.

Διαλεχτιχοί ᾿Δριστοτέλης, ΤΙλάτωγνος μαϑητής * οὗτος τὴν διαλεχτιχὴν συνεστήσατο.

Στωϊχοὶ δέ Χρύσιππος, Ζήνων" ᾿Επίχουρος δὲ σχεδὸν ἐναντίαν δόξαν πᾶσιν ἐπεχείρησεν. Πύῤῥων ὃ 5) '"Axáómuog* οὗτος ἀχαταληψίαν τῶν πάντων λέγει" Βραχμᾶνες οἱ ἐν '"Iydoig, Ζρυΐδαι οἱ ἐν Κελτοῖς, καὶ Ἡσίοδος.

!) Sie Cod. Barberin. et postea: τοῖς διαλεχτιχοῖς. Cod. Ottobon. cum Cod. Mediceo habet: τῆς ἠϑικῆς, et τῆς διαλεχτικῆς. R. — WVolf. in textu: τῆς ἠϑικῆς, et τῆς διαλεχτιχῆς, in notis: ,lta Gronovius; sed non dubito, quin legendum sit: τοῖς ἡϑιχοῖς, et τοῖς διαλε-- χτιχοῖς."

2) Omissum erat z&£ a Gronovio, quod inserendum

putavi. WVolf, 3) Cfr. Excurs. Hl. num. 1.

3) Sic habe& Cod. Barberinus: Cod. autem Ottobo- nianus cum Mediceo: ὁ Καδήμιος. Salvinius ὁ Καϑή- ut0g scriptum putat pro: ὁ ᾿χαδήμιος. Neque insolens est, per anastrophen abjici literam. vocis alicujus initia- lem. Cod. Taurinens. legit Καδέμιος, vitio ex pronun- tiatione τοῦ ἡ orto R. — Cír. Excurs, ll. num. 1. 2.

284 PHILOSOPHUMENA.

IZPOOIMION.!)

Οὐδένα μῦϑον τῶν παρ Ἕλλησιν ὠνομασμέων παραιτητέον. lIhoi& γὰρ χαὶ τὰ ἀσύστατα 3) αὐτῶν δόγματα ἡγητέον,5) διὰ τὴν ὑπερβάλλουσαν τῶν αΐρε-- τιχῶν μανίαν; O0 διὰ τοῦ σιωπᾷν ἀποχρύπτειν τε

A. .c8Mf c - , ἕω τὰ ἄῤδητα ἑαυτῶν μυστήρια, ἐνομίσθησαν πολλοῖς ϑεὸν σέβειν" ὧν καὶ πάλαι μετρίως τὰ δόγματα ἐξεϑέμεϑα, οὐ χατὰ λεπτὸν ἐπιδείξαντες, ἀλλὰ ἁδρομερῶς ἐλέγξαν-- τες, μὴ ἂν) ἄξιον ἡγησάμενοι τὰ ἄῤῥητα αὐτῶν εἰς φῶς ἄγειν, ὕπως δὲ αἰνιγμάτων ἡμῶν ἐχϑεμένων τὰ δόξαντα αὐτοῖς αἰσχυνθέντες, μήποτε χαὶ τὰ ἄῤῥητα ἐξειπόντες ἀϑέους ἐπιδείξωμεν, παύσωνταί5) τι τῆς δ) ἀλογίστου γνώμης χαὶ ἀϑεμίτου ἐπιχειρήσεως. ᾿Αλλ ἐπεὶ ὁρῶ μὴ δυσωπουμένους αὐτοὺς τὴν ἡμετέραν ἐπι-- εἰχειαν) μήτε λογιζομένους, ὡς ϑεὸς μαχροϑυμεῖ ὑπὶ αὐτῶν βλασφεμούμενος, ὅπως ἢ αἰδεσϑέντες μετανοή-

1) Desideratur haec vox in Cod. Ottoboniano, sed reperitur in Cod. Barberino. B.

?) Cfr. Excurs. III. num. 1.

3) Sancroftus in collatione sua legendum suspicatur ἐξηγητέον, vel διηγητέον, praeter rem, ut opinor, cum scriptor hoc non velit, fabulas Graecorum exponendas esse, sed innmuat potius, non dubitandum esse, doctrinas etiam illas, quae sibi ipsis non constent, ab ipsis revera approbatas fuisse, Nam vox σιστά hic conjungi debet cum ἡγητέον. [τὰ accepit haec verba paraphrastes in Cod, Mediceo. Ἐ. 1

3) Sic Codd, Taurinensis, Barberin. et Ottobonian., et ita felicissime ex conjectura legendum censet Fabric. Biblioth. graec. lib. V. pag. 225. Gronov. (itemq. VVolf.) ἀνάξιον. B.

5) Haec cum dependeant ab antecedente ὕπως, et omnia commodissime progrediantur, nescio quid voluerit Alex. Morus in loco citato proponens: ἵγα παύσωνται τῆς ἀλογίστου γνώμης. Gronov.

$) Cod. Taurinens. τῆς ἀϑεμέτου γνώμης καὶ ἀλό- yov ἐπιχειρήσεως. R.

PHILOSOPHUMENA. 285

σωσιν, ἢ ἐπιμείναντες διχαίως χριϑῶσι, βιασϑεὶς })} πρόειμι, δείξων αὐτῶν τὰ ἀπόῤῥητα μυστήρια, ἃ τοῖς μυουμένοις μετὰ 3) μεγάλης ἀξιοπιστίας παραϑι-- δόασιν, οὐ πρότερον ὁμολογήσαντες, εἰ μὴ τὸν τοιοῦ-- τον δουλώσωνται χρόνῳ) ἀὠναχρεμάσαντες, χαὶ βλά-- σφημον πρὸς τὸν ὄντως ϑεὸν κατασχευάσαντες, xci?) περιεργίᾳ γλιχόμενον τῆς ἐπαγγελίας ἴδωσι" χαὶ τότε δοχιμάσαντες δέσμιον") εἶναι τῆς ἁμαρτίας, μυοῦσι, τὸ τέλειον τῶν καχῶν παραδιδόντες, ὅρκοις δήσαν-

!) Nescio, quid vel ipse in mente habuerit Morus, vel alios cogitare voluerit, dum pro voce secunda et ter- tia ferme ἘΠΕ versiculos stigmatibus et Jacturae notis insignit, non secus ac si τριαγμούς quosdam componeret, in his citandis pag. 396. cum occasione verbi ὁμολογεῖν, et inde Paulini ὁμολογουμένως, etiam mox vitiose citat οἱ πρότερον ὁμολογήσαντες, quum et in Mscr. plane le- gatur OU, εἰ sententiam esse satis concinnam pateat ex versione. Gronov.

3) WVolf. perperam: z«r«.

3) Solus Cod. Mediceus habet (itemq. edd. Gronov. et VVolf.) χρόνον. R.

3) Sic recte habet Cod. Taurinensis. Codd. Barbe- rin. et Ottobon, χαὶ περιεργείᾳ γλιχόμενον. NVolf. (in textu): xci περιεργίαν γλιχόμενον. Verum Salvinius observat in Cod. Medic. hanc vocem ita exaratam esse, ut dubium sit, utrum περιεργίας, an περιεργίαν legere debeas: idem vero ex eadem scribendi ratione, alibi in hoc Cod. obvia, certissime collegit legendum esse: πέρι-- εργίᾳ, in dandi casu. R. — WVolf. in notis: »Forte hic legendum est: γλιχομένου, cum περιεργίαν γλιχόμενος nimis dure dici videatar.*

5) Ita. recte habent Codd. Taurin, Barberin. et Ot- tobonianus, nec aliter legebat Sancroftus. Accedit, quod hanc lectionem quoque indicat Paraphrastes Cod. Medic. his verbis: Σημείωσαι, 010 οἱ αἱρετικοὶ oU πρότερον τὸ τέλειον. τὴς αἱρέσεως παρεδείχνυντο χαὶ μυουμένοις, πρὶν ἄν αὐτοὺς idw: δεσμίους ἤδη τὴ ἀσεβείᾳ γενο-- μένους, ὕρχοις τε αὐτοὺς χατελάμβανον, μηδενὶ τὰ ἀῤ- ῥητα αὐτῶν ἐξ :αγγέλλειν μυστήρια. Rejicienda ergo le- ctio. Cod. Medicei: δεόμενον εἶναι. Wk. — VVolf. δεόμε- γον εἶναι κτλ.

286 PHILOSOPHUMENA.

ἦτε ἐξειπεῖν, μήτε) τῷ vtt δοῦναι, εἰ

τες, μήτε ἐξειπεῖν, μήτε) τῷ τυχόντι μεταδοῦναι, & μὴ ὁμοίως δουλωθϑείη: οὗ μόνου παραδοϑέντος, οὐκ » er , - v [i * € »" -,2 ἔτι ὅρκος ἀναγκαῖος qv. Ὁ γὰρ ὑπομείνας παϑεῖν 3) χαὶ παραλαβεῖν τὰ τέλεια αὐτῶν μυστήρια, ἱκανῶς) αὐτῷ τῷ ἔργῳ πρός τε τὴν ἰδίαν συνείδησιν, καὶ πρὸς τὸ ἑτέροις μὴ ἐξειπεῖν ἔσται δεδεμένος. El γὰρ ἐξεί- ποι τινὴ ἀνθοώπων τὸ τοιοῦτον ἀνόμημα, οὔτε ἐν &y- 9 , À 93, » * E € — 3! e € 95 ρώποις λογισϑήσεται, οὔτε τὸ (ὥς ὁρᾷν ἄξιος ἡγηϑή-

y B - » , σεται, ἃ 3) χαὶ ἄλογα ὄντα τοιοῦτον ἀνόμημα οὐκ ἐπι- χειρεῖ, χαϑὼς ἐν τοῖς τύποις γενόμενοι ἐροῦμεν. ᾿Αλλ ἐπεὶ ἀναγκάζει ἡμᾶς ὃ λόγος εἰς μέγαν βυϑὸν 5) διη-- , - ΕἸ € , - , " ^ ,

γήσεως ἐπιβῆναι, ovy ἡγούμεϑα σιγᾷν, ἀλλὰ τὰ πάν- των δόγματα χατὰ λεπτὸν ἐχϑέμενοι, οὐδὲν σιωπήσο-- μεν. Ζοκχεῖ δὲ, εἰ xal μαχρύότερος ἔσται λόγος, μὴ δ) χαμεῖν. Οὐδὲ γὰρ μιχράν τινὰ βοήϑειαν τῷ τῶν ἀν- ϑρώπων βίῳ χαταλείψομεν, πρὸς τὸ μηχέτι πλανᾶσϑαι, φανερῶς πάντων ὁρώντων τὰ χρύφια αὐτῶν χαὶ ἄῤῥητα

!) Codd. Barberin. et Ottobon. τοίτε τῷ τυχόντι. Cod. Mediceus: μήτε τῷ τυχόντι. B. — Gronov. et VVolf. in textu: μήτε τὸ τυχόν τι μεταδοῦναι, lidem vero in notis, 1lle: ,lta edidi, prout excepi ex Mscr., et id inter- pretatus sum. Sed potuit etiam scripsisse: μηδὲ τῷ rv- χόντι«κ ziÀ., hic: ,lta Gronov. ad fidem Cod. Mscr., qui etiam propterea vertit: neque vel tantillum. Sed puta- verim praestare, si legatur: μήτε τῷ τυχόντι, quod etiam Gronov. innuit.*

3) Ita omnes Mss. R. — Cfr. Excurs. IlI. num, 2.

3) Codd. Barberin. et Taurin. ἱχαγνόν, Cod. Otto- bon. ἑχανά. R.

3) Sancroftus ex conjectura legit: ὅτε χαΐ ziÀ., non inconvenienter, h.

5) Hic videtur auctor alludere ad βυϑόν et σιγήν Valentinianor. Crozius.

$) Sancroftus pro μὴ χαχεῖν mavult legere: μὴ àz- χαχεῖν. Sed hac correctione nihil opus est, cum prius illud de labore, cui quis succumbit, crebro usurpetur, alterum vero, sicut et περιχαχεῖν de eo dicatur, qui ca- lamitatem quandam sustinere von valet, ἢ,

PuiLOSOPHUMENA. 287

ὄργια, ἃ ταμιευόμενοι μόνοις τοῖς μύσταις παραϑδι- δόασιν. Ταῦτα 1) δὲ ἕτερος οὐκ ἐλέγξει, ἢ τὸ ἐν ἐχ-- χλησίᾳ παραδοϑὲν ἅγιον πνεῦμα, οὗ 3) τυχόντες πρό-- τεροι 3) οἱ ἀπόστολοι μετέδοσαν τοῖς ὀρϑῶς πεπιστευ-- züciv* ὧν ἡμεῖς διάδοχοι τυγχάνοντες, τῆς τε αὐτῆς χάριτος μετέχοντες, ἀρχιερατείας τὲ χαὶ διδασχαλίας, xci φρουροὶ τῆς ἐχπλησίας λελογισμένοι, οὐκ ὀφθαλμῷ νυστάξομεν,) οὐδὲ") λόγον ὀρϑὸν σιωπῶμεν. ᾿4λλ᾽ οὐδὲ πάσῃ ψυχῆ χαὶ σώματι ἐργαζόμενοι χάμνο-

') Cfr. pag. 212. not. 2. -

3) Huet. lib. III. Origenianor. citans hunc locum producit: οὗ τυγχάνοντες, et quidem ita, ut eundem ver- sum inchoet ab hoc participio: τυγχάνοντες») atque item claudat διάδοχοι τυγχάνοντες, opinor venustatis ergo, quae in hoc certe nulla est, et sane Orig. talem non agnovit. In Mscr. perspicue sic legitur, prout edo: οὐ τυχόντες πρότεροι. Gronov. — Cfr. pag. 212. not. 4.

3) Huet. lib. III. Origenian. legit πρότερον. Tta etiam Sancroftus vel legit in Mscr., vel legendum censuit in collatione: quod consultum quoque visum est Para- phrastae, cujus haec sunt verba: Ὅρα tí φησι περὶ τῆς μετουσίας τοῦ ἁγίου πνεύματος; χαὶ ἥπερ διὰ τῶν ἁγίων ἀποστόλων ἐπὶ τοὺς διαδόχους αὐτῶν μεταβᾶσα εἷς τοὺς ἀρχιερεῖς τε χαὶ ἱερεῖς τοὺς ὁπουδήποτε γῆς γινομένους χέται, (Salvin. emendat χέεται, quod sensus omnino postulat, χαὶ αὐτοῦ τούτου τοῦ ἁγίου πνεύμα-- τος μεταλαμβάνουσιν οἱ ἐχείνων διάδοχοι, οὗπερ zal οἱ αὐτοὶ ἀπόστολοι πρότερον ἔτυχον, χαταπέμιψαντες αὐτοῖς τοῦτο τοῦ σωτῆρος μετὰ τὴν ἀνάστασιν. Quod ad sensum nihil refert, quamcunque lectionem amplecta- ris. R. — 'VVolf. ut nos in textu, in notis: ,Huet. lib. Ill. Origen. πρότερον. Lectio utraque retineri potest; malim tamen eam, quae in contextu exstat, ita ut πρό-- τεροι significet primos omnium. Haec enim casuum enal- lage Graecis non inusitata est. Cfr. Erasm. Schmidii not.

ad Luc. Il, 2.* — Cfr. pag. 212. not. 4.

3) Richterus Observatt. Critic. pag. 77. mavult γυ- στάζομεν, quia sequitur: σιωπῶμεν. R.

5).Sie Cod. Barberinus. Sed Codd. Taurinens. et

Ottobon. οὐδὲ λόγου ὅρους σιωπῶμεν. R. — Cfr. Ex- curs, Ill. num. 3.

288 PRILOSOPHUMENA.

μεν !) ἄξια 3) ἀξίως ϑεῷ τῷ εὐεργέτῃ ἀνταποδιδόναι πει-- , 4 , e » 5r , , 3 * ρώμενοι, χαὶ οὐδὲ οὕτως xaT. ἀξίαν ἀμειβόμενοι, 5) πλὴν ἐν oig πεπιστεύμεϑθα μὴ ἀτονοῦντες, ἀλλὰ τοῦ ἰδίου χαιροῦ τὰ μέτρα ἐπιτελοῦντες, χαὶ ὅσα παρέξει 3) τὸ ἅγιον πνεῦμα, πᾶσιν ἀφϑόνως χοινωνοῦντες" οὐ μόνον ἀλλότρια δὲ 5) ἐλέγχου εἷς 5) φανερὸν ἄγοντες, ἀλλὰ ^ er t€ 3 , € A - - v8 , χαὶ ὅσα ἡ ἀλήϑεια ὑπὸ) τῆς τοῦ πατρὸς 5) χάριτος παραλαβοῦσα ἀνθρώποις διηκόνησε, ταῦτα χαὶ διὰ Àó- yov σημειούμενοι, 5) xcl διὰ γραμμάτων ἐμμάρτυρα ΄ , ΄ * σημειούμενοι; 15) ἀνεπαισχύντως znovocousv. "Iva οὖν χαϑὼς "}) φϑάσαντες εἴπομεν, ἀϑέους αὐτοὺς ἐπιδείξω-- μεν, χαὶ χατὰ γνώμην, καὶ κατὰ τρόπον, καὶ χατὰ ἔργον" ὅϑεν"32) τε τὰ ἐπιχειρήματα αὐτοῖς γεγένηται, χαὶ ὕτι μηϑὲν ἐξ ἁγίων γραφῶν λαβόντες ταῦτα ἐπε-

!) Sancroftus mavult ὀχγοῦμεν. Sed mutatione non opus est. Alludere videtur auctor ad Luc. XVII, 10. R. — Locum hunc habet. Morus ad II Cor. 1V, 1. seq.

?) Cfr. Excurs. lll. num. 4.

5) Sic Codd. Taurinensis, Barberin. et Ottobonianus. Ed. Gronov. ἀναμειβόμενοι. Sancroftus et Morus: ἀχ-- ταμειβόμενοι. R, — WVolf. in textu: ἀγαμειβόμενοι, in notis: ,Nescio an Mori ἀνταμειβόμενοι non praeferen- dum sit Gronoviano ἀναμειβόμενοι. Nam hujus quidem vix putem apud veteres exstare exemplum, cum prius Írequenter occurrat ex ἀντί et ἀμείβεσθαι conflatum.*

Cír. Excurs. Ill. num. 4. 3) VVolf. παρέχει.

5) Sic Codd. Taurin. Barberin, et Ottobonianus. Cod. Medic. (itemq. edd. Gronov. et VVolf) δ ἔλεγχον. h.

€) Cod. Taurin. εἰς φοράν ἄγοντες. R. 7) Sancroftus mavult: ἀπό. R.

5) Cod. Taurin. πνεύματος. R.

9) Cfr. Excurs. III. num. 5.

!?) Cfr. Excurs. IIT. num. 6.

!!) Sic Codd. Taurinens, Barberin. et Ottobonianus. Cod. Mediceus (itemq. ed. Gronov.) perperam: χαϑάπερ Rien: R. — Ed. VVolf. χαϑάπερ φϑάντες.

1?) Locutio et sententia aperta. Nihilominus citatur ab Alex. Moro pag. 331. ὅπως τε. Gronov.

PHILOSOPHUMENA. 289

χείρησαν, 7 τινος ἁγίου διαδοχὴν) φυλάξαντες ἐπὶ ταῦτα ὥρμησαν ἀλλ᾽ ἔστιν αὐτοῖς τὰ δοξαζόμενα, ἀρ-- χὴν) μὲν ix τῆς Ἑλλήνων σοφίας λαβόντα, ἐκ Óo- γμάτων φιλοσοφουμένων καὶ μυστηρίων ἐπιχεχειρημέ-- νων, ) xci ἀστρολόγων δεμβομένων. “]οχεῖ οὖν πρό- τερον ἐχϑεμένους τὰ δόξαντα τοῖς τῶν SEM qu- λοσόφοις, ἐπιδεῖξαι τοῖς ἐντυγχάνουσιν ὕντα τούτων παλαιότερα, zal πρὸς τὸ ϑεῖον σεμνότερα᾽" ἔπειτα συμι-- βαλεῖν ἑκάστην αἵρεσιν ἑχάστῳ; ὡς τούτοις τοῖς ἐπιζχει-- ρήμασιν ἐπιλαβόμενος ὁ πρωτοστάτης 3) τῆς αἱρέσεως

1) Sic habent omnes Codd. Mss. Salvin. tamen le- gendum putat: διδαχήν. R.

?) Gronov. in notis monet, in Mscer. Medic. legi: ἄρχωμεν. De hac varietate nibil quicquam Sancroftus aut Salvinius affert, ut proinde de ea dubitandi non le- vis nascatur occasio. Ceterum Richter. Obser vatt. Critic. pag. 77. mavult in plurium numero legere: ἀρχὰς μέν, quod occurrit apud alios scriptores. Codd. Barberin: et Ottobonian. ἀρχὴν μέν, R. — Gronov. verba haec sunt: »Ita (scil. ἀρχὴν μέν) correxi, quum in Mscer. reperis- sem ἔρχωμεν, quae videtur causa fuisse, ut Morus omit- tens haec omnia, citaverit: ἀλλ ἐκ δογμάτων φιλοσο- qovuérov* χτλ.

3) Salvin. putat legendum: ἀποχεχρυμμένων. Sed quod pace viri dixerim, nimis haec lectio vestigiis Codd.

Mss. recedit, et vox illa tolerari satis potest, cum et fa*

miliarissima sit nostro auctori, atque ita propria, ut vel septies in sola Praefat. legatur; praeterea vero sensum commodum prae se ferat. Ex usu enim veterum scri- ptorum significat id, quod cum cura tractatur, vel etiam argumentis adstruitur, Sic noster paulo infra: Ἔστι μὲν οὖν πόνου μεστὸν τὸ ἐπιχειρούμενον. Ex quo id quo- que efficitur, nullam esse causam, cur cum Sancrofto le- gamus: ἐγχεχειρημένων. R.

3) Sic habent Codd. Barberin. et Ottobon., sed Cod. Medic. πρωτοστατήσας. Morus legebat: πρωτοτπιλαστή-- σας, Salvin. per conjecturam: προστατήσας. Sed emen- datione opus non est, cum perinde dicatur πρωτοστάτης, ac προστάτης, εἴ πρωτοστατεῖν noster dicere potuerit, sicut Metaphrastes apud Philonem de vita Mos. lib. 1. ἡ γὰρ ὁδηγὸς νεφέλη πρωτοστατοῦσα τὸν ἄλλον χρόνον.

OnicENIS Ορεβα. Tow. XXV. 19

290 PRILOSOPHUMENA.

ἐπλεονέχτησε λαβόμενος τὰς ἀρχὰς, χαὶ") ix τούτων ἐπὶ τὰ χείρονα ὁρμηϑεὶς δόγμα συνεστήσατο. Ἔστι μὲν οὖν πόνου μεστὸν 10 ἐπιχειρούμενον, καὶ πολλῆς δεόμενον ἱστορίας. ᾿Δλλὰ οὐκ ἐνδεήσομεν" ὕστερον γὰρ εὐφρανεῖ, ὡς ἀϑλητὴν μετὰ πολλοῦ πόνου στεφάνου τυχόντα, ἢ ἔμπορον μετὰ μέγαν ϑαλάσσης σάλον χερ-- δάναντα, ἢ γεωργὸν μετὰ ἱδρῶτα προσώπου καρπῶν ἀπολαύσαντα, ἢ προφήτην μετὰ ὀνειδισμοὺς χαὶ ὕβρεις ὁρῶντα τὰ λαληϑέντα ἀποβαίνοντα. ᾿ἀρξάμενοι τοίνυν ἐροῦμεν, τίνες οἵ παρ᾽ Ἕλλησι πρῶτον φιλοσοφίαν φυ- σιχὴν ἐπιδείξαντες. Τούτων γὰρ μάλιστα γεγένηνται χλεψίλογοι οἱ τῶν αἱρέσεων πρωτοστατήσαντες, ὡς με- τέπειτα ἐν τῇ πρὸς ἀλλήλους συμβολὴ ἐπιδείξομεν. ἝἙ κάστῳ δὲ τῶν προαρξαμένων 2) τὰ ἔδια ἀποδιδόν-- τες, γυμνοὺς καὶ ἀσχήμονας τοὺς αἱρεσιάρχας προστή- σομεν. 3)

R. — Gronov. itemq. Wolf. in textu: πρωτοστατήσας, Gronov. vero in notis: ,Neque enim tolerari potest Mo- rus, dum pag. 991. citat πρωτόπλαστήσας, aut quum mox vocem; μεστόν, omitüt plane necessariam.*

1) Deest. χαΐ in ed. Gronov. (itemq. ed. VVolfii), sed reperitur in omnibus Mss. R.

3) Sancroftus legit: προλεξαμένων. R.

3) Ruaeus, VVolfio duce, in notis non male: ,Le- gendum forsan est: σαραστήσομεν.«

PHILOSOPHUMENA. 291

APXH ΤΗΣ HPOTHX BIBAOY ΤΟΥ ΚΟΥ ΤΙ II.4 X ON ATLPEÓEON E.AEI'XOY.

Κεφάλαιον πρῶτον. Περὶ Θάλητος. ")

«“έγεται 2) Θαλὴν 3) τὸν Μιλήσιον ^) ἕνα τῶν ἑπτὰ σοφῶν πρῶτον ἐπιχεχειρηχέναι 5) φιλοσοφίαν φυ-- guy. Οὗτος ἔφη ἀρχὴν) τοῦ παντὸς εἶναι χαὶ τέλος) τὸ ὕδωρ. Ἔχ γὰρ αὐτοῦ τὰ πάντα συνίστα- σϑαι, πηγνυμένου 5) zai πάλιν διαγνιεμένου, ἐπιφέρε--

1) Cfr. cap. X. Philosophum. coll. cap. VI.

?) Menag. ad Laért. I, 116. locum hunc ita expres- sit: “έγεται Θαλῆν τὸν Μιλήσιον πρῶτον ἐπικχεχειρη-- xÉVaL χτλ.

3) ὝΨΟΙ in textu: Θάλην, in notis: ,Rectior est Menag. scriptio : Θαλῆν. Duplex enim est hujus nominis flexio: Θάλης, qtoc, et Θαλῆς, οὔ, quod scholiastes Ari- stoph. monet ad Aves: ᾿4ϑηναῖοι περισπῶσιν, ἡ δὲ κοινὴ βαρύνει." χαὶ ὅτε μὲν περισπᾶται, Θαλοῦ ἔστιν ἡ γε- γιχὴ, ὅτε δὲ βαρύνεται, Θάλητος.«

1) Cfr. Excurs. IV.

5) Ha habet liber Mser., atque hinc ita edo; cum contra ejus formulam sustineret publicare Morus: inda χειρηχότα, quod ne Syntaxis quidem Graeca potest ferre. Gronov.

5) Cod. Barberin. τὴν ἀρχήν. R. — Cfr. Excurs. IV. num. 2. 7) Ed. Ruaei: τέλος tt ὕδωρ.

5) Hoc verbum et hanc eibwestiodem non habet Diog. Laértius, quum habeat Origenes, de quo hinc etiam existimari oportet; utpote qui videtur vocem "Thaletis propriam non duxisse negligendam, unde in excerpto ex

19 *

292 PHILOSOPHUMENA.

σϑαί τε αὐτῷ τὰ πώντα. ᾿Αφ᾽ οὗ καὶ σεισμοὺς zci πνευμάτων στροφὰς χαὶ ἀέρων χινήσεις, καὶ τὰ πάντα φύεσϑαί τε zc δεῖν τῇ τοῦ πρώτου ἀρχηγοῦ τῆς γενέ- σεως αὐτῶν φύσει συμφερόμενα. Θεὸν δὲ τοῦτο εἶναι τὸ μήτ᾽ ἀρχὴν, μήτε τελευτὴν ἔχον. Οὗτος περὶ τὸν τῶν ἄστρων λόγον χαὶ τὴν ζήτησιν ἀσχοληϑεὶς, Ἕλλησι ") ταύτης τῆς μαϑήσεως αἴτιος πρῶτος γίγνεται, ὃς ἀπο- βλέπων 5) πρὸς τὸν οὐρανὸν χαὶ τὰ ἄνω ἐπιμελῶς x«- τανοεῖν ) λέγων, εἷς φρέαρ ἐνέπεσεν, ὃν 3) ἐγγελῶσά τις ϑεραπαινὶς, Θρᾶττα 5) τοὔνομα, ἔφη " »r& ἐν οὐρανῷ προθυμούμενος ἰδεῖν, τὰ ἐν ποσὶν οὐκ 5) οἶδεν.« Ἐγέ- vtro δὲ χατὰ Κροῖσον.

Galeno, quod publicat Menag. ad vitam 'Thaletis in Diog. Laértio, sic exhibetur velut ab ipsius Thaletis doctrina μόνον στοιχεῖον τιϑέμενον πρὸς ovyzQuaur zai πήγνυσιν x«i σύστασιν τῶν ἐγχοσμίων. Gronov.

!) Graecis hujus studii auctor fuit: prima enim ejus inventio Aegyptiis tribuenda est, Cfr. VVottonus in com- mentar. de antiqna et recenti erudit, cap. XXIV. VVolf.

3) Idem testatur Laért. 1, 31, et Socrates apud Pla- ton. in Theaeteto. Vide Stobaeum serm, 78.

3) Sic edo, prout in Mscer. cernebam; quod tamen non placebat Menagio: unde in iis citandis ad Diog. Laért. simpliciter profert: xer«voc», non satis ex fide. Nam si credi debet inhaerere vitium descriptoris, facile suc- curri poterat corrigendo: z«r«votiv ϑέλων. Gronov.

*) Legendum puto: à. Nam verbum: ἐγγελᾷν, cum dandi casu jungitur. VVolf. 5) Cfr. Excurs. 1V. num.3.

$) Richter. Observatt, Critic. pag. 78. mavult legere: οὐχ εἶδεν, ut sit, quod respondeat τῷ ἰδεῖν, quod pro- xime antecessit. Addo confirmari hanc conjecturam posse ex Laért, loco lib. 1, 34. ancillae verba ita referentis: σὺ γὰρ, ὦ Θαλῆ, τὰ ἐν ποσὶν οὐ δυνάμενος ἰδεῖν, τὰ ἐπὶ τοῦ οὐρανοῦ οἴει γνώσεσϑαι; At si Stobaei ante ci- tati locum ex pag. 465. Eclog. respiciamus, erit quo le- ctionem priorem tueamur. Hic enim ita habet: ὃς τὰ παρὰ ποσὶν ἀγνοῶν, τὰ ἐν οὐρανῷ ἐσχόπει. R.

PHILOSOPHUMENA. 293

Κεφάλαιον δεύτερον.

Περὶ Πυϑαγόρου.

Ἔστι δὲ καὶ ἑτέρα φιλοσοφία οὐ μαχρὰν τῶν m Li u.s , ,

αὐτῶν χρόνων, ἧς ηρξε Πυϑαγύρας, ὃν Σάμιόν τινες e ^ 1 , ὃ ^ ^ ^ λέγουσιν" ἣν ἱταλιχὴν .) προσηγόρευσαν, διὰ τὸ TOV ΤΙυϑαγόραν φεύγοντα Πολυχράτην τὸν Σάμιον τύραν- νον, οἰχῆσαι πόλιν τῆς παλίας, κἀχεῖ τὸν βίον πλη- - E , * , ρῶσαε" οὗ τὴν αἵρεσιν of διαδεξάμενοι, oU πολὺ διη- γέγχαν τοῦ αὐτοῦ φρονήματος. Καὶ αὐτὸς δὲ περὶ φυσιχῶν ) ζητήσας ἔμιξεν ἀστρονομίαν, καὶ γεωμε-

, 4 , e , * ἘΣ τρίαν, καὶ μουσικήν. Καὶ οὕτως μονάδα 3) μὲν εἰναι 3 , " * , -4 * , ^ - ἀπείηνατο τὸν ϑεὸν, ἀριϑμοῦ 3) δὲ φυσιν περιέργως χαταμαϑὼν μελῳδεῖν ἔφη τὸν κόσμον.) καὶ ἁρμονίᾳ συγχεῖσϑαι, χαὶ τῶν ἑπτὰ ἄστρων 9) πρῶτος τὴν χίνη- σιν *) εἰς 5) δυϑμὸν xci μέλος ἤγαγεν.5) Θαυμασας δὲ τὴν διοίχησιν τῶν ὅλων, ἠξίωσε τὰ πρῶτα σιγᾷν

!) De appellatione illa et ejus causis cfr. interpret. ad Laért. 1, 12. et Scheffer. cap. II. de philos. ltalica pag. 8. seq. — ?) Cod. Barberin. φύσεως. B.

3) Cfr. Excurs. V. num. 1. 4) Cfr. Excurs. V. num. 2.

5) Dixit enim, teste Laért, VIII, 33., χαϑ' ἁρμονίαν συνεστάναι τὰ ὅλα, i. e. universum. Cfr. Quintil. lib. I. cap. X.

$) Sic Codd. Taurinens. Barberin. et Ottobonianus. Cod. Medic. (itemq. ed. VVolf.) ἀστέρων. R. τῆς

7) Vide Heraclit, in Allegoriis Homeri pag. 425. seq. ed. Galei. :

5) Mss. omnes sic habent, et sic sensui optime con- sulitur. |. Ed. Gronov. (itemq. ed. VVolf.) z«à ῥυϑμόν zt. Sed illud ze£ sensum ineptum reddebat. Quomodo enim Pythagoras dici potest invenisse motum astrorum? Ex ea lectione fluxit paraphrasis ista ad marg. Cod. Medic. ex- stans: Ὅτι μονάδα τὸν ϑεὸν ὃ Πυϑαγόρας ἀπεφήνατο, χαὶ μελῳδεῖν ἔφη τὸν χύσμον, χαὶ τῶν πλανήτων τὴν χέγησιν ῥυϑμῷ χαὶ μέλει συγζχεῖσϑαι ἐδείκνυεν. B.

9) Cfr. Excurs V. num. 3.

294 PniILOSOPHUMENA.

τοὺς μαϑητὰς, οἱονεὶ μύστας τοῦ παντὸς εἷς τὸν χόσμον ἥχοντας. Εἶτα ἐπειδὰν αὐτοῖς ἱχανῶς παιδείας τῆς τῶν λόγων δύξη μετεῖναι, χαὶ δυνατῶς περὶ ἄστρων χαὶ φύσεως φιλοσοφήσωσι, χαϑαροὺς χρίνας τότε χε-- λεύει φϑέγγεσϑαι. Οὗτος τοὺς μαϑητὰς διεῖλε, χαὶ τοὺς μὲν ἐσωτεριχοὺς, τοὺς δὲ ἐξωτερικοὺς ἐχάλεσεν" τοῖς ἢ) μὲν γὰρ τὰ τελεώτερα μαϑήματα ἐπίστευε, τοῖς δὲ τὰ μετριώτερα. Ἐφήψατο δὲ χαὶ μαγικῆς, ) ὥς φασι, καὶ φυσιογονικὴν 3) αὐτὸς ἐξεῦρεν, ἀριϑμούς τινας χαὶ μέτρα ὑποθέμενος, λέγων τὴν ἀρχὴν τῆς ἀριϑμητιχῆς φιλοσοφίας κατὰ σύνϑεσιν περιέχειν τόνδε τὸν τρόπον. ᾿Αριϑμὸς γέγονε πρῶτος ἀρχὴ») ὕπερ ἔστιν fv, ἀόριστος, ἀκατάληπτος, ἔχων ἐν ἑαυτῷ πάν-- τὰς τοὺς ἐπ’ ἄπειρον δυναμένους ἐλϑεῖν ἀριϑμοὺς χατὰ τὸ πλῆϑοςς.ς Τῶν δὲ ἀριϑιῶν ἀρχὴ γέγονε za 3) ὑπόϑεσιν ἡ πρώτη μονὰς, ἥτις ἐστὶ μονὰς ἄρσην γεν- γῶσα πατριχῶς πάντας τοὺς ἄλλους ἀριϑμούς. Ζ]εύτε-- ρον ἡ δυὰς ϑῆλυς ἀριϑμὸς, ὁ δὲ αὐτὸς χαὶ ἄρτιος ὑπὸ τῶν ἀριϑμητιχῶν χαλεῖται. Τρίτον ἡ τριὰς ἀριϑμὸς

1) Sic edd. Gronov. et VVolfi; ed. vero Ruaei: τοῖς δὲ τὰ τελεώτερα χτλ.

3) Vide Bayle Tom. Π|. Diction. pag. 2414. seq. not. et interpr. ad Laért. VIII, 36.

3) Cod. Barberin. φυσιογνωμιχήν. R.

4) Codd. Barberin. Ottobon. et Taurinens. z«3' ὑπό- στάσιν, sicque Cod. Medic. recentiori manu. Verum hac mutatione non opus esse apparet ex eo, quod χαϑ' ὑπό- “θέσιν, idem hoc loco sit, quod paulo ante per ὑποϑέ- μενος expressit, id est: ,fundamenti loco praestruens.* Hinc et la Croze χαϑ' ὑπόϑεσιν verti vult: fundamenti loco, id quod loco Jamblichi maxime idoneo probat, qui legitur pag. 2. in Nicomachi Arithmeticam: “ἃ δὴ τοῦτο παραλαμβάνειν δεῖ τὴν μαϑηματιχὴν. ἐπιστήμην τῶν ἀριϑμῶν. Καὶ γὰρ ὡς ἐν ὑποθέσει δεῖ προκεῖ-- σϑαι ταύτην. Eandem, credo, significationem subindi- care voluit emendator Mediceus per voc. ὑπόστασιν, cu-

jus eandem notionem ad Hebr. XI, 3. esse plurimi per- suasi sunt, ἢ.

PHILOSOPHUMENA. 205

» ἈΕῚ T x LI «X. - , RU T ἄρσην") οὗτος χαὶ περισσὸς ὑπὸ τῶν ἀριϑμητιχῶν 3) γνενομοτέϑηται χαλεῖσϑαι. ᾿Επὶ πᾶσι δὲ τούτοις 7 τε- * - » , Li * EE. (X -

τρὰς ϑήλυς ἀριϑμος" o δὲ αὐτὸς χαὶ ἄρτιος χαλεῖται, ὅτε ϑῆλύς ἐστιν. Γεγόνασιν οὖν οἱ πάντες ἀριϑμοὶ ^ , τ ^

ληφϑέντες ἀπὸ γένους τέσσαρες" — ἀριϑμὸς δ᾽ ἣν τὸ γένος ἀόριστον" — ἀφ᾽ ὧν ὁ τέλειος3) αὐτοῖς συνέ-

EI ' t ΄ ^ ^ ει , , , στηχὲν ἀριϑμὸς ἡ δεχάς. Τὸ γὰρ £v, δύο, τρία, τέσ- σαρα, γένεται δέχα, ἐὰν ἑχάστῳ τῶν ἀριϑμῶν φυλάσ- ᾽ 3. 4 * E x , €

σηται χατ οὐσίαν TO Olxtiov ὁνομα. Ταύτην ὁ Πυϑα- γόρας ἔφη ἱερὰν τετραχτὺν, πηγὴν) ἀεννάου φύ- σεως ὡς 5) ῥδιζώματα ἔχουσαν ἐν ἑαυτῇ, xci Bx τούτου τοῦ ἀριϑμοῦ πάντας ἔχειν τοὺς ἀριϑμοὺς τὴν ἀρχήν. Ὁ γὰρ ἕνδεχα, καὶ ὁ δώδεχα, xal οἱ λοιποὶ τὴν ἀρχὴν τοῦ εἶναι ἐκ τοῦ δέχα μετέχουσι. Ταύτης τῆς δεχάδος τοῦ τελείου ἀριϑμοῦ τὰ τέσσαρα καλεῖται μέρη, ἀριϑμὸς, μονὰς, δύναμις, 5) κύβος" ὧν xai ἐπιπλοχαὶ zc μίξεις πρὸς γένεσιν αὐξήσεως γίνονται χατὰ φύσιν, τὸν γό- E] , » - er ^ , EX 7

viuoy ἀριϑμὸν ἀποτελοῦσαι. Ὅταν γὰρ δύναμις αὑτὴν 7)

1) Hunc ternarium dicebant etiam ἀῤῥενόϑηλυν, cfr. 'Theologum. Arithmetic, pag. 7., sicut μονάδα ἄῤῥενα et πατέρα, δυάδα vero ϑῆλυν καὶ μητέρα. VVolf.

?) Codd, Barberin. et Ottobon. ἀριϑμῶν. B. — Cfr.

Excurs. V. num. 4. 3) Cod. Barberin. habet τρέτος pro: τέλειος. Rh.

4) Cod. Taurinens. minus plene habet: ἀένναον q- σιν, pro: πηγὴν ἀεννάου φύσεως. BR. — Cfr, Excurs. V. num, 3.

5) Cum particula illa explanativa ὡς opus hie non sit, malim eam expungere; puto enim idem hic librario usu venisse, quod alias accidit, ut ultima vocis syllaba repetita novam vocem sisteret, Paraphrastes doctrinam hanc Pythagorae de numeris illustraturus, observat, d&- χάδα dici quasi δοχάδα. Verba ita habent; “εὰ τοῦτο γὰρ χαὶ δεχὰς εἴρηται, οἱονεὶ δοχὰς y δεχομένη πάντα ἀριῦμόν. Ὑπὲρ γὰρ τὴν δεχάδα ἕτερος οὐχ ἔστιν ἀριϑμὺς, ἀλλὰ ἀναδιπλασιάζονται οἱ ἀριϑμοί, R.

6) Cfr. Excurs. V. num. 6. 7) Edd. Gronov. VVolf. et Ruaci in textu: αὐτήν,

296 PHILOSOPHUMENA.

ἐφ᾽ ἑαυτὴν πυβιστῇ, γέγονε δυναμοδύναμις" ὅταν δὲ δύναμις ἐπὶ χύβον, δυναμόκυβος" 1) ὅταν δὲ χύβος ἐπὶ χύβον γέγονε, κυβόκυβος'" ὡς γίνεϑαι τοὺς πάντας ἀριϑμοὺς, ἐξ ὧν ἡ τῶν γινομένων γένεσις γίνεται, ἑπτώ" ἀριϑμὸν, μονάδα, δύναμιν, κύβον, δυναμοδύνα- μιν, δυναμόχυβον, κυβόχυβον.

Οὗτος x«l ψυχὴν ἀϑάνατον εἶπε, xci μετενσω- μάτωσιν" διὸ ἔλεγεν ἑαυτὸν πρὸ μὲν τῶν Τρωϊχῶν «ἰϑαλίδην 3) γεγονέναι, ἐν δὲ τοῖς Τρωϊχοῖς Εὔφορ-- Bov,?) μετὰ δὲ ταῦτα “Ερμότιμον Σάμιον, μεϑὶ ὃν Πύῤ-- Qov “ἥλιον πέμπτον Πυϑαγόραν. “ιόδωρος δὲ ὁ ᾿Ερετριεὺς xal ᾿Αριστόξενος5) ὁ Πουσιχός φασι πρὸς Ζαράταν τὸν Χαλδαῖον ἐληλυϑέναι Πυϑαγόραν" τὸν δὲ ἐχϑέσϑαι αὐτῷ,5) δύο εἶναι ἀπ᾽ ἀρχῆς τοῖς οὖσιν αἴτια, πατέρα xci μητέρα" xci πατέρα μὲν φῶς, μητέρα δὲ Oxótoc* τοῦ δὲ φωτὸς μέρη ϑερμὸν, ξηρὸν, χοῦφον,

edd. vero VVolf. et Ruaei in notis, illa: ἡ Legendum omnino est αὐτή," haec: ,Scribendum censeo cum spi- ritu denso: αὑτήν, se ipsam in se ipsam revolvit. Salvi- nius. — Gronov. vertit: se ipsam sibi involvit.

!) Desiderantur in omnibus Mss, sed sensus postu- lat, ut restituantur verba: δυναμόκυβος, ὅταν δὲ χύβος ἐπὶ κύβον. Ruaeus VVolf. socio, — Cfr. Excurs. V, num, 20.

?) Edd. Gronov. VVolf. et Ruaei in textu: Θαλλέ- δὴν, ed. vero Ruaei in notis: ,Legendum: Αϊϑαλίδην, quod ex Laért. lib Vlll. sect. 4. et alüs scriptoribus evincitur, qui Euphorbum testantur gloriatum de eo, quod Aethalides olim fuerit. Certe alterius illius nominis nul- lum usquam vestigium inveneris.

3) Gronov. et VVolf. in textu: "Eqopfov, iidem ta- men in notis, ille: ,Ita video me scripsisse, quum passim audiat Euphorbus,^ hic: ,Rectius legitur: Εὔφορβος, quemadmodum infra cap. lll. de Empedocle.*

4) De hoc et aliis hujus nominis cfr. Meurs. ad Chal-

cid. pag. 20. seq. et Fabric. Bibl. Gr. lib. 11. pag. 643. *) Cfr. Excurs. V. num. 8.

5) Gronov. et VVolf. in textu: αὐτό, Gronov. vero in notis: ,Sic quidem excepi ex Mscr., et latine reddidi: islud, modo non scripserit: αὐτῷ.“

PHILOSOPHUMENA. 297

ταχύ" τοῦ δὲ σχότους ψυχρὸν, ὑγρὸν, βαρὺ, βραδύ" ἐκ δὲ τούτων πάντων τὸν κύσμον συνεστάναι, Bx ϑηλείας χαὶ ἄῤδενος. Εἶναι δὲ τὸν κόσμον 1) φύσιν 3) xci μουσιχὴν ἁρμονίαν" διὸ χαὶ τὸν ἥλιον ποιεῖσϑαι τὴν περίοδον 5) ἐναρμόνιον. Περὶ δὲ τῶν ἐκ γῆς καὶ x0- σμου γινομένων τάδε φασὶ λέγειν τὸν Ζαράταν" δύο δαίμονας εἶναι, τὸν μὲν οὐράνιον, τὸν δὲ χϑόνιον" x«i τὸν μὲν χϑόνιον ἀνιέναι τὴν γένεσιν ix τῆς γῆς" εἶναι δὲ ὕδωρ" τὸν δὲ οὐράνιον πῦρ μετέχον τοῦ ἀέρος, ϑερμὸν χαὶ ψυχρόν" διὸ χαὶ τούτων οὐδὲν ἀναιρεῖν, οὐδὲ μιαίνειν φησὶ 3) τὴν ψυχήν" ἔστι γὰρ ταῦτα οὐσία τῶν πάντων. Κυάμους 5) δὲ λέγεται παραγγέλλειν μὴ ἐσϑίειν, αἰτίᾳ 5) τοῦ τὸν Ζαράταν εἰρηχέναι κατὰ τὴν

1) Gronov. in textu: χόσμον (φησίν. in notis: yIn- telligo haec verba ut alienam materiam diversamque con- ümentia attribui ipsi Origeni, qui pergat rursus in inven- tis et dogmatis Pythagorae recensendis, et id sequor in latinis. In Mscr. tamen legitur φύσιν, quasi mundum natura esse musicum concentum ab Zarata didicisset Py- thagoras: quod facillime ferri potest, si quidem χόσμον nunc quoque usurpet, prout a primo Pythagora appella- tum fuisse coelum scribitur in Diog. Laert. et aliis.*

3) Sic Codd. Taurin. Barberin. et Ottobonianus. Cod. Medic. (itemq. Gronov.) φησίν. R. — VVolf. φασίν. Cfr. pag. huj. not. 1. 3) Cfr. Excurs. V. num. 9.

4) VVolf. φασί. 5) Cfr. Excurs. V. num. 10.

$) Gronov. ut nos in textu: ,Retineo simpliciter, quod in Mscr. reperi, ut haec vox, cum sit ex se πεὰ- tum plurale, ponatur instar adverbii, attamen retineat constructionem casus secundi. Menagius tamen et in sua paraphrasi vocat Zaratam, et in Graecis citat: αἴτεον τοῦτο Ζαράταν. (Cfr. Excurs. V. num. 10.) Sed ex mox omisso verbo εἶναι edit: Σαφέστερον δὴ λέγει καὶ ἕτερον παράδειγμα χτλ., quo omisso longe alius editur sensus, et quasi Origenes probaret illud παράδειγμα tanquam σαφέστερον. quod accedente εἶναι plane transfertur ad iesumonia Pythagorae sic de Zarata isto narrantis.^ — Ruaeus in notis: ,In notis profitetur Gronovius, se in Mscr. Mediceo invenisse in plurium numero: αἴτια. Ni- hilominus tamen in contextu expressit: αἰτίᾳ. Richter. pro αἰτίᾳ τοῦ τὸν Ζαράταν χιλ., cerüssima, ut putat,

298 PRILOSOPHUMENA.

ἀρχὴν x«t σύγχρισιν τῶν πάντων, συνισταμένης τῆς γῆς ἔτι χαὶ συνσεσημμένης,1}) γενέσϑαι τὸν χύαμον. Τούτου δὲ τεχμήριόν φησιν, εἴ τις χαταμασησάμενος λεῖον τὸν χύαμον χαταϑείη πρὸς ἥλιον χρόνον τινά" — τοῦτο γὰρ εὐθέως ἀντιλήψεται" --- προσφέρει 5) ἀνϑρω- πίνου. yóvov ὀδμήν. «Σαφέστερον ) δὲ εἶναι καὶ ἕτε- ρον παράδειγμα λέγει, εἰ ἀνθοῦντος τοῦ χυάμου λα- βόντες τὸν χύαμον, καὶ τὸ ἄνϑος αὐτοῦ, καὶ καταϑέν - τες εἷς χύτραν, ταύτην τε χαταχρίσαντες, εἷς γῆν χα- τορύξαιμεν, χαὶ utr ὀλίγας ἡμέρας ἀνακαλύψαιμεν, ἴδοιμεν αὐτὸ εἶδος ἔχον, τὸ μὲν πρῶτον ὡς αἰσχύνην γυναιχὸς, μετὰ δὲ ταῦτα χατανοούμενον παιδίου χεία- λὴν συμπεφυκυῖαν. Οὗτος iv Κρότωνι τῆς ᾿Ιπαλέας ἅμα τοῖς μαϑηταῖς ἐμπυρισϑεὶς διεφϑάρη. Ἔϑος δὲ τοῦτο qj» náQ αὐτῷ, ἐπειδὰν προσήει τις μαϑητευσό- μενος, πιπράσκειν τὰ ὑπάρχοντα, χαὶ τὸ ἀργύριον χα- τατιϑέναι ἐσφραγισμένον παρὰ τῷ Πυϑαγόρῃ, καὶ 3) ὑπέμεινε σιωπῶν, ὁτὲ μὲν ἔτη τρία, ὁτὲ δὲ πέντε, καὶ μανϑάνειν.) «Αὖϑις δὲ λυϑεὶς ἐμίσγετο τοῖς 5) ἕτέ- ροις, καὶ παρέμενε μαϑητὴς, καὶ συγεισϑιᾶτο ἅμα, εἰ

emendatione legit: δεὰ τὸν Ζαράταν χτλι., et varia no- stri auctoris loca affert, in quibus eadem phrasis occur- rit. Neque sane quisquam temere negaverit, familiarem hane Graecis esse scribendi rationem ; sed quod cadem hic quoque adhibita sit, demonstrari vix posse puto, prae- cipue cum Mss. hie consentiant, nec altera illa a Graeco sermone aliena, quamvis minus recepta, videatur.

!) Paraphrastes verbum hoc cum ceteris ita explieat: διὰ τὸ ἔτι συνισταμένης καὶ οἷον συμπηγνυμένης τῆς γῆς ἐγγενέσϑαι τὸν κύαμον. R.

?) Cod. Taurinens, προσφέρειν. R.

3) Cfr. Excurs, V. num. 11.

3) Cfr. Excurs, V. num. 12.

5) VVolf. non absque causa in notis: $Legere prae- stat: μανϑάνων. Sic enim omnia cohaerent.*

$) Vide an non legas: τοῖς ἑταίροις. Gronov, — Cfr. Excurs, V. num. 13.

PHILOSOPHUMENA. 299

δ᾽ οὐ, ἀπελάμβανε τὸ ἴδιον, καὶ ἀπεβάλλετο. OL uiv οὖν ἐσωτεριχοὶ ἐχαλοῦντο Πυϑαγόρειοι, 1.) οἱ δὲ ἕτεροι Πυϑαγορισταί: τῶν δὲ μαϑητῶν αὐτοῦ οἱ διαφυγόν- 1:6?) τὸν ἐμπρησμὸν «Δύσις 3) ἦν καὶ ᾿άρχιππος;, καὶ ὁ τοῦ Πυϑαγόρου οἰχέτης Ζάμολξις, 3) ὃς καὶ τοὺς παρὰ Κελτοῖς Ζίρυΐδας λέγεται διδάξαι φιλοσοφεῖν τὴν Iv- ϑαγόρειον φιλοσοφίαν. Τοὺς δὲ ἀριϑμοὺς χαὶ τὰ ué- τρα παρὰ «Αἰγυπτίων φασὶ τὸν Πυϑαγόραν μαϑεῖν, ὃς χαταπλαγεὶς τὴ τῶν ἱερέων ἀξιοπίστῳ, xci φαντασιώ- δει, xci δυσχερῶς ἐξαγορευομένη σοφίᾳ, μιμησάμενος ὁμοίως x«i αὐτὸς σιγᾷν προσέταξεν, xai ἐν ἀδύτοις χατάγων ἠρεμεῖν ἐποίει μανϑάνοντα.

P4 " Κεφαλαιον τρίτον.

Περὶ Ἐμπεδοκλέους.

᾿Εμπεδοχλῆς δὲ μετὰ τούτους γενόμενος χαὶ περὶ δαιμόνων φύσεως εἶπε πολλὰ, ὡς ἀναστρέφονται διοι-- χοῦντες τὰ χατὰ τὴν γῆν ὄντες πλεῖστοι. Οὗτος τὴν τοῦ παντὸς ἀρχὴν γνεῖχος χαὶ φιλίαν ἔφη" χαὶ τὸ τῆς μονάδος γοερὸν πῦρ τὸν ϑεὸν, zai συνεστάναι ἐκ πυ-

') De horum nominum differentia videndus est ano- nymus vitae Pythag. scriptor apud Phot. Cod. 259. et in Holstenii Porphyriana. Cfr. Menag. ad Laért. VIIT, 38. et Scheffer, de philos, Italic. pag. 100. seq. VVolf.

3) De his cfr. Scheffer. de philos, Halic. pag. 176. seq. et Menag. ad Laért, VIII, 39., ubi etiam hic aucto- ris nostri locus eadem prorsus ratione exstat. VVolf.

3) Ita edidi, quomodo etiam praecessit Menag. pag. 319, quum in Mscr. tamen concipiatur «Ἱύσης, ut mox Ζάμαλξις, non Z&uol£ig, quod etiam ab ipso ex com- muni more occupatum retinui, Gronov.

4) Vide quae de eo infra cap. XXV. de Druidis di- centur. In Cod. Barber. vocatur Zametus, Ζαμέτος. RB.

300 PHILOSOPHUMENA.

ρὸς τὰ πάντα, xci elg πῦρ ἀναλυϑήσεσϑαι" d!) σχε- δὸν χαὶ οἱ Στωϊχοὶ συντίϑενται δόγματι, ἐχπύρωσιν 3) προσδοκῶντες. Πάλιστα δὲ πάντων συγκατατίϑεται τὴ μετενσωματώσει, οὕτως εἰπών"

"Hro?) μὲν γὰρ ἐγὼ 3) γενόμην χοῦρος τε κύρη tt, Θάμνος v olovóg τε, χαὶ ἐξ ἁλὸς ἔμπορος ) ἐχϑύς. Οὗτος πάσας εἷς πάντα τὰ ζῶα μεταλλάττειν εἶπε τὰς ψυχάς. Καὶ γὰρ ὃ τούτων δ) διδάσχαλος 7) ΤΠυϑαγό- peg ἔφη ἑαυτὸν Εὔφορβον γεγονέναι τὸν ἐπὶ "iov στρατεύσαντα, φάσχων ἐπιγινώσχειν τὴν ἀσπίδα. Ταῦτα

μὲν ὁ ᾿Εμπεδοκλῆς.

1) Ed. VVolf. ὡς σχεδόν.

3) Cfr. Philosophum. cap. XXI.

3) Laért. VIII, 77. legit: Ἤδη γάρ zor ἐγὼ ytvó- μὴν xi.

3) Sic placuit edere, quum exstaret scriptum in ex- emplari Mediceo: ἔστω ἐγενόμην, quo gratia versiculi fatigabatur, qui ut et sequens tanto notabilior, quod uter- que praetermittatur (!) ab Diog. Laértio. Gronov. — Cfr. Excurs. VI. num. 1.

5) Sic edd. Gronov. VVolf. et Ruaei in textu, Sal- vin. vero et VVolf. in notis: 4AÀlii hic legut: ξλλοπος. Cyrill. contra Julian. φαίδιμος. Sed tunc, inquit Salvi- nius, versus non constat, nisi diceretur: xal εἰν ἁλὶ q«í- διμος ᾿ἰχϑύς.ι« Quibus VVolf. addit haecce: Alii vero: ἕμπυρος, quam lectionem ut optimam vindicavit Menag. ad Laért. VIII, 77., nec dubito hic restituendam esse.* — Equidem legerim: χαὶ εν ἁλὶ νηχύτῳ ᾿χϑύς. Cfr. Excurs. Vl. num, 2, coll. Papii Lexic. sub voc. γήχυτος.

$) VVolf. absque jure in notis: jScribendum puto: τούτου, cum auctori de Empedocle solo sermonem esse ostendant antecedentia.

7) Vide Laért. VIII 54. seqq. et Jamblich. lib. I. cap. 22. de vita Pythag.

PRILOSOPHUMENA. 301

Κεφάλαιον τέταρτον.

Περὶ Ἡρακλείτου.

Ἡράχλειτος δὲ φυσιχὸς φιλόσοφος ὁ ᾿Εφέσιος, τὰ πάντα ἔχλαιεν 1) ἄγνοιαν τοῦ παντὸς βίου χαταγινώ-- σχων, xul πάντων ἀνθρώπων" ἐλεῶν δὲ τὸν τῶν ϑνη- τῶν βίον. Αὐτὸν μὲν γὰρ ἔφασκε τὰ πάντα 3) εἰδέναι, τοὺς δὲ ἄλλους ἀνθρώπους οὐδέν. Καὶ αὐτὸς δὲ σχε- δὸν σύμφωνα τῷ ᾿Εμπεδοχλεῖ ἐφϑέγξ Je σιάσιν καὶ φιλίαν φήσας τῶν) ἁπάντων ἀρχὴν εἶναι, xol πῦρ) γοερὸν τὸν ϑεὸν, ἐμφέρεσϑαί τε τὰ πάντα ἀλλήλοις, χαὶ οὐχ ἑστάναι" καὶ ὥσπερ ὁ ᾿Εμπεδοχλῆς πάντα") τὸν χαϑ' ἡμᾶς τόπον ἔφη χαχῶν μεστὸν εἶναι» xol?) μέχρι δὲ σελήνης τὰ καχὰ φϑάνειν ἐκ τοῦ περὶ γῆν τόπου ταϑέντα, περαιτέρω δὲ μὴ χωρεῖν, ἅτε χαϑαρω-. τέρου τοῦ ὑπὲρ τὴν σελήνην παντὸς ὄντος τόπου" οὕτω χαὶ τῷ Ἡρακλείτῳ ἔδοξεν.

Κεφάλαιον πέμπτον.

Μετὰ τούτους ἐγένοντο x«i ἕτεροι «Ῥυσιχοὶ, ὧν οὐχ ἀναγχαῖον ἡγησάμεϑα τὰς δόξας εἰπεῖν, μηδὲν τῶν προειρημένων ἀπεμφαινούσας. ᾿Αλλ ἐπεὶ καϑόλου οὐ

1) VVolf. in textu: ἔχλασεν, in notis: »11ἃ per er- rorem typographus : legendum enim est ἔκλαυσεν. «

3) NVolf. in textu: πάντων, in Corrigendis vero: »Legend. πάντα.« — Cfr. Excurs, VlI. num. 1.

3) Salvin. (absque causa) conjicit legendum: τὴν ἁπάντων ἀρχήν. B. 4) Cfr. Excurs. VII. num. 2.

5) Sic recte habent Codd. Barberin. Ottobon. et Tau- rinensis. .Aqud Gronov. autem (itemq. apud VVolf.) pro: xc) ἡμᾶς, legitur: xe ἡμῶν. Verumtamen Para- phrastes legendum censuit: ay ἡμᾶς. lta enim haec παραφράζει" χαὶ τὸν χαϑ' ἡμᾶς βέον μεστὸν χαχῶν μέχρι σελήνης. R.

5) Cod, Tarin. legit: zai μέχρι μὲν σελήνης. B.

302 P HILOSOPHUMENA.

μιχρὰ γεγένηται ἡ σχολὴ, πολλοί τε οἱ μετέπειτα φυ- σιχοὶ ἐξ αὐτῶν γεγένηνται ἄλλοι ἄλλως περὶ «φύσεως τοῦ παντὸς διηγούμενοι, χαὶ δοχεῖ ἡμῖν, rjv!) ἀπὸ Πυϑαγόρου ἐχϑεμένους 2) φιλοσοφίαν χατὰ 5) διαδο- χὴν, ἀναδραμεῖν ἐπὶ τὰ δόξαντα τοῖς μετὰ Θαλῆν, zi ταῦτα ἐξειπόντας ἐλϑεῖν ἐπί τε τὴν ᾿Ηϑιχὴν χαὶ «“1ογι-- χὴν φιλοσοφίαν, ὧν ἦρξαν Σωκράτης uiv How *) ᾿“ριστοτέλης δὲ Ζιαλεχτιχῆς.

- Κεφάλαιον ἕχτον. Περὶ ᾿Αναξιμάνδρου.

-5 , 3 Té , 5 , Oc«ÀoD?) τοίνυν ᾿Δἀναξίμανδρος γίνεται ἀκροατης. ᾿ἀναξίμανδρος 5) Πραξιάδου, Μιλήσιος. Οὗτος ἀρχὴν ἔφη τῶν ὄντων φύσιν τινὰ τοῦ ἀπείρου, ἐξ 1) ἧς yíve- σϑαι τοὺς οὐρανοὺς, χαὶ τὸν ἐν αὐτοῖς κόσμον. Ταύ- » 5W. X. ^ , , e EY , την δ᾽ ἀΐδιον εἰναι zal ἀγήρω, ἣν χαὶ πάντας περιέ- χειν τοὺς χύσμους. «“έγει δὲ χρόνον ὡς ὡρισμένης τῆς γενέσεως, xal τῆς οὐσίας, χαὶ τῆς φϑορᾶς. Οὗτος μὲν ἀρχὴν χαὶ στοιχεῖον εἴρηχε τῶν ὄντων τὸ ἄπειρον, - 2» P λέ - , "m H * δὲ , 8 πρῶτος τοὔνομα καλέσας τῆς ἀρχῆς. Πρὸς δὲ τοὐτῳ 5)

1) NVolf. τὴν τὸῦ Πυϑαγύρου.

3) Sic edd. Gronov. VVolf. et Ruaei.

3) WVolf. χαταδιαδοχήν. — Idem in seqq. Θάλην.

4) Ita legunt Codd. Barberin. Ottobon. et Taurinen- sis. ln ed. autem Gronov. (itemq. in ed. VVolf.) legitur: ᾿Ηϑικὸς, ᾿Δριστοτέλης δὲ ““Πιαλεχτικός. B.

5) Gronov. et VVolf. in texta: Θέλλου, VVolf. vero in notis: ,Ita per duplex 44 Gronovius, quod haud dubie

in Mscr. invenit, quemadmodum infra cap. X. Θάλλητος. Interim constat illam scriptionem vitiosam esse.*

5) Repetit hoc nomen eodem exemplo, quo infra in Democrito. 1) Gronov. et VVolf. ἑξῆς γίψεσϑαι.

8) Codd. Barberin. et Taurin. τούτων. R.

PHILOSOPHUMENA. 303

χίνησιν ἀΐδιον εἶναι, dv ἣ συμβαίνει γίνεσϑαι τοὺς ") οὐρανούς. Τὴν δὲ γῆν εἶναι μετέωρον ὑπ᾽ ?) οὐδενὸς χρατουμένην, μένουσαν ?) διὰ τὴν ὁμοίαν πάντων ἀπό- στασιν. Τὸ δὲ σχῆμα αὐτῆς ὑγρὸν στρόγγυλον κίονι 4) λίϑῳ παραπλήσιον. Τῶν δὲ ἐπιπέδων Q?) μὲν ἐπιβε-- βήχαμεν, ὃ δὲ ἀντίϑετον ὑπάρχει. Τὰ δὲ ἄστρα γίνε-- σϑαι χύχλον) πυρὸς, ἀποχριϑέντα τοῦ κατὰ τὸν zó- Guo» πυρὸς, περιληφϑέντα δ᾽ ὑπὸ ἀέρος. ᾿Εχπνοὰς δ᾽ ὑπάρξαι τόπους τινὰς ἀερώδεις, χαϑ' ovg φαίνεται τὰ ἄστρα" διὸ καὶ ἐπιφρασσομένων τῶν ἐχπνοῶν τὰς dz- λεέψεις γίνεσϑαι. Τὴν δὲ σελήνην ποτὲ μὲν πληρου-- μένην φαίνεσθαι, ποτὲ δὲ μειουμένην κατὰ τὴν τῶν πόρων ἐπίφραξιν ἢ ἄνοιξιν. Εἶναι δὲ τὸν χύχλον τοῦ ἡλίου ἑπταχαιεικοσαπλασίονα 7) τῆς σελήνης, χαὶ ἀνω-- τάτω μὲν εἶναι τὸν ἥλιον, κατωτάτω δὲ τοὺς τῶν ἀπλα-- γῶν ἀστέρων κύχλους. Τὰ δὲ ζῶα γίνεσϑαι ἐξατμιζό-- μενα ὑπὸ τοῦ ἡλίου. Τὸν δὲ ἄνϑρωπον ἑτέρῳ ζώῳ γεγονέναι, τουτέστιν ἰχϑύϊ, παραπλήσιον χατ' ἀρχάς. "Avéuoug δὲ γίνεσθαι τῶν λεπτοτάτων ἀτμῶν τοῦ ἀέρος ἀποχρινομένων, xci ὅταν ἀϑροισϑῶσι χινουμένων, ὑετὸν δὲ ἐχ γῆς ἀναδιδομένης ix τῶν ὑφ᾽ ἥλιον" ἀστραπὰς δὲ, ὅταν ἄνεμος ἐμπίπτων διϊστᾷ τὰς νεφέλας. Οὗτος

1) Cod. Barberin. τοὺς ἀνθρώπους. R. 3) Cod. Taurinens. ὑπὸ μηδενὸς χρατουμένην. R.

3) Vide Plutarch. de placitis philos. ΠῚ, 20. Aristot. de coelo II, 13.

4) Gronov. VVolf. et Ruaeus in textu: χέονι, iidem vero in notis partim, uti Gronov., commemorant, partim assensu probant lect. zíozi. Cfr. Excurs. VIII.

5) Salvin. legit: τῷ μὲν ἐπιβεβήχαμεν, τόδε (sic, non τὸ 9i) ἀντίϑετον zt), Codd. vero Barberin. et Ot- tobon. ὃν ἐπιβεβήχαμεν, ὃ μὲν δὲ ἀντίϑετον χτλ. B.

5) Interpunctionis nota in ed. Gronov. perperam posita est prope voc. χύχλον, et sensum corrumpit.

7) WVolf. ἑπτὰ χαὶ εἰχοσαπλασίονα, Ruaeus: ἕπτα-- χαιειχοσιπλασίογα.

304 PHILOSOPHUMENA.

ἐγένετο κατὰ ἔτος τρίτον τῆς τεσσαραχοστῆς δευτέρας Ὀλυμπιάδος.

Κεφάλαιον ἕβδομον. Περὶ ᾿Δναξιμένους.

᾿ἀναξιμένης δὲ xol αὐτὸς ὧν Μιλήσιος, υἱὸς δ᾽ Εὐ-- ρυστράτου, !) ἀέρα 2) ἄπειρον ἔφη τὴν ἀρχὴν εἶναι, ἔξ οὗ τὰ γινόμενα, τὰ γεγονότα καὶ τὰ ἐσόμενα, καὶ ϑεοὺς καὶ ϑεῖα γίνεσϑαι, τὰ δὲ λοιπὰ ἐκ τῶν τούτου 5) ἀπογόνων. Τὸ δὲ εἶδος τοῦ ἀέρος τοιοῦτον" ὅταν μὲν ὁμαλώτατος ἢ, ὄψει ἄδηλον, δηλοῦσϑαι δὲ τῷ ψυχρῷ, xci τῷ ϑερμῷ, καὶ τῷ νοτερῷ, χαὶ τῷ χινουμένῳ, κι- νεῖσϑαι δὲ ἀεί" οὐ γὰρ μεταβάλλειν ὅσα μεταβάλλει, εἰ μὴ κινοῖτο. Πυχνούμενον γὰρ xci ἀραιούμενον διά- φορον φαίνεσϑαι. Ὅταν δὲ εἷς τὸ ἀραιότερον διαχυϑῆ, πῦρ γίνεσθαι, μέσως δὲ ἐπὰν εἰς ἀέρα nvxvoUutvov, ἐξ ἀέρος νέφος ἀποτελεσϑὴ χατὰ τὴν πόλησιν, 4) ἔτι δὲ μᾶλλον ὕδωρ, ἐπὶ πλεῖον πυκνωϑέντα γῆν, καὶ εἷς τὸ μάλιστα πυχνώτατον λίϑους" ὥστε τὰ χυριώτατα τῆς γενέσεως ἐναντία εἶναι ϑερμόν τε καὶ ψυχρόν. Τὴν δὲ γῆν πλατεῖαν 5) εἶναι ἐπ᾿ ἀέρος ὀχουμένην, ὁμοίως δὲ

!) VVolf. perperam: Εὐριστάτον.

?) Cfr. Excurs. IX. num. 1.

3) Cod. Taurin. solus habet τούτων, quae lectio placet VVolfio. Plura enim, inquit, antea recensuerat, ad quae haec vox referri debebat. B.

3) Salvin. legere mavult: χατὰ τὴν πίλησιν, hoc est: per compactionem, sive, ut vulgo dicitur: filtratio- nem. . Quae conjectura egregia confirmatur a Cod, Tauri- nensi, ubi legitur: πήλλησιν, vitio ex pronuntiatione orto B. — Equidem jure retinuerim lect. πόλησιν.

5) Sic recte babent Codd. Barberin. et Ottobonianus. In ed. vero Gronov. (itemq. in textu ed, VVolf.) legitur: πλατεῖον εἶναι ἐπ᾿ ἀέρος ἰχουμένην. R. — VVolf. in

PnurrosoPHUMENA. 305

χαὶ ἥλιον, χαὶ σελήνην, χαὶ τὰ &AÀe ἄστρα" πάντα γὰρ πύρινα ὕντα ἐποχεῖσϑαι ") τῷ ἀέρε διὰ πλάτος. Γεγο-- γέναι δὲ τὰ ἄστρα Pz y5c,?) διὰ τὸ τὴν ᾿χμάδα ἐκ ταύτης ἀνίστασϑαι. ἧς ἀραιουμένης τὸ πῦρ γίνεσϑαι, ix δὲ τοῦ πυρὸς μετεωριζομένου τοὺς ἀστέρας συνίστα-- σϑαι. Εἶναι δὲ χαὶ γεώδεις φύσεις ἐν τῷ τόπῳ τῶν ἀστέρων συμφερομένας ἐκείνοις. Οὐ3) κινεῖσθαι δὲ ὑπὸ γῆν τὰ ἄστρα λέγει, καϑὼς ἕτεροι ὑπειλήφασιν, ἀλλὰ περὶ γῆν, ὡσπερεὶ περὶ τὴν ἡμετέραν χεφαλὴν στρέφεται ) τὸ πιλίον'" χρύπτεσϑαΐ, τε τὸν ἥλιον οὐχ ὑπὸ γῆν γενόμενον, ἀλλ᾿: ὑπὸ τῶν τῆς γῆς ὑψηλοτέρων μερῶν σκεπόμενον, xal διὰ τὴν πλείονα ἡμῶν αὐτοῦ γενομένην ἀπόστασιν. Τὰ δὲ ἄστρα μὴ ϑερμαίνειν, διὰ τὸ μῆχος τῆς ἀποστάσεως. ᾿Δνέμους δὲ γεννᾶσϑαι, Ora» ἐχπεπυχνωμένος Ó ἀὴρ ἀραιωϑεὶς φέρηται, συγ: ελϑόντα δὲ zal ἐπὶ πλεῖον παχυνϑέντα 5) νέφη γεννᾶ- σϑαι, xci οὕτως εὶς ὕδωρ μεταβάλλειν. Χαλάζαν δὲ γίνεσθαι, ὅταν ἀπὸ τῶν νεφῶν τὸ ὕδωρ καταφερόμε- vov παγῇ" χιόνα δὲ, ὅταν αὐτὰ ταῦτα ἐνυγρότερα ὄντα πῆξιν λάβη" ἀστραπὴν δ᾽ ὅταν τὰ νέφη διίσταται βίᾳ πνευμάτων" τούτων γὰρ διϊσταμένων λαμπρὰν χαὶ πυρώδη γίνεσϑαι τὴν αὐγήν. Ἴριν 5) δὲ γεννῶσϑαι, τῶν ἡλιακῶν αὐγῶν tg ἀέρα συνεστῶτα πιπτουσῶν" σεισμὸν δὲ, τῆς γῆς ἐπὶ πλεῖον ἀλλοιουμένης ὑπὸ ϑερ-

notis: ,Ceterum in textu legi debet: πλατεῖαν." Cfr. Excurs. 1X. num. 2.

1) VVolf. ἐπιχεῖσϑαι. Cfr. pag. 304. not. 5.

3) Vide Euseb, lib. V. Praepar. Evang.

3) Cfr. Menag. pag. 71. ad Laért. II, 3. coll, Excurs, IX. num. 3.

4) Menag. pag. 71. ad Laért. II, 3. στρέφεσϑαι τὸ πιλίον, χρύπτεσϑαι δὲ τὸν χτλ.

5) Gronov. VVolf. et Ruaeus in textu: παχυϑέντα, Ruaeus vero in notis: »Salvin. legit παχυνϑέντα, recte ex παχύνω.« — Cfr. Plutarch. 1H, 4. de placitis philos.

$) Cfr. Plutarch, III, 5. de. Plaeit. philos. OmicENiS OprEna.. "Tow. XXV. 20

306 PHILOSOPHUMENA.

μασίας καὶ ψύξεως. Ταῦτα μὲν οὖν ᾿Αναξιμένης. Ob. τος ἤχμασε περὶ ἔτος πρῶτον τῆς πεντηχοστῆς ὀγδόης Ὀλυμπιάδος.

Κεφάλαιον ὄγδοον. Περὶ ᾿Αναξαγόρου:

Μετὰ τοῦτον γίνεται ᾿ἀναξαγόρας, Ηγησιβούλου, ') Y » ^. Li ὁ Κλαζομένιος. Οὗτος ἔφη τὴν τοῦ 3) παντὸς ἀρχὴν —- 3 LI er ^ ὲ " " i] * er γοῦν 3) χαὶ ὕλην, τὸν μὲν νοῦν ποιοῦντα, τὴν δὲ ὕλην », 4 ^ , c - - ^ γινομένην. Ὄντων *) yàg πάντων ὁμοῦ, νοῦς ἐπελϑὼν διεκόσμησεν.) Τὰς δ᾽ ὑλιχὰς ἀρχὰς ἀπείρους ὑπάρ- χειν, xci τὰς σμιχροτέρας αὐτῶν ἄπειρα λέγει. Κινή- σεως δὲ μετέχειν τὰ πάντα ὑπὸ τοῦ νοῦ κινούμενα, - 6 ^ er & * * ^ * » συνελϑεῖν 9) τε τὰ ὅμοια. Καὶ τὰ μὲν κατὰ τὸν οὐρα- νὸν χεχοσμῆσϑαι ὑπὸ τῆς ἐγκυχλίου χινήσεως. Τὸ μὲν τ * οὖν πυκνὸν x«l ὑγρὸν, xci τὸ σχοτεινὸν, xal ψυχρὸν, , - - P La

xai πάντα τὰ βαρεῖα 1) συνελϑεῖν ἐπὶ τὸ μέσον, ἐξ ὧν παγέντων τὴν γῆν ὑποστῆναι. Τὰ δ᾽ ἀντιχείμενα τού-- τοις, τὸ ϑερμὸν, χαὶ τὸ λαμπρὸν, καὶ τὸ ξηρὸν, καὶ τὸ χοῦφον εἷς τὸ πρόσω τοῦ αἰϑέρος ὁρμῆσαι. Τὴν δὲ γῆν τῷ σχήματι πλατεῖαν 5) εἶναι, καὶ μένειν μετέω- ρον διὰ 10 μέγεϑος, καὶ διὰ τὸ μηδὲν εἶναι κενὸν, καὶ διὰ τὸ τὸν ἀέρα ἰσχυρότατον ὄντα φέρειν ἐποχουμένην

1) Cod. Taurmens. Πγησιφόντου. R. 2) Deest τοῦ in ed. Ruaei. 3) Cfr. Excurs. X. num. 1. 3) Cfr. Excurs. X. num. 2. 5) Cfr. Excurs. X. num. 2.

$) Cod. Medic. (itemq. ed. VVolf.) συνελθεῖν δέ xi4. Sed alii Codd. ut in textu, R.

7) Salvin, legi vult: βαρέα, BR. $) Vide dicta ad cap. IX.

PHILOSOPHUMENA. 307

τὴν γῆν. Tov δ᾽ ini γῆς ὑγρῶν τὴν μὲν ϑάλασσαν ὑπάρξαι, }) τά τε ἐν αὐτὴ ὕδατα ἐξατμισϑέντα ὑπο- στάντα οὕτως γεγονέναι, καὶ ἀπὸ τῶν χαταῤῥευσάν-- TOv?) ποταμῶν. Τοὺς δὲ ποταμοὺς xci ἀπὸ τῶν 0u- βρων λαμβάνειν τὴν ὑπόστασιν, χαὶ ἐξ αὐτῶν τῶν ἐν τῇ γῆ᾽ εἶναι γὰρ αὐτὴν κοίλην, zai ἔχειν ὕδωρ ἐν τοῖς χοιλώμασιν. Τὸν δὲ Νεῖλον αὔξεσϑαι χατὰ τὸ ϑέρος χαταφερομένων εἷς αὐτὸν ὑδάτων ἀπὸ τῶν bv τοῖς ἐρ-- χτοις χιόνων. Ἥλιον δὲ χαὶ σελήνην, xci πάντα τὰ ἄστρα, λίϑους 3) εἶναι ἐμπύρους συμπεριληφϑέντας ὑπὸ τῆς αἰϑέρος περιφορᾶς. Εἶναι δ᾽ ὑποχάτω τῶν ἄστρων ἥλιον ) χαὶ σελήνην σώματά τινα συμπεριφερόμενα ἡμῖν ἀόρατα. Τῆς δὲ ϑερμότητος μὴ αἰσϑάνεσϑαι τῶν ἄστρων, διὰ τὸ μαχρὰν εἶναι, χαὶ διὰ τὴν ἀπόστασιν τῆς γῆς. Ἔτι δὲ οὐχ ὁμοίως ϑερμὰ τῷ ἡλίῳ, διὰ τὸ χώραν ἔχειν ψυχροοτέραν. Ἐἶΐναι δὲ τὴν σελήνην χατω-- τέρω τοῦ ἡλίου πλησιώτερον ἡμῶν. Ὑπερέχειν δὲ τὸν ἥλιον μεγέϑει τὴν Πελοπόννησον.) Τὸ δὲ φῶς τὴν σελήνην μὴ 5) ἴδιον ἔχειν, ἀλλ ἀπὸ τοῦ ἡλίου. Τὴν δὲ τῶν ἄστρων περιφορὰν ὑπὸ γῆν γίνεσϑαι. ᾿Ἐκλεί- nt δὲ τὴν σελήνην γῆς ἀντιφραττούσης, ἐνίοτε δὲ xai τῶν ὑποχάτω τῆς σελήνης" τὸν δὲ ἥλιον, ταῖς vovug- γίκαις σελήνης ἀντιφραττούσης. T'oonég δὲ ποιεῖσθαι

1) NVolf. non male in notis: Forte hic excidit ἀρ- χήν, quam vocem Gronov. in versione expressit."

3) Gronov. et VVolf. in textu male: χαϑαρευσάν- των, WVolf, in notis: ,lIta in ed. Gronov. pro χαταρευ- σάντων (sic) per errorem typographi.«

3) Cfr. Excurs. X. num. 4.

4) R. non male in notis: ,Forte legendum: ἡλίου χαὶ σελήνης, vel: χαὶ ἡλίου zai σελήνης."

5) Vide interpr. ad Laért. Il, 8. coll. Plutarch. de placit. philos.

$) Cfr. Laért, VII, 145. coll. Plutarch. II, 18. de placit. philos.

20. Ὁ

308 PHILOSOPHUMENA. |

χαὶ ἥλιον καὶ σελήνην ἀπωθουμένους 1) ὑπὸ τοῦ ἀέρος. Σελήνην δὲ πολλάκις τρέπεσϑαι, διὰ τὸ μὴ δύνασϑαι χρατεῖν τοῦ ψυχροῦ. Οὗτος ἀφώρισε πρῶτος) τὰ περὶ τὰς ἐχλείψεις καὶ φωτισμούς. Ἔφη δὲ γηΐνην εἶναι τὴν σελήνην» ἔχειν τε ἐν αὐτῇ πεδία καὶ φάραγγας. Τόν τε γαλαξίαν ἀνάκλασιν εἶναι τοῦ φωτὸς τῶν ἄστρων τῶν 35) μὴ χαταλαμβανομένων ὑπὸ τοῦ ἡλίου. Τοὺς δὲ μεταβαίνοντας ὁ) ἀστέρας ὡσεὶ σπινϑῆρας ἀφαλλομένους γίνεσθαι ἐκ τῆς κινήσεως τοῦ πόλου. ᾿Ανέμους δὲ yí- γνεσϑαι λεπτυνομένου τοῦ ἀέρος ὑπὸ τοῦ ἡλίου χαὶ τῶν ἐχχαιομένων πρὸς τὸν πόλον ὑποχωρούντων χαὶ ἀπο- φερομένων. Βροντάς τε x«l ἀστραπὰς ἀπὸ ϑερμοῦ γίνεσθαι ἐμπίπτοντος εἷς τὰ νέφη. ΖΣεισμοὺς δὲ yíve- σθαι τοῦ ἄνωθεν ἀέρος εἰς τὸν ὑπὸ γὴν ἐχπίπτοντος" τούτου γὰρ κινουμένου καὶ τὴν ὀχουμένην γῆν om αὐτοῦ σαλεύεσϑαι. Ζῶα δὲ τὴν μὲν ἀρχὴν ἐν") ὑγρῷ γενέσθαι, μετὰ ταῦτα δὲ ἐξ ἀλλήλων, xci ἄῤῥδενας μὲν γίνεσθαι, ὅταν ἀπὸ τῶν δεξιῶν μερῶν ἀποχριϑὲν τὸ σπέρμα τοῖς δεξιοῖς μέρεσι τῆς μήτρας κολληϑῆ, τὰ δὲ ϑήλεα 5) κατὰ τοὐναντίον. Οὗτος ἤχμασεν 7) ἔτους πρώτου τῆς ὀγδοηχοστῆς ὀγδόης Ὀλυμπιάδος, xa ὃν χαιρὸν χαὶ Πλάτωνα λέγουσι γεγενῆσϑαι. Τοῦτον λέ- γουσι καὶ προγνωστιχὸν γεγονέναι.

1} Ita Gronov. Wolf. εἰ Ruaeus in textu, Gronov. in notis: ,lta scripsi, cum in Mscr. legeretur: ἀπωϑου- μένης.«

3) Vide Aldobrand. et Menag. ad Laért. 1, 23., et Gassend. Tom. I. philos. Epicuri pag. 461. seqq.

3) Sic recte edd. Gronov. Wolf. atque Ruaei in textu, — Cfr. Excurs. X. num. 5.

3) Eos διάτϊτοντας appellant alii.

5) Cod. Barberiu. ἐν ὑγρῷ γεννᾶσϑαι. BR.

$5) NVolf. ϑηλεια: 7) Cfr. Excurs. X. num, 6.

PrnrLOSOPHUMENA. 309

Κεφάλαιον ἔννατον. Περὶ ᾿ἀρχελάου.

᾿ἀρχέλαος τὸ μὲν γένος ᾿4ϑηναῖος, υἱὸς 1) δὲ ᾿4πολ-- λοδώρου. Οὗτος ἔφη τὴν μέξιν τῆς ὕλης ὁμοίως ᾿άνα- ξαγόρᾳ, τάς τε ἀρχὰς ὡσαύτως. Οὗτος δὲ τῷ νῷ ivv- πάρχειν τι εὐθέως μίγμα, εἶναι ἀρχὰς τῆς χινήσεως, ἀποχρίνεσϑαι 3) ἀπ᾽ ἀλλήλων τὸ ϑεομὸν χαὶ τὸ ψυχρὸν, χαὶ τὸ μὲν θερμὸν χινεῖσϑαι, τὸ δὲ ψυχρὸν ἠρεμεῖν. , τ - * Τηχόμενον 3) dà τὸ ὕδωρ d$ μέσον δεῖν, ἐν ᾧ x«i χα- ταχαιόμενον ἀέρα γίνεσθαι zal γῆν, ὧν τὸ μὲν ἄνω » HI aco ΄ , ^ * y - φέρεσϑαι, τὸ δὲ ὑφίστασϑαι χάτω. Τὴν uiv ovy γῆν ἠρεμεῖν, καὶ γενέσθαι διὰ ταῦτα, χεῖσθαι δ᾽ ἐν μέσῳ γῶν ΄ cz « - - Lr 2 οὐδὲν μέρος οὐσαν; ὡς εἰπεῖν, τοῦ παντὸς, ἐχδεδομένον - , L4 - D ἐχ τῆς πυρώσεως" ἀφ᾽ oU πρῶτον ἀποχαιομένου τὴν τῶν ἀστέρων εἶναι φύσιν, ὧν μέγιστον μὲν ἥλιον, δεύ-- τερον δὲ σελήνην" τῶν δὲ ἄλλων τὰ μὲν ἐλάττω, τὰ δὲ p , - * " , , & e μείζω. ᾿Επιχλιϑῆναι δὲ τὸν οὐρανόν φησι, x«i οὕτως τὸν ἥλιον ἐπὶ τῆς γῆς ποιῆσαι φῶς, xci τόν τε ἀέρα - - es DL - ΄ » 4 D ποιήσαι διαφανῆ, Ζαι τὴν ynuv ξηραν. «““ίμνην ) y«o * H - er , 5 * , LH ' εἶναι τὸ πρῶτον, ἅτε χύχλῳ ) μὲν οὐσαν ὑψηλὴν, ué- σου) δὲ χοίλην. Σημεῖον δὲ φέρει τῆς κοιλότητος, e etl ΕἸ e , ^ , - ὕτι ὁ ἥλιος οὐχ ἅμα ἀνατέλλει τὲ καὶ δύεται πᾶσιν, , » » τ , - ὅπερ ἔδει συμβαίνειν, εἴπερ ἣν ὁμαλή. Περὶ δὲ ζώων

1) Alii ΤηΠύδωνος filium dicunt, teste Laért. II, 16., quem Suidas JMídore« appellat, ut Epiphan. Míirov« 'Tom. I. Opp. pag. 1087. Quae posterior lectio. nescio an reliquis duabus praeferenda sit. VVolf. — Codd. Ste-

phan. ύσωνος. 3) NVolf. ἀποχρίνασϑαι. 3) Salvin. si quid mutari debeat, vel παγόμενον, vel πηγνύμενον legendum censet. RH. — Equidem cum

WNVolf. nihil mutaverim. | Cfr. tamen Excurs. Xl. num. 1. 3) Cfr. Excurs. XI. num. 2.

5) Cfr. not. ad Laert. IX, 21. et VIL, 140. coll. Lart. IU, 72. 5) Codd. Barberin. et Ottobon. μέσον. R.

310 PHILOSOPHUMENA.

1 er 1 - - ^ - - φησὶν, ὅτι ϑερμαινομένης 1) τῆς γῆς τὸ πρῶτον ἕν τῷ

* " χατὰ μέρος, ὅπου τὸ ϑερμὸν zai τὸ ψυχρὸν ἐμίσγετο, ᾽ , , » E» ^ n » EN , ἀνεφαίνετο τὰ τε ἄλλα ζῶα πολλὰ xai ἀνομοιὰ zt tv TC ^ ^ » - AT Ὁ τὴν αὐτὴν δίαιταν ἔχοντα ἐκ τῆς Ἰλύος τρεφόμενα" ἣν δὲ ὀλιγοχρόνια. Ὕστερον δὲ αὐτοῖς χαὶ ἐξ ἀλλήλων γένεσις ἀνέστη, 3) xci διεχρίϑησαν ἄνθρωποι ἀπὸ τῶν » « ΄ - ἄλλων, xal ἡγεμόνας, χαὶ νόμους, καὶ τέχνας, καὶ πό-- λεις, χαὶ τὰ ἄλλα συνέστησαν. Νοῦν δὲ λέγει πᾶσιν ἐμφύεσθϑαι ζώοις ὁμοίως" γρήσασϑαι γὰρ ἕχαστον xci τῶν σωμάτων 000?) τὸ μὲν βυαδυτέρως, τὸ δὲ τα- χυτέρως.

Κεφάλαιον δέχατον. ?)

'H μὲν οὖν φυσικὴ) φιλοσοφία ἀπὸ Θάλητος δ) ἕως ᾿ρχελάου διέμεινε" τούτου γένεται Σωχράτης ἀχκροα- τής. Εἰσὶ δὲ x«i ἕτεροι πλεῖστοι διαφόρους δόξας προς-- ἐνεγχάμενοι περί τε τοῦ ϑείου, χαὶ τῆς τοῦ παντὸς φύ-- σεως᾽ ὧν εἰ πάσας τὰς δόξας ἐβουλόμεθα παραϑεῖναι, πολλὴν ἂν ὕλην βιβλίων ἔδει χατασχευάζειν. Ὧν δὲ ἔδει μάλιστα ἐπ ὀνόματος ὄντων καὶ, ὡς εἰπεῖν, χο- ρυφαίων πᾶσι τοῖς μετέπειτα φιλοσοφήσασι γενομένων, ἀφορμὰς δεδωκότων πρὸς τὰ ἐπιχειρούμενα ὑπομνη- σϑέντες, ἐπὶ τὰ ἑξῆς ὁρμήσωμεν. 1)

}) Cfr. interpr. ad Laért. IT, 17. et Bayle Tom. I. Dictionn. pag. 310. coll. Plutarch. de placit. philos. V, 7.

2) Codd. Taurin. et Ottobon. συνέστη. B. 3) Codd. Barberin. et Ottobon. ὕσα, B. 3) In. edd. Gronov. VVolf. atque Ruaei pro verbis

graecis, quae argumentum indicent, frustra hoc loco de- sideratis, tituli instar haec leguntur verba: AD RELIQUOS "PHYSICOS TRANSITIO. 5) Cfr. Excurs. XII. 8) De scriptione nominis vide cap. VI. coll. cap. I. 7) Sic Gronov. VVolf. atque Ruaeus in textu; VVolf, in notis: 5Scribe: ὁρμήσομεν."

PnRILOSOPHUMENA. 311 Κεφάλαιον ἑνδέχατον. Περὶ Παρμενίδου.

Καὶ γὰρ καὶ Παρμενίδης £v!) μὲν τὸ πᾶν ὑποτί- ϑεται ἀΐδιόν τε καὶ ἀγέννητον, καὶ σφαιροειδές. Οὐδὲ αὐτὸς ἐχφεύγων τὴν τῶν πολλῶν δόξαν, n)g?) λέγων xal γῆν τὰς τοῦ παντὸς ἀρχάς" τὴν μὲν γῆν ὡς ὕλην, τὸ δὲ πῦρ ὡς αἴτιον καὶ ποιοῦν. Τὸν χόσμον ἔφη 3) φϑείρεσϑαι" αὖ δὲ τρόπῳ, οὐκ εἶπεν. Ὁ αὐτὸς δὲ εἶπεν ἀΐδιον εἶναι τὸ πᾶν, χαὶ οὐ γενόμεγον, zai σφαιροει-- δὲς, χαὶ ὅμοιον, οὐκ ἔχον δὲ τύπον ἐν ἑαυτῷ, καὶ ἀκί- γητον, x«i πεπερασμένον.

Κεφάλαιον δωδέχατον.

Περὶ «Ζευχίππου.

«Τεύχιππος δὲ, Ζήνωνος ἑταῖρος, οὐ τὴν αὐτὴν 3) δόξαν διετήρησεν, ἀλλά 5) φησιν ἄπειρα εἶναι, καὶ ἀεὶ χιγούμενα, χαὶ γένεσιν καὶ μεταβολὴν συνεχῶς οὖσαν. Στοιχεῖα δὲ λέγει τὸ πλῆρες χαὶ τὸ χενόν. Kóouovc δὲ γενέσϑαι λέγειν ὅταν εἰς 5) μετάκοινον 2x τοῦ περιέ-

1) Cfr. Excurs, XIII.

?) Cfr. commentatores ad Laért. IX, 21. et inprimis Kühnius pag. 538.

3) Menag. pag. 401. ad Laért, IX, 21., ubi integrum hunc de Parmenide locum affert, habet: εἶπε, sensu non diverso.

4) Menag. ad Laért. IX, 30. legit: αὐτοῦ. — Cfr. Excurs. XIV, num. 1. 5) Cfr. Excurs. XIV. num. 1.

$) Salvin. videtur legendum: εἰς μετάχενον, id est: in coacervatum. vacuum. — Laért. ΙΧ, 20. τούς τε χόσμους γίνεσϑαι σωμάτων εἰς τὸ χενὸν ἐμπιπτόντων. | Crozius restituit: εἰς μετάχοσμον, vel: μεταχόσμιον, ut, quod sequitur: 2z τοῦ περιέχοντος, intelligatur, quasi addidis- set: χύσμου. h.

312 PHILOSOPHUMENA.

χοντος ἀϑροισϑὴ πολλὰ σώματα χαὶ συῤῥυῇ, προσχρού-- ονταὰ ἀλλήλοις συμπλέχεσϑαι τὰ ὁμοιοσχήμονα καὶ πα- ραπλήσια τὰς μορφὰς, xci περιπλεχϑέντων ") εἰς ἕτερα γίνεσϑαι; αὔξειν dà χαὶ φϑίνειν διὰ τὴν ἀνάγκην. Τίς δ᾽ » » Li , ΄ ?» ,

«y €] ἡ &y«yzn, ov?) διώρισεν.

Κεφάλαιον τρισχαιδέχατον. Περὶ “ΖΙημοχρίτου.

4ημόκριτος δὲ “Ζευχίππου γίνεται γνώριμος. :1η-

, 7 A μόκχριτος, ?) Zaueatzzov , *) ᾿Ἵβδηρίτης, 5) πολλοῖς ὃ συμβαλὼν Γυμνοσοφισταῖς ἐν Ἰνδοῖς καὶ ἱερεῦσιν ἐν «Ἵϊγυπτῳ, xal ἀστρολόγοις, xci dy «Βαβυλῶνι Máyoig. -déy& δὲ ὁμοίως -«“ευκίππῳ περὶ στοιχείων πλήρους καὶ χενοῦ, τὸ uiv πλῆρες λέγων ὃν, 107) δὲ χενὸν, οὐκ ὄν. Ἔλεγε δὲ ὡς ἀεὶ κινουμένων τῶν ὄντων ἐν τῷ κενῷ, ἀπείρους 3) δὲ εἶναι κόσμους, xal μεγέϑει διαφέροντας, ἔν τισι δὲ μὴ εἶναι ἥλιον, μηδὲ σελήνην, ἔν τισι δὲ μείζω. τῶν παρ᾽ ἡμῖν, χαὶ ἔν τισι πλείω. Εἶναι δὲ τῶν χόσμων ἄνισα τὰ διαστήματα, χαὶ rij δ ΄ € δι} * ' * 3 . : μὲν πλείους, τῇ δὲ ἐλάττους" χαὶ τοὺς μὲν αὐξεσϑαι,

!) Cfr. Excurs. XIV. num. 1. *) Cfr. Excurs, XIV. num, 2, 3) Cfr. Excurs. XV, num. 1.

4) Alii alium ei patrem tribuunt. Cfr. Laért. IX, 34,

5) Gronov. VVolf. atque Ruaeus in textu: «ὐδηρίτης,

Ruaeus vero in notis: »Salvin. probat Menag. ᾿Ἰβδηρίτης scribentem, cum in Mss. y et P saepe confundantur. Sic inveneris υέυκιος pro: βέβαιος, λαῦρος ἄνεμος pró λά- PQoc.« — Cfr. Excurs. XV; num. 2., ubi VVolf. sententia exhibetur.

5) Cfr. interpr. ad Laért. IX, 35. et Aelian. IV, 20.

7) Wolf. z«i τὸ, zivov. 5) Cfr. Excurs, XV. num. 3.

PHILOSOPHUMENA. 313

τοὺς δὲ ἀχμάζειν, τοὺς δὲ φϑένειν" xol T] uiv γένε-- Góc, τὴ δὲ λείπειν. «Ῥϑείρεσϑαι δὲ αὐτοὺς ὑπ᾽ !) ἀλ-- λήλων προσπίπτοντας. Εἶναι δὲ ἐνίους κόσμους ἐρή- μοὺς ζώων, χαὶ φυτῶν χαὶ παντὸς ὑγροῦ. Τοῦ δὲ παρ ἡμῖν χόσμου πρότερον τὴν γῆν τῶν ἄστρων γε- νέσϑαι, εἶναι δὲ τὴν μὲν σελήνην χάτω, ἔπειτα τὸν ἥλιον, εἶτα τοὺς ἀπλανεῖς ἀστέρας. Τοὺς δὲ πλάνητας οὐδ᾽ αὐτοὺς ἔχειν ἶσον ὕψος. ᾿Αχμάζειν δὲ κόσμον, ἕως ἂν μηκέτι δύνηται ἔξωϑέν τι προσλαμβάνειν. Οὗ-- τὸς ἐγέλα πάντα: ὡς γέλωτος ἀξίων πάντων τῶν ἐν ἀνθρώποις.

Κεφάλαιον τεσσαραχαιδέχατον. Περὶ Ξενοφάνους.

Ξενοφάνης δὲ ὃ Κολοφώνιος. 'Oo80u£vovc?) υἱός. Οὗτος ἕως 5) Κύρου διέμεινεν. Οὗτος ἔφη πρῶτος ἀχα- ταληννίαν 3) εἶναι πάντων, εἰπὼν οὕτως"

Ei*) γὰρ xci τὰ μάλιστα τύχῃ 9) τετελεσμένον εἰπὼν, «Αὐτὸς ὅμως οὐκ οἶδε, δόχκος 7) δ᾽ ἐπὶ πᾶσι τέτυχται.

1) Gronov. et VVolf. ἐπ᾿ ἀλλήλων. Cfr. Excurs. XV. num, 3.

2) Ita etiam. appellat Theodoret. Sermon. IV. 'The- rapeut. At Epiphan. Tom. 1. Opp. pag. 1087. Ὀρϑου-- μένου υἱὸν vocat.

3) Vide Menag. ad Laért. IX, 18. et Bayle Tom. III. Dictionn. pag. 3033. 4) Cfr. Excurs, XVI. num. 1.

5) Cfr. Excurs. XVI. num. 2.

9) Menag. (itemq. Kühnius) ad Laért. IX, 20. legit τύχοι, quae lectio plerisque et nominatim Sexto Empi- rico advers. Mathemat. pag. 100. et 157. placuit, haud dubie ideo, quod ea genio linguae Graecae magis respon-

dere videatur. Cfr. VVolf, coll, Excurs. XVI, num. 2. 7) Cfr. Excurs. XVI. num. 3. coll. num. 2.

314 PrrLOSOPHUMENA.

-déy& δὲ, ὅτι οὐδὲν γίνεται, οὐδὲ φϑείρεται, οὐδὲ χι- γεῖται, zci ὅτι ἕν τὸ πῶν ἔστιν ἔξω μεταβολῆς. «not δὲ xci τὸν ϑεὸν εἶναι ἀΐδιον, καὶ ἕνα, χαὶ ὅμοιον πάντη, καὶ") πεπερασμένον, καὶ σφαιροειδῆ, καὶ πᾶσι τοῖς μορίοις αἰσϑητικόν. Τὸν δὲ ἥλιον ἔχ μιχρῶν πυ- ριδίων ἀϑροιζομένων γίνεσϑαι χαϑ' ἑχάστην ἡμέραν, τὴν δὲ γὴν ἄπειρον εἶναι, καὶ μήτε2) ὑπ᾽ ἀέοος, μήτε ὑπὸ τοῦ οὐρανοῦ περιέχεσϑαι. Καὶ 35) ἀπείρους ἡλίους εἶναι καὶ σελήνας, τὰ *) δὲ πάντα εἶναι ἐκ γῆς. Οὗτος τὴν ϑάλασσαν ἁλμυρὰν ἔφη διὰ τὸ πολλὰ μίγματα συῤδέειν ἐν αὐτῇ. Ὁ δὲ Μιητρόδωρος,5) διὰ τὸ ἐν τῇ γῇ διηϑεῖσϑαι, τούτου χάριν γίνεσϑαι ἁλμυράν. Ὁ δὲ Ξενοφάνης μίξιν τῆς γῆς πρὸς τὴν ϑάλασσαν γίνε- σθαι) δοχεῖ, xci τῷ χρόνῳ ἀπὸ τοῦ ὑγροῦ λύεσϑαι, φάσχων τοιαύτας ἔχειν ἀποδείξεις. ὅτι ἐν μέση γῆ καὶ ὕρεσιν εὑρίσκονται 7) κόγχαι" χαὶ ἐν Συῤδαχούσαις δὲ ἐν ταῖς λατομίαις λέγει εὑρῆσϑαι τύπον ᾿χϑύος καὶ φω-

') R, solus non male in notis: 5Lege: x«i οὐ πε- περασμένον. Infinitum enim statuisse Xenophanem Ari- stot. aeque ac alii omnes testantur, quod ad Sext. Empi- ric. ostendit Fabricius, cui hanc emendationem debeo.«

?) Gronov. et VVolf. in textu: μήτε ἐπ᾿ ἀέρος, VVolf. vero in notis: ,Non dubito legendum esse: μήτε vm ἀέρος, quae particulae saepius confundi solent. lía quo- que legisse videtur Gyrald. loc. cit.*

3) Laert. IX, 19. ita exprimit: Κόσμους δ᾽ ἀπεί- ρους, ἀπαραλλάχτους δέ, ubi Menag. huj. loci facit men- tionem.

^) Idem vult vers. ejus ab Empiric. 1l. advers. Phy- sic. et Theodoreto IV. Therapeut. memoratus: ἜΣ γαίης yàg πάντα καὶ εἷς γὴν πάντα τελευτᾷ. Àt vero idem Sextus Ill. Hypotyp. IV. alium profert, quo aquam et ignem principior. loco eum habuisse constat: Πάντες γὰρ γαίης τε χαὶ ὕϑατος ἐχγενόμεϑα. Gronov.

5) νοϊῇ, Meroódcpos.

9) VVolf. γίψεσϑαι. “οχεῖ χαὶ τῷ Χρόνῳ κτλ.

1) WWVolf. εὑρέσκωνται.

PHILOSOPHUMENA. 315

xüv, ἐν δὲ Πάρῳ τύπον δάφνης) ἐν τῷ βάϑει τοῦ λέϑου, ἐν δὲ Πῆελίτῳ πλάχας συμπάντων ϑαλασσίων. Ταῦτα δέ φησι γενέσθαι, ὅτε πάντα ἐπηλώϑησαν 3) πάλαι, τὸν δὲ τύπον ἐν τῷ πηλῷ ξηρανϑῆναι, ἀναιρεῖ- σϑαι δὲ τοὺς ἀνθρώπους πάντας, ὅταν ἡ yj κατενε- χϑεῖσα εἰς τὴν ϑάλασσαν, πηλὸς γένηται" εἶτα πάλιν ἄρχεσθαι τῆς γενέσεως, zal τοῦτο πᾶσι τοῖς κόσμοις γίνεσθαι χαταβάλλειν.

Κεφάλαιον πεντεχαιδέχατον. * , ΄ Περὶ Ezqavrov.

"T. , - € , » HU e » Ey ἔχφαντος ttg Συῤῥαχούσιος ἔφη μὴ εἰναι «Àn9t γὴν τῶν ὕντων λαβεῖν γνῶσιν.3) Ὁρίζει δὲ ὡς νομί- ζει τὰ μὲν πρῶτα ) ἀδιαίρετα ) εἶναι σώματα, καὶ πα-- οαλλαγὰς αὐτῶν τρεῖς ὑπάρχειν, μέγεθος, σχῆμα, δύ-- veuty, ἐξ ὧν τὰ αἰσϑητὰ γίνεσϑαι. Εἶναι δὲ τὸ πλῆ- 2 - ε à ω » τι Sog αὐτῶν ὡρισμένον χαὶ τοῦτο ἄπειρον. Κινεῖσϑαι δὲ τὰ σώματα μήτε) ὑπὸ βάρους, μήτε πληγῆς, ἀλλ᾽ ὑπὸ ϑείας δυνάμεως, ἣν νοῦν χαὶ ψυχὴν προσαγορεύει. - * * B , - ^ ToU μὲν οὖν τὸν χύσμον εἰδέναι ᾿δεῖν, δ ὃ χαὶ σφαι-

1) Sic habent omnes Mss. Gronov. autem (itemq. VVolf. in textu): ἀφύης. R. — Cfr. pag. 250. num. 4.

?) Ita recte habent Codd. Barberin. et Taurin. (itemq. VVolf. in notis,) In Cod. Ottobon. legitur: ἀπηλάϑησαν. In Cod. Medic. (itemq. in textu edd. Gronov. et VVolf.) ἐπελάϑησαν. R. — Cfr. Excurs. XVI. num. 5.

3) Scepticis igitur erit accensendus. VVolf. — Cfr. Excurs. XVII.

4) Ergo statuit atomos aeque ac Epicurus, quae sae- pius σώματα ac σωμάτια dicuntur. Cfr. Gassend. Tom. I. Opp. pag. 256.

5) Cfr. Gassend. Tom. I. Opp. pag. 257.

5) Vide Gassend. Tom. 1, Opp. pag. 272. seqq. VVolf.

316 ΡΗΠΙΟΒΟΡΗΌΜΕΝΑ.

ροειδὴ ὑπὸ μιᾶς δυνάμεως γεγονέναι. Τὴν δὲ γὴν μέσον χόσμου χινεῖσϑαι περὶ τὸ αὐτῆς χέντρον ὡς πρὸς ἀνατολήν.

Κεφάλαιον ἑχκαιδέχατον.

Περὶ Ἵππωνος.

Ἵππων δὲ ὃ Ῥηγῖνος ἀρχὰς ἔφη ψυχρὸν τὸ ὕϑωρ,

& ^ Hi - , ^ - € ^ er x«i ϑερμὸν τὸ πῦρ. Τεννώμενον δὲ τὸ πῦρ ὑπὸ ὕδα- τος χατανιχῆσαι 1) τὴν τοῦ γεννήσαντος δύναμιν, συ- στῆσαί τε τὸν χύσμον. Τὴν δὲ ψυχὴν ποτὲ μὲν ἐγχέ-

» j XC - * JU ^ tx φαλον ἔχειν, ποτὲ δὲ ὕϑωρ, xci παρὰ τὸ σπέρμα εἶναι τὸ φαινόμενον ἡμῖν ἐξ ὑγροῦ, ἐξ οὗ φησι ψυχὴν γί-

γνεσϑαι-

Κεφάλαιον ἑπταχαιδέχατον. 3)

Ταῦτα μὲν οὖν ἱχανῶς δοχοῦμεν παρατεϑειχέγαι. “ιὸ δοχεῖ λοιπὸν αὐτάρκως διαδραμόντων ἡμῶν τὰ τοῖς «Ῥυσικοῖς δόξαντα, ἀναδραμεῖν ἐπὶ Σωχράτην zai Πλά- τωνα, 0) τὸ ἠϑιχὸν 5) μάλιστα προετίμησαν.

Κεφάλαιον ὀχτωχαιδέχατον. Περὶ Σωχράτους.

Ὁ μὲν οὖν Σωχράτης γίνεται ᾿Δρχελάου τοῦ d»vgi- χοῦ ἀκροατής" ὃς τὸ γνῶϑι ὅ) σαυτὸν προτιμήσας, καὶ

1) Cod. Taurin. χατανιχῆσαι; εἰ ita legendum cen- sebat. Gronovius, Alii Codd, χαταγιχῆσαν. R. — Cfr. Excurs. XVIII.

?) Edd. Gronov. VVolf. atque Ruaei tituli graeci, ui frustra desideratur, loco haec habent verba: TRANS- 1110 AD ETHICOS. 3) Cfr. Excurs, XIX.

3) Cfr. Menag. ad Laért. I, 40.

PHILOSOPHUMENA. 317

μεγάλην σχολὴν συστήσας, ἔσχε πάντων τῶν μαϑητῶν ἱχανώτερον τὸν Πλάτωνα, αὐτὸς μὲν μηδὲ συγγράμι- uaria!) καταλιπών. Ὁ δὲ Πλάτων τὴν πᾶσαν αὐτοῦ σοφίαν ἀπομαξάμενος 3) συνέστησε τὸ διδασκαλεῖον, μίξας") ὁμοῦ φυσικὴν, ἠϑιχὴν. διαλεχτιχήν. Ὑ δὲ ὁ Πλάτων δρίζεται, ταῦτα.

Κειράλαιον ἐννεακαιδέχατον. Περὶ Πλάτωνος.

, τ - Πλάτων ἀρχὰς 4) εἶναι τοῦ παντὸς ϑεὸν, χαὶ ὕλην,

xai παράδειγμα" ϑεὸν μὲν τὸν ποιητὴν, καὶ διακοσμή-- σαντα τόδε τὸ πᾶν, καὶ προνοούμενον αὐτοῦ, Ὕλην δὲ * - € e & t 5 « , τὴν πᾶσαν ὑποχειμένην, ἣν xci δεξαμένην 5) χαὶ τιϑή-- vqv χαλεῖ" ἐξ ἧς διαχοσμηϑείσης γενέσϑαι τὰ τέσσαρα

- E T c " ᾽

στοιχεῖα, ἐξ ὧν συνέστηχεν ὃ κόσμος, πυρὸς, ἀέρος,

!) Cfr. Excurs. XX.

?) Similem phrasin de re non dissimili usurpat Laert. M, 61., ubi τοὺς τὸ Σωχοατιχὸν ἦϑος ἀπομεμαγμένους commemorat. Hujus vocis varias notiones collegit Span-

hem. ad Callimachum. 3) Cfr. dicta ad cap. XIX. 4) Cfr. Excurs. XXI. num. 1.

5) Cod. Mediceus: δεξαμενήν. Hinc locum hunc afferens Menag. ad Laert. lll, 69., pro δεξαμένην legit: δεξαμενήν, i. e. cisternam, χολυμβήϑοαν; et τηϑύν pro: τιϑήνην. Sed tres Mss. habent δεξαμένην, et haec vox δεξαμένη in participio posita magis accommodata est ma- teriae, quam Plato omni formae recipiendae aptam esse hoc ipso indicare voluit: quod et vidit Phrynichus, cuj. locum attulit Menag. loc. laud. Τηϑύς vero plane ab hoc loco est aliena vox: τιϑήνην enim procul dubio respexit Chalcid. pag. 370., ubi materiam appellat matrem, nutri- culam, et totius generationis gremium. Ceterum de ipsa voce δεξαμενή. ejusq. cum participio δεξαμένη confu- sione consueta legendus est Gataker. ad Antonin. VII, 3. “Ὕλην illam Plato ἀνάγχην quoque et ὠγαγχαῖον vocare solet, quemadmodum in Timaeo ait: δύο αἰτίαι, τὸ uiv ἀναγχαῖον, τὸ δὲ ϑεῖον. Wuaeus coll. VVolf.

318 PurLOSOPHUMENA.

γῆς, ὕϑατος, ἐξ ὧν xci τὰ ἄλλα névta!) συγχρίματα χαλούμενα, ζῶάώ τε zal φυτὰ συνεστηχέναι. Τὸ δὲ πα- ράδειγμα τὴν διάνοιαν TOU ϑεοῦ εἶναι, ὃ καὶ ᾿δέας 3) χαλεῖ, οἷον ?) εἰχονίσματι προσέχων ἐν τῇ ψυχὴ ὁ ϑεὸς τὰ πάντα ἐδημιούργει. Τὸν μὲν ϑεόν φησιν ἀσώμα- τόν *) τε xci ἀνείδεον, χαὶ μόνοις σοφοῖς ἀνδοάσι χα- ταληπτὸν εἶναι" τὴν) δὲ ὕλην δυνάμει μὲν σῶμα, ἐνεργείᾳ δὲ οὐδέπω" ἀσχημάτιστον δ) γὰρ αὐτὴν οὖσαν χαὶ ἄποιον, προσλαβοῦσαν σχήματα χαὶ ποιότητας, γε-- νέσϑαι σῶμα. Τὴν μὲν οὖν ὕλην ἀρχὴν εἶναι χαὶ σύγ-- χρονον τῷ ϑεῷ ταύτην, χαὶ ἀγέννητον 7) τὸν χόσμον. Ἔκ γὰρ αὐτοῦ συνεστᾶναί φησιν αὐτόν. Τῷ δὲ ἀγεν-- γήτῳ ἀκχολουϑεῖν πάντως χαὶ τὸ ἄφϑαρτον. "In δὲ σῶμά τε zal ix πολλῶν ποιοτήτων χαὶ ἰδεῶν συγχεί- μενον ὑποτίϑεται, ταύτῃ καὶ γεννητὸν χαὶ φϑαρτόν. Τινὲς δὲ τῶν Τ1{λατωνιχῶν ἀμφότερα ἔμιξαν, χρησάμε- νοι παραδείγματι τοιούτῳ" Ort ὥσπερ ἅμαξα δύναται ἀεὶ διαμένειν ἄφϑαρτος χατὰ μέρος ἐπισχευαζομένη, züv τὰ μέρη φϑείρηται ἑκάστοτε, αὐτὴ δὲ ὁλόκληρος

1) Cod. Taurin. ἅπαντα συγκρώματα. R.

3) Sic omnes Mss. Gronov. (itemq. Wolf) déav. Appellavit etiam εἶδος, γένος, ἀρχὴν, αἴτιον. οὔτε χι-- γούμενον, οὔτε μένον, χαὶ ταὐτὸ χαὶ ἕν. Vide Laért. 111, 64. et Suidam. R. coll. W.

3) Sic omnes Mss. Gronov. (itemq. VVolf) οἱονεὶ χκονίσματι, velut arenato, perperam. Paraphrast. ut habe- tur in nostro textu ita legit. Nam ita legit: τάς τε ἰδέας τὴν διάνοιαν λέγει τοῦ θεοῦ, πρὸς ἣν ἀποβλέπων ὡς πρὸς παράδειγμα ἐκόσμει τὰ πάντα. Videtur tamen vel sic structura huj. periodi imperfecta et manca esse: Τὸ δὲ παράδειγμα — ἐδημιούργ &. Libenter itaque in- ter χαλεῖ et oto» intersererem ἧ, quod referatur ad di&- vote», vel αἷς, quod referatur ad ἐδέας. R.

3) Cfr. Laert. HI, 77. coll. Menag. 5) Locum hunc eadem omnino ratione affert Menag.

ad Laert. III, 69. 9$) Cfr. lib. III. contra Cels. num. 41. coll. IV. num. 56. 7) Cfr. Laert. III, 71.

PHILOSOPHUMENA. 319

ἀεὶ μένει" τοῦτον τὸν τρύπον χαὶ ὁ κύσμος χατὰ μέρη “μένει, χαὶ φϑείρεται, ἐπισχευαζομένων καὶ ἀντανισου-- μένων τῶν ἀφαιρουμένων ἀΐδιος μένει. Τὸν δὲ ϑεὸν οἱ μὲν fva!) φασὶν αὐτὸν εἰπεῖν ἀγέννητον χαὶ ἄφϑαρ-- τον, ὡς λέγει ἐν τοῖς γόμοις" »Ὁ 5) μὲν δὴ 5) ϑεὸς, ὥσπερ καὶ ὁ παλαιὸς) λόγος, ἀρχήν τὲ καὶ τελευτὴν xci μέσα τῶν ἁπάντων ἔχων.“ Οὕτως ἕνα αὐτὸν τὸν διὰ 5) πάντων χεχωρηχότα ἀποφαίνεται. Οἱ δὲ zai πολλοὺς, ἀορίστως, ὅταν λέγῃ" Θεὸς ϑεῶν ἐγὼ δη- μιουργός τε καὶ πατήρι« Οἱ δὲ χαὶ ὡρισμένους, ὅταν λέγη" »Ὁ μὲν δὴ μέγας à» 9) οὐρανῷ Ζεὺς πτη-- γὸν 9) ὥρμα ἐλαύνων,« xci ὅταν γενεαλογῇ τοὺς οὐρα-- νοῦ παῖδας χαὶ γῆς. Οἱ δὲ συστήσασϑαι μὲν αὐτὸν

1) Cfr. Excurs. XXI, num, 2.

?) Locus, quem vult auctor, exstat lib. IV. Legum. Cfr. Plat. Opp. ed. Bekkeri Part. III. Vol. Il. pag. 354. (al. 715.)

3) Sic ed. Bekkeri. Edd. Gronov. VVolf. atque Ru- aei: δέ. 3) Cfr. Excurs. XXI. num. 3.

5) Ed. Bekk. τῶν ὄντων ἁπάντων.

9) Ideo Plato in Cratylo ait: ϑεὸν πάντα χοσμεῖν τὰ πράγματα διὰ πάντων ἰόντα. Adde Cudworth. pag. 505. loc. laud., Huet. in Alnet. Quaest. lib. II. cap. ΧΙ. pag. 105. et interpretes ad Act. XVII, 27. De Stoicis speciatim. consuli meretur Thomas. diss. XIV. de Stoica mundi exustione, et Menag. ad Laert. ὙΠ), 147. pag. 319. VV olf. 7) Cfr. Excurs. XXI. num. 4.

5) Ed. Bekk. à» οὐρανῷ ἡγεμὼν Ζεὺς, ἐλαύνων πτηνὸν ἅρμα. Cfr. pag. huj. not. 9.

?) Codd. Taurin. Ottobon. et Medic. rectissime: πτη-- γόν. Platon. locus est in Phaedro pag. 246. (ed. Bekk. Part. I. Vol. 1. pag. 41.) Ed. Gronov. (itemq. ed. VVolf. in textu) perperam: τεγὸν &ouc«. Ri. — Gronov. et VVolf., ut jam dictum, in textu: zcrvór. lidem vero in notis, ille: ,Non aliter exstat in. apographo; intellexi tamen, quasi legeretur: πτηνὸν ὥρια, quod etiam allegat Ma- crob. lib. I. Saturnal. cap. 23.,* hic vero: «Forte legen- dum est: εὔτονον. Videtur enim antiqui poetae versus esse, Platon. locum invenire mihi non licuit.*

320 PHILOSOPHUMENA,

θεοὺς γεννητοὺς, ") xci διὰ uiv τὸ γεγεννῆσϑαι, n&r- τως αὐτοὺς φϑαρῆναι ἀνάγκην ἔχειν, διὰ δὲ τὴν βούλησιν τοῦ ϑεοῦ ἀϑανάτους εἶναι, ἐν ᾧ προσϑεὶς λέ- yt οΘεὸς ϑεῶν, ὧν ἐγὼ δημιουργός τε καὶ πατὴρ, ἄλυτα ἐμοῦγε θέλοντος,“ ὡς ἂν εἰ λυϑῆναι αὐτὰ ϑέλει, ῥᾳδίως λυϑησόμενα. “΄αιμόνων δὲ φύσεις ἀποδέχεται, χαὶ τοὺς μὲν ἀγαϑοὺς εἶναί φησιν αὐτῶν, τοὺς δὲ φαύλους. Καὶ τὴν ψυχὴν οὗ μέν φασιν αὐτῶν 5) ἀγέ- νητον λέγειν χαὶ ἄφϑαρτον, 4) ὅταν λέγη" »ψυχὴ 5) πᾶσα ἀϑάνατος" τὸ γὰρ ἀειχίνητον ὃ) ἀϑάνατον.« Καὶ ὅταν αὐτοχίνητον αὐτὴν ἀποδεικνύη xci ἀρχὴν πινή- σεως. Οἱ δὲ γενητὴν 1 uiv, ἄφϑαρτον δὲ διὰ τὴν τοῦ ϑεοῦ βούλησιν. Οἱ δὲ σύνϑετον καὶ γενητὴν, δ) χαὶ φϑαρτήν: καὶ γὰρ χρατῆρα ϑ) αὐτῆς ὑποτίϑεται; zai σῶμα "5) αὐτὴν ἔχειν αὐγοειδὲς, τὸ δὲ γενόμενον zür ἀνάγχην |!) ἔχειν φϑαρῆναι. Οἱ δὲ ἀϑάνατον αὐτὴν εἶναι λέγοντες μάλιστα ἐκεῖνοι ᾿σχυρίζονται, 000r χαὶ χρίσεις φασὶν εἶναι μετὰ τελευτὴν, χαὶ ἐν üGdov δικαστήρια, καὶ τὰς μὲν ἀγαϑὰς ἀγαϑοῦ μισϑοῦ τυγ- χάνειν, τὰς δὲ πονηρὰς ἀχολούϑων διχῶν. Τινὲς μὲν

!) Cod. Barberin. γενητούς, et paulo post: γεγενῆ- σϑαι. BR, 3) VVolf. ἀνάγκης.

3) Ita. Gronov. (itemq. VVolf. in text) et alii Mss, Sed legendum est: αὐτόν. B. coll. VVolf.

3) Idem testatur Laert. III, 67., ubi varia Platon. loca id evincentia attulit Aldobrandinus, VVolf.

5) Locus exstat in Phaedro pag. 245. (cfr. ed. Bekk. Part. 1. Vol. 1. pag. 38), et laüne expressus est a Cic. lib. 1. Tusc. Quaest.

9) Ed. Ruaei perperam: ἀεὶ zívgrov.

7) Wolf. γεννητήν. — Loca Platon, huc. spectantia collegit Cudworth. pag. 750. seq. Syst. Intellect.

8) VVolf. γεννητῆν.

?) Cfr. Excurs. XXI. num. 3.

1?) Cfr. Excurs. XXI. num. 6.

11) Mss, Taurin. &rcyzgr εἶναι.

PHILOSOPHUMENA. 321

x , - ov» φασιν χαὶ μετενσωμάτωσιν") αὐτὸν ὁμολογεῖν, 14 χαὶ μεταβαίνειν 3) τὰς ψυχὰς ὡρισμένας οὔσας ἄλλας » ΄ , γ κω δὲν 4 Α ᾿ εἰς ἀλλα σώματα, xcv ἀξίαν ἕχαστῃ χαὶ χατά τινας περιόδους 5) ὡρισμένας ἀναπέμπεσϑαι *) ἐς τοῦτον τὸν χόσμον, πάλιν πεῖραν παρεξομένας τῆς ἑαυτῶν προαι-- ρέσεως. Οἱ δὲ οὐ, ἀλλὰ τόπον 5) λαγχάνειν xaT ἀξίαν ἑχάστη, xci χρῶνται μαρτυρίῳ, ὅτι φησὶ 5) μετὰ Διός y » WWE - τινας εἶναι, ἄλλους δὲ μετὰ ἄλλων ϑεῶν συμπεριπο-- λοῦντας τῶν ἀγαϑῶν ἀνδρῶν, τοὺς δὲ ἐν χκολάσεσιν 1) ὑπάρχειν αἰωνέαις, 5) ὅσοι πονηρὰ χαὶ ἄδικα παρὰ τοῦ-- τον τὸν βίον εἰσὶν ἐξενργασμένοι. «Ρασὶ δὲ αὐτὸν τὰ * » 9 . av» " * ^ - uiv ἄμεσα λέγειν,3) τὰ δὲ ἔμμεσα, τὰ δὲ μέσα τῶν πραγμάτων. ᾿Εγρήγορσιν μὲν z«i ὕπνον ἄμεσα, xci ὅσα τοιαῦτα. Ἔμμεσα δὲ, οἷον ἀγαϑὰ χαὶ χαχάώ. Καὶ T - - . ' ' » » μέσα, οἷον τοῦ λευχοῦ xal μέλανος τὸ φαιὸν, ἢ τι ἄλλο - , ^ * ^ ΄ M , * χρῶμα. "4ya0é δὲ μόνα χυρίως λέγειν φασὶν αὐτὸν τὰ 15) περὶ ψυχήν. Ἰὰ δὲ περὶ σῶμα, x«i τὰ ἐχτὸς, 1) Cfr. lib. IV. contra Cels. num. 17. coll. Excurs. XXI. num. 7. 2) Cod. Ottobon. μεταβάλλειν. 3) Cfr. Excurs. XXI. num. 8.

3) Illam demissionem Platonici alias dixerunt τὴν χάϑοδον ψυχῶν εἰς σώματα, de qua exstat Plotini liber,

5) Cfr. Excurs. XXI. num. 9.

$) Wolf. et Ruaeus in textu: q«Gí. Jam Ruaeus vero, VVolf. duce, in notis: 4,Gronov. q«6£, sed legen- dum est: qz0í. Enimvero de Platonicis, vel etiam Hi- stor. Philos. scriptoribus hic loquitur scriptor, tanquam dissentientibus, quid Plato de animae statu existimaverit, cum alii μετεμινύχωσιν illi tribuant, alii certam post hanc vitam sedem animabus ab eo assignari testentur: poste- riores hos ait hanc in rem testimonio quodam uti, quod procul dubio de quodam loco Platonis est intelligendum. Hinc sequitur: ὅτε q«0(, adeoque non dubito legendum; (φησί, quia de Platone ipso sermo est.*

*) Cfr. Excurs. XXI. num. 10.

5) Cod. Ottobon. «?oricíog. B.

9) Gronov. et Wolf. in textu: λέγει, VVolf. vero in nolis: ,Ita Gronov. Sensus postulat: λέγειν «

'?) Hla vocat ἀγαϑὰ ϑεῖα in lib. 1. de Legibus pag. OnicENIS OpERA. Tow. XXV. 21

322 PnrLOSOPHUMENA.

οὐχ ἔτι χυρίως ἀγαϑὰ, ἀλλὰ Aeyóusva!) ἀγαθά. Iol- λαχοῦ δὲ καὶ μέσα ὠνομαχέναι αὐτά" εἶναι γὰρ αὐτοῖς χαὶ χαλῶς χαὶ χαχῶς χρῆσϑαι. Τὰς μὲν οὖν ἀρετὰς χατὰ τιμὴν ἀκχρότητας εἶναί3) φασι, κατὰ δὲ οὐσίαν μεσότητας" 5) τιμιότερον μὲν γὰρ οὐδὲν ἀρετῆς. Τὸ δὲ ὑπερβάλλον αὐτῶν ἢ ἐνδέον εἰς κακίαν τελευτᾷν, οἷον τέσσαράς *) φασιν εἶναι ἀρετὰς, φρύνησιν, σωφροσί- νην, διχαιοσύνην, ἀνδρείαν. Τούτων ἑχάστη παραχο- λουϑεῖν δύο χαχίας, χαϑ ὑπερβολὴν καὶ μείωσιν, οἷον τῇ μὲν φρονήσει ἀφροσύνην χατὰ μείωσιν, πανουργέαν δὲ χαϑ' ὑπερβολήν. Τὴ δὲ σωφροσύνη ἀκολασίαν κατὰ μείωσιν, σχαιότητα χαϑ' ὑπερβολήν. Ti δὲ δικαιοσύνῃ μειονεξίαν 5) κατὰ μείωσιν, πλεονεξίαν χαϑ' ὑπερβο- λήν. Τὴ δὲ ἀνδρείᾳ δειλίαν κατὰ μείωσιν, ϑοάσος ὃ) χαϑ᾽ ὑπερβολήν. Ταύτας δὲ ἐγγενομένας τὰς ἀρετὰς ἀνθρώπῳ ἀπεργάζεσθαι αὐτὸν τέλειον, καὶ παρέχειν αὐτῷ εὐδαιμονίαν. Τὴν δὲ εὐδαιμονίαν εἶναί φησιν ὁμοίωσιν ϑεῷ, κατὰ τὸ δυνατόν. Τὴν δὲ ὁμοίωσιν τῷ ϑεῷ, ὕταν τις ὕσιός τὲ χαὶ δίκαιος γένηται μετὰ φρο- γήσεως. Τέλος γὰρ τοῦτο τῆς ἄχρας σοφίας καὶ ἀρε-- τῆς ὑποτίϑεται. «“έγει δὲ ἀνταχολουϑεῖν 5) τὰς ἀρετὰς

513. Opp. ed. Basil, ubi ait: “Ζιπλᾶ δὲ ἀγαϑά ἔστι" τὰ uiv ἀνϑρώπινα, τὰ δὲ ϑεῖα. Ceterum de τριχοτο- μίᾳ bonorum, quae Aristoteli, et plerisque aliis philoso- phis probata fuit, cfr. Laért. lil, 80. coll. interp. VVolf.

!) Cfr. Excurs. XXI. num. 11.

?) WVVolf. in textu: εἶναί φησι, in notis: sta scripsi, licet Gronov. habeat: εἶναί φασι.« R. in textu: gira (σι, in notis: ,Forte legendum: εἰναί φησι." -- Equi- dem nil mutaverim, sed legerim: εἶναί q.«ot.

3) Cfr. Menag. ad Laert. VII, 100,

?) Cfr. dicta ad cap. XX. Philosophum.

5) WVolf. perperam: μειωγεξέαν.

5) Cod. Barberin. ϑρασύτητα. RB.

1) Cfr. Laert. HII, 78. coll. Menag. ad Laért. VII, 128.

5) Cfr. Laért. VII, 125.

PHILOSOPHUMENA. 323

ἀλλήλαις, xci uovotidsig!) εἶναι, χαὶ μηδέποτε àyay- τιοῦσϑαι ἀλλήλαις. Τὰς δὲ χαχίας πολυτρόπους 32) τε εἶναι, xal ποτὲ uiv ἀνταχολουϑεῖν, ποτὲ δὲ ἐναντιοῦ-- σϑαι ἀλλήλαις. ἙΕἱμαρμένην φησὶν ᾽) εἶναι, οὐ μὴν πάντα za *) εἱμαρμένην γίνεσθαι, ἀλλ εἶναί τι xai ἐφ᾽ ἡμῖν, ἐν οἷς φησιν" salita ἑλομένου, ϑεὸς 5) ἀναί-- τιος, χαὶ ϑεσμύός τε ᾿Δἀδραστείας.«« Οἱ δὲ οὕτω 10 za εἱμαρμένην, oí δὲ καὶ τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν. ᾿Δκούσια 5) δέ φη- σιν εἶναι τὰ ἁμαρτήματα᾽ εἰς γὰρ τὸ χάλλιστον τῶν ἐν ἡμῖν, ὅπερ ἐστὶν ἡ ψυχὴ, οὐκ ἄν τινα τὸ καχὸν 1) πα- ραδέξασϑαι, τουτέστι τὴν ἀδιχίαν" χατὰ 3) ἄγνοιαν δὲ χαὶ σφάλμα τοῦ ἀγαϑοῦ; οἱομένους καλόν τι ποιεῖν, ἐπὶ τὸ χκαχὸν ἔρχεσϑαι. Καὶ λέξις τούτου ἐμφανεστάτη ἐστὶν ἐν τὴ πολιτείᾳ, àv ἣ φησιν" »Πάλιν δὲ αὐτῷ ἅμα τε λέγειν ὡς αἰσχρὸν καὶ ϑεομισὲς ἡ κακία πῶς οὖν δή τις τὸ τοιοῦτον χαχὸν αἱροῖτ᾽ ἂν, ἢ τῶν ὅσα δή {ατε τῶν ἡδονῶν; Οὐχοῦν zal τοῦτο ἀχούσιον, εἴπερ τὸ νιχᾷν ἑχούσιον, ὥστε ἐκ παντὸς λόγου τόγε ἀδικεῖν ἀχούσιον λόγος ἐρεῖ.« ᾿Αντιτίϑεται δέ τις αὐτῷ πρὸς 5) τοῦτο" »Ζιὰ τί οὖν χολάζονται, εἰ ἀχουσίως ἁμαρτά-

U Hinc lib. IV. de Republica pag. 413. ed. Basil. ait: τῶν ἀρετῶν εἶδος ἕν εἶναι.

3) Ed. Ruaci: πολυτρύπου. — Ideo lib. IV. de Re- publica pag. 413. ed, Basil. ait: τὰ εἴδη τῆς z«zíag ἄπειρα εἶναι.

3) Gronov. minus bene: (ασίν. Quae lectio tamen est Codd. Barberin. Ottob. et Medicei. B.

3) VVolf. uti constanter habet: εἱμαρμένην, ita hoc loco et seq. z«r' εἰμαριένην.

5) Sic Plato lib. Il. de Republica: £0: ἀγκηῶν χορηγοὶ, χαχοῦ δὲ οὐδενός. Cfr. Proclus in Platon. 'Theolog. pag. 45. $) Cfr. Excurs. XXI. num. 5.

77) Miel rationem | illustrat. Clemens Alex. lib. I. Stromat., ubi ita: Τὸ μὲν ἐινεῦσϑαι τῆς ἀληδεέας χα--: χόν ἔστι χτλ. , ἱ

5) Vide loca Platon. allegata et Antonin. li, 13.

?) VVolf. πρὸς τούτῳ.

21 *

-

324 PHILOSOPHUMENA.

vovoty ;« Ὁ δὲ λέγει" ἵνα τε αὐτὸς Ort τάχιστα ἀπαλ-- λαγῇ καχίας, καὶ κόλασιν )) ὑπόσχῃ. Τὸ γὰρ κόλασιν ὑποσχεῖν οὐ χαχὸν εἶναι, ἀλλὰ 3) ἀγαϑὸν, εἴπερ μέλλει χάϑαρσις") τῶν χακῶν γίνεσθαι" χαὶ ἵνα μηδὲ ἁμαρ-- τάνωσιν οἱ λοιποὶ ἀκούοντες ἄνϑρωποι, ἀλλὰ φυλάς- σωνται τὴν τοιαύτην πλάνην. Καχοῦ δὲ φύσιν οὔτε « "ἃ - ΄ 2 » € 9 « , » ὑπὸ) ϑεοῦ γενέσϑαι, οὔτε χαϑ' αὑτὴν ὑτιόστασιν ἔχειν, ἀλλὰ xc«r ἐναντίωσιν zai παραχολούϑησιν 5) τοῦ ἀγα- ϑοῦ γενέσϑαι,) ἢ xa) ὑπερβολὴν, ἢ χατὰ μείωσιν; c " - ? - 7 i5. « * E , ὡς περὶ τῶν ἀρετῶν ^) προείπομεν. Ὁ uiv ovv Πλα- των, χαϑὼς προείπομεν, συναγαγὼν τὰ τρία μέρη τῆς χατὰ πάντα φιλοσοφίας, οὕτως ἐφιλοσόφησεν.

Κεφάλαιον εἴχοστύν. Περὶ ᾿Δριστοτέλους.

᾿Δριστοτέλης τούτου γενόμενος ἀχροατὴῆς, εἷς τέχνην τὴν φιλοσοφίαν ἤγαγεν, καὶ λογικώτερος ἐγένετο. Τὰ μὲν στοιχεῖα τῶν πάντων ὑποϑέμενος οὐσίαν xal συμ-- βεβηκός" τὴν μὲν οὐσίαν μέαν τὴν πᾶσιν ὑποχειμένην, τὰ δὲ συμβεβηκότα ἐννέα, zt000v,9) ποῖον, πρὸς 9) τί, ποῦ, πότε, ἔχειν, χεῖσϑαι, ποιεῖν, πάσχειν. Τὴν μὲν

!) Cfr. Plato lib. V. de Legibus pag. 947. ed. Basil. 3) Cfr. Excurs, XXI. num. 6. 3) Cfr. Excurs. XXI. num. 7. 3) Cfr. superius dicta et inprimis Cudworth. lib. 1.

cap. IV. pag. 220. seq. — In subseqq. ed. VVolf. οὔτε x«i αὐτὴν χτλ. 5) WWolf. perperam: παραχολούϑωσιν.

$) Cod. Taurin. γενήσεσθαι. R.

7) Gronov. VVolf. atque Ruaeus in textu recte: ἄρε- τῶν. Gronov. insuper in notis: ,lta correximus, ut vide- detur, necessario, quum scriptum esset; ἀῤῥητῶν."

*) Gronov. VVolf. atque Ruaeus: ποσὸν, ποιόν. *) Wolf. hoc loco et seq. πρός τι.

PHILOSOPHUMENA. 325

οὖν οὐσίαν τοιαύτην εἶναι, οἷον ϑεὸν, ἄνθρωπον, καὶ ἕχαστον τῶν τῷ ὁμοίῳ λόγῳ ὑποπεσεῖν δυναμένων. Πεοὶ δὲ τὰ συμβεβηκότα ϑεωρεῖται 10!) μὲν ποῖον, oiov λευχὺν, μέλαν" τὸ δὲ πόσον, οἷον δίπηχυ, τρί- πηχυ τὸ δὲ πρὸς τί, οἷον πατὴρ, υἱός" τὸ δὲ ποῦ, oiov ᾿ϑήνησι, Μίεγάροισι" τὸ δὲ πότε, οἷον ἐπὶ τῆς δεχάτης Ὀλυμτιιάδος" τὸ δὲ ἔχειν, οἷον χεχτῆσϑαι" τὸ δὲ ποιεῖν, οἷον γράφειν, χαὶ ὅλως ἐνεργεῖν τι" 10 δὲ χεῖσθαι, οἷον χαταχεῖσϑαι" τὸ δὲ πάσχειν, οἷον TUZTE— σϑαι. Ὑποτίϑεται χαὶ αὐτὸς τὰ μὲν μεσότητα ἔχειν, τὰ δὲ ἄμεσα εἶναι, ὡς εἴπομεν zc περὶ τοῦ Πλάτωνος. Kei?) σχεδὸν τὰ πλεῖστα τῷ Πλάτωνι σύμφωνός 5) ἔστι, πλὴν τοῦ περὶ 3) ψυχὴν δόγματος. Ὁ μὲν γὰρ Πλάτων ἀϑάνατον, ὁ δὲ ᾿“ριστοτέλης ἐπιδιαμένειν 5) χαὶ μετὰ ταῦτα, χαὶ ταύτην ἐναφανίζεσϑαι τῷ πέμ- πτῳ σώματι, 09) ὑποτίϑεται εἶναι μετὰ 1 τῶν ἄλλων τεσσάρων, τοῦ τε πυρὸς, χαὶ τῆς γῆς, καὶ τοῦ ὕδατος, χαὶ τοῦ ἀέρος λεπτότερον, 5) οἷον πνεῦμα. Ὁ μὲν οὖν Πλάτων μόνα ἀγαϑὰ ὄντως τὰ περὶ ψυχὴν εἶναί φη- σιν, χαὶ ἀρχεῖν πρὸς τὴν εὐδαιμονίαν. Ὁ δὲ ᾿άριστο- τέλης τριγένειαν τῶν ἀγαθῶν εἰσάγει, xci λέγει μὴ

τ ΄ , ' 5 ^ - - * εἶναι τέλειον τὸν σοφὸν, ἐὰν μὴ παρὴ αὐτῷ καὶ τὰ

1) Gronov. VVolf. atque. Ruaeus: τὸ μὲν ποιὸν, οἷον λευχὸν, μέλαν" τὸ δὲ ποσόν.

3) Locum hunc prorsus eadem ratione allegat Menag. ad Laért. VII, 157. pag. 326.

?) Cfr. Excurs. XXII. num. 1.

4) Cfr. Excurs. XXII. num. 2.

5) Cfr. lib. 111. contra Cels. num. 22. et 80. coll. lib. IV. num. 30.

5) Sic Codd. Barberin. cet Ottobon. Cod. Medic. (itemq. edd. Gronov. atq. VVolf.) ᾧ ὑποτιίϑεται. B.

τὴ Cfr. lib. IV. contra Cels. num. 56.

5) Cfr. interpr. ad La&rt,. V, 32. et Gassend. "Tom. I. Opp. pag. 298.

326 PHILOSOPHUMENA.

τοῦ σώματος ἀγαϑὰ, χαὶ τὰ ἐχτός" ἅ }) ἔστι χάλλος, ^ ^ - ἰσχὺς, εὐαισϑησία, ἀρτιότης" τὰ δὲ ἐχτὸς, πλοῦτος, εὖ- γένεια, δόξα, δύναμις ἐῤῥωμένη φίλων. Ta δὲ ἐντὸς περὶ ψυχὴν χαϑὼς χαὶ Πλάτωνι ἔδοξε, φρόνησιν, σω-- φροσύνην, διχαιοσύνην, ἀνδρείαν. Τὰ δὲ xaxd φησι χαὶ οὗτος xcv ἐναντίωσιν τῶν ἀγαϑῶν γενέσθαι, χαὶ εἶναι ὑπὸ 3) τὸ i σελή ) ὑπὲρ δὲ σελή ὑπὸ) τὸν περὶ σελήνην τόπον, ὑπὲρ δὲ σελήνην μηχέτι. Τὴν δὲ ψυχὴν) τοῦ μὲν ὅλου τοῦ χόσμου 3 e r ^ $34 ^ * , 4 LEA * c«ÜcvrearOY εἰναι, χαὶ αὐτὸν τὸν κόσμον 3) ἀΐδιον, τὴν δὲ χαϑ' ἕχαστον, ὡς προείπομεν, ἀφανίζεσϑαι. Οὗτος H * - p , . BH μὲν οὖν ἐν τῷ «“Τ“υχείῳ ποιούμενος τὰς διατριβὰς dqu- λοσόφει" ὁ δὲ Ζήνων ἐν τῇ ποικίλῃ στοᾷ. ᾿Εχτήσαντο δὲ of μὲν ἀπὸ τοῦ Ζήνωνος ἀπὸ τοῦ τύπου τὸ ὄνομα, τουτέστε ἀπὸ τῆς στοᾶς Στωϊκοὶ χληϑέντες" οἱ δὲ ἀπὸ τοῦ ᾿Δριστοτέλους ἀπὸ τοῦ ἔργου. ᾿Επειδὴ γὰρ περι-- πατοῦντες ἐν τῷ «“Τυχείῳ ἐζήτουν, διὰ τοῦτο Ilspura- - ΠΥ τητιχοὶ ἐχλήϑησαν. Ταῦτα μὲν ovv καὶ 5) ὁ ᾿ἄριστο-- τέλης.

Κεφάλαιον εἰχοστὸν πρῶτον. Περὶ τῶν Στωϊχῶν.

Ζτωϊχοὶ 5) χαὶ αὐτοὶ 7) μὲν ἐπὶ τὸ συλλογιστιχώ--

1) Gronov. ó ἐστι, quod verbor. nexui adversatur.

?) Cfr. Origenes adv. Cels. init. Adde Clem. Alex. Strom. V. pag. 591. ed. Colon.

3) Vide Cudworth. Syst. Intell. pag. 412. et pag. 169.

4) Cfr. Cud worth. lib. cit. pag. 253. coll. Bayle Tom.I. Dictionn. pag. 246 — 353. et Meurs. in Bibl. Graec. pag. 1255 — 1201.

5) Desunt in ed. VVolf. verba: χαὶ ὁ.

$) Cod. Taurin. Οἱ δὲ Στωΐϊχοί. B.

7) lta plane et egregie liber Mediceus; sed Menag. ad Zenonem Diog. Laért. VII, 60. haec eadem citans edi- dit: «Urol uiv ἀπὸ συλλογιστιχώτερον τήν xil, nec

PHILOSOPHUMENA. 327

τερον τὴν φιλοσοφίαν ηὔξησαν, x«i σχεδὸν ὅροις") περιέλαβον, ὁμόδοξοι γενόμενοι 0, τε Χρύσιππος χαὶ Ζήνων. O0?) ὑπέϑεντο χαὶ αὐτοὶ ἀρχὴν uiv ϑεὸν τῶν πάντων, σῶμα ὕντα τὸ χαϑαρώτατον, 3) διὰ πάντων δὲ διήχειν τὴν πρόνοιαν αὐτοῦ" zal αὐτοὶ δὲ τὸ xc *) εἱμαρμένην εἶναι πάντη 5) διεβεβαιώσαντο, παραδεί- γματι χρησάμενοι τοιούτῳ. Ὅτι) ὥσπερ ὀχήματος ἐὰν ἡ ἐξηρτημένος κύων, ἐὰν μὲν βούληται ἕπεσϑαι, x«i ἕλχεται, καὶ ἕπεται ποιῶν x«l τὸ αὐτεξούσιον μετὰ τῆς ἀνάγχης, οἷον τῆς εἱμαρμένης" ἐὰν δὲ μὴ βούληται ἕπεσϑαι, πάντως ἀναγχασϑήσεται. Τὸ αὐτὸ δήπου καὶ ἐπὶ τῶν ἀνθρώπων. Καὶ μὴ βουλόμενοι γὰρ ἀχολου-- ϑεῖν, ἀναγχασϑήσονται πάντως εἰς 107) πεπρωμένον εἰσελϑεῖν. Τὴν δὲ ψυχὴν λέγουσι uiv ἀϑάνατον, 5) εἶναι δὲ σῶμα, χαὶ γενέσϑαι ix?) τῆς περινψύξεως τοῦ ἀέρος τοῦ περιέχοντος" διὸ x«i χαλεῖσϑαι ψυχήν. Ouo- λογοῦσι δὲ xci μετενσωμάτωσίν !) γίνεσθαι ὡρισμέ- vov οὐσῶν τῶν ψυχῶν. Προσδέχονται δὲ ἐκπύρωσιν "})} ἔσεσϑαι zal χάϑαρσιν τοῦ χύσμου τούτου, οἱ μὲν παν--

iantum in Londin. editione, sed et in nupera sic edide- runt accurati illi, qui profecto cum Menag. ipso potue- runt hoc intelligere, aut tueri. Gronov. — Cfr. Menag. ad Laért. pag. 121 — 124. 295. et 343.

1) Hoc patet ex Zenon. vita a Laert, lib. VII. descripta,

3) VVolf. atque δεῖ: Οἱ ὑπιέῶεντο.

3) Cfr. lib. Ill. contra Cels. num. 75. coll. lib. IV. contra Cels. nura. 14. et 63.

3) νοι, χατ᾽ εἰμαρμένην. — Ctr. interpr. ad Laért, VI, 49. 5) Cod. Taurin. πάντα. h.

6) Cfr. Excurs. XXIII. num. 1.

7) Stoicor. mentem Orpheus ofim expressit. Argo- naut. vers. 101. Cfr. vers. 140.

5) Cfr. Excurs. XXIII. num. 2.

9) Cfr. Excurs. XXIII. num. 3.

!9) Cfr. Gataker. ad Antonin. IV, 21.

!!) Cod. Ottobon. ἐμπύρωσιν. B.

328 PHILOSOPHUMENA.

τὸς, οἱ δὲ μέρους, xal κατὰ μέρος δὲ αὐτὸν χαϑαίρε- σϑαι λέγουσιν" χαὶ σχεδὸν τὴν φϑορὰν zal τὴν ἑτέρου ἐξ αὐτῆς γένεσιν καϑάρσιον ὀνομάζουσιν. Σώματα ") δὲ πάντα ὑπέϑεντο, «ci σῶμα διὰ σώματος μὴ χωρεῖν, ἀλλὰ ἀνάστασιν 3) εἶναι, χαὶ πεπληρῶσϑαι πάντα, χαὶ μηδὲν 3) εἶναι κενόν. Ταῦτα zal oí Στωΐχοί,

Ἀεφάλαιον εἰκοστὸν δεύτερον.

Περὶ ᾿Επιχούρου.

᾿Επίχουρος δὲ σχεδὸν ἐναντίαν πᾶσι δόξαν ἔϑετο. ἀρχὰς μὲν τῶν ὅλων ὑπέϑετο ἀτόμους ^) χαὶ χενόν" χενὸν μὲν οἷον τύπον τῶν ἐσομένων, ἀτόμους δὲ τὴν ὕλην, ἐξ ἧς τὰ πάντα. Ἔχ δὲ τῶν ἀτόμων συνελϑόν-- των γενέσθαι xal τὸν ϑεὸν, χαὶ τὰ στοιχεῖα πάντα, χαὶ τὰ ἐν αὐτοῖς πάντα, χαὶ ζῶα καὶ ἄλλα, ὡς μηδὲν γίνεσθαι, μήτε συνεστᾶναι, εἰ μὴ ἐκ τῶν ἀτόμων εἴη. Τὰς δὲ ἀτόμους, τὸ λεπτομερέστατον, καὶ usó! οὗ οὐκ ἄν γένοιτο κέντρον, οὐδὲ σημεῖον οὐδὲν, οὐδὲ διαίρε-- σις οὐδεμία, ἔφη εἶναι" διὸ χαὶ ἀτόμους αὐτὰς ὠνό- μασε. Τὸν") δὲ ϑεὸν ὁμολογῶν εἶναι αἴδιον χαὶ ἄφϑαρτόν φησι μηδενὸς προνοεῖν, χαὶ ὅλως πρόνοιαν μὴ εἶναι, μηδὲ εἱμαρμένην, 5) ἀλλὰ πάντα κατὰ αὐτο- ματισμὸν γίνεσϑαι. Καϑῆσϑαι γὰρ τὸν ϑεὸν iv τοῖς

1) Cfr. Menag. ad Laért. VIT, 55. coll. Cudworth. Syst. Intell. pag. 419. seq.

?) Salvinius, la Croze, et Richter. suspicantur legen- dum esse: ἀγτίστασιν. La Croze quoque existimat pro: διὰ σώματος. legendum forte esse: dv ἀσωμάτου, per inane. BR. 3) Idem de Stoicis testatur Laért, VII, 140.

3) Cfr. Excurs, XXIV. num. 1. ?) Ed. R. perperam: Τὸ δέ χτλ. 5) VVolf. εἰμαρμένην.

PHILOSOPHUMENA. 329

μεταχοσμίοις, οὕτω καλουμένοις 1) ὑπ᾽ αὐτοῦ" ἔξω γάρ τι τοῦ χόσμου οἱχητήριον τοῦ ϑεοῦ ἔϑετο εἶναι, λεγό - μενον τὰ μεταχύσμια, ?) ἥδεσϑαί τε χαὶ ἡσυχάζειν iv?) τῇ ἀκροτάτῃ 3) εὐφροσύνῃ, καὶ μήτε) αὐτὸν πράγματα ἔχειν, μήτε ἄλλοις παρέχειν. Οἷς ἀχόλουϑον xci τὸν περὶ τῶν σοφῶν ἀνδρῶν πεποίηται λόγον, λέγων τὸ τέλος 5) τῆς σοφίας εἶναι ἡδονήν. ΄4λλοι δὲ ἄλλως τὸ ὄνομα) τῆς ἡδονῆς ἐξέλαβον" οἱ μὲν γὰρ κατὰ ἔϑνη τὰς ἐπιϑυμίας, οἱ δὲ τὴν ἐπὶ τὴ ἀρετῇ ἡδονήν. Τὰς") δὲ ψυχὰς τῶν ἀνθρώπων λύεσϑαι ἅμα τοῖς σώμασιν, ὥσπερ xci ᾿συγγεννᾶσϑαι αὐτοῖς τίϑεται" αἷμα γὰρ αὐτὰς εἶναι, οὗ ἐξελθόντος, ἢ τραπέντος, ἀπόλλυσϑαι ὅλον τὸν ἄνθρωπον" ᾧ ἀκχολουϑεῖ μήτε χρίσεις εἶναι ἐν GÓov, μήτε δικαστήρια, ὧν ὅ, τι ἂν δράσῃ τις ἐν τῷ βίῳ τούτῳ, x«i διαλάϑη, ἀνεύϑυνον εἶναι παντελῶς. Οὕτως οὖν zal ᾿Επίχουρος.

1) Gronov, NVolf. atque Ruaeus in textu: χαλουμέ- vov. lidem vero in notis, ille: ,Vel scribes χαλουμέ- voic, vel: χαλουμένου αὐτοῦ,« hi: 5Lege: x«Aovuévois. Vide Gronov, not.*

?) VVolf. (?) legendum censet: μετοίχια. R.

3) VVolf. £v τε ἀχροτάτῃ χτλ.

4) Unde Deum τὸ μακάριον χατ᾽ ἐξοχήν dixit. Cfr. ἘΝ X, 139.

Cod. Taurin. οὔτε αὐτὸν πρᾶγμα ἔχειν, οὔτε ἄλλῳ παρέχειν" ᾧ ἀχόλουϑον xil. R. — Haec inter ra- tas Épicuri sententias prima est, quam commemorat Laért.

loc. cit, ubi confer Menag. pag. 479.

5) Cfr. Laért. X, 6.

7) Cod. Taurin. pro: τῆς σοφίας, legit: αὐτοῖς, quod referri commode potest ad σοφῶν ἀνδρῶν. quorum an- tea facta erat mentio. Ri. 5) Cfr. Excurs. XXIV. num. 2.

?) Cfr. Laert. X, 63. seqq. coll. Bayle Tom. II. Di- ctionn. pag. 1005.

330 PnHILOSOPHUMENA.

Κειάλαιον εἰχοστὸν τρίτον. Ic!) ᾿ἀχαδημαϊχῶν.

Ἄλλη δὲ αἵρεσις φιλοσόφων ἐχλήϑη ᾿ἀχαδημαϊχὴ, διὰ 10?) ἐν τὴ ᾿᾿χαδημίᾳ τὰς διατριβὰς αὐτοὺς ποιεῖ-- σθαι, Ov?) ἄρξας ὁ Πύῤῥων, ἀφ᾽ οὗ Πυῤῥώνιοι ἐχλή-- ϑησαν quÀógoqot, τὴν ἀχαταληψίαν ἁπάντων πρῶτος εἰσήγαγεν, ὡς ἐπιχειρεῖν μὲν elg ἑχάτερα, μὴ *) μέντοι ἀποιαίνεσϑαι μηδέν. Οὐδὲν γὰρ εἶναι οὔτε τῶν νοη-- τῶν. οὔτε τῶν αἰσθητῶν ἀληϑὲς, ἀλλὰ δοχεῖν τοῖς ἀν- ϑρώποις οὕτως ἔχειν. Ῥευστήν τε εἶναι τὴν οὐσίαν πᾶσαν χαὶ μεταβλητὴν, xal μηδέποτε ἐν τῷ αὐτῷ μέ- νειν. Οἱ μὲν οὖν τῶν ᾿Αχαδημαϊχῶν λέγουσι μὴ δεῖν τὴν ἀρχὴν περὶ μηδενὸς ἀποφαίνεσθαι. ἀλλ ἁπλῶς ἐπιχειρήσαντας ἐᾷν. Οἱ δὲ τὸ μᾶλλον προσέϑεσαν, λέ- γοντες τὸ μᾶλλον τὸ πῦρ εἶναι, ἢ ἄλλο τι. Οὐ μέν τοι ἀπεφήναντο αὐτὸ τί ἔστιν, ἀλλὰ τὸ τοιόνδε.

Κεφάλαιον εἰκοστὸν τέταρτον. Περὶ Βραχμάνων τῶν gv ᾿ἸΙνδοὶῖς.

Ἔστι δὲ xci παρὰ ᾿Ινδοῖς αἵρεσις φιλολοφουμένων ἐν τοῖς Βραχμάναις"5) οἱ 5) βίον 7) μὲν αὐτάρχη προ- βάλλονται, ἐμψύχων 5) δὲ xci τῶν διὰ πυρὸς βρωμά-- των πάντων ἀπέχονται, ἀχροδρύοις ἀρχούμενοι, μηδὲ

1) Titulus hujus cap. in Νίσου. Taurin, habet: ᾿χα- δϑημαϊχοὶ Πυῤῥώνιοι.

3) Cfr. Laért. 111, 7. ibiq. iuterpretes, inprimis Me- nag. pag. 141. 3) Cfr. Excurs. XXV. num. 1.

3) Cfr. Excurs. ΧΧΥ. onum 2.

5) NVolf. Βραχμάνοις.

$) VVolf. atque Ruaeus: Of βίον χτλ.

7) Paraphrastes: Ὅτι τὸν αὐτάρχη χαὶ ἀπέριττον βίον προτιμῶσι. B. 8) Cfr. Excurs. ΧΧΥ͂], num. 1.

PHILOSOPHUMENA. 331

αὐτὰ ταῦτα τρυγῶντες, ἀλλὰ τὰ πίπτοντα Elg') τὴν γῆν βαστάζοντες ζῶσιν, ὕδωρ ποταμοῦ Ταγαβενὰ πίνοντες. “ιαβιοῦσι δὲ γυμνοὶ, τὸ σῶμα ἔνδυμα τῇ ψυχῇ ὑπὸ τοῦ ϑεοῦ γεγονέναι λέγοντες. Αὐτοὶ τὸν ϑεὺν φῶς εἶναι λέγουσιν, οὐχ ὁποῖόν τις ὁρᾷ, οὐδ᾽ οἷον ἥλιος χαὶ πῦρ, ἀλλά ἐστιν αὐτοῖς ὁ ϑεὺς Àóyog,?) οὐχ ὁ ἔναρ-- ϑρος, ἀλλὰ ὁ τῆς γνώσεως, δὲ οὐ τὰ χρυπτὰ τῆς γνώ- σεως μυστήρια ὁρᾶται σοφοῖς. Τοῦτο δὲ τὸ φῶς, ὅ φασι λόγον τὸν ϑεὸν, αὑτοὺς 5) μόνους εἰδέναι Βρα- χμᾶνας λέγουσι, διὰ τὸ ἀποῤῥίψαι μόνους τὴν χενοδο-- ξίαν, ὅ ἐστι χιτὼν τῆς ψυχῆς ἔσχατος. Οὗτοι ϑανάτου καταφρονοῦσιν" ἀεὶ δὲ ἰδίᾳ φωνῇ ϑεὸν ὀνομάζουσι, χαϑὼς προείπομεν, ὕμνους τε ἀναπέμπουσι. Οὔτε δὲ γυναῖχες παρ᾽ αὐτοῖς, οὔτε τεχνοῦσιν. Οἱ δὲ τοῦ ὁμοίου 4) αὐτοῖς βίου ὀρεχϑέντες, ἐκ τῆς ἀντιπέραν χώρας τοῦ ποταμοῦ διαπερήσαντες, ἐκεῖσε ἐναπομένουσιν, ἀναστρέ- qovrtg μηχέτι" xci αὐτοὶ δὲ Βραχμᾶνες χαλοῦνται. Bíov5) δὲ οὐχ ὁμοίως διάγουσιν" εἰσὶ γὰρ καὶ γυναῖ- xtg ἐν τῇ χώρᾳ, ἐξ ὧνπερ οἱ ἐχεῖ χατοιχοῦντες γεν- νῶνται χαὶ γεννῶσιν. Τοῦτον δὲ τὸν λόγον, ὃν ϑεὸν ὀνομάζουσι, σωματιχὸν εἶναι, περιχείμενόν τε σῶμα ἔξωϑεν ἑαυτοῦ, χαϑάπερ εἴ τις 109) ix τῶν προβάτων ἔνδυμα φορεῖ, ἀπεκδυσάμενον δὲ τὸ σῶμα, ὃ περίχει-- ται ὀφθαλμοφανῶς φαίνεσϑαι. Πόλεμον δὲ εἶναι ἐν τῷ περιχειμένῳ αὐτῶν σώματι οἱ Βραχμᾶγες λέγουσι, χαὶ πλῆρες εἶναι πολέμων αὐτοῖς τὸ σῶμα νενομίχασι, πρὸς ὃ ὡς πρὸς πολεμίους παρατεταγμένοι μάχονται,

1) Cod. Taurin. ἐν τῇ γῆ. R.

3) Cfr. Excurs. XXVI. num. 2.

3) WVVolf. αὐτοὺς μόνους εἰδέναι Βραχμᾶνες λέγουσι. 4) Wolf. ὁμοίου παρ᾽ αὐτοῖς βίου χτλ.

5) Ruaeus: δίῳ δέ χτλ.

6) Gronov. et VVolf. in textu: τῷ. Jam VVolf. vero in notis: 5Legendum est: τό."

332 PHILOSOPHUMENA.

χαϑὼς προδεδηλώχαμεν. Ilévrag!) δὲ ἀνθρώπους λέ- γουσιν αἰχμαλώτους εἶναι τῶν ἰδίων συγγενῶν πολε- μίων, γαστρὸς καὶ αἰδοίων, λαιμοῦ, ὀργῆς, χαρᾶς, λύ- πῆς, ἐπιϑυμίας, χαὶ τῶν ὁμοίων. IMóvog δὲ πρὸς τὸν ϑεὸν χωρεῖ ὁ χατὰ τούτων ἐγείρας τρόπαιον. “Τὸ “άν-- Jeuiv?) uiv, πρὸς ὃν ᾿Αλέξανδρος ὁ MaxtÓov εἰσὴλ- ϑεν, ὡς νενιχηχύτα τὸν πόλεμον τὸν ἐν τῷ σώματι, Βραχμᾶνες ϑεολογοῦσι" Καλάνου δὲ χαταφέρονται ὡς ἀσεβῶς ἀποστατήσαντος 5) τῆς zer αὐτοὺς φιλοσοφίας. ᾿ποϑέμενοι δὲ Βραχμῶᾶνες τὸ σῶμα; ὥσπερ ἐξ ὕδατος ἰχϑύες ἀνακύίψαντες εἷς ἀέρα χαϑαρὸν ὁρῶσι τὸν ἥλιον.

Κεφάλαιον εἰχοστὸν πέμπτον.

ΤΙερὶ “Ιρυίΐδων τῶν ἐν Κελτοῖς.

Ζρυΐδαι oí ἐν Κελτοῖς τῇ Πυϑαγορείῳ φιλοσοφίᾳ zar ἄχρον ἐγχύψαντες, αἰτίου αὐτοῖς γενομένου ταύ-- της τῆς ἀσχήσεως Ζαμόλξιδος, 3) δούλου Πυϑαγόρου, γένει") Θραχίου" 5) ὃς μετὰ 7) τὴν Πυϑαγόρου τελευ-- τὴν ἐχεῖ χωρήσας αἴτιος τούτοις ταύτης τῆς φιλοσοφίας ἐγένετο. 5) Τούτους Κελτοὶ ὡς προφήτας καὶ προγνω-

1) Cfr. Laért. VII, 121. ibique interpretes.

?) In philosophi hujus cum Alexandro disputatione recensenda multus est Palladius.

3) Codd. Barberin. et Ottobon. ἀποστήσαντος. B.

3) Sic recte Cod. Ottobon,, cum in antiquis Codd. vel Ζάμολξις, vel Ξάμολξις dicatur teste Spanhem., pag. 75. de usu et praestantia numismatum, Cfr. de eo Me- nag. ad Laért. VIII, 2. pag. 347. Cod. Barberin, habet Ζαμέτριδος. Cod. Mediceus, si fides est apographo. Gro- novii, legit: Ζαμάλξιδος. R. coll. VVolf., qui et ipse in textu habei: Ζαμάλξιδος.

5) In. Codd. Barberin. et Ottobon. desunt verba: γένει Ooazíov. B. 8) VVolf. Θράχου.

7) Cfr. not. VVolf. 5) Cod. Taurin. γεγένηται. Ἐι.

PnHILOSOPHUMENA. 333

στιχοὺς δοξάζουσιν, διὰ τὸ ἐκ ψήφων x«i ἀριϑμῶν Πυϑαγοριχῇ τέχνῃ προαγορεύειν αὐτοῖς }) τινα, ἧς καὶ αὐτῆς τέχνης τὰς ἐφόδους οὐ σιωπήσομεν; ἐπεὶ χαὶ ἐκ τούτων τινὲς αἱρέσεις παρεισάγειν ἐτόλμησαν. Χρῶν-

Y . Jr ᾿ " ται δὲ zfovidet χαὶ μαγίαις.

Κεφάλαιον εἰχοστὸν ἕχτον. Περὶ ᾿Πσιόδου.

"Haíodog δὲ ὁ ποιητὴς xci αὐτὸς πεοὶ φύσεως οὕτω λέγει ἀχηχοέναι παρὰ Μουσῶν. zftóg δὲ εἶναι τὰς Διούσας ϑυγατέρας. ᾿Εννέα γὰρ νύχτας ὁμοῦ καὶ ἡμέ- o«g δι ὑπερβολὴν ἐπιϑυμίας ἀδιαλείπτως 2) συνευνη- θέντος τὴ Μῆνημοσύνῃ τοῦ Ζ]ιὸς, ἐννέα ταύτας τὴν Μνη- μοσύνην συλλαβεῖν iv μιᾷ γαστρὶ; ἐφ᾽ ἑκάστης νυχτὸς ὑποδεξαμένης 3) μίαν. Καλέσας οὖν τὰς ἐννέα ΜΙούσας ἀπὸ τῆς Πιερίας, τουτέστιν ἀπὸ τοῦ Ὀλύμπου, διδα- χϑῆνωι παρεχάλει,

2s 06*) τὰ πρῶτα ϑεοὶ zal γαῖα γένοντο, Καὶ ποταμοὶ χαὶ πόντος ἀπείριτος, οἶδιμά 5) τε πόντου,

!) Cod. Ottobon. αὐτούς. BR.

2) Hanc vocem in aliis Mss. (itemq. in edd. Gronov. et VVolf.) omissam Cod. Taurin. concinne admodum re- stituit, ἢ,

3) Non dubito legendum esse: ὑποδεξαμένην. | Per- tinet enim haec vox non ad proxime superiorem vocem γυχτός, sed ad antecedentem μγημοσύνην. B.

4) Cfr. Hesiod. Theogon. vers. 108 — 139.

5) Gronov. VVolf. atque Ruaeus in textu: οἶδμά τε πόνιου, Gronov. insuper et VVolf. in notis, ille: jlta Mss., ubi vulgo in edd. supponitur: οἴδματι ϑύων, quod non sane praetulerim lectioni Origenianae, cies vers. 131. sequatur: πέλαγος τέχεν, οἴδματι ϑῦον,“ hic vero:

»Non video, cur vulgata lectio : οἴδματι Do», non praeferri mereatur alteri illi. Nase quae in contràriam

331 PrniLOSOPHUMENA.

ἄστρα τε λεπτήεντα, !) καὶ οὐρανὸς εὐρὺς ὕπερϑεν, *) Ὡς 8) στέφανον δάσσαντο, χαὶ ὡς τιμὰς διέλοντο, 'HÓÀ xci ὡς τὰ πρῶτα πολύπτυχον ἔσχον Ὄλυμπον. e... Ταῦτά μοι Μοῦσαι, φησὶν, ἔσπετ᾽

'ES ἀρχῆς, καὶ 4) dina! ὅ τι πρῶτον γένετ᾽ αὐτῶν.

sententiam ἃ Gronov, affertur ratio, illa pro ea confir- manda potius facere videtur, cum saepius usu veniat, ut poéctae, Homer. inprimis et Hesiod, non solum epitheta, sed integras loquendi formas, paucis interjectis, repetere soleant. Cfr. Hesiod. Theog. vers. 117. coll. vers. 128. Praeterea, ni fallor, auctoris nostri lectio. vel vitio i me- moriae ipsius, vel librarii ignorantiae origenem debere videtur, qui phrasin a se non intellectam cum alia magis perspicua commutavit,^ — Ed. Goettling. οἴδατε ϑύων.

1.) Gronov. itemq. VVolf. in textu: λαμπετόωντα, Ruaeus: λεπτήεντα. Gronov. vero et huaeus in notis, ille: ,Ita reposui ex editis. Sed Orig. legebat: Aezzósrra,« hic: »Gronov, edidit: λαμπετόωντα. Verumtamen in Cod. Mediceo, quo solo usus est, legitur: λεπτήεντα, teste Sal- vinio; in Codd. Barber. et Taurin. 2zz:16&vt« , in Cod. Ottobon. Z&1£oyre.« — Ed. Goettling. λαμπετόωντα.

?) Versus, qui sequitur in edd. Hesiodi;

Οἵ v ἐκ τῶν ἐγένοντο ϑεοὶ. δωτῆρες ξάων, frustra apud nostrum auctorem desideratur.

3) Gronov. VVolf. et Ruaeus in textu, illi: ὡς στέ-- φανον λάσαντο, hic: ὡς στέφανον δάσσιιντο. Gronov. et Ruaeus in notis, ille: ,Edidi, prout inveni in Cod. Mediceo, quum vulgo exstet: ὥς τ ἄφενος δάσσαντο, et omisso priore versu, qui vulgo interponitur: Of τ᾿ ἐκ τῶν ἐγένοντο ϑεοὶ. δωτῆρες ἐάων. Et certe habet, quo se tueatur Orig. scriptura, qui videtur innuere astra per coelum sparsa velut coronam rebus impositam fuisse, et fata per genituras divisisse hominibus. Nam λάσασϑαι satis notum est ex Hesychiano λάζεσθαι, λαμβάνειν, ubi plura similia, hic vero: 4,Gronov. edidit: λάσαντο, tan- quam in Mscr. Mediceo sic legeretur, cum tamen, teste Salvinio, manifeste ibi legatur: δάσαντο, quod vulgatae edd. recte convertunt in δάσσαντο. Paraphrastes reddi- dit per ἐμερίσαντο. Codd. Taurin. Barberin. et Ottobon. ibidem habent: δάσαντο." — Ed. Goettling. ὥς τ᾽ ἄφε- vog δάσσαντο zi4. De WWolfii, qui Gronov, adversatur, sententia cfr. Excurs. XXVII. num. 1.

3) Gronov. VVolf. et Ruaeus in textu: zai ἔπειτα 6,

PHILOSOPHUMENA, 335

"Hioi!) uiv πρώτιστα Χάος 3) yéver , αὐτὰρ ἔπειτα Γαῖα 3) εὐρύστερνος, πάντων ἕδος ἀσφαλὲς clt ᾿᾿ϑανάτων, 3) οἱ ἔχουσι χάρη") νιφόεντος ὅ) Ὀλύμπου, Τάρταρα τ᾽ ἠερύεντα μυχῷ χϑονὸς εὐρυοδείης, 5)

τι πὲρ πρῶτον χτλ. |n not. Gronov. ,lta enim facile credo scripsisse Hesiodum, non ut vulgo editur per ine- ptissimam et inutilem abundantiam: χαὶ eiz«j' ὅτι z1À., quum et ipsum verbum :. ἐἴπ κατε jam modo praecesserit vers. 108. — Ed. Goettling. χαὶ size 6 TL πρῶτον χτλ. De WVolfii, qui Gronov. impugnat, sententia cfr. Excurs.

XXVII. num. 2. !) Miscr. Ἤτοι uiv γὰρ 20901,6016. Gronov. ?) Cfr. not. VVolf. coll. not. Goettling.

By Tta Cod, Mscr. Mediceus, quum vulgo elisionem faciant: De εὐρύστεονος. Inspexi tamen 63d! manu ex- aratum, in quo clare vidi scriptum: Z'«ie δ᾽ εὐρύστερνος, ut vocem 7 κα Hesiodus corripuerit in unam syllabam, ad quam rationem ille promtissimus est. Gronov, — Ed. Goetiling. l'«i' εὐρύστερνος zi. Cfr. not. VVolf.

3) Cfr. not. Goettling.

5) Codd. Medic. Ottobon. et Barberin. mendose: χάρην. B. coll. Gronov. 5) Ed: R-" sola: »ιφόντος.

1) Gronov. VVolf. atque luaeus in textu: yreuocvra, Gronov. vero et VVolf. in notis, ille: »lta Cod. Medic. Vulgo: ἠερόεντα, et nihil quidem certius, quam caligi- nosa, opaca, umbrifera in Tartaro omnia supponi a poé- üs, unde apud praecipuum vatem lib. VI. Aeneid, haec multa sunt, Unde quis mutet vulgatam in Hesiodo le- ctionem? Nolui tamen abire a Cod. Mediceo, vel Orige- niano, et retinui ἠνεμόεντα. Etsi enim non multum il- lic praedicentur venti, esse tamen vel inde colligitur, quod in illo ipso libro dicitur vidisse Aeneas in valle reducta Seclusum nemus et virgulta, sonantia silvis. In his po- stremis utique supponuntur τάρταρα ἠνεμόεντα γ« hic: »Lectio : ἠνεμόεντα, turbare neminem debet; nam alte- ram illam: ἠερόεντα, omnino praeferendam esse non du- bitabit, qui meminerit alibi de loco hoc caliginoso hac voce vti Hesiod. et poétas numero plures.* — Ed. Goett- ling. ἠερύεντα. — Cfr. not. VVolf. coll, not, Goettling.

5) VVolf. in textu: εὐρυοδυίης, in notis: sLegen- dum: εὐρυοδείης. « M. in textu: εὐρυοδείης, in notis: »Cod. Mscer. Medic. εὐρυοδίης. Salvin. emendat: εὐρυο-- d&(gc. Codd. Taurin. Barberin. et Ottobon. εὐρωδίης.« — Ed. Gocttling. εὐρυοδείης.

333 PHILOSOPHUMENA.

'HÀ' 1) "Egos,?) ὅς κάλλιστος ἐν ἀϑανάτοισι ϑεοῖσι, «ΤἹυσιμελὴς, πάντων τε ϑεῶν πάντων τ ἀνθρώπων “Ζάμναται 3) ἐν στήϑεσσι νόον, καὶ ἐπίφρονα βουλήν. "Ex Χάεος δ' "Ερεβός τε μέλαινά τε NOE?) ἐγένοντο" Νυχτὸς δ᾽ «vt Αἰϑήρ τε καὶ Ἡ μέρη ἐξεγένοντο 5) Γαῖα δέ τοι πρώτη δ) μὲν ἐγείνατο ἴσον Ἶ ἑαυτῇ Οὐρανὸν ἀστερύενϑ᾽,) ἵνα μιν περὶ πάντα χκαλύπτοι,5) "Oqoa!?) ἔῃ μαχάρεσσι ϑεοῖς ἕδος ἀσφαλὲς «li. Γείνατο δ᾽ Οὔρεα ν}) μαχρὰ ϑεῶν χαρίεντας ἐναύλους, Nvuqéov,!?) ci ναίουσι κατ᾿ οὐρεὰ βησσήεντα.

2) NVolf. Ἢ δ᾽ ἔρος κτλ.

?) Cfr. not. VVolf. coll. not. Goeitling.

3) Sic recte omnes edd. Salvin., teste R , in notis: » Mss. Medic. et Taurin. δαμνᾶτε ἐν στηϑήσφι. Lege: J«urG T ἐν στήϑεσσι, vel στήϑεσᾳι.«

3) Cfr. not. Wolf.

5.) Qui sequitur versus: Οὺς τέχε zvocu£rg, '"Eoé- Be «ιλύτητι μιγεῖσα, frustra apud nostrum desideratur.

5) Gronov. in textu: πρῶτα, in notis: 5lta Cod. Mediceus, quum vulgo in Hess edatur: πρώτιστον," VVolf. in textu: πρώτα, in notis: , Vulgatae Hesiodi edd. rectius habent: πρῶτον." Ruaeus in textu: πρώτη. ἴῃ notis: ,Sic Codd. Ottobon. et Barberin. Libri vulgati ha- bent: πρῶτον.« — Ed. Goettiling. πρῶτον.

*) Cfr. not. Goettling.

8) VVolf. in textu: ,ἀστερόεντα, ἵνα μιν περὶ χτλ.» in notis: 4Lege: ἀστερόενθϑ᾽, ἵνα μιν περί χτλ. --- Cfr. Excurs. XXVII. num. 3.

9) Sic omnes edd. Gronov. in notis: ,Retinui vul- gatum. Sed Mscr. partim. vitiose: δύναμιν, "toi πάντα καλύπτειν, partim forsan recte, quasi scripserit Hesiodus : fra μιν περὶ πάντα χαλύπτιειν." — Cfr. Excurs. XXVII. num.

'?) Sic VVolf. et Ruaeus in textu. lidem tamen in notis, ille: » Gronov. habet: "Oq.o ἔη, ubi vel: Ὄφρα £y, vel: Ὄφρ᾽ εἴη legendum esse cuivis patet,^ hic: Cod. Barberin. 'Oq Bote cs Ed. Goettling. (0g g εἴη.

ΜΒ) Gronov. VVolf. atque. Ruaeus in textu: Οὔρεα μαχρὰ ὅσα, γαρίεντας κτλ. Ed. Goettling. ut nos in textu. Cír. Excurs, XXVII. num. 4.

12) Gronov. VVolf. et Ruaeus in textu: Νυμῳ καίων, εὐ γαίουσι zai οὔρεα βησσήεντα. — Gronov. vero et

PRHILOSOPHUMENA. 331

'H )) δὲ χαὶ ἀτρύγετον πέλαγος τέχεν, οἴδματι ϑῦον, Πόντον, ἄτερ «τ ιλότητος ἐφιμέρου" 3) αὐτὰρ ἔπειτα Οὐρανῷ εὐνηϑεῖσα rtéX ᾿Ωχεανὸν βαϑυδένην,

Koióv τε Koióv?) 9', Ὑπερίονα v, ᾿Ιαπετόν τε, Θείην 3) τε Ῥεῖάν τε, Θέμιν τε Μινημοσύνην τε, «Ῥοίβην τε χουσοστέφανον, Τηϑύν τ' ἐρατεινήν.

Τοὺς δὲ μέϑ' ὁπλότατος 5) γένετο Κρόνος ἀγκυλομήτης, 5)

NVolf. in notis, ille: ,Sed etiam mox legebatur: JVvu- «άων, αἵ ναΐουσιν ἀν oUot«« zrÀ., hic: ,Gronov. ob- servat lectum fuisse in Mediceo, ut puto, Cod. Νυμφάων, quae forma, ex Aeolica dialecto petita, reüneri facile poterat, licet recentissima Clerici referat: Nvuqéov, aliae autem edd., et nominatim Basil. Hertelii 1564. habeant: Νυμφῶν. Qua igitur auctoritate, quove consilio Gronov. magis placuerit Nvuqieíor, perspectum non habeo, et eo minus conjectura assequi possum, quod ea forma synize- sin non necessariam inferat, et praeterea nullius dialecti exemplo nitatur.^ — Ed. Goettling. Νυμφέων, e? ναίου-- σιν ἂν οὔρεα βησσήεντα. Cfr. not. Goettling.

!) Gronov. ut nos in textu, in notis: 5AÀlias legitur: Ἢ δὴ καὶ ἀτρύγετον πέλαγός τε χαὶ οἴδματι ϑύων.«

2) Gronov. (itemq. VVolf.) ἐφημέρου. Sed omnes Miss. rectius; 2q4uépov. R. — Cfr. not. VVolf. coll. not. R.

3) Gronov. et VVolf. Kocióv τε, Ruaeus: Κρεῖόν θ΄. Jam WVolf. vero: ,Legendum: XKoióv 9'. — Cfr. ed. Goettling.

1) NVolf. et Ruaeus: Θίαν τε Ῥείαν τε. Cfr. not. Goettling.

5) Gronov. et VVolf. in textu, ille: ἀχρότατος, hic: ἀχρότατον. lidem in notis, ille: ,Ita quoque Cod. Me- diceus, quem non rejicio, licet vulgo edatur: ὁπλότατος, « hic vero: ,Vulgarem lectionem: ὑπλότατος, ob antiqui- iatem ejus et cum Mss. Hesiodi Codd. convenientiam praeferendam putem,* ctc. — Ruaeus (itemq. Goettling.) in textu: ὁπλότατος, ἴῃ notis: ,In omnibus Mss. legitur corruptas ὑχούτατος. Gronov, edidit: ἀχρότατον (sic!), nulla (?) Cod. Mscr. auctoritate.*

$) Gronov. VVolf. atque Ruaens in textu: ἀγχυλο- μῆτις. Jam WVolf. vero recte in notis: ,lta Gronov. At vulgatam lectionem: ἀγχυλομήτης, praestare putem^ etc, — Ed. Goettling. ut nos in textu.

OnicENIS OrERA. Tow. XXV. 22

338 PHILOSOPHUMENA.

“εινότατος παίδων" ϑαλερὸν δ᾽ ἤχϑηρε τοχῆα. Γείνατο δ αὐ Κύκλωπας, ὑπέρβιον ἦτορ ἔχοντας.

Καὶ τοὺς ἄλλους πάντας ἀπὸ τοῦ Κρόνου wc d Γίγαντας. ὙΧστερον δέ που ἐκ τῆς Ῥέας γεγονέναι τὸν Za.

Οὗτοι 1) uiv οὖν πάντες περὶ τῆς τοῦ παντὸς φύ- σεώς τε χαὶ γενέσεως 5) ταῦτα, χαϑὼς ἐξεϑέμεθα, τὴ αὐτῶν δόξῃ ἐξεῖπον. Οἱ δὲ πάντες κάτω τοῦ ϑείου χωρήσαντες περὶ τὴν τῶν γενομένων οὐσίαν ἠσχολή-- ϑῆησαν, τὰ μεγέϑη τῆς χτίσεως χαταπλαγέντες, χαὶ αὐτὰ τὸ θεῖον εἶναι νομίσαντες, ἕτερος ἕτερον μέρος τῆς χτί- σεως προχρίναντες, τὸν δὲ ϑεὸν τούτων καὶ δημιουργὸν jx ἐπιγνόντες. Τὰς μὲν οὖν τῶν χαϑ' Ἕλληνας φιλο- σοφεῖν ?) ἐπικεχειρηχότων δόξας ἱκανῶς ἐχτεϑεῖσϑαι νο-- μίζω, παρ ὧν τὰς ἀφορμὲς λαβόντες of α͵ἱρετιχοὶ τὰ μετ’ οὐ πολὺ δηϑησόμενα ἐπεχείρησαν. oxi δὲ πρό- τερον ἐχθεμένους τὰ μυστικὰ, x«i ὅσα περιέργως περὶ ἄστρα τινὲς ἢ μεγέϑη ἐφαντάσϑησαν, εἰπεῖν. Καὶ γὰρ ἐξ αὐτῶν λαβόντες ἀφορμὰς, τερατολογεῖν νομίζονται πολλοῖς. Ἔπειτα ἀχολούϑως τὰ ὑπ᾽ αὐτῶν ἀδοανὴ δό- γματα φανερώσομεν.

«Τείπει. 3)

!) Edd. Gronov. VVolf. atque Ruaei tituli instar haec habent verba: Conclusio hujus Libri.

?) VVolf, γεννήσεως.

3) Sic Codd, Barberin. Ottobon. et Taurinensis. Cod. Medic. (itemq. ed. VVolf) φιλοσόφων. R.

4) Gronov. posuit istud .Z&/z:, quod in nullo Cod. Mscr. reperitur. R.

TOY!) ATIOY FPHIOPIOY TOY O.4YM.ATOYPTOY EIS QPITENHN HPOXOONHTIKOS KAI?) ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ AOTO3,

Ὃν εἶπεν ἐν Καισαρείᾳ τῆς Παλαιστίνης, μετὰ τὴν παρ᾽ αὐτῷ πολυετὴῆ ἄσχησιν, μέλλων ἀπαλλάττεσϑαι ἐπὶ τὴν πατρίδα.

1. Kai: τι χρῆμα ἡ σιωπὴ, τῶν τε ἄλλων n0À- λοῖς πολλάκις, κἀμοὶ δὲ μάλιστα νῦν, χαὶ ἑχόντι xci ἄκοντι ἐπιστομιζομένῳ χαὶ σιωπᾷν χαταναγκαζομένῳ.

!) Graeca contulimus cum quatuor Mss. nimirum Vaticanis duobus, altero Basileensi, quarto WVVestenio: nec non cum edd. Augustae Vindelicorum Hoeschelii, et Pa- risiensi Gerardi Vossii. R, — — Cfr. ed. Ruaei Tom. IV. Appendic. pag. 55. seqq.

?) Desunt apud Hoeschel, supplevit autem e Cod. suo Mscr. Gerard. Vossius verba: ΑΩΔ] ILANHTI'YPI- ΚΟΣ .J40T0Z.

3) Sic Vossius. Apud Hoeschel, vero legitur: 4y«- ϑόν τι χρῆμα.

22 *

340 S. GnEGORII THAUMATURGI

᾿Αμελετήτως γὰρ ἔχω χαὶ") ἄπειρός εἶμι λόγων τῶν χαλῶν τούτων xci εὐπρεπῶν, 2) τῶν ὑπὸ τοῖς ἐπιλέχτοις χαὶ δοχίμοις ὀνόμασέί τε καὶ ῥήμασι χατὰ τὸ ἑξῆς ἀχωλύτῳ τινὶ εἱομῷ, λεγομένων ἢ συνταττομένων" τάχα μὲν χαὶ ἧττον πεφυχὼς τὸ 3) χαρίεν τοῦτο καὶ Ἕλληνι-- χὸν ὄντως ἔργον διαπονήσασϑαι. Οὐ μὴν ἀλλὰ xci ὀχταετής μοι χρόνος οὗτος ἤδη, ἐξ ov οὔτε αὐτὸς εἰπών 1, ἢ γράψας λόγον τινὰ μέγαν ἢ μιχρὸν, ὅλως τυγ- χάνω, οὔτε ἄλλου ἤχουσά του, ἰδίᾳ γράφοντος, ἢ λέ- γοντος, 5 x«l δημοσίᾳ πανηγυρικοὺς λόγους xai ἀγω-- γιστιχοὺς παρεχομένου, ὅτι μὴ τῶν ϑαυμασίων τούτων ἀνδρῶν, τῶν τὴν χαλὴν φιλοσοφίαν ἀσπασαμένων " οἷς χαὶ αὐτοῖς εὐεπείας μὲν ἧττον μέλει, x«i εὐπρεπείας ὀνομάτων" ἐν δευτέρῳ δὲ ϑέμενοι τὰς φωνὰς, τὰ πρά- γματα αὐτὰ, ὡς ἔχει ἕχαστα, διερευνᾶσϑαί τε’ μετὰ ἀχριβείας καὶ ἐξαγγέλλειν ἐθέλουσιν" οὐχὶ οὐ βουλόμε-- vot, οἶμαι, ἀλλὰ xci ἄγαν βουλόμενοι τὰ χαλὰ καὶ ἀχριβὴ τῶν νοημάτων καλῷ καὶ εὐειδεῖ 5) ἐχτυποῦν τῷ λόγῳ" ἀλλ ἴσως οὐ δυνάμενοι οὕτως ix τοῦ προχεί-- ρου, δύναμιν δ) τοῖς idíoig δημοσιεῦσαι νοήμασι τὴν ἱερὰν x«i ϑεοειδῆ, zai λόγον τὸν ἐν ταῖς λέξεσιν εὐεπῆ, δύο ἀνθρώπων ἰδίᾳ ἑκάστου πλεονεκτήματα, μιᾷ zal 1j αὐτῇ, χαὶ ταύτῃ μιχρᾷ καὶ ἀνθρωπίνῃ περιλαβεῖν ψυχῆ, ὄντα πως ἐναντιώτατα. Εἴ γε νοήσει μὲν xci εὑρέσει (φίλον 7) πῶς καὶ σύνεργόν ἐστι σιωπή" τὸ δὲ εὔλαλον χαὶ εὔηχον ἐν λόγῳ, οὐκ ἀλλαχόϑι ἄν που ζη--

1) Hoeschel. zal ἀνάσκητός εἶμι. Sed Voss. ut in nostro textu, Rh.

23) Sic Hoeschelius, Ed. Ruaei: εὐτρεπῶν.

3) Hoeschel. dozíuoic, ἐν ὀνόμασί τε καί z12. Sed Voss. ut in nostro textu. Rh.

3) Hoeschel. τὸ χαρίεν τουτί, sed Voss. ut in nostro textu, R. 5) Voss. ἀψευδεῖ. R.

$) Hoeschel. δύναμιν xai Bv vonuact: τὴν ἱερὰν χαί κτλ. 7) Hoeschel. φέλον πως καί κτλ.

PaNEGYRICA OnRaArIO IN ORIGENEM. 341

τῶν εὕροις, ἢ ἐν φωναῖς xoi τῇ τούτων συνεχεῖ μελέτη ! ). Οὐ μὴν ἀλλὰ χαί γε τὸν νοῦν ἕτερόν τι μάϑημα δει- γῶς ἐπιλαμιβάνει, x«i τὸ στόμα συνδεῖ τὴν γλῶτταν, εἴ τε χαὶ μιχρὸν εἰπεῖν τῇ “Ελλήνων ἐϑελήσαιμι φωνῆ, οἱ ϑαυμαστοὶ 3) ἡμῶν νόμοι, οἷς νῦν τὰ πάντων τῶν ὑπὸ τὴν Ρωμαίων ἀρχὴν ἀνθρώπων κατευϑύνεται πράγματα, οὗ 3) μὲν οὔτε guyxe(uevot, οὔτε zai ἐχμανϑανόμενοι ἀταλαιπώρως" ὄντες uiv αὐτοὶ σοφοί) τε x«l ἀκοι- βεῖς, xal ποιχίλοι, καὶ ϑαυμαστοὶ, xci (συνελόντα ci— πεῖν) Ἑλληνιχώτατοι" ἐχφρασϑέντες δὲ χαὶ παραδο- ϑέντες τῇ Ῥωμαίων φωνῇ, χαταπληκχτικὴ μὲν χαὶ ἀλα- ζόνι, χαὶ συσχηματιζομένῃ τῇ ἐξουσίᾳ τὴ βασιλιχῇ, q00- τιχὴ δὲ ὅμως ἐμοί. Οὐ μὴν ἄλλως 5) πῶς οὔτε Óvv«- τὸν, εἰ χαὶ βουλητὸν, εἶναί μοι; εἴποιμ᾽ &v ποτε. Ἐπειδὴ δὲ οὐδὲν ἕτερον ἢ εἰκόνες τινές εἶσι τῶν τῆς ψυχῆς ἡμῶν παϑημάτων αἱ λέξεις ἡμῶν, τοῖς μὲν δυνατοῖς εἰπεῖν ὥσπερ τισὶν ἀγαϑοῖς ζωγράφοις, καὶ τέχνῃ μὲν ὅτι τεχνιχωτάτοις, πλουσίοις δὲ καὶ τῇ τῶν χρωμάτων ὕλῃ, οὐχ ὁμοίας μόνον, ἀλλὰ χαὶ ποικίλας, καὶ περι-- χαλλεῖς τῷ πολυμιγεῖὶ τῶν ἀνθῶν γράφειν 5) ἐξεῖναι τὰς γραφὰς χατὰ μηδὲν ἐμποδιζομένοις, ὁμολογή- σαιμεν.

2. Ἡμεῖς δὲ οἷά 1) τινες ὄντες πένητες, ἀποροῦν- τες τῶν ποιχίλων τούτων «φαρμάχων, xci ἤτοι οὐδὲ χτησάμενοι πώποτε, ἢ x«i ἀποβεβληκότες ἴσως, οἷα ἐξ ἀνθράχων μόνων ἢ ὀστράχων, τῶν συνήϑων τούτων χαὶ χοινῶν ὀνομάτων χαὶ ῥημάτων, χατὰ δύναμιν τὴν

!) Hoeschel. μελέτῃ. δὲ ἀλλὰ zat γε τόν zi. 3) Voss, ϑαυμαστοὶ ἡμῶν τῶν σοφῶν νύμοι. R. 3) Desunt apud Hoeschel. verba: oí μέν.

5) Voss. σοφοί τὲ zl εὐσεβεῖς χαὶ ποικίλοι. R.

5) Hoeschel, ἄλλως aug οὔτε δυνατὸν ἦν; οὔτε βουλητὸν εἶναί μοι, εἴποιμ ἄν ποτε. ᾿Ππειδή “τλ.

$) Voss. γράφειν εἶναι τὰς γραφάς. B. ^) Hoeschel. oi& τινες πάντες ἀποροῦντες χτλ.

342 S. GnEGORII THAUMATURGI

ἡμετέραν, τὰ πρωτότυπα τῶν τῆς ψυχῆς ἡμῶν παϑη- μάτων ταῖς ἡμῖν εὐπόροις ὑπογράφοντες φωναῖς, ἀπο- μιμώμεϑα ὑποφαίνειν τοὺς χαραχτῆρας τῶν τῆς ψυχῆς τύπων" εἰ χαὶ μὴ ἐναργεῖς, μηδὲ χεκαλλωπισμένους, ἀλλ᾽) ὡς ἐν ἀνϑραχογραφίᾳ γοῦν, πειρώμενοι" εἰ μέν τι χαὶ εὐειδὲς 3) xci εὔγλωττον ἀπαντᾷ ποϑὲν, ἀσπα- σάμενοι ἡδέως . . . . ἐπεὶ χαὶ περιφρονήσαντες. ᾿Αλλὰ γὰρ ἐκ τρίτων αὖϑις 3) ἄλλως κωλύει τε καὶ ἀποτρέπει, χαὶ πολὺ τῶν ἄλλων ἐπέχει μᾶλλον καὶ ἡσυχίαν ἄγειν ἀτεχνῶς προστάττει, ἡ ὑπόϑεσις αὕτη" ἧσπερ ἕνεχα λέ- y&v προεϑυμήϑην μὲν, μέλλω δὲ xal ὀχνῶ. Περὶ γὰρ ἀνδρὸς διανοοῦμαί τι λέγειν, φαινομένου μὲν xai δο-- zoUrrog ἀνθρώπου, τὸ 3) δὲ πολὺ τῆς ἕξεως τοῖς χαϑο- ρᾷν δυναμένο:ς, ἀπεσχευασμένου ἤδη μείζονι παρα- σχευῆ 5) μετ᾽ ἀναστάσεως τῆς πρὸς τὸ ϑεῖον. Οὐχὶ δὲ γένος, οὐδὲ ἀνατροφὰς σώματος, ἐπαινέσων ἔρχομαι, εἶτα μέλλω καὶ ἀναβάλλομαι ὑπ᾽ εὐλαβείας περιττῆς" οὐ δέ γε loy5v, ἢ κάλλος" ταῦτα δὴ τὰ τῶν μειρακίων ἐγχώμια, ὧν ἥττων φροντὶς κατ' ἀξίαν τε χαὶ μὴ, λε- γομένων. Πραγμάτων γὰρ οὐ μονίμων, οὐδὲ ἑστώτων, φϑειρομένων δὲ ποικίλως, καὶ ταχέως, λόγον ποιεῖ-- σϑαί τινα σεμνοειδῶς καὶ ἀξιοπρεπῶς δὴ ταῖς ἀναβο-- λαῖς, μὴ xci ψυχρὸν ἢ πέρπερον ἦ, οὐκ ἄν μοι τούτων εἴπερ τι λέγειν προὔκειτο, ἀχρήστων μὲν Ὄντων xci ματαίων, x«i οἵων οὐκ ἄν ποτε ÉxOv, προὐϑέμην λέ- γειν. Οὐ μὴν ἀλλ εἴπερ προὔχειτό 5) τι τοιοῦτον, οὐδ᾽

!) Apud Hoeschel, deest: ἀλλ᾽.

?) Voss. εὐειδεῖς, et loco: ἀπαντᾷ 7zt09&v, habet: ἀποποϑέν. Videtur aliquid deesse. R.

3) Hoeschel. αὖϑις ἄλλα δὴ κωλύει χτλ. Locum i in- tegrum sic arbitror legendum: ᾿4λλὰ γὰρ ἕν τρίτον αὖ-- ϑις ἄλλως χωλύει χτλ. R. — Equidem legerim : Aa γὰρ ἐκ τρίτων αὖϑις ἄλλο τι χωλύει κτλ.

5) Hoeschel. in textu: τὸ ὃ πολύ, ad marg. τὸ δὲ πολύ. 5) Hoeschel. παρασχευῇ μεταναστάσεως.

5) Hoeschel. προὔχειτο, οὔϑ᾽ ἡντινοῦν εἶχεν ἄν χτλ.

PawEGYRICA OnarIO ΙΝ ORIGENEM. 343

εἶχεν ἂν εὐλάβειαν ὁ λόγος, οὐδὲ φροντίδα, μὴ πή τι λέγων, ἥττων τῆς ἀξίας φαινοίμην. Νυνὶ δὲ 6, τι ϑεο- εἰδέστατον αὐτοῦ, καὶ ὅπερ ἐν αὐτῷ συγγενὲς ὃν τυγ- χάνει Θεῷ, ἐγκαϑειργμένον μὲν τῷ φαινομένῳ χαὶ θνητῷ τῷδε, ὅτε δὲ φιλοπονώτατα ἐξομοιοῦσϑαι βια- ζόμενον τῷ ϑεῷ, τούτου μνημονεύων, xci ἐφάπτεσϑαί πως μέλλων πραγμάτων μειζόνων, χαΐί τινος διὰ τού-- του x«i τῆς εἷς τὸ ϑεῖον εὐχαριστίας, ὅτι MOL συγκυ-- ρῆσαι τοιούτῳ δεδώρηται ἀνδρὶ, παρὰ πᾶσάν γε τὴν ἀνθρώπων προσδοκίαν) τῶν τε ἄλλων καὶ τὴν ἐμοῦ, αὐτοῦ. οὔτε προϑεμένου ποτὲ. οὔτε καὶ ἑλπέσαντος" τοιούτων ἐφάπτεσθαι μέλλων, μιχρὸς ὦν. καὶ ἄνους παντελῶς, οὐκ εὐλόγως ἀναδύομαί τε καὶ ὀχνῶ, xci?) ἑχὼν σιωπῶ. Καὶ δῆτα τὴν ἡσυχίαν ἄγειν ἀσφαλές μοι) χαταφαίνεται, μή πὴ προφάσει μὲν εὐχαριστίας, ὑπὸ δὲ προπετείας ἴσως περὶ σεμνῶν χαὶ ἱερῶν ἄσεμνά τε χαὶ εὐτελῆ χαὶ χαταπεπατημένα διεξιὼν, οὐ μόνον οὐχ ἐφιχνῶμαι τῆς ἀληϑείας, ἀλλὰ χαὶ χαϑαιρῶ τι (τό γε im ἐμοὶ) παρὰ τοῖς οὕτως ἔχειν πιστεύουσιν, ὡς ἀσθενὴς ὧν ὁ λόγος περι βρίζων μᾶλλον, ἥπερ ἐξομοι-- ούμενος τοῖς ἔργοις τῇ δυνάμει ὑποτυπώσεται. Καί τοι τὰ μὲν σὰ ἀκαϑαίρετα χαὶ ἀνύβριστα, ὦ φίλη χε- φαλὴ, καὶ πολὺ μᾶλλον τὰ ϑεῖα, μένοντα 3) ἐφ᾽ ἕαυ- τῶν ὡς ἔχει ἀσάλευτα, οὐδὲν βλαπτόμενα ὑπὸ τῶν ui- χρῶν x«i ἀναξίων ἡμετέρων λόγων. Ἡμεῖς δὲ οὐχ οἶδ᾽ ὅπως τὴν) τῆς θρασύτητος καὶ προπετείας δό- ξαν δ) διαφευξόμεϑα, ἐπιπηδήσαντες ὑπ᾽ ἀνοίας, μιχρῷ

^ c * €

χαὶ νῷ καὶ παρασχευῆ, μεγάλοις καὶ ὑπὲρ ἡμᾶς ἴσως

*

!) Hoeschel. προσδόξαν.

3) Hoeschel. zei ἑχὼν εἶναι σιωπῶ. 3) Voss. omittit μοι. BR.

*) Voss. μένοντα ἑαυτῶν. R.

5) Deest τήν in ed. Hoeschel.

8) Voss. δύξαν διαφευγόμεϑα.

344 S. GaEGORII THAUMATURGI

πράγμασι. Καὶ εἰ μὲν ἀλλαχόϑι που") καὶ ἐπ᾿ ἄλλων τοιαῦτα προεϑυμήϑημεν νεανιεύσασϑαι, ϑρασεῖς μὲν καὶ οὕτως ἦμεν xci τολμηροί τινες" οὐ μὴν ἀλλ ἀναί- δεια τῆς προπετείας αἰτία, τῷ μὴ ἐπὶ σοὶ ταῦτα ϑρα- σύνεσϑαι. Νυνὶ δὲ πᾶν τὸ μέτρον τῆς ἀνοίας ἀποπλή- σομεν, 32) 7 xci ἀπεπλήααμεν ἤδη, ἐπεμβαίνειν τολμή- σαντες ἀνίπτοις τοῖς ποσὶ (τοῦτο δὴ τὸ τοῦ λόγου) ἀχοαῖς, αἷς αὐτὸς ὁ ϑεῖος λόγος οὐδὲν ἐσχεπασμένοις, ὡς ταῖς τῶν πολλῶν ἀνθρώπων, τοῖς ποσὶν, ὥσπερ ὑπὸ παχέων τινῶν δερμάτων TOY αϊνιγματωδῶν χαὶ ἀσα- φῶν 5) λέξεων, ἀλλὰ γυμνοῖς, ὡς ἂν εἴποι τις, σαφὴς χαὶ πρόδηλος ἐμβατεύων ἐνεπιδημεῖ. Ἡμεῖς δὲ ὥσπερ ῥύπον ἢ πηλόν τινα τοὺς ἀνϑθρωπένους ἡμῶν λόγους φέροντες, ἐπαντλεῖν ἐτολμήσαμεν ἀχοαῖς, ϑείων χαὶ χαϑαρῶν ἀχούειν μεμελετηχυίαις φωνῶν. 4g οὖν ἀπόχρη μέχρι τούτου ἁμαρτεῖν" xci γῦν γοῦν σωφρο- νεῖν ἄρξασϑαι) χρὴ, μηχέτι μὲν περαιτέρω προβαί- γοντας τῷ λόγῳ, αὐτοῦ δὲ χαταπαύσαντας. ᾿Εβουλό- μὴν μέν" οὐ μὴν ἀλλ᾿ ἅπαξ μοι ϑρασυνομένῳ ἐξέστω τὴν αἰτίαν πρῶτον εἰπεῖν, ὑφ᾽ ἧς ἐπαρϑεὶς ἐπὶ τοῦτον ἧχα τὸν ἀγῶνα, εἴ πὴ καὶ συγγνώμη γένοιτό μοι τῆς προπετείας ταύτης.

3. “δεινόν μοι ἡ ἀχαριστία χαταιφαίνεται, δεινὸν, χαὶ πάνδεινον. Παϑόντα γάρ τι καλῶς, μὴ καὶ ἀμεί-- βεσϑαι πειρᾶσϑαι, εἰ χαὶ μὴ ἄλλως δυνατὸν, εὐχαρι-- στίαις γοῦν ταῖς διὰ λόγων, ἢ ἀνοήτου πάντη καὶ ἀναισθήτου τῶν εὐεργεσιῶν, 5 ἀμνήμονος. Ὅτῳ ) δὲ

!) Deest apud Hoeschel, sed restituitur. εχ Mscr. Vaticano num. 386. et Vossio: που. R.

2) Sic Mscr. Vatican. num. 386. et Vossius. Αἰ vero apud Hoeschel. (in textu) tantummodo legitur: ἀποπλή-- σώμεν ἤδη. R. — Hoeschel. ad marg. ἐπεπλήσαμεν ἤδη.

3) Voss. ἀσφαλῶν.

4) Hoeschel. ἀπάρξασθαι. — Voss. et Mscr. unus Va- tican, ut in textu. Hl.

5) [ta Hoeschel, Voss. vero: Ὅτι δὲ xaé χτλ.

PawEGYRICA ORATIO ΙΝ OnrGENEM. 345

χαὶ αἴσϑησις xai γνῶσις ὧν ἔπαϑε χαλῶν προσεγένετο, πρῶτον & μὴ χαὶ μνήμη διασώζεται εἰς τὸν ἔπειτα χρόνον, εἰ μὴ χαὶ ἀναφέροι τινὰ χάριν τῷ ἄρξαντι τῶν ἀγαθῶν, ἀργὸς οὗτος, καὶ ἀχάριστος, χαὶ ἀσεβὴς, ἐξαμαρτάνων οὐ συγγνωστὰ οὔτε μεγάλῳ, οὔτε μιχρῷ. Ei μὲν μέγας τίς ἔστι cl μεγαλόνους, οὐκ ἀνὰ στόμα φέρων σὺν πάσῃ εὐχαριστίᾳ καὶ τιμῇ τὰς μεγάλας αὐ- τοῦ εὐεργεσίας" εἰ δὲ μιχρὸς, χαὶ εὐκαταφρόνητος, οὐχ ἀνυμνῶν χαὶ εὐφημῶν πάσῃ τῇ αὐτοῦ δυνάμει τὸν οὐ μεγάλων μόνον, ἀλλὰ χαὶ μιχρῶν εὐεργέτην. Τοῖς μὲν οὖν μείζοσι καὶ διαβεβηχόσι δυνάμει ψυχῆς, οἷα δὴ ἐχ πλείονος περιουσίας καὶ μεγάλου πλούτου, u&í- ζους καὶ φιλοτιμοτέρας ἀναγχαῖον ἀποδιδόναι τοῖς εὐερ- γέταις τὰς χατὰ δύναμιν εὐφημίας" τοῖς δὲ μικροῖς καὶ ἐν στενῷ χαϑεστῶσιν; οὐδ᾽ αὐτοῖς ἀμελεῖν, οὐδὲ ῥαϑυ- μεῖν προσῆχον᾽" οὐδ᾽ ἀναπεπτωχέναι, ὡς οὐδὲν ἄξιον φέρειν, οὐδὲ τέλειον δυναμένοις" ἀλλ οἷα πένητας μὲν, εὐγνώμονας δὲ, οὐ τὴν τοῦ τιμωμένου, τὴν δ᾽ «αὑτῶν δύναμιν μετρήσαντας, ἐχ τῆς παρούσης δυνάμεως ἀνα- φέρειν τὰς τιμὰς, χαριέσσας ἴσως ἐσομένας χαὶ χατα- ϑυμίους τῷ τετιμημένῳ, χαὶ οὐκ ἐν δευτέρᾳ χώρᾳ παρ᾽ αὐτῷ τῶν μεγάλων χαὶ πολλῶν" εἰ σύν τινι προϑυμίᾳ μείζονι χαὶ γνώμῃ προσφέροιεν ὁλοχλήρῳ. Οὕτως ἐν ἱεραῖς βίβλοις.) φέρεται, ὅτι δὴ μιχρά τις χαὶ πτωχὴ γυνὴ ἅμα πλουσίοις καὶ δυνατοῖς, οἱ προσέφερον àx τοῦ πλούτου μεγάλα χαὶ πολυτελῆ, μύνη μιχρὰ μὲν zai ἐλάχιστα, πάντα δὲ ὅμως τὰ ὄντα αὐτὴ συμβαλλο-- μένη,2) τὴν τῆς πλείονος δύσεως μαρτυρίαν ἀπηνέγ- χατο. Οὐ γὰρ, οἶμαι, τῷ ποσῷ τῆς διδομένης ὕλης, οὔσης ἔξωϑεν, ταῖς δὲ προσφερούσαις 5) γνώμαις μᾶλ- λον zc προαιρέσεσι τὴν φιλοτιμίαν καὶ μεγαλοπρέπειαν

!) Cfr. Luc. XXI, 2— 4. ?) Ed, R. perperam: συμβαλλομένη. 3) Voss. et Mscr. Vatican. num. 386. προφερούσαις. B.

246 S. GnEGORII THAUMATURGI

6 ἱερὸς λόγος ἐσταϑμήσατο. Οὐ τοίνυν οὐδὲ ἡμᾶς » x - Ι , ^ - ^ t ΄ ἀποχνεῖν 1) πάντη προσῆχον, δέει τοῦ μὴ ἐξισωϑήσε-- σϑαι32) τὴν εὐχαριστίαν ταῖς εὐεργεσίαις" ἀλλὰ πᾶν τοὐναντίον τολμᾷν καὶ πειρᾶσθαι" εἰ zai μὴ τὰς ἴσας; τὰς γοῦν δυνατὰς προσφέρειν 3) ὡς ἐν ἀμοιβὴ τιμάς" εἴ πως τῶν τελείων διαμαρτάνων, τῶν ἐπὶ μέρους γοῦν τεύξηται ἡμῖν ὁ λόγος, τὴν παντελῆ τῆς ἀχαριστίας 3) δόξαν διαδράς. "Ayomorov γὰρ ἀληϑῶς ἡ παντελῶς σιωπὴ, ὑπὸ πιϑανῷ, τῷ τοῦ μὴ δύνασϑαι ἄξιόν τι λέ- ΄ » *5 € - « ^ y&v, προχαλύμματι. Εὐγνωμον δὲ) ἡ πεῖρα ἡ πρὸς τὰς ἀμοιβὰς ἀεὶ, κῶν ἥττων τῆς ἀξίας δύναμις τοῦ τὴν » ΄ * ^ ΓΙ χάριν ἀναφέροντος ἡ. Οὐ γὰρ εἰ μὴ κατ᾿ ἀξίαν οἷός τέ εἶμι λέγειν, σιωπήσομαι" ἀλλ᾽ εἰ ἀποπλήσω πάνϑ᾽, & μοι δυνατόν ἔστι, xci σεμνυνοῦμαι. Ἔστω δή μοι ὁ λόγος ὅδε χαριστήριος. Θεῷ μὲν τῷ τῶν ὅλων, οὐκ ἂν ἐϑελήσαιμι λέγειν. Καί τοί γε ἐχεῖϑεν ἡμῖν πᾶσαι ι ε - , n. D * - n A - μὲν αἱ τῶν ἀγαϑῶν ἀρχαὶ, ἐχεῖϑεν δὲ xal ἡμᾶς τῶν 3 - » c A » » , , ^ εὐχαριστιῶν, ἡ ὕμνων, χαὶ αἴνων ἄρχεσϑα!ι χρὴ. ᾿Δλλὰ γὰρ οὐδ᾽ εἰ ὅλον ἐμαυτὸν, μὴ 5) οἷος μὲν νῦν εἶμι βέ- βηλος χαὶ ἀκάϑαρτος, ἀναμεμιγμένος χαὶ πεφυρμένος παναγεῖ καὶ ἀχαϑάρτῳ χαχῷ" γυμνὸν 7) δ᾽ ἐμαυτὸν ὅτι χαϑαρώτατον, λαμπρότατόν τε καὶ εϊλικρινέστατον xal ἀμιγῆ παντὸς χείρονος" οὐδ᾽ εἰ ὅλον, φημὶ, yvu- νὸν ὥσπερ τινὰ γενόμενον φέρων Sinn φέροιμ ἄν τι παρ ἐμαυτοῦ δῶρον ἄξιον εἰς tia» x«i ἀμοι-- Bnv τῷ πάντων ἡγεμόνι χαὶ αἰτίῳ: ὃν οὔτε ἰδίᾳ ἕκα--

!) VVolf. ἀποχτεῖν. Ἄ. 2) Voss. ἐξισοϑήσεσϑαι. R. 3) Voss. et Mscr. Vatican, num. 386. προφέρειν. R. 3) Hoeschel. male: &ze«giorzías.

5) Hoeschel. δὲ χαὶ πεῖρα κτλ.

5) Hoeschel. μὴ o£ μὲν γοῦν εἶμι βέβηλος zi.

7) Hoeschel. et Ruaeus in textu: γυμνὸν δὲ αὐτόν. lidem vero, ille ad marg. γυμνὸν δ᾽ ἐμαυτόν, hic in notis: ,Forte legendum: γυμνὸν δ᾽ ἐμαυτόν.«

PaNEGYRICA Onar!:O0 ΙΝ ORIGENEM. 347

GT0g πώποτε, οὔτε καὶ ἅμα πάντες, Og!) εἰ ἕν zai ταὐτὸ γένοιντο πάντα χαϑαρὰ, αὑτῶν 3) uiv ἐκστάντα, πρὸς αὐτὸν δὲ ἐπιστρέψαντα μᾶλλον, ἀϑρόα ἑνὶ πνεύ-- pen, καὶ μιᾷ ὁρμὴ τὴ συμφώνῳ, ἀξίως ἂν εὐφημῆσαι δύναιντο. Ὅτι3) γὰρ τῶν αὐτοῦ δημιουργημάτων xci διανοηϑῆναί τις ἄριστα χαὶ ὁλοκλήρως, xci &*) οἷόν τε εἰπεῖν xav ἀξίαν περὶ αὐτοῦ δυνηϑείη. «Αὐτῆς δὲ τῆς δυνάμεως ἕνεχεν, ἧς ἠξίωται οὐ παρ᾽ ἄλλου του, παρ᾽ αὐτοῦ δὲ λαβὼν, οὐχ ἔσϑ' ὅπως ἂν ἄλλο τι μεῖζόν ποϑὲεν εὐπορήσας εἰς εὐχαριστίαν ἀναϑείη.

A. ᾿Αλλὰ τὰς μὲν εἰς τὸν πάντων βασιλέα καὶ χη-- δεμόνα, τὴν") διαρχῆ πηγὴν πάντων ἀγαϑῶν, εὐφη- μίας χαὶ ὕμνους, τῷ χἂν τούτῳ τὴν ἀσϑένειαν ἡμῶν ἰωμένῳ, χαὶ τὸ ἐνδέον ἀναπληροῦν μόνῳ δυναμένῳ, ἐπιτρέψομεν, 5) τῷ προστάτῃ τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, zal σωτῆρι τῷ πρωτογενεῖ αὐτοῦ λόγῳ, τῷ πάντων δη- μιουργῷ καὶ χυβερνήτῃη" αὐτῷ μόνῳ ὑπέρ τε ἑαυτοῦ, χαὶ ὑπὲρ πάντων ἰδίᾳ 7) τε ἕχύόστου, καὶ ἀϑρόον ἅμα δυνατὸν ὃν ἀναπέμπειν διηνεχεῖς xci ἀδιαλείπτους τῷ πατρὶ τὰς εὐχαριστίας, ὅτι αὐτὸς ἡ ἀλήϑεια 3) Ov, χαὶ ἡ αὐτοῦ τοῦ Πατρὸς τῶν ὅλων χαὶ σοφία 3) καὶ δύνα- pug" πρὸς δὲ χαὶ ἐν αὐτῷ Ov, zal πρὸς αὐτὸν ἀτεχνῶς ἡνωμένος, οὐχ ἔστιν ὅπως ἢ διὰ λήϑην, ἢ ἀσόφως, ἢ "am ἀσϑενείας τινὸς, ὥσπερ τις ἀπεξενωμένος αὐτοῦ, ἢ οὐκ ἐφίξεται τῇ δυνάμει τῆς δυνάμεως, ἢ ἐφίξεται μὲν, ἑχὼν δὲ (ὃ μὴ ϑέμις εἰπεῖν) ἐάσει 15) τὸν Πατέρα ἀνευ--

1) Hoeschel. et Ruaeus in textu: ὡσεὶ. lidem vero, ille ad marg. ὡς εἶ, hic in notis: ,Forte: ὡς &.«

2) Ruaeus : αὐτῶν. ?) Hoeschel^O, τι y«o — δυνηϑείη; 3) Apud Hoeschel. deest εἶ, 5) Hoeschel, τόν. 5) Malim: ἐπιτρέψωμεν. Voss. ἐπιστρέψομεν. R.

7) Voss. ἰδίᾳ τε καὶ ἑχάστου. Forte legendum: ἐδέᾳ τε χαϑ' ἕχαστον. R. 8) Cfr, ev. Joann, XIV, 6.

59) Cfr. I Cor. I, 24. coll. ev. Joann, XIV, 10. !9) Voss. ἐάσῃ. R.

348 S. GnEGORII THAUMATURGI

φήμητον" μόνῳ 1) τούτῳ δυνατὸν ὃν τελειότατα πᾶσαν ἀποπληρῶσαι τὴν ἀξίαν τῶν αὐτῷ προσηκόντων αἴνων" ὅν τινα αὐτὸς ὁ τῶν ὕλων Πατὴρ ἕν πρὸς αὐτὸν ποιη- σάμενος, δὲ αὐτοῦ μόνον οὐχὶ αὐτὸς αὐτὸν ἐχπεριὼν, τῇ ἴσῃ πάντη δυνάμει τὴ αὐτοῦ τρόπον τινὰ τιμῴη 3) χαὶ τιμῷτο" ὕπερ πρῶτος xci μόνος ἔχειν ἔλαχεν 5) ἔχ πάντων τῶν ὄντων ὃ μονογενὴς αὐτοῦ, ὁ ἐν αὐτῷ Θεὸς λόγος" τῶν ἄλλων πάντων οὕτω μόνον εὐχαρίστων xci εὐσεβῶν εἶναι δυναμένων, εἰ ἐπ᾽ αὐτῷ φέροντες μόνῳ ἀντὶ πάντων τῶν παρὰ τοῦ Πατρὸς ἡμῖν ἀγαϑῶν, τὴν δύναμιν τῆς, ἀξίας εὐχαριστίας ἀναϑήσομεν" μίαν ὁδὸν εὐσεβείας ταύτην εἶναι ὁμολογήσαντες, τὴν δὲ αὐτοῦ πᾶσαν μνήμην τοῦ) τῶν ὅλων αϊτίου. “πὸ δὴ τῆς μὲν ἐπὶ πᾶσι διαρχοῦς προνοίας ἔν τε μεγίστοις χαὶ ἐν τοῖς ἐλαχίστοις κηδομένης ἡμῶν, xci εἷς τοῦτό γε προαγομένης, ἐχεῖνος ἄξιος διαρχὴς εἶναι λόγος εἰς &i- χαριστίας zal ὕμνους ὁμολογείσϑω, τελειότατος ὧν καὶ ζῶν, x«i αὐτοῦ τοῦ πρώτου νοῦ λόγος ἔμψυχος Qv. Ὁ δ᾽ ἡμέτερος οὗτος, ἔστω χαριστήριος ἀνθρώπων μὲν πάντων μάλιστα τῷ ἀνδρὶ τῷ ἱερῷ τῷδε. El δέ τι xci περαιτέρω μεληγορεῖν ἐϑέλοιμι, καὶ τῶν οὐ φαινο-- μένων μὲν, ϑειοτέρων δὲ, καὶ χηδομένων ἀνϑρώπων, τούτῳ, 0g μὲ àx παίδων κρίσει τινὶ μεγάλῃ οἰχονομεῖν τε χαὶ τιϑηνεῖσϑαι xci ἐπιτροπεύειν ἐχληρώσατο 65) ἱερὸς ἄγγελος Θεοῦ" »ὁ ὅ) τρέφων μὲ ἐκ νεότητός uov,« φησὶν ἐχεῖνος ὁ Θεῷ φίλος ἀνὴρ, τὸν αὑτοῦ λέγων δηλαδή. ᾿Αλλ ó μὲν μέγας dv, ἀναλόγως μέγιστόν

^ ,

» 2 er » * » ^ » L - τινα, ἤτοι ἄλλον, ὅστις ὧν ἢ, ἢ καὶ αὐτὸν ἴσως τὸν τῆς

1) Hoeschel. μόνῳ γ᾽ οὕτω δυνατόν.

3) Hoeschel. τιμῶν.

3) Hoeschel,. in textu: ἔλαχον, ad marg. vero: ἔλαχεν. *) Voss, τῷ τῶν ὅλων αἰτίῳ. R.

5) Hoeschel. omittit ὃ.

$) Cfr. Gen. ΧΙΥ͂ΠΙ, 15. coll. 16.

PANEGYRICA ORATIO IN ORIGENEM. 349

μεγάλης") βουλῆς ἄγγελον, τὸν χοινὸν πάντων σωτῆρα, ὑπὸ τελειότητος μόνον ἤδὴ φύλαχα αὐτῷ εἶναι χληρω- σάμενος, οὐχ οἶδα τοῦτο σαφῶς" πλὴν ὁ μὲν τὸν ἕαυ-- τοῦ μέγαν τινὰ, ὅστις zov ἂν ἦ, x«l γινώσχων zal εὐφημῶν. Ἡμεῖς δὲ πρὸς τῷ χοινῷ πάντων ἀνϑοώ- πων χυβερνήτη, καὶ τοῦτον, ὅστις ποτ᾽ ἐστὶν ἰδίᾳ παι-- δαγωγὸς, ἡ κῶν ὄντων νηπίων. Ὃς τά τε ἄλλα πάντη πάντα ἀγαϑὸς ὧν τροφεὺς xci κηδεμὼν ἐμὸς, 3) (oux: ἐμοὶ, ἢ τινι τῶν ἐμοὶ προσηκόντων φίλων" τυφλοὶ γὰρ ἡμεῖς, καὶ μηδὲν τῶν ἔμπροσϑεν ὁρῶντες, ὥστε τι χαὶ χρίνειν δύνασθαι τῶν δεόντων" ἀλλ ἢ αὐτῷ προορω- μένῳ πάντα τὰ πρὸς ὠφέλειαν τῆς ψυχῆς ἡμῶν, Ovu- φέρον εἶναι χαταιφαίνεται,) πάλαι τε καὶ νῦν ἔτι ἐχτρέ- q& τὲ χαὶ παιδεύει, καὶ χειραγωγεῖ, zai δὴ πρὸς πᾶσι τοῖς ἄλλοις, καὶ συνάψαι us v ἀνδρὶ τούτῳ" τοῦτο δὴ τὸ χες αλαιωδέστατον πάντων, ὠκονομήσατο, οὔτε γένει xci αἵματί μοι ἀνθρωπίνῳ τινὶ προσήκοντα, οὔτε αλ-- λως προσοιχοῦντα. 3) ἢ ὄντα τινὰ τῶν πλησιοχώρων, οὔτε χαὶ ὁμοεϑνὴ ὕλως" (ταῦτα δὴ ἃ πρόφασις φιλίας χαὶ γνώσεως τοῖς πολλοῖς τῶν ἀνθρώπων γίνεται") ἀλλὰ, συνελόντα εἰπεῖν, ἀγνώστους, ἀλλοτρίους, ἀπε-- ξενωμένους, ἀλλήλων ἀφεστηχύτας πάμπολυ; 000v μέτα *) ἔϑνη χαὶ ὄρη χαὶ ποταμοὺς διείργειν ἡμᾶς, ὑπὸ τῆς ϑείας ὄντως χαὶ σοφῆς προμηϑείας eig ταὐτὸν ἀγαγὼν, τὴν σωτήριον ἐμοὶ σύνοδον ταύτην ἐμηχανήσατο" &vuo- ϑὲν τοῦτο προμηϑούμενος, οἶμαι, ix πρώτης γενέσεως zai ἀνατροφῆς. Πῶς δὲ, μαχρὸν &v εἴη διεξίεναι, οὐχὶ ἀχριβολογουμένῳ μόνον χαὶ μηδὲν παραλιπεῖν πειρω-- μένῳ" ἀλλ᾿ εἰ χαὶ τὰ πολλὰ παρεὶς. ἀϑρόως ὀλίγων τῶν χεφαλαιωδεστέρων μνημονεύειν ἐϑελήσαιμι.

!) Cfr. Jesai. IX, 6.

2) Hoeschel. ἐμός" οὐχὶ — φίλων (τυφλοὶ — τῶν Webya») ἀλλ ἢ — καταφαίνεται. Πάλαι τε καί χτλ.

3) Voss, προσήκοντα. R. 3) Hoeschel. μέσα.

350 S. GnEGORII THAUMATURGI

5. ᾿Ανατροφαὶ γὰρ αἱ πρῶται dx γενέσεως ἦσαν ὑπὸ γονεῦσι, χαὶ πάτρια ἔϑη τὰ πεπλανημένα᾽" ὧν ἡμᾶς ἐλευϑερωϑήσεσϑαι, οὔτε ἄλλος, οἶμαι, προσεδό- χησεν, οὔτε καὶ ἐμοὶ ἐλπίς τις ἦν, παιδίῳ μὲν ὕντι καὶ ἀλόγῳ, ὑπὸ πατρὶ δὲ δεισιδαίμονι. Εἶτα πατρὸς ἀπο- βολὴ xci ὀρφανία 5!) δή μοι τάχα καὶ ἀρχὴ τῆς τοῦ ἀληϑοῦς ἐπιγνώσεως ἦν. Τότε γὰρ πρῶτον ἐπὶ τὸν σωτήριον xci ἀληϑῆ μετετέϑην λόγον, οὐχ οἷδ᾽ ὅπως, χατηναγχασμένος μᾶλλον ἤπερ ἑχών. Τίς γὰρ ἐμοὶ χρίσις ἦν, ὄντι τεσσαρεσχαιδεχαετεῖ; Πλὴν ἐξ ἐχείνου πως ἐπιδημεῖν μέν μοι ὃ ἱερὸς ὅδε λόγος ἤρξατο εὐϑὺς, οἷα δὴ ἄρτι πληρουμένου τοῦ κοινοῦ πάντων ἀνϑρώ- πων λόγου, ἐπεδήμει δ᾽ ὅμως τότε πρῶτον. Ὃ δὴ καὶ οὐ μιχρὸν, εἰ καὶ μὴ πάλαι, νῦν γοῦν ἀναλογιζόμενος ἐγὼ, σύμβολον τίϑεμαι τῆς ἱερᾶς καὶ ϑαυμαστῆς περὶ ἐμὲ προνοίας, τὴν συνδρομὴν ταύτην, οὕτω τοῖς ἔτεσι διηριϑμημένην" ἵνα τὰ μὲν φϑάνοντα πάντα τήνδε τὴν ἡλιχίαν, ὅσα πλάνης ἦν ἔργα, νηπιότητι καὶ ἀλογίᾳ παραδεδομένα ἦ" μὴ μάτην δὲ ὁ ἱερὸς παραδοϑῇ λό- γος, ψυχὴ οὐδέ πω λογιχῇ" λογικῇ δὲ ἤδη γενομένῃ, εἰ χαὶ μὴ λόγου ϑείου xal χαϑαροῦ, φόβου γοῦν τοῦ χατὰ τὸν λόγον τόνδε, μὴ ἔρημος ἢ" ἀλλ ὁμοῦ ὅ τε ἀνθρώπινος xci ὁ ϑεῖος ἄρξηται ἐν ἐμοὶ λόγος" ὁ μὲν βοηϑῶν τῇ ἀλέχτῳ μὲν ἐμοὶ, οἱχείᾳ δὲ αὐτῷ δυνάμει" ó δὲ, βοηϑούμενος. Ὃ δὴ λογιζόμενον εὐφροσύνης ὁμοῦ καὶ δέους ἀναπίπλησέ με’ μεγαλυνόμενον μὲν τῇ προαγωγῇ, φοβούμενον δὲ μή πη καὶ τοιούτων ἀξιω-- ϑεὶς, τοῦ τέλους ὁμοίως σφαλῶ. ᾿Αλλὰ γὰρ οὐκ οἶδ᾽ ὅπως ἐνεβράδυνέ μοι τῷδε τῷ μέρει ὁ λόγος, τὴν ϑαυ- μαστὴν οἰκονομίαν πρὸς τὸν ἄνδρα τόνδε ὁδῷ διηγή- σασϑαι ϑέλων. Σπεύδων δὲ ὕμως πρότερον xal βρα- χυλογούμενος ἐπὶ τάδε τὰ ἑξῆς, οὐχ) ὡς εὐφημίαν

!) Hoeschel. ad marg. ἤδη μοι τάχα. 3) Ruaeus: οὐχ ὡς χτλ.

PANEGYRICA OnArTIO IN ORIGENEM. 351

ὀφειλομένην τῷ οὕτως οἰχονομήσαντι ἀποδιδοὺς, ἢ εὐ-- χαριστίαν χαὶ εὐσέβειαν" (μὴ φορτικοὶ μὲν, οὕτως ὀνο- μάζοντες uiv, ἄξιον δὲ λέγοντες οὐδέν") ἀλλ᾿ ὡς διή-- γησιν, καὶ ὁμολογίαν, ἢ τι τῶν ἐπιεικεστέρων τούτων ὀνομάτων ποιούμενος...) ᾿Εδόκει τῇ μόνη ix τῶν γο- νέων χήδεσϑαι ἡμῶν παραλειπομένη μητρὶ, T ἄλλα ἐχπαιδευομένους, οἷα παῖδας οὐκ ἀγεννῶς 3) δῆϑεν χαὶ φύντας καὶ τρεφομένους, φοιτᾷν καὶ δήτορι, ὡς δὴ ῥήτορας ἐσομένους. Καὶ δῆτα ἐφοιτῶμεν, καὶ ῥήτορας μὲν οὐκ εἰς μαχρὰν ἔσεσϑαι ἡμᾶς ἔλεγον οἱ τότε κρί-- νοντες οὕτως. Οὐκ ἔγωγε τοῦτο λέγειν οὔτε οἶδα, οὔτ᾽ ἂν ϑελήσαιμι" λόγος δὲ οὐδεὶς ἦν τούτων, οὐδέ τις x«— ταβολὴ, οὐδέ πω τῶν τῆδε φέρειν ἡμᾶς δυναμένων ci- τιῶν. ᾿Αλλὰ γὰρ ἄγρυπνος ὧν ὁ ϑεῖος παιδαγωγὸς, χαὶ ἀληϑὴς χηδεμὼν, οὔτε τῶν οἱἰχείων διανοουμένων, οὔτε καὶ ἐμοῦ αὐτοῦ προϑυμουμένου, ἐπῆν, συμβαλών τινι τῶν ἐμῶν διδασχάλων, ἄλλως τὴν Ῥωμαίων φω-- γὴν ἐχπαιδεύειν μὲ πεπιστευμένῳ" οὐχ) ὡς ἐπ᾽ ἄκρον ἥξοντα, ὡς δὲ μὴ ἄπειρος εἴην πάντη καὶ τῆςδε τῆς φωνῆς. Ἔτυχε δὲ νόμων οὐκ ἄπειρος ὦν. Τοῦτο ἐπὶ γοῦν βαλὼν, προὐτρέψατό με Óv αὐτοῦ τῶν Ῥωμαίων ἐχμανϑάνειν γόμους. Καὶ λιπαρῶς γε τοῦτ᾽ ἐποίει ὃ ἀνὴρ ἐχεῖνος" χἀγὼ μέν τοι ἐπειϑόμην, Y ἀνδρὶ μᾶλ- λον χαριζόμενος, ἥπερ τῆς τέχνης ἐραστὴς ὦν. Ὁ δέ με λαβὼν ἀχροατὴν, φιλοτίμως μὲν διδάσκειν ἤρχετο. 3) ᾿Επεφϑέγξατο δέ τι 0 μοι ἀληϑέστατα πάντων ἀποβέ- βηχε" μέγιστον ἔσεσϑαί μοι ἐφόδιον, (τοῦτο γὰρ voU- vouc iztivog ὠνόμασεν.) εἴ τέ τις ῥήτωρ τῶν ἐν τοῖς δικαστηρίοις ἀγωνιουμένων;, εἴ τε καὶ ἄλλος τις εἶναι ϑελήσαιμι, τὴν μάϑησιν τῶν νόμων. Ὁ μὲν οὕτως

!) Hoeschel. ποιούμενοι.

3) Voss. ἀγενεῖς. R. — Hoeschel. in textu : ἀγενῶς, - , ad marg. vero: «ytvvos. ?) Ruaeus: οὐκ ὡς χτλ.

*) Hoeschel. ηὔχετο.

352 S. GnEcOondu TravMATURGI

ἀπεφϑέγξατο, τείνων εἰς τὰ ἀνθρώπινα τὸν λόγον. 'Euoi δ᾽ ἀτεχνῶς ὑπὸ τινι ϑειοτέρᾳ ἐπιπνοίᾳ, ἀποίοι- Bacci δοκεῖ τῆς αὐτοῦ ὑπολήψεως. ᾿Επεὶ γὰρ ἐξεπαι-- δευομένην 1) ἑχὼν χαὶ ἄχων τοὺς νόμους τούςδε, δεσμοὶ μέν τιως ἤδη χατεβέβληντο 3") χαὶ αἰτία καὶ ἀφοομὴ τῆς ἐπὶ τάδε ὁδοῦ, ἡ τῶν Βηρυτίων πόλις" ἡ δὲ οὐ μαχρὰν ἀπέχουσα) τῶν ἐνταῦϑα πόλις Ῥωμαϊχωτέρα πως, καὶ τῶν νύμων τούτων εἶναι. πιστευϑεῖσα παιδευτήριον. Τὸν δ᾽ ἱεορὺν τοῦτον ἄνδρα ἐκ τῆς «Αἰγύπτου ?z τῆς ᾿ἀλεξανδρέων πόλεως, ἔνϑα τὴν ἕστίαν ἔχων ἔτυχε πούτερον, χαὶ αὐτὸν ἐχίνει xci μετανίστη ἐπὶ τόδε τὸ χωρίον, ὥσπεο ἀπαντήσοντα ἡμῖν, ἕτερα πράγματα. Οὐχ ἔγωγε χαὶ ταῦτα αἰτιολογεῖσϑαι οὔτε οἶδα, καὶ ἑχὼν παρήσω. Οὐ μὴν ἀλλ οὔπω γε τῆς ἐνθάδε μοι ἀφίξεως, χαὶ τῆς πρὸς τὸν ἄνδρα συμπλοκῆς, οὐδὲν οὕτως ἀναγχαῖον ἦν, ὅσον ἐπὶ τοῖς νόμοις ἡμῶν, δυ- νατὸν ὃν χαὶ ἐπὶ τὴν “Ῥωμαίων 3) ἀποδημῆσαι πόλιν. Πῶς οὖν χαὶ τοῦτο ἐξεπορίσϑη; Κηδεστήν μου ἄνδρα ἀδελφῆς ἐμῆς, ὁ τότε ἄρχων τῶν Παλαιστίνων, τοῦτον παραλαβὼν ἐξαίφνης ἄχοντα μόνον», χεχωρισμένον 5) τῆς δὁιιοχοίτου, ἤγαγεν ἐνταῦϑα, συνεπιβοηϑήσοντα χαὶ χοινωνήσοντα τῶν τοῦ ἔϑνους ἄρχοντος πόνων" νομι- xóg y&Q τις ἦν, καὶ ἔστιν ἴσως ἔτι. Ὃς δὴ ἐλϑὼν ἅμα αὐτῷ, ἔμελλε μὲν οὐχ εἰς μαχρὸν μετάπεμπτον ἀπολή- ψεέσϑαι τὴν γυναῖχα, ἐπαχϑῶς αὐτῆς καὶ ἄχων χεχω- ροισμένος, καὶ ἡμᾶς δὲ ἅμα αὐτὴ συνεπισπώμενος. ᾿Εξαί- qns γοῦν, οὐκ οἶδ᾽ ὕπως, ἀποδημεῖν μὲν, ἀλλ ἑτέρωϑί ποι μᾶλλον ἀποδημεῖν, ἥπερ ἐνταῦϑα, διανοουμένοις ἡμῖν, ἐπέστη στρατιώτης, φέρων ἐντολὴν, παραπέμπειν

1) Hoeschel. ἐξεπαιδευόμην. 3) Hoeschel. χαταβέβληντο.

3) Hoeschel. et Voss. in textu: ἀποχέουσα, Hoeschel. vero ad marg. ἀπέχουσα. 3) Voss. 'Pouatcr.

3) Voss. χεχωρισμένων.

PawEGYRICA OnATIO IN ÜORIGENEM. 353

uiy χαὶ διασώζεσϑαι τὴν ἀδελφὴν ἡμῶν χαταλαμβά- γνουσαν τὸν ἄνδρα, ἄγειν δὲ xci ἡμᾶς συνοδοιπόρους ἅμ᾽ αὐτὴ: χαριουμένους μὲν χαὶ τῷ χηδεστῆ. xol μά-- λιστα τῇ ἀδελφὴ, ὕπως μὴ οὐκ εὐσχήμων τε ἢ Üxvn- οοτέρα πρὸς τὴν ὁδοιπορίαν ἢ" οἰχέταις αὐτοῖς καὶ τοῖς συγγενέσι τιμήσασι, χαὶ οὐ μικρόν τι ἕτερον τῶν προὔρ- yov διαπραξαμένοις, εἰ ἐπὶ τὴν Βηρυτίων ἔλθοιμεν πόλιν, Pix τὸ τῶν νύμων μάϑημα ἐχπονήσαντες. 1) Πάντα τοιγαροῦν ἐκίνει ἡμᾶς, τὸ πρὸς τὴν ἀδελφὴν εὔλογον, τὸ ἡμέτερον αὐτῶν μάϑημα" πρὸς δὲ xci ὃ στρατιώτης. (ἐπεὶ χαὶ τούτου μνημονεῦσαι δεῖ.) φέρων ἐξουσίαν πλειόνων τῶν δημοσίων ὀχημάτων τῆς χρή- σεως, χαὶ σύμβολα πλείονος ἀριϑμοῦ ἡμῶν μᾶλλον, ἢ τῆς ἀδελφῆς μόνης ἕνεχα. «Ῥαινόμενα μὲν ταῦτα' τὰ δὲ μὴ φαινόμενα μὲν, ἀληϑέστερα δὲ, ἡ πρὸς τὸν &v- ὅρα τοῦτον χοινωνία, τὴν ἀληϑὴ δὲ αὐτοῦ περὶ τὰ τοῦ λόγου μαϑήματα, ἡ τῶν ψυχῶν ἡμῶν ὠφέλεια, εἰς σωτηρίαν ἦγεν ἡμᾶς" ἔπειτα δὲ τυφλώττοντας μὲν χαὶ οὐχ εἰδότας, σωτηριωδῶς δὲ ἡμῖν. Τοιγαροῦν οὐχ ὁ στρατιώτης, ϑεῖος δέ τις συνοδοιπόρος zai πομπὸς ἀγα- ϑὸς καὶ φύλαξ, ὁ διὰ παντὸς τοῦ βίου τούτου, ὥσπερ μαχρᾶς ὑδοιπορίας διασώζων ἡμᾶς, παραμειψάμενος τά τε ἄλλα, χαὶ τὴν Βηρυτὸν, ἧς μάλιστα ὁρμᾷν ἐν- ταῦϑα ὠήϑημεν, ἐνταῦϑα φέρων κατεστήσατο᾽ πάντα ποιῶν xci χινῶν, ἕως πάσῃ μηχανῇ τῷ τῶν πολλῶν ἡμῖν ἀγαθῶν αἰτίῳ τούτῳ συνδήσεται. Καὶ ὃ μὲν διὰ τοσούτων ἐλθὼν; τὴν olzovouí«v παραδιδοὺς τούτῳ, ὃ ϑεῖος ἄγγελος ἐνταῦϑιεί που καὶ ἴσως ἀνεπαύσατο" οὐχ ὑπὸ χαμάτου τινὸς ἢ μόχϑου, (ἀκάματον γὰρ τὸ τῶν ϑείων λειτουργῶν γένος.) ἀλλ᾿ ὅτε παρέδωχεν ἀνϑρώπῳ πᾶσαν, εἰ δυνατὸν, πρόνοιαν xci ἐπιμέλειαν ἀπο- πλήσοντι.

1) Hoeschel. in textu male: ἐχωγνήσαντες, ad marg. vero : ἐχπονήσαντες.

OnicENIS OprERA. Tow. XXV. 23

354 S. Gneconu TuauwmATURGI

6. Ὁ δ᾽ ὑποδεξάμενος ἐξ ἡ μέρας τῆς πρώτης, τῆς ὕντως δ) ἐμοὶ πιρώτης, τῆς τιμιωτάτης πασῶν, (εἶ δεῖ λέγειν.) ἡμερῶν, ὅτε uot πρῶτον ὁ ἀληϑινὸς ἀνατέλλειν ἥλιος ἤρξατο" πρῶτον μὲν ὥσπερ ϑῆράς τινας ἀγρίους. ἢ ᾿χϑύας, ἢ τινας ὄρνεις, ἐμπεσόντας μὲν εἷς τὰς &o- χὺς, ἢ tg τὰς σαγήνας, ἐξολισϑαίνειν δὲ χαὶ ἀποδι- δοάσχειν πειρωμένους, ἀναχωρεῖν τε ἀπ᾿ αὐτοῦ βουλο- μένους ἐπὶ τὴν Βηρυτὸν, ἢ ἐπὶ τὴν πατρίδα, συνδήσα- σϑαι πάντα τρόπον ἐμηχανήσατο" πάντας λόγους στρέ-- qv, χαὶ πάντα χάλων (τοῦτο δὴ τὸ τοῦ λόγου) κι- γῶν, καὶ πάσας τὰς δυνάμεις αὐτοῦ 5) προχειριζόμενος" ἐπαινῶν μὲν φιλοσοφίαν, χαὶ τοὺς φιλοσοφίας ἐραστὰς, ucxooig τοῖς ἐπαίνοις χαὶ πολλοῖς, τοῖς τε προσήκουσι, τούτους μόνους ζὴν ὕντως τὸν λογιχοῖς προσήχοντα βίον λέγων, τοὺς ὀρϑῶς βιοῦν ἐπιτηδεύοντας" ἑαυτούς τε γινώσχοντας, πρῶτον οἵτινές εἰσι" χἄπειτα τὰ ὄντως ἀγαϑὰ, ἃ μεταδιώχειν ἄνϑρωπον χρὴ, καὶ τὰ ἀληϑῶς χαχὰ, ὧν ἀποτρέχειν δεῖ" ψέγων δὲ τὴν ἀμαϑίαν, χαὶ πάντας τοὺς ἀμαϑεῖς" πολλοὶ δὲ οὗτοι ὕσοι ϑρεμμά- των δίχην τυφλώττοντες τὸν νοῦν, οὐδ᾽ αὐτὸ τοῦτο ὅπερ εἰσὶν ἐγνωχότες, ὥσπερ ἄλογοι πεπλανημένοι, ἀγαϑὸν ἢ χκαχὸν 0, τί ποτέ ἐστιν, ὅλως οὔτε εἰδότες αὐτοὶ, οὔτε μαϑεῖν ϑέλοντες, ὡς ἐπὶ ἀγαϑὸν ἄττουσι χαὶ ἐπτόηνται, χρήματα xoi δόξας, καὶ τιμὰς τὰς ἀπὸ τῶν πολλῶν, καὶ τὴν τοῦ σώματος εὐεξίαν" αὐτά τε περὶ πολλοῦ χαὶ τοῦ παντὸς τιϑέμενοι, καὶ τῶν τεχνῶν, ὅσαι ταῦτα ἐκπορίζεσθαι δύνανται, zal τῶν βίων, ὅσοι ταῦτα παρέξονται. στρατιὰς xci τὴν διχανιχὴν χαὶ ἐχ-- μάϑησιν τὴν τῶν νόμων" ταῦϑ' ἅπερ ἡμᾶς ἀνέσειε μάλιστα λέγων, xci μάλα τεχνικῶς, τοῦ ζΖυριωτάτου

!) Hoeschel. in textu mendose: ὄντος, ad marg. vero: ὄντως.

?) Deest in ed. Parisiensi Vossii, sed exstat in. ed. Moguntina: αὐτοῦ. R. ᾿

PaNEGYRICA OnRaArt0 IN ORIGENEM. 355

"n - CANO , , , , » - φησὶ τῶν iv ἡμῖν λόγου ἀμελήσαντας. Ovx ἔχω νῦν ἐγὼ λέγειν, ὅσας τοιαύτας ἐξήχει φωνὰς, προτρέπων φιλοσοφεῖν" οὐ μιᾶς ἡμέρας μόνης, ἀλλὰ χαὶ πλειόνων ὅσων αὐτῷ προσήειμεν τῶν πρώτων, βεβλημένοι μὲν σ & - H , - ΄ $3 , ὡὠσπὲρ τινὶ βέλει τῷ παρ αὐτοῦ λόγῳ, x«i ἐκ πρωτῆς

X , € , ^ ἡλιχίας. Hv ydo nog xci ἡδείᾳ τινὶ χάριτι χαὶ πει- Soi xaí τινι ἀνάγχη μεμιγμένος, στρεφόμενοι δέ πως ἔτι καὶ λογιζόμενοι, καὶ φιλοσοφεῖν μὲν προσχαρτηρή- σαντες, οὐδέπω πάντη πεπεισμένοι, ἀφίστασϑαι δὲ

, , 9» τὸ ? » 3» * er « , πάλιν οὐχ otÓ ὅπως οὐ δυνάμενοι; ἀεὶ δὲ ὥσπερ ὑπὸ τισιν ἀνάγκαις μείζοσι τοῖς λόγοις αὐτοῦ πρὸς αὐτὸν φ , et MJ » 5 , - 3 ' 1 - ἑλχόμενοι. Ὅλως γὰρ οὐδ᾽ εὐσεβεῖν εἰς 10v!) τῶν e , - e 4 , - ς - ΄ ὅλων δεσπότην. τοῦτο ὃ δὴ μύνος τῶν ἐπὶ γῆς πάν- των ζώων ὃ ἄνθρωπος ἔχειν ἐτιμήϑη τε χαὶ ἠξιώϑης zal εἰχότως πᾶς ὁστισοῦν χαὶ σοφὸς καὶ ἀμαϑὴς, πε- οιέχεται τούτου, ὅστις μὴ παντελῶς τὰς ἐννοίας ἀπο-- λώλεχεν ὑπό τινος φοενοβλαβείας" οὐ τοίνυν οὐδὲ εὐ-- σεβεῖν ὅλως δυνατὸν εἶναι ἔφασκεν, ὀρϑῶς λέγων, μὴ φιλοσοιήσαντι" ἕως πολλοὺς τοιούτους ἄλλους ἐπ᾽ ἀλ- λοις ἐπαντλῶν λόγους, ὥσπερ τινὰς χκαταγεγοητευμέ- vovg, ἐπὶ τέλει ταῖς αὐτοῦ τέχναις ἀχινήτους ἀτεγνῶς φέρων ἡμᾶς πιαριδρύσατο, λόγοις τοῖς αὐτοῦ, οὐκ οἶδ᾽ er * " ΄ EU ᾿ 4 £e ὕπως σὺν τινι ϑείᾳ δυνάμει. Καὶ γὰρ zc φιλίας ἡμῖν zévroov ἐνέσχηννεν, οὐχ εὐχκαταγωνιστόν τε, δοιμὺ δὲ καὶ ἀνυτιχώτατον, δεξιότητος χαὶ διαϑέσεως τῆς ἀγα- ϑῆς, ὕση εὐνοητιχή τις ἡμῖν αὐταῖς ταῖς 2) φωναῖς αὐ-- τοῦ προσφϑεγγομένου zai ὁμιλοῦντος ἐνεφαίνετο" οὐκ ἐχπεριεῖναι ἡμᾶς ἄλλως λόγοις πειρωμένου», δεξιᾷ δὲ xai φιλανϑρώπῳ καὶ χρηστοτάτη γνώμῃ σώζειν τε καὶ χοινωνοὺς τῶν τε ἐκ φιλοσοφίας ἀγαϑῶν καταστήσα-- σθαι, καὶ τῶν ἄλλων μάλιστα, ὅσα 10 ϑεῖον παρὰ τοὺς

1) Voss. omittit τόν. R. 3) Omittitur in. edd, Voss, ταῖς. R.

23 "

356 S. GhEGORIL THAUMATURGI

πολλοὺς 5!) εἰ xai παρὰ nz&vi«g ἴσως τοὺς νῦν ἀν- ϑρώπους, αὐτῷ μόνῳ ἐδωρήσατο: τὸν διδάσκαλον εὐὖ-- σεβείας, τὸν σωτήριον λόγον, πολλοῖς uiv ἐπιιφοιτῶντα, καὶ πάντας χατεργαζόμενον, ὅσοις ἄν προστύχη, (οὐ γάρ ἐστιν 0, τι αὐτῷ ἐνστήσεται, πάντων χαὶ ὄντι καὶ ἐσομένῳ βασιλεῖ.) κρυπτόμενον di, καὶ οὐ γινωσχόμε--: vov οὔτε ῥᾳδίως, οὔτε x«i?) δυσχερῶς τοῖς πολλοῖς, ὡς ἐρωτηϑέντας ἔχειν περὶ. αὐτοῦ σαφὲς εἰπεῖν. Οἷος οὖν τις σπινϑὴρ ἐνσχήψας μέσῃ τὴ ψυχὴ ἡμῶν, ἀνή- πτετό τὲ χαὶ ἐξεχαίετο, ὃ, τε πρὸς τὸν ἁπάντων ὑπὸ χάλλους ἀῤδήτου ἐπαχτικώτατον αὐτὸν λόγον τὸν ἱερὸν τὸν ἐρκσμιώτατον, χαὶ ὁ πρὸς τὸν ἄνδρα τόνδε τὸν αὐτοῦ «φίλον z«i προήγορον, ἔρως, οὗ μάλιστα τετρω- μένος, ἁπάντων τῶν δοχούντων ἡμῖν προσήχειν πρί- γμάτων, ἢ μαϑημάτων, τῶν τε ἄλλων, xci αὐτῶν τῶν χαλῶν μου νύμων, ἀμελεῖν ἐπειϑόμην, πατρίδος τε xci οἰχείων, τῶν τε παρόντων ἐνταῦϑα, καὶ oig ἀπε- δϑημήσαμεν. Ἕν δέ μοι φίλον ἦν καὶ ἀγαπώμενον, ᾳιλοσοφία τε, καὶ ὁ ταύτης χαϑηγεμὼν οὗτος ὁ ϑεῖος ἄνθρωπος. »Kai*) συνεθέϑη ἡ ψυχὴ ᾿Ιωνάϑαν Zdavíd.« Τοῦτο ἀνέγνων μὲν ὕστερον ἐν τοῖς ἱεροῖς γράμμασιν" ἔπαϑον δὲ πούτερον οὐχ ἧττον ἐναργῶς ἢ εἴρεται, χαί τοί γε ἐναργέστατα χεχρησμωδημένον. Οὐ γὰρ συνε- δέϑη ἁπλῶς ᾿Ιωνάϑαν Ζαυίδ' αὐτὰ δὲ τὰ κυριώτατα, wuzy, ταῦϑ' ἅπερ οὐδὲ χωρισϑέντων τῶν φαινομένων xci βλεπομένων ἀνθρώπῳ") χωρισϑῆναι χαὶ αὐτὰ μη- χανῇ τινι χαταναγχασϑήσεται" ἄχοντα μὲν, οὐδαμῶς. ψυχὴ γὰρ ἐλεύϑερον x«i οὐκ ἐγχατάκλειστον οὐδενὶ τρύπῳ, οὐδ᾽ ἂν ἐν οἰχίσχῳ χαϑείρξας τηρῆς.) Καὶ

^) Apud Voss. deest 5. B. ?) Apud Hoeschel. deest z«f.

3) Hoeschel. omittit τόν. ' 3) Cfr. Τ Sam. XVIII, 1. (I Regg.) — Voss. hoc loco et seq. -7agíd. BR. 5) Hoeschel. ἀνθρώπω».

$) Hoeschel. τηρεῖς.

PANEGYRICA ΟΒΆΤΙΟ IN ÜÓRIGENEM. 357

γὰρ εἶναι πέφυχε, τόν γε πρῶτον λόγον, οὗπερ ἂν ὁ voUg ἡ. Ei δὲ xci ἐν τῷ οἱχίσκῳ σοι εἶναι δοχεῖ, κατὰ δεύτερόν τινα λόγον ἐνταῦϑά σοι φαντάζεται" οὐδαμῶς εἶναι ἐκεῖ διὰ τοῦτο χεκωλυμένη, οὗπερ ἂν εἶναι Bov- ληϑῆ. ᾶλλον δὲ πάντη πάντως ἐχεῖ μόνον εἶναι καὶ δυναμένη καὶ πιστευϑεῖσα ἂν εἰχότως, οὗπερ ἂν χαὶ πρὸς ὃ dv τὰ μόνης αὐτῆς ἴδια zar αὐτὴν ἔογα 7. Οὐκοῦν περιφανέστατον 1009, ὅπερ ἔπαϑον, βραχυτά- ταις λέξεσιν ἐδήλωσε, τὴν ψυχὴν ᾿Ιωνάϑαν συνδεδέσϑαι τῇ ψυχὴ “«υΐδ'}) ταῦϑ' ἅπερ ἄχοντα μὲν οὐδαμῶς, (ὡς ἔφην,) χωρισϑῆναι ἐκνιχηϑήσεται" ἑχόντα δὲ οὐ ὁᾳδίως ϑελήσει. Οὐ γὰρ ἐπὶ τῷ χείρονι, οἴμαι, ὄντι πολυτρύπῳ xci εὐχολωτέρῳ μεταβουλεύεσϑαι ἡ τῆς ἀνα- λύσεως τῶν ἱερῶν τῶν φιλίων τούτων δεσμῶν ἐξουσία" ἐφ᾽ ᾧπερ οὐδὲ τὸ καταϑήσασϑαι ἐγένετο τὴν ἀρχὴν μόνῳ" ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ χρείττονι ὕντι μονίμῳ, χαὶ οὐκ εὐσείστῳ: ἐφ᾽ ᾧπερ zai πατεργάσασϑαι τοὺς δεσμοὺς, καὶ τὸ ἱερὸν τοῦτο ἅμμα μᾶλλον ἦν. “Συνεδέϑη γοῦν χαὶ ὑπὸ τοῦ ϑείου λόγου, οὐχ ἡ ψυχὴ zi«vió τὴ ψυχῇ ᾿Ιωνάϑαν" ἔμπαλιν δὲ ἡ τοῦ χείρονος ψυχὴ τοῦτο πα- ϑοῦσα συνδεομένη λέγεται τὴ ψυχὴ zfavíó. Οὐ γὰρ τὸ χρεῖττον αὔταρχες ὃν, ἕλοιτο ἂν τῷ αὐτοῦ συνδεδέ- OÜct χείρονι" ἀλλὰ τὸ χεῖρον ἐπιχουρίας δεόμενον τῆς παρὰ τοῦ βελτίονος, συνδεθὲν τῷ χρείττονι ποοσηυτῆ - góc. ἐχρῆν" ἵνα τὸ μὲν μένον ἐφ᾽ ἑαυτοῦ, μηδεμιᾶς ἀπολάβῃ βλάβης ἐκ τῆς πρὸς τὸ χεῖρον χοινωνίας" τὸ δ᾽ ἄταχτον ἐξ αὐτοῦ χαταδεθὲν χαὶ συναρμοσηὲν τῷ χρείττονι, μηδὲν βλάψαν 3) ταῖς ἀνάγκαις τῶν δεσμῶν πρὸς τὸ χρεῖττον ἐχνιχηϑῆ. Διὸ καὶ κατεργάζεσϑαι μὲν τοὺς δεσμοὺς, τοῦ διαφέροντος, ἀλλ᾿ οὐ τοῦ mrro- γος ἦν" συνδεῖσϑαι δὲ, τοῦ χείρονος, ὡς μηδ᾽ ἐξουσίαν ἔχειν πως ἀπολελύεσϑαι3) τῶν δεσμῶν. Τοιαύταις τι--

1) Voss. hoc loco et seqq. “Ζ1«βίδι R. — Cfr. I Sam. XVIII, 1. (I Regg) ?) Voss. βλέψαν. R.

3) Hoeschel. ἀπολελύσϑαι.

358 S. GnEGOnII 'THAUMATURGI

^ D m 4 T ts ς« ὦ σὶν ἀνάγζχαις 4evió οὗτος Gvoquyicusvog ἡμᾶς, ἔχει γὺῦν τε xci ἐξ ἐχείνου, οὐδ᾽ εἰ βουλοίμεθα τῶν δεσμῶν αὐτοῦ λελύσϑαι δυναμένους. Οὐ τοίνυν χαὶ εἰ ἀποδη- μήσαιμεν,}) ἀνήσει τὰς ψυχὰς ἡμῶν χατὰ τὸ ϑεῖον

, » e 2 γράμμα ἔχων οὕτως 2) συνδεδεμένας.

7. Πλὴν οὕτως ἡμᾶς ἐξ ἀρχῆς ἑλὼν, χαὶ πάντα

, " M » ΕἸ - ^ - τρόπον ἐχπεριελϑὼν, ἐπειδὴ nvvoro αὐτῷ τὸ πλεῖον, χαὶ μένειν ἐδόκει, τοὐντεῦϑεν ὥσπερ 5) εἴ τις ἀγαϑὸς * - , , 4 * ΕΙΣ 5 , ΕἸ γεωργὸς γὴν ἀργήν ) τινα, χαὶ 510015) οὐδὲ εὐγειον οὐδαμῶς, ἀλλά τινα ἁλμυρὰν xci χεζαυμένην, ὑπόπε-- τρόν τε zal ψαφαράν" ἢ οὐ πάντη μὲν ἄφορον, οὐδέ γε ἀφυὴ, ἀλλὰ καὶ πολυφυῆ μὲν, χέρσον δὲ ὅμως καὶ , 3 9 Α , , , € ἠμελημένην, ἀχάνϑαις zc ϑάμνοις ἀγρίοις δ) 2orgupvo - μένην xci δυσεργῆ᾽ ἢ oid τις φυτουργὸς ἀνὴρ φυτὸν ἤτοι ἄγριον, χαὶ καρπῶν ἡμέρων ἄφορον μὲν, οὐ μὴν πάντη ἄχρηστον», εἴ τις τέχνη τὴ φυτουργιχὴ φέ- ρων βλαστὸν ἥμερον ἐμφυτεύσει μέσον σχίσας, εἶτα ' Ἢ , » » , 5 €

συμβαλὼν xci συνδήσας, «roig ἂν συμβλύσαντα δ) ὡς ἂν ἄμφω 9) τρέφηται" (οὕτω γὰρ ἂν ἴδοις δένδρον τι συμμιγὲς, x«i νόϑον μὲν, εὔχαρπον δὲ ἐξ ἀχάρπου, χαρποὺς ἐλαίας τῆς χαλῆς ἐπὶ διζῶν ἀναφέρον ἀγρίων" ἢ ἄγριον uiv, οὐ μὴν ἄχρηστον ἀνδρὶ τεχνίτῃ φυ- τουργῷ" ἢ χαὶ ἥμερον μὲν, εὔκαρπον δὲ ἄλλως, ἢ ἐπο-

οίᾳ τέχνης πάλιν ἀχλάδευτον zal ἀπότεστον καὶ αὐχμη-

!) Hoeschel. in textu: ἀποδημήσαμεν, in marg. ἀπο- δημήσομεν. Sed Voss. et Mscr. Vatican. 386. ut in no- stro textu. h.

3) Hoeschel. οὕτω συνδεδεμένον. Sed Voss. et Mscr. Vatican. 386. ut in nostro textu, Rh.

3) Hoeschel. ὡσπερεί τις ἀγαθός zz.

3) Hoeschel. perperam: ἀρχήν.

5) Hoeschel in textu: εἴτοι, ad marg. vero: ἤτοι.

95 Hoeschel. ἀγρίαις. 7) Voss. ἥμερον. R.

8) Hoeschel. ad marg. ovuq ocio.

9) Ed, Moguntina Vossii: ἄμφω τρέφη, οὕτως γάρ zià. Τὰ

PaNEGYRICA ΟΒΆΤΙΟ 1N ORIGENEM. 359

ρὸν, πνιγόμενον ὑπὸ τῶν ἐχεῖ}) πολλῶν χαὶ περιττῶν ἐχρυομένων βλαστῶν" τελειοῦσϑαι δὲ τὴ βλάστῃ, καὶ φέρειν τὸν χαρπὸν vm ἀλλήλων ἐμποδιζόμενον") τοι- οὕτους τινὰς παραλαβὼν, xci τέχνῃ ἑαυτοῦ τῇ γεωο- γιχὴ ἐχπεριϊὼν, χαὶ χατανοῶν οὐ τὰ πᾶσιν ὁρώμενα μόνον χαὶ ἐν ἐπιφανείᾳ βλεπόμενα, ἀνορύττων δὲ, καὶ τῶν ἐνδοτάτων ἀποπειρώμενος, 2) ἐρωτῶν za προτεί-- vov χαὶ ἀποχριναμένων &zovov' ἐπειδὴ χατενόησέ τι οὐχ ἄχρηστον) χαὶ ἀνωφελὲς καὶ ἀνήνυτον ἐν ἡμῖν, ἔσχαλλεν, ἀνέστρεφεν, ἐπότιζεν, ἐχίνει πάντα, ἅπασαν προσῆγε τὴν παρ αὐτοῦ τέχνην χαὶ ἐπιμέλειαν " zc χατειργάζετο *) ἡμᾶς" ἀχάνθϑας uiv χαὶ τριβόλους, χαὶ πᾷν τὸ τῶν ἀργίων γένος βοτανῶν ἢ φυτῶν, ὅσον ὑλο- μανοῦσα ἀνέπεμπε χαὶ ἀνεδίδου σεσοβημένη ἡ ψυχὴ ἡμῶν, (οἷα δὴ ἄτακτος οὖσα χαὶ προπετὴς,) πᾶν ἐχ- χόπτων 5) zal ἐξαίρων, τοῖς ἐλέγχοις χαὶ τῷ χωλύειν, χαϑαπτόμενος ἡμῶν, χαὶ μάλα Σωχρατιχῶς ἔστιν ὅτε χαὶ ὑποσχελίζων τῷ λόγῳ, εἴ πη πάντη ἀφηνιάζοντας ἡμᾶς ὥσπερ τινὰς τῶν ἀγρίων ἵππων ἑώρα, σκιρτῶν- τάς ἔξω τῆς ὑδοῦ χαὶ πολλὰ 5) ἐεπεριπρέχοντας εἰχῆ, ἕως οὗ πειϑοῖ τινι zal ἀνάχκῃ, ὡς ὑπὸ χαλινῷ τῷ à στόματος ἡμῶν λόγῳ, ἡσυχίους αὐτῷ 7) χατεστήσατο. Δυσχερῶς μὲν ἡμῖν zai οὐχ ἀλύπως τὸ πρῶτον, οἷα δὴ ἀήϑεσι, καὶ χκαταχολουϑεῖν τῷ λόγῳ οὐδέπω μεμε-- λετηχόσι, προσάγων τοὺς παρ᾿ ἑαυτῷ λόγους. ᾿Αλλὰ γὰρ ἐχχαϑαίρων ὕμως, 55) δ᾽ ἂν ἐπιτηδείους ἡμᾶς ἐποιήσατο, χαὶ εὖ παρεσχευάσατο εἰς παραδοχὴν τῶν

!) Hoeschel. εἰχῆ. ?) Voss. ἀποσπειρώμενος. R.

3) Hoeschel, ad marg. εὔχρηστον.

*) Mss. Vatican. num. 396. et VVetstenianus: χατερ-- γάζετο. R.

5) Voss. ἐγχόπτων. R. 5) Hoeschel. πολλῷ.

*) Hoeschel. in textu: αὐτό, ad marg. vero: αὐτῷ.

8) Sic Hoeschel. et ed, Mogunt. Vossii. Sed ed. Parisiens. Voss. ἧ ἄν χτλ. M.

360 S. GnEGOonI1 THAUMATURGI

τῆς ἀληϑείας λόγων, τότε δὴ, οἷα εὖ χατειργασμένῃ ") yn καὶ ἁπαλῆ, ἑτοίμη τε ἀναφύειν τὰ ἐπαχϑέντα τῶν σπερμάτων, ἐπέφερεν ἀφειδῶς " εὔχαιρον vel τὴν τῶν σπερμάτων χαταβολὴν ποιούμενος, εὔχαιρον καὶ τὴν λοιπὴν ἐπιμέλειαν ἅπασαν olxtíog ἕχαστα χατεργα- ζόμενος" χαὶ τοῖς οἱχείοις τοῦ λόγου πᾶν μὲν ὅσον ἀμβλὺ xal νόϑον τῆς ψυχῆς, (ἢ πειφυχυέας 3) οὕτως, ἢ xal?) ὑπὸ τροφῶν περιττῶν τοῦ σώματος παχυνομέ- Y716,) παροξύνων x«t ἐξισχναίνων τοῖς λετιτοῖς τῶν Ào- γικῶν παϑημάτων λόγοις χαὶ τούποις, οἱ ἐξ ἁπλουστά- TOY τῶν πρώτων ἀνειλούμενοι ἐπάλληλοι, χαὶ ποιχίλως στρεφόμενοι, εἰς ἀμήχανόν τινα καὶ δυσεξέλεχτον προ-- τᾶσι πλοχὴν, ἐξανιστῶντες ἡμᾶς ὥσπερ χαϑεύϑοντας, μηδαμῶς ὑπολισϑαί-

x«i ἔχεσθαι ἀεὶ τῶν προχειμένων, | γοντας μήτε ὑπὸ μήκους, μήτε ὑπὸ λεπτότητος 5) ἔχδε- δϑασκόμενοι. Ὅσον δὲ ἄχριτον χαὶ προπετὲς, Ovyxa- τατιϑεμένων τε τοῖς ἐπιτυχοῦσιν, ὁποῖά ποτ ἂν ἢ, x&v ψευδὴ τύχῃ, xai ἀντιλεγόντων πολλάχις, χἂν ἀληϑὴ τινα εἰρημένα 7. Καὶ τοῦτο ἐχπαιδεύων τούτοις τε τοῖς προειρημένοις χαὶ ἑτέροις ποιχέλοις λόγοις, (πολυειδὲς γὰρ τουτὶ τὸ μέρος τῆς φιλοσοφέας,) συνεϑέζον ?) μὴ εἰχῆ, μηδ᾽ ὡς ἔτυχε δίπτειν τε τὰς uagrvofac, xel πά- λὲν ἀνανεύειν" ἀλλ ἐξετάζοντας ἀκριβῶς μὴ τὰ προ- φανῆ μόνον, ἀλλὰ 5) καὶ χεχρυμμένα. Πολλὰ γὰρ &v- δοξα αὐτόϑεν, χαὶ σεμνοειδὴ) ὑπὸ εὐσχήμοσι ταῖς φω- veic εἰσδραμόντα εἰς τὰς ἀκοὰς ἡμῶν ὡς ἀληϑῆ, ὕπουλα ὄντα xci ψευδῆ, συναρπάσαντα καὶ λαβόντα ψήφισμα

) Hoeschel. χατεογασμένη γὴ καὶ ἁπαλὴ, ἑτοίμη «req ἕρειν χτλ. 39) Ed. Mogunt. Voss. πεφυχείας. 8) Deest χαέ in ed, Hoeschelii. 4) Hoeschel. in textu: λεπτότητα, ad marg. vero: λεπτότητος. 5) Hoeschel. ad marg. συγνήϑιζε.

5) Desunt apud Hoeschel, sed restituuntur ex ed. Vossii verba: ἀλλὰ χαὶ zezovuuére. R.

PawEGYRICA ORATIO IN ORIGENEM. 361

ἀληϑείας παρ᾽ ἡμῶν, a οὐ πολὺ σαϑρὰ χαὶ οὐκ ἀξιόπιστα κατεφωράϑη ὄντα, μάτην τὴν ἀλήϑειαν ὑπο- χρινόμενα" καὶ ἡμᾶς εὐκόλως ἀπέφηνε καταγελάστως ἐξηπατημένους, c aai din εἰχῆ, oig ἥκιστα ἐχρῆν" πάλιν τε αὖ ἕτερα σεμνὰ μὲν, καὶ οὐχ ἀλαζο-- νεύομενα μὲν, ἢ οὐχ ἀξιοπίστοις ταῖς φωναῖς κείμενα παράδοξα, καὶ πάντων ἀπιστότατα δοχοῦντα, αὐτόϑεν τε ἀποδοκιμασϑέντα ὡς ψευδῆ, xci ὑβρισϑέντα &ra- ξίως" e? ὕστερον ἐξιχνεύσασι χαὶ χατανοήσασιν dxQt- βῶς, πάντων ἀληϑέστατα χαὶ ἅμαχα ἀτεχνῶς εἶναι χα- τενοήϑη, τὰ τέως ἀπόβλητα zcl ἀδόχιμα νομισϑέντα. Μὴ δὴ τὰ προφανῆ μόνον, xci προχύπτοντα, ἔστι δ᾽ ὅτε δολερὰ zai σεσοφισμένα᾽ τὰ δὲ ἔνδον διερευνωμέ- vovg uiv x«i περιχρούοντας ἕχαστον, μή πή τι σαϑρὸν ἠχῆ."}) καὶ ἐν αὐτοῖς πιστευομένους 523) ἑαυτοὺς πρῶτον, οὕτως 5) χαὶ τοῖς ἐχτὸς συνομολογεῖν καὶ ἀποφαίνε-- σϑαι περὶ ἑχάστων ἐδίδασχεν. Οὕτως μὲν τὸ περὶ τὰς λέξεις χαὶ τοὺς λόγους χριτικὸν ἡμῶν τῆς ψυχῆς μέρος, λογικῶς ἐξεπαιδεύετο" οὐ χατὰ τὰς χαλῶν ῥητόρων χρίσεις, εἴ τι Ἑλληνιχὸν ἢ βάρβαρόν ἐστι τῇ φωνῇ" τὸ μιχρὸν τοῦτο καὶ οὐκ ἀναγχαῖον μάϑημα" ἀλλὰ τοῦτο πᾶσιν ἀναγχαιότατον Ἕλλησί τὲ xci βαρβάροις, χαὶ σοφοῖς, zcl ἰδιώταις, καὶ ὅλως, (ive μὴ μαχρὸς εἴη μοι λόγος ἑχάστας τέχνας καὶ ἐπιτηδεύματα ἐπεξιὼν.) πᾶσιν ἀνθρώποις τοῖς ὁντινοῦν βίον ἑλομένοις" εἴ γε πιᾶσι τοῖς περὶ ὕτου δήποτε χοινολογουμένοις 4) μέλει 5) τε χαὶ διεσπούδασται μὴ ἠπατῆσϑαι.

8. Καὶ μὴ 1000 , ὅπερ εἶδος διαλεχτικὴ χατορϑοῦν μόνη εἴληχε" τὸ δέ γε πάλιν ταπεινὸν τῆς ψυχῆς ἡμῶν

!) Voss. ἠχήσῃ. R. 9 Voss. πιστουμένους. R. 3) Ed. Voss. Parisiens. οὕτως x«i τοῖς ἐχτόν. R. 3) Voss. zoivo2oyovu£vov, R.

5) Hoeschel. in textu: μέλλει τε, ad marg. vero: μέλει τε.

2962 S. GnEGORnII THAUMATURGI

ἐχτεϑαμβημένων uiv rij μεγαλουργίᾳ καὶ Üavucrovo- γίᾳ xal ποιχίλῃ καὶ πανσόφῳ δημιουργίᾳ τὴ τοῦ xó- σμου, xci τεϑαυμαχότων μὲν ἀλόγως, ὑπεπτηχότων δὲ ὑπὸ ἐχπλήξεως" εἰδότων δὲ oUO ὁτιοῦν ἐπιλογίσασϑαι δίχην ἀλόγων ζώων, ἐξεγείρων χαὶ ἀνορϑῶν μαϑήμα- σιν ἑτέροις τοῖς q vaizoig * σαφηνίζων ἕκαστα τῶν ὃν- των, xci διαχρίνων, καὶ μάλα σοφῶς εἰς τὰ πρώτιστα στοιχεῖα, κατεπιπλέχων 1) τῷ λύγῳ, zai ἐπιπορευόμενος τήν TE τῶν ὕ)γων χαὶ τὴν ἐπὶ μέρους ἑχάστου φύσιν" τροπήν τε τὴν πολυειδῆ, καὶ μεταβολὴν τῶν ἐν τῷ χό- σμῳ, ἕως φέρων ὑπὸ σαφοῦς τῆς παρ᾽ αὐτοῦ διδασχα- Mag, χαὶ λόγων ὧν τε ἔμαϑεν, ὧν τε ἐξεύρετο neg?) τῆς τῶν ὅλων οἱχονομίας τῆς ἱερᾶς, καὶ φύσεως τῆς ἀμωμήτου, ἀντὶ ἀλόγου λογιχὸν ταῖς. ψυχαῖς ἡμῶν ἐγκατέϑετο ϑαῦμα. Τοῦϑ' ὃ δὴ μάϑημα ὑψηλὸν χαὶ ἔνϑεον ὃν, ἡ ἐρασμιωτάτη πᾶσιν ἐχκδιδάσχει quoto λογία. Τί δεῖ λέγειν τὰ *) ἱερῶν μαϑημάτων, γεωμε- τρίαν μὲν τὴν πᾶσι φίλην καὶ ἀναμφισβήτητον, καὶ ἀστρονομίαν τὴν μετεωροπόρον; & δὴ ἕχαστα ταῖς ψυ- χαῖς ἡμῶν ἐνετυποῦτο διδάσχων, ἢ ἀναμιμνήσχων, ἢ οὐκ οἶδ᾽ 0, τι χρὴ λέγειν, τὴν uiv, ὡς ὑποβάϑραν πάντων ἁπλῶς ποιησάμενος οὖσαν, ἄσειστον τὴν γεω- μετρίαν, x«i χρηπίδα τινὰ ἀσφαλὴ: ἀνάγων δὲ καὶ ué- χρι τῶν ἀνωτάτων ὅ) διὰ τῆς ἀστρονομίας, ὥσπερ διὰ χλίμαχός τινος οὐρανομήχους ἑχατέρου τοῦ μαϑήματος βατὸν ἡμῖν τὸν οὐρανὸν παρασκευάσας.

9. Ἢ δὲ ἁπάντων ἐστὶ χορυφαιότατα, καὶ ὧν uá- λιστα ἕνεχα δὴ πᾶν τὸ φιλόσοφον διαπονεῖται γένος, ὥσπερ ἐκ φυτείας ποιχίλης τῶν ἄλλων ἁπάντων μαϑη-

1) Hoeschel. ad marg. zar ἐπιπλέχων.

?) Hoeschel. παρά. 39) Hoeschel. οὗ ἐρασμιωτάτη. 3) Deest τά in ed. Ruaei.

5) Voss. et Mscr, Vatican. num, 386. ἀνωτάτω. R. $) Hoeschel. &rez& πως τὸ φιλόσοςον.

PawEGYRICA Onario IN ORIGENEM. 363

μάτων. καὶ φιλοσοφίας μακρᾶς, χαρποὺς ἀγαϑοὺς ἐχ- δεχόμενον, τὰς ϑείας ἀρετὰς τὰς περὶ ἦϑος, ἐξ ὧν ἡ ἀτάραχος καὶ εὐσταϑὴς τῶν ὁρμῶν τῆς ψυχῆς χατά- στασις γίνεται, καὶ ἀλύπους μὲν καὶ ἀπαϑεῖς ἁπάντων χαχῶν, εὐτάχτους δὲ καὶ εὐσταϑεῖς zai ϑεοειδεῖς ἤμελ-- λὲν ἡμᾶς ὄντως καὶ μακαρίους χαταστήσεσϑαι. Καὶ ταῦτα δὲ ἐξεπονεῖτο λόγοις τε ἰδίοις πραὕὔνουσι χαὶ σο- φοῖς, οὐχ ἥκιστα xci ἀναγχαιοτάτοις περὶ τῶν q9ov, χαὶ τῶν τρόπων ἡμῶν" καὶ οὐ λόγοις μόνον, ἀλλ᾽ ἤδη χαὶ ἔργοις τούπον τινὰ διεχυβερνᾶτο naQ ἡμῶν τὰς δρμὰς, αὐτῇ τῇ τῶν ὁρμῶν χαὶ παϑῶν τῶν τῆς ψυχῆς ϑεωρίᾳ zal κατανοήσει, ἐξ ἧς μάλιστα χατεγνωσμένης χατορϑοῦσϑαι BE!) ἀναρμοστίας πέφυκεν ἡμῶν ἡ ψυχὴ, χαὶ ἐπὶ τὸ χεχριμένον x«i εὔταχτον iz συγκεχυμένης μετατίϑεσϑαι" ἵν ὥσπερ ἐν χατόπτρῳ ἑαυτὴν ϑεωρή- σασα, αὐτὰς τὰς ἀρχὰς χαὶ ῥίζας τῶν χαχῶν, τὸ &Ào- γον αὐτῆς πᾶν, ἐξ οὗ τὰ ἄτοπα ἡμῖν ἐπανίσταται πάϑη" χαὶ πάλιν ὅσον ἄριστον αὐτῆς μέρος λογιχὸν, ὑφ᾽ οὗ χρατοῦντος, μένει γὲ ὑφ᾽ ἑαυτῆς ἀβλαβὴς χαὶ ἀπαϑής" εἶτα ταῦτα ἐν αὑτῇ χατανοήσασα ἀκριβῶς, πάντα uiv rà Bx τοῦ χείρονος ἐκφυόμενα, ἐχχέοντα ἡμᾶς ὑπὸ ἀχολασίας, ἢ συστέλλοντα καὶ συμπνίγοντα ὑπὸ ταπει-- γότητος, οἷον ἡδονὰς χαὶ ἐπιϑυμίας, ἢ λύπας καὶ φό- βους, x«i ὅσο; τοῖς γένεσι τοῖσδε ἕπεται στοῖχος κα-- χῶν, ταῦτα uiv ἐχβάλλοι καὶ ἐχποδὼν ποιοῖτο, ἔτι ἀρ- χομένοις χαὶ ἄρτι quagévote ἐπανισταμένη, χαὶ οὐχ ἐῶσα οὐδὲ μιχρὸν αὔξειν, ἀλλ ἀπολλύουσα ἢ) παὶ ἔξα- φανίζουσα: ὅσα δὲ i» τοῦ χρείττονος ἀνατέλλει ἡμῖν ἀγαθὰ ὕντα, ταῦτα ἐχτρέφοι τε zei διασώζοι, καὶ ἀρ- χόμενα τιϑηνοῦσα χαὶ συμφυλάττουσα ἄχρι τελειότητος. Οὕτω γὰρ ἄν ποτε παραγενέσϑαι ψυχὴ τὰς ϑείας ἀρε-

1) Hoeschel. in textu: ἐξαναρμοστίας πέφυχα, ad marg. vero: ἐξ ἀνκρμουτέας πέφυχεν.

?) Hoeschel. ἀπ ολύουσα.

364 S. GnEGORII THAUMATURGI

τὰς, φοὐνησίν τε, τὴν αὐτὰ ταῦτα τῆς ψυχῆς τὰ χινή- ματα χρίνειν πρῶτον δυναμένην ἐξ αὐτῶν, xai τῆς περὶ τὰ ἔξω ἡμῶν, εἴ τινά ἐστιν, ἀγαθῶν καὶ χαχῶν ἐπιστήμης γενομένης" καὶ σωφροσύνην, τὴν ταῦτα ἐν ἀρχαῖς ὀρϑῶς εκἱρουμένην δύναμιν" χαὶ διχα:οσύνην, ἢ τὰ ἄξια ἑκάστοις ἀπονέμει") χαὶ τὴν πάντων τού-- των σωτηρίαν, ἀνδρείαν. Οὐ λύγοις τοίνυν ἀπαγγελ- λομένοις συνείϑιζεν ὡς δὴ εἴη ἐπιστήμη ἀγαθῶν xci χακῶν, ἢ ποιητέων zai οὐ ποιητέων ἡ φρόνησις" τοῦτο δὴ 10 χενὸν xci ἀνωφελὲς u&Oquce, εἰ ὁ λόγος εἴη τῶν ἔργων δίχα" z«i φρόνησις, οὐχὶ ποιοῦσα τὰ ποιητὰ» x«l ἀποτρέπουσα τῶν οὐ ποιητῶν" γινώσχειν δὲ ταῦτα παρεχομένη τοῖς ἔχουσιν αὐτὴν, οἵους πολλοὺς ὁρῶμεν. Ἢ δὲ σωφοοούνη πάλιν ὕτι δὴ εἴη τις ἐπιστήμη κΐρε-- τῶν χαὶ οὐχ αἱρετῶν, οὐ πάνυ τι διδασχόντων αὐτὴν τῶν ἄλλων φιλοσόφων, xci μάλιστά γε τῶν νεωτέρων, ovtov μὲν εὐτόνων καὶ ἐῤδωμένων τοῖς λόγοις, οἵους ἐγὼ πολλάχις ἐθαύμασα, ὅταν τὴν αὐτὴν ἀρετὴν δεοῦ χαὶ ἀνθρώπων, xci ἐπὶ γῆς tà?) πρῶτα ϑεῷ ἴσον εἶναι τὸν σοφὸν ἄνϑοωπον ἀποδείξωσιν" οὔτε δὲ τὴν «φρό-- γνησιν, ὡς χαὶ ποιεῖ τις τὰ φρονήσεως" οὔτε τὴν σω-- φροσύνην, ὡς x«i αἱροῖτό3) τις ταῦϑ᾽, ἅπερ ἔμαϑε, παραδοῦναι δυναμένων. Ὁμοίως δὲ χἀπὶ τῆς δικαιο-- σύνης, καὶ ἔτι τῆς ἀνδρείας. Οὐχ οὕτως οὗτος τὰ περὶ ἀρετῶν ἡμῖν διεξήει λόγοις) ἐπὶ δὲ τὰ ἔργα μᾶλλον παρεχάλει" καὶ παρεχάλει πλέον τοῖς ἔργοις, ἢ οἷς ἔλεγεν.

10. ᾿Εξαιτοῦμαι δὲ παράώ τε φιλοσόφων τῶν νῦν ὄντων, ὕσους αὐτὸς “) ἔγνων, χαὶ ὕσους ἄλλων διηγου-

!) Hoeschel. ἀπονέμοι. Sed Voss. εἰ Mscr. Vatican. num. 3956. ut in nostro textu, R.

?) Hoeschel. τῷ πρώτῳ ϑεῷ σοφὸν εἶναι τὸν σο- φὸν ἄνϑρωπον κτλ.

3) Voss. αἱρεῖτό τις. BR. 4) Hoeschel. αὐτούς.

PawEGYRICA ΟΒΆΤΙΟ IN ORIGENEM. 365

» X * - » 4 , , μένων wxovoc, χαὶ παρὰ τῶν ἄλλων δὲ ἀνθρώπων, i j ἔχειν πρὺς τὰ νῦν ἡμῖν Àtyoutre. Maé ἀνεμεσήτως ἔχειν zog τὰ νῦν ἡμῖν λεγόμενα. ἢ μέ τις ἢ φιλίᾳ τῇ πρὸς τὸν (νδρα, ἢ καὶ ἀπεχϑανόμε- L7 - - , [x , vov ἔτι τοῖς λοιποῖς φιλοσόφοις" Qv, εἴπερ τις ἄλλος; x«i αὐτὸς ἐρξαστής τε διὰ τοὺς λόγους εἶναι ϑέλω, zal εὐφημεῖν αὐτοὺς βούλομαι αὐτός τε, χαὶ ἑτέρων τὰ z«À- λιστα λεγόντων περὶ αὐτῶν ἀκούειν. ᾿Αλλὰ γὰρ τοι-- - , « » “ "P b € ' cUr& ἔστιν. ὡς εἰς ἔσχατον περιϊβρίζεσϑαι μὲν ὑπὸ πάντων σχεδὸν χαὶ τοὔνομα τῆς φιλοσοφίας, ἐμὲ δὲ - 3 ΄ 1 cA , » μιχοοῦ δεῖν ᾿ἰδιωτεύειν ! ) ἑλέσϑαι πάντη, ἥπερ τι ua- ϑεῖν, ὧν οὗτοι ἀπαγγέλλουσιν, οἷς διὰ τὸν λοιπὸν βίον , Η e» ὙΠ τὺ Ly 2 , » Ju τὶ - οὐδὲ προοσϊένκι αξιον εἰναι ἐδόχουν, ἴσως οὐχ ὀρϑῶς τοῦτο φοονῶν. 11λὴν μή μέ τις «ιλοτιμίᾳ τινὶ ἤτοι τῶν εἷς τὸν ἄνδρα ἐπαίνων, ἢ τὴ πρὺς τοὺς ἔξω φιλο- , » , 5 - " c coq ovs αλλῃ ταύτῃ «ιλοτιμίᾳ ταῦτα λέγειν vnovom- σάτω" ἀλλὰ χαὶ μιχοότερις ἡμᾶς τῶν αὐτοῦ ἔργων, μὴ χολαχεύειν δοχοίημεν, λέγειν πετιείσϑω, οὐχὶ δήματα χαὶ ὀνόματα, καὶ ἀφορμὰς ἐντέχνους ἐγχωμίων ἑαυτοῖς à - É Ic 2 e Tu er Δ, ν ΒΩ * ὃ χποριζομένους 2) ὃς οὐδ᾽ ὅτε μειράχιον ὦν, τὴν δη- μώδη δητοριχὴν ἐκ δήτορος ἐδιδασκόμην 5) ἐπαινεῖν, " ΄ & - , er LI , 4 * xci λέγειν περὶ τοῦ, ἐγκώμιον 0, τι μὴ ἀληϑὲς qr, ἑχὼν ὑπέμενον. Οὐ τοίνυν οὐδὲ νῦν ἐπαινεῖν προϑέ- - - , - e μενος, ἁπλῶς τοῖς ἑτέρων ψόγοις τοῦτον ἐξαίρειν οἶμαι δεῖν" ἢ χαχῶς ἂν ἔλεγον τὸν ἄνδρα τοῖς ἄλλων πταί- σμασιν, ἵνα τι περὶ αὐτοῦ μεῖζον δὴ λέγειν ἔχοιμι, παραβαλὼν τὸν μαχάριον αὐτοῦ βίον" οὐχ οὕτως ἀφραί- vo*) μέν" ἀλλ᾽ αὐτὸ ὃ πέπονθα δίχα τινὸς παριιβολῆς χαὶ πανουργίας τῆς ἐν λόγοις ὁμολογήσω.

!) Voss. male: ἐδιωτείειν. B.

3) Hoeschel. et Voss. in textu: ἐχποριζομένοις, Hoe- schel. vero ad marg. ἐχποριζομένους.

3) R. perperam: ἐδιδασχόμεν.

3) Hoeschel. et BR. i textu: ἀφοαίνομεν. lidem vero, ille ad marg. ἀφ οκίνω μέν, hic in notis: ,Legen- dum videtur: ἀφοκίνω u£y.«

366 S. GnEGOnI THAUMATURGI

11. Οὗτός μὲ πρῶτος zc μόνος x«i τὴν '"ElAqvov qiiocoqí«v φιλοσοφεῖν προὐτρέψατο τοῖς ἤϑεσι τοῖς ἰδίοις αὐτοῦ, xci τοῦ περὶ vOv ἀκοῦσαι zal ἀνασχέ- σϑαι λόγου 1") πείσας; οὐκ ἂν πεισϑέντα, ὅσον ἐπὶ τοῖς ἄλλοις φιλοσόφοις" πάλιν ὁμολογῶ, οὐχ ὀρϑῶς μὲν, δυστυχῶς δὲ, μιχροῦ δεῖν ἡμῖν ovutvovr, Οὐδὲ πλείο- σιν ἐνέτυχον τὸ πρῶτον, ὀλίγοις δέ τισι, τοῖς διδάσκειν ἐπαγγελλομένοις, ἀλλὰ yo πᾶσι μέχρι δημάτων τὸ φιλοσοφεῖν στήσασιν. Οὗτος δέ μὲ πρῶτος x«i τοῖς λόγοις φιλοσοφεῖν προὐτρέψατο, τοῖς ἔργοις φϑάσας τὴν διὰ λόγων προτροπήν" οὐκ ἀπαγγέλλων μόνον ón- ματα μεμελετημένα, ἀλλ᾽ οὐδὲ λέγειν ἀξιῶν, εἰ μὴ σὺν εἰλιχρινεῖ τῇ γνώμη καὶ πρᾶξαι τὰ εἰρημένα ἀγωνιου- μένῃ, τοῦτο ποιοῖ, ) ἢ τοιοῦτον ἑαυτὸν παρασχέσϑαι πειρώμενος, οἷον τοῖς λόγοις διέξεισι τὸν καλῶς βιωσό- ἱενον,) καὶ παράδειγμα μὲν ἐβουλόμην εἰπεῖν ἐχϑέμε-- νος σοφοῦ" ἀλλ ἐπεὶ ἀλήϑειαν ἡμῖν, οὐ χομψείαν ἐπηγγείλατο ὃ λόγος ἄνωϑεν, παράδειγμα μὲν αὐτὸν σοφοῦ οὐδέπω λέγω" καί τοί γε εἰπεῖν ἐϑέλων εἶναί τε ἀληθές" ἀλλὰ ἐῶ νῦν τοῦτο. Οὐ παράδειγμα τοίνυν ἀχριβὲς, ἐξομοιοῦν δὲ χαὶ ἄγαν) ἐϑέλοντα σπουδῇ πάση xai προϑυμίᾳ βιαζόμενον, εἰ δεῖ λέγειν, χαὶ παρὰ τὴν ἀνθρώπων δύναμιν" χαὶ μέντοι xci ἡμᾶς, xci*) ἑτέρους τοιούτους πλάττειν, οὐ λόγω» ἐγχρατεῖς xal ἐπιστήμονας τῶν περὶ δρμῶν, τῶν δὲ ὁρμῶν αὐτῶν ἐπὶ τὰ ἔργα x«l τοὺς λόγους ἄγγων, 5) χαὶ οὐ μιχρὰν μοῖραν ἑκάστης ἀρετῆς, τάχα δὲ xci σύμπασαν, εἴπερ ἐχωρήσαμεν, ἐπιφέρων ἐν αὐτὴ τῇ ϑεωρίᾳ" δικαιοπρα-- γεῖν μὲν καὶ ἀναγκάζων, εἰ δεῖ λέγειν, διὰ τὴν ἴδιο-- πραγίαν τῆς ψυχῆς, ἣ προσϑέσϑαι ἡμᾶς ἔπεισεν" 5)

!) Voss. λόγους. Rh. 3) Hoeschel. ποιοῦν.

?) Hoeschel. ἄγων. 3) Hoeschel, omittit xaf.

5) Voss. ἔγγων. B.

9) Hoeschel, in textu: ἔπεισαν, ad marg. vero: ἔπεισεν,

PawEGYRICA OnATIO IN ORIGENEM. 367

ἀπάγων μὲν τῆς κατὰ τὸν βίον πολυπραγμοσύνης, καὶ τοῦ τῆς ἀγορᾶς ὀχληροῦ, ἑαυτοὺς δὲ περισκοπεῖν ἐπά- oug xci τὰ αὐτῶν ὄντως πράττειν. Τοῦτο δὲ εἶναι τὸ διχαιοπραγεῖν, xci ταύτην τὴν διχαιοσύνην, τήν γὲ ἀληϑὴῆ, καὶ τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων τινὲς εἰρήκασι" τὴν ᾿διοπραγίαν λέγοντες, ἐμοὶ Joxsi,!) καὶ ἀνυσιμώ-- τερον πρὸς μαχαριότητα ἑαυτοῖς τε χαὶ τοῖς προσιοῦ-- σιν" εἴπερ γέ ἔστι τῆσδε τῆς ἀρετῆς, τὸ xar ἀξίαν ἀπονέμειν, καὶ τὰ ἴδια ἑχάστοις. Τί γὰρ &v ἴδιον εἴη τυχῆς ἕτερον; τί δὲ οὕτως ἄξιον, ἢ τὸ ἐπιμελέσϑαι ἑαυτῆς, οὐχ ἔξω βλέπουσαν, οὐδ᾽ ἀλλοτριοπραγοῦσαν, οὐδὲ (συνελόντα εἰπεῖν) ἀδιχοῦσαν ἑαυτὴν τὴν χειρί-- στὴν ἀδιχίαν" ἀλλ ἔνδον πρὸς ἑαυτὴν ἀπεστραμμένην, αὐτὴν ἑαυτῇ ἀποδιδοῦσαν χαὶ διξαιοπραγοῦσαν; Οὕτως μὲν δίχαια πράττειν, εἰ δεῖ λέγειν, ἀναγκάζων ἐπαί- δευε. 3) Φρονεῖν3) δὲ πάλιν οὐχ ἧττον, τῷ πρὸς éav- τὴν εἶναι, καὶ ἑαυτοὺς γινώσκειν ἐϑέλειν τε, καὶ πει-- οὔσϑαι, τοῦτο δὴ τὸ ἄριστον (φιλοσοφίας ἔργον" ὃ δὴ χαὶ δαιμόνων τῷ μαντιχωτάτῳ ἀνατίϑεται, ὡς πάνσο- qov πρόσταγμα, τό" IvàOi*) σαυτόν. Τὸ δὲ εἶναι ὄντως ἔργον φρονήσεως, καὶ ταύτην εἶναι τὴν ϑείαν φρόνησιν, χαλῶς τοῖς παλαιοῖς λέγεται. Τὴν αὐτὴν ὄντως οὖσαν ϑεοῦ χαὶ ἀνθρώπου ἀρετήν" αὐτῆς τῆς ψυχῆς ἑαυτὴν ὥσπερ ἐν χατύπτρῳ ὁρᾷν μελετώσης, καὶ τὸν Odo» νοῦν; εἰ ἀξία γένοιτο τῆς κοινωνίας τῆσδε, ἐν αὐτῇ κατοπτριζομένης" ὁδόν τε ἀπόῤδητόν τινα ταύ-- της ἀποϑεώσεως ἐξιχνευομένης. ᾿Δχολούϑως δὲ καὶ σωφρονεῖν χαὶ ἀνδρίζεσϑαι" σωφρονεῖν uiv, διασωζο-- μένους τὴν φρόνησιν τήνδε, τῆς ψυχῆς ἑαυτὴν γινω--

1) Hoeschel. δοχεῖ,.

?) Hoeschel. ἐπαίδευσε. Sed Mss. Dasil. et Vatica- nus, nec non Vossius, ut in textu, Rh.

3) Cod. Basil. φρονεῖς, R. 4) Cfr. Origenes lib. 1l. in Canticum Canticorum. 5) Hoeschel. ταύτην ἀπὸ ϑεώσεως.

368 S. GnEGORII 'THAUMATURGI

σχούσης, εἴ ποτε αὐτῇ τοῦτο γένοιτο. Ταύτην γὰρ εἶναι πάλιν τὴν σωφροσύνην, σώαν τινὰ φρόνησιν οὖ- σαν. ᾿Ανδρίζεσϑαι δ᾽ ἐπὶ πᾶσιν ἐμμένοντας ταῖς εἰρη- μέναις ἐπιτηδεύσεσι, καὶ οὐκ ἀποπίπτοντας ovó ἔχου- σίως. oU) ὑπό τινος ἀνάγχης, φυλάσσοντας δὲ καὶ ἐγχρατεῖς τῶν εἰρημένων" xci ταύτην εἶναι σώτειράν τιν, καὶ φύλαχα δογματίζων ") οὖσαν τὴν ἀρετὴν ταύτην. ι

12. Καὶ δῆτα διχαίους uiv χαὶ φρονίμους x«i σώφρονας, ἢ ἀνδρείους ἡμᾶς ὑπὸ ἡμετέρας βραδυτῆτος καὶ νωχελίας, xal ταῦτα πάνυ σπεύδων, ἔτι μέλλει χα-- ταστήσεσϑαι" οὔτε ἔχοντας, οὔτε ἐγγύς πω γενομένους. οὐδ᾽ ἡστινοσοῦν ἀρετῆς ἀνθρώπων, ἢ ϑείας, πολλοῦ γε δεῖ" αὗται γὰρ μέγισται καὶ ὑψηλαί" χαὶ οὐδετέρα λη- πτέᾳ, οὐδέ) τῳ τυχεῖν, ὅτῳ μὴ ϑεός γε ἐμπνέοι δύ- veuiv. 'Πμεῖς τε οὔτε πεφύχαμεν οὕτως ἐπιτηδείως, οὔτε χαὶ ἄξιοι εἶναι ἐπιτυχεῖν, οὐδέπω ὁμολογοῦμεν" οὐ ποιήσαντες ἀπὸ ῥᾳϑυμίας xal ἀσϑενείας πάντα, ἅπερ τοὺς τῶν ἀρίστων ἐφιεμένους, καὶ τὰ τέλεια μνω- μένους χρή. «Ἰίχαιοι μὲν οὖν, ἢ σώφρονες, ἢ τινα τῶν ἄλλων ἔχειν ἀρετῶν. ἔτει μέλλομεν" ἐραστὰς δὲ ἡμᾶς ὅτι δριμύτατον ἐρῶντας ἔρωτα, ὅπερ ἐπ᾿ αὐτῷ μόνον ἴσως xai πάλαι χατεστήσατο ὁ ϑαυμαστὸς οὗτος καὶ φίλος τῶν ἀρετῶν, καὶ προήγορος; ἐμποιήσας ἔρωτα τῇ αὐτοῦ ἀρετὴ, καὶ τοῦ κάλλους τῆς διχαιοσύνης, ἧς τὸ χρύσεον ὄντως ἔδειξεν ἡμῖν πρόσωπον, καὶ φρονήσεως τῆς πᾶσιν ἐφεσίμου, χαὶ τῆς ἐρασμιωτάτης σοφίας τῆς ἀληϑοῦς, χαὶ σωφροσύνης τῆς ϑεοειδοῦς, ἥ ἐστε ψυχῆς εὐστάϑεια,5) χαὶ εἰρήνη πᾶσι τοῖς κτησαμένοις αὐτὴν, χαὶ ἀνδρείας τῆς ϑαυμασιωτάτης ὑπομονῆς. ) zai ἐπὶ

1) Hoeschel. δογμάτων.

3) Voss. οὐδὲ τῷ τυχεῖν. R.

3) Hoeschel. ἐνστάϑεια.

3) Hoeschel. ὑποιονῆς ἡμῶν, καὶ ἐπέ χιλ.

PANEGYRICA OnATIO IN ORIGENEM. 369

πᾶσιν εὐσεβείας, ἣν μητέρα φασὶ τῶν ἀρετῶν, ὀρϑῶς λέγοντες. «Αὕτη γάρ ἔστιν ἀρχὴ χαὶ τελευτὴ πασῶν τῶν ἀρετῶν. "nó ταύτης τε γὰρ ὁρμωμένοις, δᾷστα ἂν ἡμῖν ἐπιγένοιντο καὶ αἱ λοιπαὶ ἀρεταί" εἰ τοῦϑ᾽ ὃ !) δεῖ πάντα ἄνϑρωπον, τόν γε μὴ ἄϑεον ἢ φιλήδονον, τὸ φίλον γενέσϑαι χαὶ προσήγορον ") ϑεῷ χτήσασϑαι, ἑαυτοῖς ἐπιϑυμοῦντες χαὶ σπεύδοντες, τῶν λοιπῶν ἀρε- τῶν ἐπιμελοίμεθα' ὕπως μὴ ἀνάξιοι, καὶ ῥυπῶντες, μετὰ δὲ πάσης ἀρετῆς χαὶ σοφίας ὥσπερ τινὸς ἀγαϑοῦ πομποῦ χαὶ ἱερέως σοφωτάτου προσίοιμεν τῷ ϑεῷ. To γε πάντων τέλος οὐχ ἕτερόν τι οἶμαι, ἢ χαϑαρῷ τῷ γῷ ἐξομοιωϑέντα 5) προσελϑεῖν τῷ ϑεῷ, χαὶ μένει» ἐν αὐτῷ.

19. ᾿Επὶ τῇ ἄλλῃ πάσῃ φιλοπονίᾳ χαὶ σπουδὴ, την περὶ ϑεολογίας διδασκαλίαν zal εὐλάβειαν, πῶς ἂν ἐξέλϑοιμι τῷ λόγῳ, εἰς αὐτὴν τὴν διάϑεσιν εἰςδὺς voL ἀνδρὸς, σὺν οἵᾳ γνώμῃ καὶ παρασχευῇ τοὺς περὶ τοῦ ϑείου πάντας ἐκμανϑάνειν ἡμᾶς ἤϑελε λόγους, φυλατ- τόμενος μή πὴ χινδυνεύσαιμεν περὶ τὸ ἀναγκαιότατον ἁπάντων, τὴν τοῦ πάντων cbhtíov γνῶσιν. «Ριλοσοφεῖν uiv γὰρ ἠξίου ἀναλεγομένους τῶν 3) ἀρχαίων πάντα, ὅσα καὶ φιλοσόφων καὶ ὑμνωδῶν ἔστι γράμματα, πάσῃ δυνάμει, μηδὲν ἐχποιουμένους, μηδ᾽ ἀποδοκιμάζοντας " (οὐδέπω γὰρ οὐδὲ τὴν κρίσιν ἔχειν ἐδυνάμεϑα") 5) πλὴν 00« τῶν 5) ἀϑέων εἴη, 600.7) ἐκκυλισϑέντες ὁμοῦ καὶ τῶν ἀνθρωπίνων ἐννοιῶν, οὐκ εἶναι ϑεὸν ἢ πρύγοιαν

}) Hoeschel. et R. in textu: ὃ δή z:2. lidem ta- . ' - . . .

men, ille ad marg. ὃ δεῖ z:4., hic in notis: ,Legzendum : , A -ς p Y o videtur: ὃ δεῖ“ z1A.

?) Hoeschel. προσίγορον. Mss. Vatican. 286. et Ba- sil. προήγορον. R

5) Hoeschel. in textu. male: ἐξομοιώϑητι,, ad marg.

vero: ἐξομοιωϑέντα, 3) Ruaeus: τῷ. 5) Deest apud Hoeschel. ἐδυνάμεϑα. $) Ruaeus: τῷ. 7) Hoeschel. ὕσον.

OnicENiS Ορεβα. Tow. XXV. 24

310 S. GREGORII THAUMATURGI

λέγουσι" ταῦτα γὰρ ovr ἀναγινώσχειν ἄξιον, ἵνα μηδ᾽ ἐν τῷ τυχόντι μολύνοιϑ' ἡμῖν ἡ ψυχὴ, εὐσεβεῖν μέλ- λουσα, λόγων δὲ ἀχούουσα, ὑπεναντίων τῇ τοῦ ϑεοῦ ϑεραπείᾳ. Οὐδὲ γὰρ τοὺς τοῖς ναοῖς προσιόντας, !) εὖ-- σεβείας εἶναι οἴονται, ἐφ άπτεσϑαί τινος ὅλως τῶν βε- βήλων. Τὰ τούτων τοίνυν οὐδ᾽ ὕλως οὐδὲ ἀριϑμεῖσθαι ἄξιον, παρ ἀνδράσιν εὐσεβεῖν ἐπανελομένοις" τοῖς δὲ λοιποῖς πᾶσιν ἐντυγχάνειν xol προσομιλεῖν, γένος μὲν οὐδὲ ἕν, οὐδὲ λόγον φιλόσοφον προτιμήσαντας, οὔτε αὖ ἀποδοκιμάσαντας, οὔτε Ἑλληνιχὸν, οὔτε βάρβαρον, πάντων δὲ ἀχούοντας. Σοφῶς τοῦτο χαὶ μάλα ἐντέ- χνως" μή πὴ εἷς τις χαὶ χαϑ᾽ ἑαυτὸν τῶνδέ τινων ἢ τῶνδε λόγος αὐτὸς μόνος ἀχουσϑεὶς χαὶ τιμηϑεὶς, x&v μὴ ἀληϑινὸς ὧν τύχη, ὡς μόνος ἀληϑὴς ὦν, εἰςδὺς 3) εἰς τὴν ψυχὴν ἡμῶν, ἐξαπατήση.3) καὶ χαϑ' ἑαυτὸν διαϑεὶς ἰδίους ἡμᾶς ποιήσηται, οὐχέτ᾽ ἀποστῆναι dv- ναμένους, οὐδὲ ἀποπλύνασϑαι, ὥσπερ τὰ δευσοποιόν τινα βαφὴν βαφέντα τῶν ἐρίων. “΄εινόν τε γὰρ χρῆμα χαὶ εὔστροφον λόγος ὁ ἀνθρώπων; ποικίλος τε τοῖς σοφίσμασι, χαὶ ὀξὺς, εἰςδραμὼν εἰς τὰς ἀκοὰς, τυπῶ- σαί τε τὸν νοῦν χαὶ προϑέσϑαι, xal ἀνατιείσας τοὺς ἅπαξ ἁρπασϑέντας, ὡς ἀληϑὴς ἀγαπᾶσϑαι, καὶ μένειν ἔνδον, χἂν ψευδὴς χαὶ ἀπατηλὸς ἢ» ὧσπερ τις γόης χρατῶν, ὑπέρμαχον ἔχων αὐτὸν τὸν ἠπατημένον. Εὐε- ξαπάτητόν")) τὲ πάλιν ὑπὸ λόγου, xal εὔκολον πρὸς συγκατάϑεσιν) ψυχὴ ἀνθρώπου, ἑτοίμη 5) τε πρὶν διαχρίνῃη x«l ἐξετάσῃ πάντα τρόπον ὑπὸ ἀμβλύτητος, χαὶ ἀσϑενείας τῆς ἰδίας, ἢ ὑπὸ λεπτότητος τῆς τοῦ λό-

, E ’ * , !) Hoeschel. προσιόντας εὐσεβείας, ἧς οἴονται, àqi- πτεσϑαί τινος ὅλως χτλ. 3) Hoeschel, εἰδύς.

3) Hoeschel. ἐξαπαντήσῃ.

3) Niscr. Cod. Basil. εὐξαπάτον τε. R. 5) Hoeschel. συγχατατάϑεσιν.

6) Mscr. Cod. Basil. ἑποίμη. R.

PANEGYRICA ORATIO IN ORIGENEM. 371

yov πρὸς τὴν ἀχρίβειαν τῆς ἐξετάσεως, ἀποχαμοῦσαν ἑαυτὴν ἀπραγμονέστερον παραδιδόναι πολλάχις ψευ- δέσι λόγοις καὶ δόγμασι, πεπλανημένοις μὲν αὐτοῖς, πλανῶσι δὲ χαὶ τοὺς ἐσχηκότας. Καὶ οὐ τοῦτο μόνον" ἀλλὰ κἂν ἐπανορϑοῦν ἕτερος ἐϑέλοι λόγος, οὐκέτι προς- ἐἐμένη, !) οὐδὲ μεταπειϑομένη" τοῦ δὲ ἐν αὐτῇ περιε- χομένη, ὥσπερ τινὸς τυράννου ἀπαραιτήτου, αὐτῆς χε-- χρατηκότος. Ἢ γὰρ οὐχὶ ταῦτα, δογμάτων τε τὰ μα- χόμενα χαὶ ἐναντιούμενα ἀλλήλοις, φιλοσόφων τε τὰς στάσεις, εἰσήγαγεν, ἄλλων τοῖς ἄλλων ἐνισταμένων δό- γμασι, καὶ ἄλλων ἄλλα χρατούντων, ἄλλων τε ἄλλοις προστιϑεμένων. Καὶ φιλοσοφεῖν μὲν ἁπάντων βουλο- μένων χαὶ ἐπαγγελλομένων, ἐξ οὗ γε προὐτράπησαν τὸ πρῶτον, καὶ φασκόντων ἐϑέλειν οὐχ ἧττον Ott γε- γόνασιν ἐν τοῖς λόγοις, ἢ ὡς αὐτῶν 3) ἤρχοντο" μᾶλ- λον δὲ xci πλείονα τὸν ἔρωτα νῦν ἔχειν τῆς φιλοσο-- φίας, ὅτε αὐτῆς χαὶ γεύσασθαι, (ὡς ἂν εἴποι τις,) ὑπῆρξε, x«l προσδιατρέψαι τοῖς λόγοις, ἥπερ ὅτε πρῶ-- τον ἀπείρως ἔχοντες εἴϑ' ὑπὸ ὁρμῆς τινος φιλοσοφεῖν ἐπήρϑησαν. .deyóvrov μὲν ταῦτα, οὐκ ἔτι δ᾽ ὑπακου- σάντων λόγοις οὐδέν ἔστι τῶν ἑτεροδόξων. OUT οὖν εἷς τις τῶν παλαιῶν προὐτρέψατό τινὰ τῶν νεωτέρων, ἢ τῶν τοῦ Περιπάτου πρὸς αὐτὸν ἐπιστρέφειν, xal τὴν αὐτοῦ φιλοσοφίαν φιλοσοφεῖν, οὔτε ἀνάπαλιν, καὶ ὅλως οὐδεὶς οὐδένα. Οὐ γὰρ ἂν ῥᾳδίως μεταπεισϑείη τις προσϑέσϑαι, τῶν αὐτοῦ μετατιϑέμενος, ἑτέροις, καὶ ταῦτα τούτοις ἴσως, οἷς εἴπερ ἐπείσϑη πρὶν τιλοσοφή- σει προσελϑεῖν, τὸ πρῶτον ἂν xci ἠγάπα,5) χαὶ ἐπεί- σϑη ῥᾳδίως, (οἷα δὴ μὴ προχατειλημμένης τῆς ψυχῆς,) μηδέπω λόγοις προσαγνείχετο Gv: xol ἠγάπα, ὁμοίως ἐναντιούμενος δὲ ἐχεῖνα τούτοις, ἃ νῦν ἔχει. Τοιαῦτα

1) Ruaeus: προσιεμένῃ, οὐδὲ μεταπειϑομένῃ" τοῦ δὲ ἐν αὐτῇ περιεχομένη, ὥσπερ κτλ.

2) Hoeschel. αὐτοῦ. 3) Hoeschel. ἠγάπα, ἐπείσϑη κτλ.

24 *

312 S. GnEGORII THAUMATURGI

ἡμῶν oí χαλοὶ χαὶ λογιώτατοι") zci ἐξεταστιχώτατοι Ἕλληνες πεφιλοσοφήχασιν, οἷς προσέτυχεν ἕχαστος 3) ξ ἀρχῆς, ἐλαϑεὶς ὑπό τινος ὁρμῆς, ταῦτα μόνα λέγων εἶναι ἀληϑῆ, τὰ δὲ λοιπὰ πάντα τῶν ἄλλων φιλοσόφων ἀπάτην χαὶ λῆρον" λόγῳ μὲν οὐδὲν μᾶλλον αὐτὸς τὰ αὐτοῦ χρατύνων, 5?) τῶν ἄλλων ἕχαστοι προΐστανται τῶν idíov, τοῦ μὴ χρῆναι μετατίϑεσθϑαι καὶ μεταβου- λεύεσϑαι ἀνάγκη ἢ πειϑοῖ" οὐχ ἄλλην τινὰ, (εἰ δεῖ τἀληϑὲς εἰπεῖν,) ἔχων, ἢ τὴν πρὸς 3) τῆς φιλοσοφίας ἐπὶ τάδε τὰ δόγματα ἄλογον ὁρμὴν, καὶ χοίσιν, ὧν οἴεται ἀληϑῶν᾽ μὴ παράδοξον εἰπεῖν 5, οὐκ ἄλλην ἢ τὴν ἄχριτον τύχην; ταῦϑ᾽ ἕχαστος φιλῶν, οἷς προσέτυχε τὸ πρῶτον, ὑφ᾽ ὧν οἱονεὶ δεδεμένος, oUx£9' οἷός τε προσέχειν ἑτέροις, εἰ μέν τι καὶ λέγειν ἔχοι σὺν ἀπο- δείξει ἀληϑείας τῶν αὐτοῦ περὶ πάντων" χαὶ ὡς ψευδὴ εἴη τὰ τῶν ἐναντίων, βεβοηϑημένος χαὶ τῷ λόγῳ" ἐπεὶ χαὶ ἀβοήϑητος, ἑαυτὸν χαρισάμενος χαὶ ἐχδεχόμενος εἰχῆ, ὥσπερ ἕρμαιον τοῖς προχαταλαβοῦσιν αὐτὸν Àó- γοις" οἱ δ᾽ ἔν τε τοῖς ἄλλοις ἔσφηλαν τοὺς ἔχοντας, zal δὴ χαὶ τοῦ πάντων μεγίστου xci ἀναγχαιοτάτου, τῆς περὶ τὸ ϑεῖον γνώσεως χαὶ εὐσεβείας. Καὶ μένουσιν ὅμως ἐν αὐτοῖς δεδεμένοι τρόπον τινὰ, καὶ obzér ἂν αὐτοὺς οὐδεὶς δύσαιτο ῥᾳδίως, ὥσπερ ἐκ τενάγους ἐν πεδίῳ πλατυτάτῳ δυσδιαβάτῳ, οὐκέτι ἐῶντος τοὺς ἐμ-. πεσόντας ἅπαξ, οὔτε παλινδρομήσαντας, οὔτε χαὶ πε- ραιωσαιιένους, διασώζεσθϑαι, ἐν 5) αὐτοῖς δὲ αὐτοὺς χα-

1) Hoeschel. λογικώτατοι. Sed omnes Mss. εἰ Voss. ut in nostro textu. h.

3) Hoeschel. in textu ἕχαστον. Sed omnes Mss. et Voss. ut i mostro textu. ἢ. — Hoeschel. ad marg. e n - , ἕχαστος. 3) Hoeschel. χαὶ τῶν ἄλλων.

*) Voss. suspicatur forte legendum: πρὸς τὴν φιλο- σοφίαν, καὶ ἐπὶ τάδε τὰ δόγματα. R.

5) Omnes. 955. nostri: ἐν αὐτῷ. Sed Voss. et Hoc- schel. ut nos in textu: ἐν αὐτοῖς. B.

PawEGYRICA OnarrO 1TN OniGENEM, 313

τέχοντας μέχρι τελευτῆς" ἢ ὥσπερ ἐξ ὕλης βαϑείας καὶ δασείας χαὶ ὑψηλῆς, εἰς ἣν εἰσῆλϑε μέν τις ὁδοιπόρος, ὡς δὴ x«l ἐξορμήσων ἴσως, καὶ ἐν χκαϑαρῷ πάλιν αὑτὸν χαταστήσων 1) τῷ ἕρχει, ὑπὸ δὲ μήχους xci δασύτητος οὐχ οἷός τε γίνεται, πάμπολλα στρεφόμενος ἐν αὐτῷ, ὁδούς τέ τινας ἔνδον εὑρίσκων συνεχεῖς, ποιχίλα ὅδοι-

- € DL ΄ 3. z , ΄ d c - πορεῖ, ὡς δὴ διά τινος αὐτῶν ἐξορμήσων τάχα" αἱ ὃ ἐπὶ τὰ ἔνδον ἄγουσι μόνον, ἔξοδον δὲ οὐδαμῶς, αὐτῆς τε τῆς ὕλης μόνης ὁδοί τινες οὖσαι. Τέλος δὲ ὁ ὅδοι- πόρος ἀποχαμὼν χαὶ ἀπαγορεύσας, ὡς δὴ πάντων ὕλης

ι 3 , CAE T; & τω ᾿

ysvouévov, x«i οὐχέτι οὐδενὸς ὄντος ἐπὶ γῆς οἴχητη- ρίου, ἐκεῖ μένειν ἐϑέλει 3) τὴν ἑστίαν χαταστησάμενος,

-

- "T , καὶ εὐρυχωρίαν αὐτῷ, ὡς οἷόν τε ἐν τῇ ὕλῃ Éxnogiio-

t »

μενος. Καὶ ὥσπερ ἔχ τινος λαβυρίνϑου, sic ὃν εἰσόδου φαινομένης μιᾶς, οὐδὲν ποικίλον ἐκ τῶν ἔξωϑεν ὑπο- τοπήσας τις, εἰσελϑὼν διὰ τῆς φαινομένης ϑύρας μιᾶς" εἶτα προχωρήσας ἄχρι τῶν ἐνδοτάτω, ποικίλον τε ἰδὼν Sénua?) zai χατασκεύασμα πάνσοφον, πολύπορόν τε καὶ εἰσόδοις καὶ ἐξόδοις συνεχέσι σεσοφισμένον, ἐϑέλων μέν Ot χαὶ ἐξιέναι, μηχέϑ' οἷός τε εἴη, ἐναποληφϑεὶς ἔνδον ὑπὸ σοφοῦ δοκοῦντος αὐτῷ χατασχευάσματος. Οὐδεὶς δὲ οὔτε λαβύρινϑος, οὕτω δυσεξέλιχτος χαὶ ποι- zílog, οὔτε ὕλη δασεῖα zal ποιχίλη, οὔτε πεδίον οὕτως ἢ τέναγος δεινὸν κρατῆσαι τοὺς ἐμπελάσαντας, ὡς λό- γος, εἴ τις εἴη xav αὐτῶν τῶνδέ τινων φιλοσόφων. Ἵνα δὴ οὖν μὴ ταὐτὸν τοῖς πολλοῖς πάϑοιμεν. πρὸς μὲν ἕνα τινὰ οὐκ ἦγε τῶν φιλοσόφων λόγων. Οὐδὲ xar αὐτοὺς ἀπιέναι ἠξίου" πρὸς δὲ πάντας ἦγεν, οὐδενὸς ἀπειράστους εἶναι ϑέλων δόγματος Ἑλληνιχοῦ. Καὶ αὐτὸς δὲ συνεισήει προηγούμενος καὶ χειραγωγῶν ὥσπερ ἐν ὁδοιπορίᾳ, εἴ mov χαὶ ὑπαντήσαι τι σχολιὸν zai

τ

ὕπουλον χαὶ σοφισματῶδες, οἷα δὴ τεχνίτης ἐ3 τῆς d

.) Ed. Parisiens. Gerardi Voss, male: χαταστίσων. RB. 3) Voss. ἐτέλει. R. 8) Voss. τὸ ϑέαμα. R.

374 S. GnEGORU THAUMATURGI

πολλοῦ τοῖς λύγοις συνδιατριβῆς, οὐκ ἀήϑης οὐδενὸς, οὐδὲ ἄπειρος ὦν" μετέωρος αὐτός τε ἐν ἀσφαλεῖ μένοι. x«i ἄλλοις ὀρέγων χεῖρα διασώζοιτο ὥσπερ βαπτιζομέ- vovg ἀνιμώμενος" πᾶν uiv ὅ, τι χρήσιμον φιλοσόφων ἑκάστων χαὶ ἀληϑὲς ἦν, ἀναλέγων xci παρατιϑέμενος ἡμῖν" ὅσα δὲ ψευδῆ, ἐχκρίνων, τά τε ἄλλα, καὶ μάλι- στα ὕσα ἴδια πρὸς εὐσέβειαν ἦν ἀνθρώπων.

14. Περὶ τούτων μὲν μηδὲν προσέχειν συμβου- λεύων, μηδὲ εἰ πάνσοφός τις ὑπὸ πάντων ἀνϑρώπων μαρτυρηϑείη" μόνῳ δὲ προσέχειν ϑεῷ, καὶ τοῖς τούτου προφήταις, αὐτὸς ὑποφητεύων x«i σαφηνίζων 0, τί ποτε σκοτεινὸν καὶ αἰνιγματῶδες ἧ, οἷα πολλὰ ἐν ταῖς ἱεραῖς ἐστι φωναῖς" ἤτοι οὕτω φίλον ὃν τῷ ϑεῷ προς- ομιλεῖν ἀνθρώποις, ὡς μὴ xe ἀναξίαν ψυχὴν, οἷαι αἱ πολλαὶ, γυμνὸς καὶ ἀσχεπὴς ὁ ϑεῖος εἰσίῃ 1) λόγος" ἢ χαὶ τῇ φύσει μὲν σαφέστατον καὶ ἁπλούστατον πᾶν τὸ ϑεῖον λόγιον Ov* ἡμῖν δὲ ἀποστᾶσι ϑεοῦ, καὶ ἀπο- μεμαϑηκχόσιν ἀκροᾶσϑαι ὑπὸ χρόνου xal παλαιύότητος, ἀσαφὲς xal σκοτεινὸν καταφαινόμενον, οὐχ ἔχω λέγειν" πλὴν σαφηνίζων καὶ εἷς φῶς προάγων, εἴτε αἰνίγματα ὕντα τυγχάνοι, δεινὸς ὧν ἀχροατὴς ϑεοῦ xal συνετώ- τατος" εἴτε καὶ οὐδὲν σχολιὸν ἔχοντα τῇ φύσει, οὐδ᾽ ἀσύνετον αὐτῷ, οὕτως ἔχοντι μόνῳ τῶν νῦν ἀνϑρώ- πων, ὧν αὐτός t€ ἔγνων, xci ἑτέρων ἤκουσα περί τι-- νων λεγόντων, μεμελετηχότι τὰ καϑαρὰ τῶν λογίων φωτεινά τε, παραδέχεσϑαι αὐτοῦ Tjj ψυχῆ, καὶ διδά- σχεσϑαι ἑτέρους" Or. αὐτῶν ὁ πάντων ἀρχηγὸς, ὃ τοῖς τοῦ ϑεοῦ φίλοις προφήταις ὑπηχῶν zal ὑποβάλλων πᾶσαν προφητείαν, καὶ λόγον μυστιχὸν x«i ϑεῖον, οὕ-- τως αὐτὸν τιμήσας, ὡς φίλον προήγορον χατεστήσατο" ὧν δὲ ἑτέρων ἠνίξατο μόνον, τούτων διὰ τούτου τὴν διδασχωλίαν ποιούμενος" ὅσα TE ἀξιοπιστύότατος QV, ἢ προσέταξε βασιλιχῶς, ἢ χαὶ ἀπεφήνατο, τούτων τοὺς

!) Hoeschel, εἰσήει.

PawEGYRICA ORATIO IN ORIGENEM. 319

λόγους διερευνᾶσϑαί τε xal ἐξευρίσκειν τούτῳ due μενος" iy εἴ τις σχληρὸς τὴν ψυχὴν καὶ ἄπιστος, ἢ χαὶ φιλομαϑὴς ὧν τύχοι, παρὰ τούτου μαϑὼν, καὶ συνεῖ-- ναὶ καὶ πιστεύειν ἐλέσϑαι ἀναγκάζοιτο τρόπον τινὰ, χαὶ ἕπεσϑαι ϑεῷ. «“Ἵέγει τε ταῦτα οὐχ ἄλλως, οἶμαι, ἢ κοινωνίᾳ τοῦ ϑείου πνεύματος. Τῆς γὰρ αὐτῆς δυνά- μεως δεῖ προφητεύουσί τε, zal ἀχροωμένοις προφητῶν" xai οὐκ ἂν ἀχοῦσαι προφήτου, ᾧ μὴ αὐτὸ τὸ πνεῦμα τὸ προφητεῦσαν, τὴν σύνεσιν τῶν αὐτοῦ λόγων ἐδωρή-- σατο. Τοιοῦτον ἔγκειται λόγιον χαὶ ἐν τοῖς ἱεροῖς γράμμασι,.) τὸν πλείοντα ἀνοιγνύναι μόνον λέγον, ἄλλον δὲ μηδ᾽ ὁντινοῦν. ᾿Ανοίγει δὲ τὰ χεχλεισμένα, σαφηνίζων τὰ αἰνίγματα ὁ ϑεῖος λόγος. “Ἰὥρον τὸ μέγιστον οὗτος τοῦτο ϑεύόϑεν ἔχει λαβὼν, καὶ μοῖραν παγχάλην οὐρανόϑεν, ἑρμηνεὺς εἶναι τῶν τοῦ ϑεοῦ λό- γων πρὸς ἀνθρώπους, συνιέναι τὰ ϑεοῦ, ὡς ϑεοῦ λω- λοῦντος, καὶ διηγεῖσθαι ἀνθρώποις, ὡς") ἀκούουσιν ἄνθρωποι. Τοιγαροῦν οὐδὲν ἡμῖν ἄῤῥητον, 5) οὐδὲ γὰρ χεχρυμμένον χαὶ ἄβατον jv: ἐξὴν δὲ χαὶ 3) μαν-- ϑάνειν πάντα λόγον, xci βάρβαρον, καὶ “Ἕλληνα, καὶ μυστικώτερον, χαὶ πολιτιχώτερον, καὶ ϑεῖον, xci ἀν- ϑρώπινον, σὺν πάσῃ παῤῥησίᾳ") ἐχπεριοῦσι πάντα xci διερευνομένοις, 5) χαὶ πάντων ἐμφορουμένοις, “αὶ ἀπολαύουσι τῶν τῆς ψυχῆς ἀγαθῶν, εἴτε 1) τι παλαιὸν ἀληϑείας μάϑημα, εἴτε καὶ ἄλλο τις ὀνομάσαι τοιοῦτον ἔχοι, ἐν αὐτῷ ἦμεν ἔχοντες τὴν ϑαυμαστὴν; καὶ πλήρη τῶν χαλλίστων ϑεαμάτων παρασχευὴν χαὶ ἐξουσίαν. Καὶ, (συνελόντα sin&v,) παράδεισος ἡμῖν ὄντως οὗτος

1) Cfr. Jesai. XXII, 22. coll. Apoc. 1Π|, 7.

?) Voss. ὡς ἀχούσωσιν. B.

3) Hoeschel. ad marg. «jómrov: οὐδέ γε xtzovu- μένον “τλ. 4) Hoeschel, omittit zaí.

5) Hoeschel. περιουσίᾳ. 8) Hoeschel. διερευνωμένοις. 7) Hoeschel. εἴτ᾽ ἔτι παλαιόν.

316 S. GREGORII THAUMATURGI

jV, μιμητὴς τοῦ μεγάλου zteQadtícov!) τοῦ ϑεοῦ" ἐν ᾧ γὴν μὲν ἐργάζεσθαι οὐκ ἢν τὴν κάτω, οὐδὲ σωμα- τοτροφεῖν παχυνομένους" τὰ δὲ ψυχῆς μόνον αὔξειν πλεονεχτήματα, ὥσπερ τινὰ φυτὰ ὡραῖα, ἑαυτοὺς φυ- τεύσαντας, ἢ ἐμφυτευϑέντας ἡμῖν ὑπὸ τοῦ πάντων αἷ- τίου εὐφραινομένους χαὶ τρυφῶντας.

15. Οὗτος) παράδεισος ἀληϑῶς τρυφῆς, αὕτη ἀληϑὴς εὐφροσύνη καὶ τρυφὴ, ἣν ἐτρυφήσαμεν ἐν τῷ διηνυσμένῳ τῶδε χρόνῳ, χαὶ οὐκ ὀλίγῳ ἤδη, καὶ 5) ὀλίγῳ πάντη, εἰ μέχρι τούτου στήσεται ἀπελϑοῦσιν ἤδη χαὶ ἀναχωρήσασιν ἐντεῦϑεν. Οὐχ οἶδα γὰρ τί παϑὼν, ἢ πάλιν ἁμαρτῶν, ἐχπορεύομαι, ἐξελαύνομαι" τέ χρὴ λέγειν, ἀγνοῶ, ἀλλ ὅτι δεύτερος ἐκ παραδείσου ᾿ἀδὰμ ἐγὼ, zai λαλεῖν ἠρξάμην. Ὡς χαλῶς ἔζων 3) ἀχούων λέγοντος διδασχάλου, καὶ σιωπῶν. Ὥς ὄφελον χαὶ νῦν ἡσυχίαν ἄγειν. Ἐμάνϑανον σιωπῶν, ἀλλὰ μὴ τὸ χαι-- γὸν τοῦτο ϑέαμα ἀκροατὴν τὸν διδάσχαλον ποιήσασϑαι. Τί γάρ μοι ἔδει τῶν λόγων τούτων; Τί δὲ καὶ προς - φϑέγγεσϑαι τοιαῦτα, μὴ ἀπεῖναι, προσχαρτερεῖν δὲ δέον; ᾿Δλλὰ τῆς παλαιᾶς ἀπάτης ἔοιχεν εἶναι ταῦτα πλημμελήματα, τῶν τε ἀρχαίων δίχαι αἵδε μὲ μένου-- σιν ἔτι. Ἢ xol αὖϑις ἀπειϑεῖν 5) μοι δοκῶ, ὑπερβαί-- v& τολμῶν τοὺς λόγους τοῦ ϑεοῦ, μένειν δέον ἐν αὐ- τοῖς χαὶ πρὸς αὐτοῖς. Ὃ δὲ ἄπειμι, φεύγων μὲν ἀπὸ τῆς μαχαρίας ταύτης ζωῆς, οὐχ ἧττον ὅδ᾽ 9) ἐγὼ, ἢ ἀπὸ προσώπου ϑεοῦ ὁ παλαιὸς 1) ἐχεῖνος ἄνϑρωπος, tig?)

!) Cfr. Gen. 1I. ΤΠ.

?) Hoeschel. in textu: Οὕτω, ad marg. vero: Οὗτος.

3) Voss. perperam: καὶ ὠλέγῳ πάντη, εἰ μέχρι τού-- του στήσετα. h. 3) Voss. ἔξων. R.

5) Hoeschel. ἀπελϑεῖν.

$) Desunt apud Voss. verba: ὅδ᾽ ἐγώ. R.

7) Cfr. Gen. 1Π|, 8.

8) Voss. εἰ δὲ τὴν zrÀ. R. — Cfr. Gen. Ill, 19.

PANEGYRICA ORATIO IN OnIGENEM. 311

δὲ τὴν γὴν ἐπιστρέφων, ἐξ ἧς ἐλήφϑην ynv!) τοιγαρ-- οὖν ἔδομαι πᾶσας τὰς ἡμέρας τῆς ἐχεῖ 2) ζωῆς μου, x«i γῆν ἐργάζομαι, καὶ ταύτην 5) ἀχάνϑας καὶ τριβό- λους ἀνατέλλουσάν uot, τὰς ἐμὰς λύπας καὶ φροντίδας τὰς ἐπονειδίστους, ἀφειμένος τῶν καλῶν zal ἀγαϑῶν φροντίδων" χαὶ ἃ χαταλέλοιπα, πρὸς ταῦτα πάλιν ἐπιστρέφων,3) τὴν γῆν, ὅϑεν ἐξῆλθον, χαὶ τὴν συγγέ- γειαν τὴν") ἐμὴν κάτω, χαὶ εἰς τὸν οἶκον τοῦ πατρός μου" ἀπολιπὼν γῆν τὴν ἀγαϑὴν, ἔνϑα μοι οὖσα ἡ ἀγαϑὴ πατρὶς ἠγνοεῖτο δ) πάλαι" zal συγγενεῖς oUg ἔχων ψυχῆς ἐμῆς οἰχείους; ὕστερον γινώσχειν ἠρξάμην. χαὶ τὸν οἶχον τοῦ ἀληϑῶς πατρὸς ἡμῶν, ἐν ᾧ μένων; ὑπὸ τῶν ἐν αὐτῷ μένειν ἐϑελόντων 7) υἱῶν τῶν ἀλη- ϑῶν, σεμνῶς τιμᾶται χαὶ γεραίρεται ὁ πατήρ. ᾿Εγὼ δὲ ἄσεμνος χαὶ ἀνάξιος ἐξέρχομαι τῶνδε, στραφεὶς εὶς τὰ ὀπίσω, καὶ παλινδρομῶν. «“1έγεταί τις υἱὸς 5) παρὰ πατρὸς ἀπολαβὼν τὸν ἐπιβάλλοντα αὐτῷ πρὸς ἕτερον αὐτοῦ ἀδελφὸν κλῆρον, ἀποδημῆσαι τοῦ πατρὸς εἰς χώραν μαχρὰν ϑελήσας τοῦτο" ζῶν δὲ ἀσώτως, δια- σχορπίσαι5) τὴν πατρῴαν οὐσίαν χαὶ χαταναλῶσαι" τέλος δὲ κατὰ ἀπορίαν, ἑαυτὸν μισϑώσας, συφορβεῖν᾽ ὑπὸ λιμοῦ δὲ ἀναγχαζόμενος xol χοινωνεῖν τῶν τρο- φῶν τοῖς χοίροις, ἐπιϑυμεῖν μὲν, μὴ τυγχάνειν δὲ μηδὲ τούτου. 4ίχην οὖν ἐξέτισε τῆς "5) ἀσωτίας ἀντὶ τρα-- πέζης τῆς πατρικῆς; οὔσης βασιλιχῆς, ἀμειψάμενος, &c οὐ προείδετο, τὰς χοιρείους χαὶ τὰς ἐν 1.1) ϑητείᾳ τρο-- qc. Τοιοῦτόν τι πείσεσϑαι ἐοίχαμεν ἀπελθόντες, zal

!) Cfr. Gen. III, 17. 2) Voss. omittit ἐχεῖ. Bh. 3) Hoeschel. μάτην. — Cfr. Gen. III, 18.

4) Hoeschel. ἐπισιρέφω.

5) Hoeschel, τὴν ἐμὴν τὴν χάτω.

6) Ruaeus: ἐγνοεῖτο. 7) Voss. ϑελόντων. B.

5) Cfr. Luc. XV, 11.seqq. 9) Hoeschel. διασπαϑῆσαι. !9) Voss. τῆς ἀσώτου. R. !') Hoeschel. ἐν ϑηητείᾳ.

318 S. GnEGORII THAUMATURGI

οὐδὲ σὺν παντὶ τῷ ἐπιβάλλοντι χλήρῳ. Οὐδὲ γὰρ àa- βόντες ἃ ἐχρῆν᾽ ἄπιμεν δὲ ὅμως, τὰ μὲν χαλὰ xci φίλα καταλιπόντες μετὰ σοῦ χαὶ παρὰ σοὶ, ἀμειψάμε-- νοι δὲ τὰ χείρω. “]αδέξεται γὰρ ἡμῶς σχυϑρωπὰ πάντα, ϑόρυβος xci τάραχος ἐξ εἰρήνης, καὶ ἐξ ἡσύχου χαὶ εὐτάχτου, βίος ἄταχτος" P» δὲ ἐλευϑερίας ταύτης, δουλεία χαλεπὴ, ἀγοραὶ χαὶ δίχαι χαὶ ὄχλοι. Καὶ χλιδὴ, zal σχολὴ μὲν ἡμῖν οὐχέτι πρὸς τὰ χρείττω οὐδ᾽ ἡτις-- oUvy' οὐδὲ λόγια τὰ ϑεῖα λαλήσομεν λαλήσομεν δὲ τὰ ἔργα") τῶν ἀνθρώπων" (τοῦτο δὴ χαὶ ἁπλοῦς &oá?) τις εἶναι νενόμισται ἀνδρὶ προφήτῃ") ἡμεῖς δὲ χαὶ πο-- νηρῶν ἀνθρώπων. Νὺξ ὕντως ἐξ ἡμέρας, ἐκ δὲ λαμ- προῦ φωτὸς σκύτος, καὶ i» πανηγύρεως πένϑος, καὶ ἐχ πατρίδος πολεμία χώρα διαδέξεται ἡμᾶς, ἐν ἢ φδὴν 5) μὲν ἱερὰν οὐχ ἔξεστί μοι ἄδειν" (πῶς γὰρ ἐν yj ἀλλοτρίᾳ τῆς ψυχῆς μου, ἔνϑα μένοντας 4) οὐκ ἔστι προσεῖναι ϑεῷ;) χλαίειν δὲ μόνον, xci στένειν) ὑπο- μιμνησχκύόμενον τῶν ἐνταῦϑα᾽ εἰ χαὶ τοῦτό μοί τις συγ-- χωρήσεται. Πολέμιοί 5) ποτε λέγονται ἐπελθόντες πό- λει μεγάλῃ καὶ ieoG, ἐν jj τὸ ϑεῖον ἐθεραπεύετο, αἴχμα- λώτους κατασῦραι τοὺς ἐνοικοῦντας καὶ ὑμνῳδοὺς χαὶ ϑεολόγους εἷς τὴν αὐτὴν χώραν, Βαβυλωνία δὲ ἦν, τοὺς δ᾽ ἐνεχϑέντας εἰς αὐτὴν, μηδ᾽ ἀξιουμένους ὑπὸ τῶν κρατούντων, ὑμνεῖν ἐϑέλειν τὸ ϑεῖον, μηδὲ ψάλλειν ἐν 5) γὴ βεβήλῳ" ἀλλὰ τὰ μὲν ὄργανα 7) τὰ μουσιχὰ, χρεμάσαι ἐπὶ τῶν ἱτεῶν ἀρτήσαντας, αὐτοὺς δὲ χλαΐέειν ἐπὶ τῶν ποταμῶν Βαβυλῶνος. ᾿Εχείνων τις εἶναι δοχῶ ἐξελαυνόμενος ἀπὸ πόλεως, xci πατρίδος ἐμῆς ταύτης

!) Cfr. Psalm. XXVII, 4. (XXVI)

3) Ruaeus perperam: «oc τις.

3) Cfr. Psalm. CXXXVII, 4. (CXXXVI.)

5) Hoeschel. μένοντα. 5) Cfr. 1l Regg. XXIV. XXV. 5) Voss. ἐν τῇ βεβήλῳ. R. :

7) Cfr. Psalm. CXXXVII, 2. coll. 1. (CXXXVI.)

PawEGYRICA OnaArIO IN ORIGENEM. 319

x«l ἱερᾶς, ἔνϑα us) ἡμέραν τὲ xal νύχτα οἱ ἱεροὶ , , e :3 * , * a P à , ἀπαγγέλλονται νόμοι, ὕμνοι t€ καὶ ὠδαὶ, χαὶ λόγοι μυστιχοί" χαὶ φῶς τὸ ἡλιακὸν χαὶ τὸ διηνεχὲς ἡμέρας ὑπὲρ, ἡμῶν προσομιλούντων τοῖς ϑείοις μυστηρίοις, καὶ

M T Te. » c * - vvziüg ὧν iv ἡμέρᾳ εἰδέ τε zal ἔπραξεν ἡ ψυχὴ, ταῖς φαντασίαις χατεχομένων" 1) χαὶ ὅλως (συνελόντα εἰπεῖν,) ἔνϑα ἡ ἔνϑεος διὰ παντὸς χατακωχὴ, ταύτης ἐξελαύνο- μαι, αἰχμάλωτος ) φερόμενος εἷς τὴν ἀλλοτρίαν ymv: » L4 , - te 3 ^ 2f ἔνϑα μοι οὔτε αὐλεῖν ἐξέσται, χρεμασαμένῳ 3) τὸ 0o- y«vóv μου, ὥσπερ κἀκείνοις, ἀπὸ τῶν ᾿τεῶν" ἀλλ ἐν μὲν τοῖς ποταμοῖς ) ἔσομαι, πηλὸν δὲ ἐργάσομαι, xci ὕμνους λέγειν οὐκ ἐθελήσω, μεμνημένος. '4A1X ἔσως ὑπὸ μαχροεργίας 5) τῆς ἄλλης, καὶ ἐπιλήσομαι, συλη- ϑεὶς χατὰ τὰς μνήμας. Εἰ δὲ xci ἀπιῶν, (zov?) μό- vov ὥσπερ αἰχμάλωτος, ἀλλὰ χαὶ ἑχὼν ἄπειμι, οὐχ ὑπ᾽ LÀ € ' * δὴν 2 ^ tT , ἄλλου του, ὑπὸ δὲ ἐμαυτοῦ ἐχπεπολεμημένος, ἐξὸν ué-

, ^ , ^ 4 - », , -

νειν τάχα. Καὶ ἀπιὼν 1) ἐντεῦϑεν, οὐκ ἀσφαλῶς πο- ρεύσομαι, ὡς ἀπὸ") ἀσφαλοῦς καὶ εἰρηνευομένης 95) τι- νὸς πόλεως ἐξελϑών" εἰχὸς δὲ ὡς ἄρα ὁδοιπορῶν, xci λῃσταῖς "5) συντεύξομαι, χαὶ συλληφϑήσομαι, καὶ γυμ- νωϑεὶς τρωϑήσομαι τραύμασι πολλοῖς, xci κείσομαΐ που ἡμιϑνὴς ἐῤῥιμμένος.

16. ᾿Φλλὰ τί ταῦτα ϑρηνῶ; Ἔστιν ὃ σωτὴρ πάν- των χαὶ τῶν ἡμιϑανῶν, χαὶ τῶν λεληστευμένων πάν- των χηδεμὼν καὶ Ἰατρὸς, λόγος Ó ἄγρυπνος, φύλαξ

1) Voss. monet ad oram, forte legendum: χατερχο-

μένων. R. ?) Cfr, Psalm. CXXXVII, 3. (CXXXVI.) 3) Cfr. Psalm. CXXXVII, 2. (CXXXVI.) 3) Cfr. Psalm. CXXXVII, 1. (CXXXVI.) 5) Ita Vossius. Hoeschel. vero: zezovoyíeg. B. 5) Ita Vossius, Hoeschel. vero: οὐχ ἄχων μόνον χτλ. R. 7) Hoeschel. in textu male: ἀπήν. ldem ad marg. ἀπεῖαι. (?) 5) Hoeschel. in textu: ὑπό, ad marg. vero: ἀπό.

?) Hoeschel. &ogvevouévov. 19) Cfr. Luc. X, 30.

380 S. GaEGORII THAUMATURGI

πάντων ἀνθρώπων. Ἔστιν ἡμῖν xal σπέρματα, ἅ τε ἔχοντας ἡμᾶς ἀνέδειξας, καὶ ὅσα παρὰ σοῦ εἰλήφαμεν, τὰς χαλὰς ὑποθήχας, σὺν οἷς ἄπιμεν" χλάοντες uiv, ὡς πορευύμενοι,.) φέροντες δὲ σὺν αὐτοῖς ὅμως τὰ σπέρματα ταῦτα. Ἴσως μὲν οὖν διασώσεται 3) ἡμᾶς ὁ φύλαξ ἐπιστάς" ἴσως δὲ ὑποστρέψομεν 35) πρὸς σὲ πάλιν, φέροντες ἐκ τῶν σπερμάτων xci τοὺς χαρποὺς; καὶ τὰς δραγμίδας, τελείας μὲν οὐχὶ" (πῶς 3) γάρ!) οἵας δὲ δυνατὸν ἡμῖν ἀπὸ τῶν ἐν πολιτείᾳ. πράξεων, διερϑαρ-

bi »

μένας 5) uiv τῇ δυνάμει ἢ ἀκάρπῳ, ἢ καχοκάρπῳ τινὶ, μὴ καὶ προσδιαφϑαρησομένῃ δὲ παρ 5) ἡμῖν, εἰ ὃ ϑεὸς ἐπινεύοι. | 1

17. Ἐμοὶ uiv οὖν ἐνταῦϑα παυέσϑω ὁ λόγος, ϑρασυνόμενος μὲν iq? οὗ ἥκιστα ἐχρῆν" εὐγνωμόνως δὲ χαὶ εὐχαριστήσας ἢ) που οἶμαι χατὰ δύναμιν τὴν ἡμετέραν" ἄξιον μὲν οὐδὲν λεγόντων, οὐ μὴν σιωπη- σάντων παντελῶς" χαὶ ἔτι χαὶ ἀποχλαυσάμενος, οἷον of ἀποδημοῦντες τῶν φίλων εἰώϑασι μειραχιῶϑες»γ μὴ 5) ϑωπείας ἐχόμενον οὐδὲν, οὐδὲ ἀρχαιότερον, ἢ περιερ-- γότερον, οὐκ οἶδα πρύσεστι μέντοι αὐτῷ χαὶ τὸ μὴ πεπλασμένον, τοῦτο σαφῶς γινώσχω" ἀληϑὲς δὲ πάντη, γνώμῃ ὑγιεῖ, καὶ προαιρέσει εἰλιχρινεῖ καὶ ὁλοκλήρῳ.

18. Σὺ δὲ ἀναστὰς, ὦ φίλη κεφαλὴ, xci?) εὐξά- μενος ἤδη πέμπε ἡμᾶς, σώσας μὲν παρόντας τοῖς ἱεροῖς σου μαϑήμασι, σώζων δὲ ταῖς εὐχαῖς καὶ ἀποδημήσαν- rag" καὶ δὴ παραδίδου καὶ παρατίϑεσο, μᾶλλον δὲ πα-

1) Cfr. Psalm. CXXVI, 6. (CXXV.)

?) Hoeschel. διασώζεται.

3) Hoeschel. ἀποστρέψομεν.

*) Hoeschel. πῶς γὰρ οὔ; οἵας zt.

5) Hoeschel. διερϑαρμένα μέν χτλ.

8) γο55. παρ ἡμῶν. Ἀ. *)Hoeschel. εὐχαριστήσων. 8) Voss. ed. Parisiens. μηδὲ ϑωπείας. R.

?) Hoeschel. omittit za/, quod exstat in omnibus Mss. et apud Vossium. R.

PANEGYRICA ORATIO IN ORIGENEM. 381

o«dídov τῷ ἀγαγόντι ἡμᾶς πρὸς σὲ ϑεῷ" εὐχαριστῶν μὲν ἐπὶ τοῖς φϑάνουσιν ὑπὲρ ἡμῶν" παραχαλῶν δὲ χειραγωγεῖν zal ἐν τοῖς μέλλουσι, διὰ παντὸς ἐφε- στῶτα, ὑπηχοῦντα τῷ νῷ ἡμῶν τὰ αὐτοῦ προστάγματα, ἐμβάλλοντα ἡμῖν τὸν θεῖον φόβον αὐτοῦ, παιδαγωγὸν ἄριστον ἐσόμενον. Οὐ γὰρ ἐν τὴ μετὰ σοῦ ἐλευϑερίᾳ, xal ἀπελθόντες ὑπαχούσομεν αὐτοῦ.) Παραχάλεσον καὶ παραμυϑίαν τινὰ ἡμῖν γενέσθαι παρ᾿ αὐτοῦ, τῆς 2) ἀπολείψεώς σου: πομπὸν ἀγαϑὸν ἐξαποστεῖλαι, συνο-- δοιπόρον ἄγγελον. Αἴτησον δὲ χαὶ ἵνα ἐπιστρέψας ἡμᾶς, ἀγάγῃ noóg σὲ πάλιν" xci τοῦτό γε μάλιστα πάντων μόνον ἡμᾶς παραμυϑήσεται. Τέλος.

1) Vossius, Hoeschel. (in textu) et plerique Mss. αὐτῷ. Sed praestare videtur Hoeschel. lectio. marginal. αὐτοῦ. quae reperitur etiam in recentiori Miscr. Vati- cano. R.

2) Hoeschel. τῆς &z0Amwsog cov.

RUFINI EPILOGUS IN APOLOGETICUM S. PAMPHILI MAWBHTABLS AD MACHARIUM SEU LIBER DE ADULTERATIONE LIBRORUM ORIGENIS.

l !) his, quae in superiori libro secundum Apologeticum sancti martyris Pamphili, quem pro Origene Graeco ser- mone edidit, prout potuimus, vel res poposcit, Latino sermone digessimus, illud est, quod te, desideriorum vir Machari, admonitum esse volo, ut scias hanc?) quidem fidei regulam, quam de libris ejus supra exposuimus, esse, quae et amplectenda sit, ct?) tenenda. In omnibus enim his Catholicum inesse?) sensum evidenter probatur. In- veniri tamen in cjus libris quaedam ab his non solum diversa, sed nonnunquam ctiam contraria, et ea, quae ve-

ritatis regula non admittit, agnosce,?) quae nos quoque

!) Cfr. ed. M. I. Fol. CLXXI. seqq. ed. M. II. Fol. CLXXII. seqq. coll. ed. Ruaei Tom. 1V. Append. pag. 48. seqq. itemq. Hieronymi lib. ll, advers. Rufinum | hic illic. 2) Edd. M. ,hanc fidei quidem regulam* etc.

3) Ed. M. II. ,et retinenda.* *) Ed. M. I. ,esse.*

5) Deest in editis (v. c. edd. M.), et restituitur ex Mss. 4agnosce.* Rh.

Ruriw: LiB. DE ADULTERATIONE LiBR. ORiGENIs. 383

nec recipimus,!) nec probamus. Sed hoc unde acciderit, opinionem, quae ad nos usque pervenit, ne a te quidem, vel ab his qui quod verum est scire cupiunt, celari volo: 81 qui tamen sunt, qui audientes id quod verum est, et quod ipsa ratio indicat,?) acquiescant, et obtrectandi studio non?) quodvis malint verum 3) esse, quam id, quod lis obtrectandi materiam perimat. Dubitari non puto, quod?) hoc nullo genere fieri potuit, ut vir tam erudi- tus, tam prudens, οἱ 5) certe (quod indulgere?) euam accusatores ejus possunt) vir qui neque stultus, neque insanus fuerit, ipse sibi contraria et repugnantia suis 5) sententiis scriberet.?) Aut etiam si ullo 19) genere con- cedamus hoc accidere potuisse: (fortassis!!) enim di- cit!?) aliquis, quia ea quae in prima aetate conscripsit, potest fieri ut oblivisceretur in aetate vergenti, 13) et ali- ter quam aliquando senserat, post proferret:) quid!?) faciemus, quod interdum in iisdem locis, atque, ut ita

dixerim, in consequenti pene capite, sententia 15) contra-

!) Ed. M. I. ,recepimus.* 2) Ed. M. I. ,judicat.*

3) Ita editi, et sic legendum videtur. Mss. tamen nostri omittunt ,non,* cet alii habent 4quodvis,4 alii »quidvis.^ R, — Edd. M. ,non quidvis* etc.

4) Edd. M. 4esse verum.*

5) Ed. M. II. ,quin hoc — fieri potuerit.*

'. 8) Mss. plerique et editi omnes (v. c. edd. M.) omit- tunt ,et* ante ,certe ; ^ sed recte restituitur ex uno Mscr. R.

7) Ed. M. I. perperam: 5indulgere, et accusatores* etc. 5) Edd. M. ,in suis.*

95) Ed. M. 1. perperam: ,scriberent.*

19?) Ed. M. I. ,nullo.*

13) Mss. nostri: jfortassis etiam. Sed legendum vi- detur cum editis (v. c. edd. M.) ,fortassis enim.* RB,

12). Edd; M; ,, dicet." *3) Ed. M. I. »urgenti.« 134) Hieronym. lib. II. advers. Rufin. ;quid facimus. R.

!*) Editi (v. c. ed. M. L) sententiae contrarii sensus inveniuntur inserti,^ Sed omnes Mss, ut in textu, B. —

384 ΒΌΕΙΝΙ Lip. DE ÁDULTERATIONE

rii sensus invenitur inserta? Numquid in eodem opere ejusdem libri; interdum, ut diximus, statim in consequenti capitulo, oblitus sui esse potuit? verbi causa, ut qui su- perius dixerat, nusquam inveniri in omni Scriptura, ubi Spiritus sanctus factus vel creatus esse diceretur, conti- nuo!) subjiceret inter ceteras creaturas factum esse Spi- ritum sanctum? aut iterum qui Patrem et Filium unius substantiae, quod Graece ὁμούσιο» dicitur, designavit, in consequentibus statim capitulis alterius esse?) substan- tiae, et creatum poterat dicere eum, quem paulo ante de ipsa natura Dei Patris pronunciaverat natum? Vel iterum de resurrectione carnis, qui tàm evidenter pronunciavit ,?) naturam carnis in coelum adscendise cum Verbo Dei, atque inibi coelestibus apparuisse Virtutibus novum et admirandum iis sui visum praebentem, possibile?) erat ut hanc iterum 5) diceret non esse salvandam? Quia ergo haec incidere?) ne in eum quidem poterant, qui vel mente motus, vel cerebro esset insanus, quid sit in causa, quam possura breviter edocebo. Quanta sit haereticorum temeritas, quam nihil his sancti, nihil pensi sit, facile in- telligi datur ex his, quae frequenter et ausi sunt, et con-

victi. Nam sicut?) patri ipsorum diabolo) ab initio

Ed. M. Il. ,sententiae contrarii sensus inveniuntur in- sertae? 4

!) Ita. editi (v. c. edd. M.) et Hieronymus lib. 1]. advers. Rufinum. Mss. vero nostri: rursus diceret,4 alias: »proxime diceret.* R, 3) Deest ,esse* in edd. M.

3) Ed. M. I. ,pronunciaverat.*

4) Mss. plerique: »impossibile erat* εἴς. Sed editi (v. c. edd. M.) et Mss. quidam rectius ut in textu. R.

5) Edd. M. ,iterum non esse salvandam diceret? *

$) Ed. M. 1. perperam: ,incidere: in eum quidem non poterant, qui nec mente motus: nec cerebro esset insanus: quid sit causae quam possum* etc.

7) Edd. M. ,sicut ipsorum patri.^ 5) Deest ,diabolo* in ed. M. I.

LingORUM ORIGENIS. 385

falsare verba Dei, atque inflectere a suo ordine, et sui veneni interserere virus studium fuit: ita et istis succes- soribus suis hanc suae artis haereditatem reliquit. Deni- que cum dixisset Deus ad Adam: 4,Ez !) omni ligno pa- radisi manducabitis: ^ ille cum vellet Evam decipere, liberalitatem Dei omnia edere permittentem, una tanturn- modo interjecta syllaba, in quantas?) coarctavit angu- stias? Ait enim: 4Quid?) est quod dixit Deus, ut ec omni ligno paradisi non manducetis?* Quo scilicet per hoc grave esse praeceptum Dei apud hominem conque- rens, praevaricationem praecepti facilius persuaderet. Haec exempla patris sui, atque hanc artem rmnagistri sul secuti haeretici, quoscunque veterum nobilium Tractatorum in- venerunt de his, quae ad gloriam Dei pertinent, plene et fideliter disputasse, ita ut ex lectione ipsorum *) unusquis- que fidelium proficere possit, et instrui, non pepercerunt scriptis eorum dogmatum 5) suorum venenatum virus in- fundere, sive interpolando quae dixerant, sive quae non dixerant inserendo, quo facilius videlicet sub nomine do- ctissimi cujusque et nobilis inter Scriptores ecclesiasticos viri haeresis suae adstrueretur$) assertio, ex eo, quod ita sensisse etiam aliqui de claris viris et catholicis videren- tur. Et horum manifestissimas inter Graecos Scriptores ecclesiasticos probationes tenemus. Et quamvis quam- plurimi sint ex veteribus, in quorum libris hujuscemodi deprehenditur adulterium , paucorum tamen sufficit adhi- bere testimonia, ex quibus facilius quid etiam Origenis

libris acciderit, agnoscatur.

!) Cfr. Genes. II, 16. ?) Ed. M, L ,multas.* 3) Cfr. Gen. III, 1.

3) Ed. M. I. ;eorum proficere unusquisque fidelium possit.^ Ed. M. 1]. ;eorum,* reliqua vera ut nos in textu,

5) Desunt in editis (v. c. edd. M.), et restituuntur ex Mss. verba: 4,dogmatum suorum.* RB.

6) Ed. M. 1. sastruetur.* OnicENIS OrEgRA. Tow. XXV. 25

386 Rurivi Lip. DE ADULTERATIONE

Clemens Apostolorum discipulus, qui Romanae ec- clesiae post Apostolos et Episcopus et Martyr fuit, !) li- bros edidit, qui Graece appellantur ᾿ναγνωρισμός, 3) id est, Recognilio: in quibus cum ex persona Petri Apostoli doctrina quasi vere Apostolica in quamplurimis cxpona- tur, in aliquibus ita Eunomii dogma inseritur, ?) ut nihil ahud quam ipse Éunomius disputare credatur, Filium Dei creatum. de?) nullis exstantibus asseverans. Tum deinde etiam illud adulterii inseritur genus, ut naturam diaboli ceterorumque daemonum non propositi volunta- tisque malitia, sed excepta ac separata creaturae produ- xerit qualitas, qui utique in ceteris omnem rationabilem: creaturam docuerit?) liberi arbitrii facultate. donatam. Sunt etiam alia nonnulla libris ejus 5) inserta, quae eccle- siastica. regula ^) omnino non recipit. Quid quaeso de his sentiendum est? Quod Apostolicus vir, imo pene Apostolus, (nam 8) ea scribit, quae Apostoli dicunt;) cui Paulus Apostolus testimonium dedit, dicens: ,Cum?) Clemente, et ' *) ceteris adjutoribus meis, quorum nomina sunt in libro vitae:* scribebat !!) hoc, quod libris vitae contrarium est? An'?) id potius credendum est, quod supra diximus, quod perversi homines ad !?) assertionem dogmatum suorum sub virorum sanctorum nomine, tan- quam facilius credenda, interseruerunt!*) ea, quae illi

nec sensisse, nec scripsisse credendi sunt?

!) Edd. M. »praefuit.* ?) Ed. M. I. ἀνάγνωσις. ?) Edd. M. ,scribitur.* 4) Edd. M. »ex nullis* etc. ^) Edd. M. ,docuerat.* 9) Ed. M. I. jipsis.*

τὴ Ed. M. 1. 4regula non recipit omnino.*

5) Edd. M. 4non ea* etc. 9?) Cfr. Philipp. IV, 3.

!?) Ed. M. 1. 5et adjutoribus nostris ceteris, ed. M. IH. ,et adjutoribus meis ceteris.«

!!) Edd. M. ,et scribebat.* '?) Ed. M. II, 4Num id* etc. !3) Deest 5ad* in edd. M, 3) Edd. M. yinseruerunt.*

LisnoRUM OniGENIS. 381

Clemens quoque alius, Alexandrinus presbyter, εἰ magister illius ecclesiae, in omnibus pene libris suis Tri- nitatis gloriam atque aeternitatem unam eandemque de- signat, et!) interdum invenimus aliqua in libris ejus ca- pitula, in quibus Filium Dei creaturam dicit. Numquid credibile est de tanto viro, tiam in omnibus Catholico, tam erudito, ut vel sibi contraria senserit, vel ea, quae de Deo, non dicam credere, sed vel audire quidem im- pium est, scripta reliquerit?

Dionysius quoque Alexandrinus episcopus, craditissi- mus assertor ecclesiasticae fidei, cum in quamplurimis in tantum unitatem atque aequalitatem "l'rinitatis defendat, ut imperitioribus quibusque ctiam secundum Sabellium sensisse videatur: in?) his tamen libris suis, quos adver- sum Sabelli haeresim scripsit, talia inveniuntur inserta, ut frequenter Áriani auctoritate ipsius se defendere co- nentur. Propter quod ct sanctus?) episcopus Athanasius compulsus est Apologeticum pro libris ejus scribere, pro eo, quod certus erat non illum diverse potuisse sentire, sibique ipsi contraria scribere, sed quod inserta haec a malevolis nosset.

Et haec quidem nos ducti rei ipsius consequentia, de sanctissimis viris et ecclesiae doctoribus sensimus, 400 3) scilicet non putemus eos sanctos,5) qui rectam et?) ecclesiasticam fidem in quamplurimis adstruxerunt, in aliquibus sibimet ipsis adversa sensisse. De Origene

vero, in quo similiter ut in his, quos supra diximus, ali- , , ,

!) Ed. M. II. non male: jet tamen interdum,

3) Mss. nostri: jin his tamen libris ipsius, quos — scripsit * Editi (v. c. edd. M.) ut in textu, praeter ,scri- bit,* pro: ,scripsit.^ R.

3) Ed. M. 1. jsanctus Athanasius episcopus.*

3) Edd. M. ,quod.*

5) Deest. 4sanctos^ in edd. M.

$) Deest ,ct* in ed. M. I.

3355 ΒΌΕΙΝΙ Lig. DE ADULTERATIONE

qua diversitas invenitur, istud non sufficiat!) sentire, quod de praejudicatis jam Catholicis sentitur, vel intelli- gitur viris; nec similis causae similis?) sufficiat?) excu- satio, nisi et?) ipsius hoc?) conqnerentis et deplorantis seriptis. atque vocibus probemus.9) Quid enim ipse, dum adhuc esset in carne vivens, sentiens vidensque per- pessus sit de librorum suorum, vel sermonum corruptio- nibus, vel adulterinis editionibus, ex ipsius epistola, quam scribit ad quosdam caros suos Alexandriam, *) evidenter docetur: et per hoc,5) quae sit causa, quod in ipsius?)

scriptis quaedam sibi contraria inveniantur, agnosces.

De adulteratione vel corruptione librorum suorum ex

libro epistolarum Origenis quarto. Epistolae scriptae ad quosdam caros suos Alexandriam. '?)

Origenes. ,Quidam!!') eorum, qui libenter ha- bent criminari proximos suos, adscribunt nobis et do- ctrinae nostrae crimen blasphemiae, quod a nobis nun- quam audierunt: de quo ipsi viderint, nolentes observare

mandatum illud, quod dicit, quia maledici !?) regnum

1) Ed. M. If. ,sufficit.*

3) Deest ,similis* in ed. M. I.

3) Ed. M. II. ,suffici.* —*) Deest 5et* in ed. M. I. 5) Edd. M. ,haec.*

$) Mss. ,probaremus.* Editi (v. c. edd. M.) rectius: ,probemus.* Hh. τὴ Edd. M. ,Alexandriae.*

8) Edd. M. ,haec.* 9) Ed. M. IL. jipsis.*

19) Editi (v. c. edd, M.) 5Alexandriae,* Miss. nostri: ,Alexandriam.* RB. — ln edd. M. haec subsequuntur verba: , Verba Origenis ex epistola ipsius, quam ad quos- dam caros suos in Alexandria scripsit, contra eos, qui li- bros suos (ed. M. 11. ejus) adhuc se (ed. M. Il. eo) vi- vente adulteraverunt.*

! 1) Cfr. ed. nostr. Tom. XVII. pag. 8. not. 3.

3y Gfe. 1. Cor; "VE, 10]

LiB&RORUM OnRiGENIS. 389

Dei non possidebunt, dicentes ') me, patrem malitiae ac perditionis, et eorum, qui de regno Dei ejiciuntur, id est, diabolum, dicere esse salvandum: quod nme aliquis qui- dem mente motus, et manifeste insaniens dicere potest. Sed nihil mirum mihi videtur, si adulteretur doctrina mea ab inimicis meis, et tali adulterio corrumpatur, quali adulterio corrupta est epistola Pauli Apostoli. Quidam enim sub nomine Pauli falsam epistolam conscripserunt, ?) ut conturbarent Thessalonicenses, quasi instaret dies Do- mini, et?) seducerent eos. Propter hanc ergo?) episto- lam in secunda epistola, quam ad 'Thessalonicenses scri- bit, *) haec dixit: Rogamus?) autem cos, fratres, per adventum Domini nostri Jesu Christi, et?) nostrae con- gregationis in ipsum, ul non moveamini cito a sensu ve— stro, neque terreamini, neque per spiritum , neque per verbum, meque per epistolam tanquam per nos missam, quasi instet. dies Domini. Nemo vos seducat ullo modo. Talia ergo quaedam video etiam nobis accidere. Nam?) quidam auctor haereseos, cum sub praesentia multorum habita inter nos fuisset disputatio, et?) descripta, acci- piens ab his, qui descripserant Codicem, quae voluit ad-

didit, et quae voluit!?) abstulit, et!') quod. ei visum est

!) Edd. M. ,dicentes patrem — diabolum me di- cere esse salvandum.* 3) Ed. M. Il. ,scripserunt.*

3) Ed. M. l. et seducerent eos propter hanc epi- stolam: in* etc.

3) Omittitur in editis (v. c. edd. M.), et restituitur ex Mss. ,ergo.* BR.

5) Edd. M. ,scripsit.* $) II Thessal, HI, 1 — 3.

7) Editi: $4€t per vestram congregationem in* etc. Sed omnes Mss. ut in textu, R. — Edd. M. ,et vestram congregationem in^ etc.

5) Vide Africani epistolam, ed. nostr. Tom. XVII. pag. 11. seqq.

5) Editi (v.c. edd. M.) ,et descriptum accipiens* etc. B.

10) Edd. M. ,noluit.*

11) Mss. nostri: ,et quae ei visum est permutavit, et circumfert^ etc, B.

390 ΠΌΕΙΝΙ LiB, DE ÁDULTERATIONE

permutavit, circumferens tanquam ex nomine nosiro, in- sultans, et ostendens ea, quae ipse conscripsit. Pro qui- bus indignantes fratres, qui in Palaestina sunt, miserunt ad me Athenas hominem, qui acciperet a!) me ipsum authenticum exemplar, quod ne relectum quidem, vel re- censitum a me antea fuerat, sed?) ita neglectum jacebat, ut vix inveniri potuerit, Misi tamen, et sub Deo teste loquor, quoniam cum convenissem illum ipsum, qui adul- teraverat librum, arguens ') quare hoc fecisset, velut sa- tisfaciens mihi respondit: Quoniam magis ornare volui disputationem illam, atque purgare. "Videte quali purga- tione disputationem. nostram purgavit. "Tali nempe, quali purgatione Marcion !) Evangelia purgavit, vel Apostolum; vel quali?) successor ejus post ipsum Apelles. Nam sicut illi subverterunt Scripturarum veritatem: sic et iste sublatis, quae vere dicta sunt, ob nostri criminationem inseruit quae falsa sunt. Sed licet homines haeretici et impii sint, qui haec?) facere ausi sunt, tamen habebunt et illi ^) judicem Deum, qui talibus adversum nos crimi-

nationibus accommodant fidem. Fecerunt) hoc et alii

1) Ita. recte. editi (v. c. edd. M.) Mss. vero nostri: »a me ipso* (al. a me ipsa) $authentica exemplaria, quod* etc. Rh.

3) Ed. M. 1. sic enim neglectum * ete,

3) Omittitur. ,arguens^ in editis, et in plerisque Mss., sed restituitur ex Mscr. Regio, qui habet: jarguens, quare hoc fecerit, satisfaciens* etc. Cod. Corbejensis: ,quare hoc fecisse vellet, satisfaciens^ etc. Ceteri Mss, et editi (v. c. ed. M. 11.) $quare hoc fecisset, velut satisfaciens,* etc., absque ,arguens,* R. — Ed. M. l. ,quare haec fecisset, velut satisfaciens* etc.

1) Vide dialog. de recta in Deum fide sect. I. pas- sim (ed. nostr. Tom. XVI.) et lib. II. contra Cels. num. 27. (ed. nostr. Tom. XVIII.) 5) Ed. M. I. quasi."

6) Ed. M. I. jhoc.* 7) Ed. M. I. ,illum.*

5) Ed. M. I. , Fecerunt autem hoc alii etc, ed. M. IH. »Fecerunt autem hoc et alii* etc.

LigRonUM OnIGENIS. 391

nonnulli conturbare volentes ecclesias, Denique in Epheso cum vidiset me quidam haereticus, et') congredi no- luisset, neque omnino os suum aperuisset apud me, sed nescio qua ex causa id facere vitasset, postea ex nomine rneo et suo conscripsit qualem voluit disputationem, et misit ad discipulos suos, ut ego quidem cognovi ad eos, qui Romae erant pervenisse: sed non dubito, quin et ad alios, qui per diversa loca sunt. Insultabat autem et apud Antiochiam, priusquam ego illuc venirem: ita ut et ad quamplurimos nostrorum perveniret ipsa disputatio, quam portabat.?) Sed?) ubi affui, multis eum praesen- tibus argui. Cumque Jam sine ullo pudore pertenderet impudenter asserere falsitatem, poposci ut liber deferre- tur in medium, et stylus meus agnosceretur a fratribus, qui utique cognoscunt quae soleo disputare, vel quali *) soleo uti doctrina. Qui?) cum ausus non esset proferre librum, convictus ab omnibus et confutatus est falsitatis: et ita persuasum est fratribus, ne aurem criminationibus praeberent. Si quis ergo ?) vult credere mihi in conspe- ctu Dei loquenti, etiam de his, quae in epistola mea con-

fieta sunt et inserta credat. Sin autem quis non credit,

1) Mss. Sorbonicus et S. Michaelis in periculo maris habent: ,et congredi voluisset, reliqua vero ut in nostro textu. At ceteri Mss. et editi (v. c. edd. M.) ,et con- gredi noluisset, — , ad eos, qui Romae erant: sed non dubito, quin (Mss. omnes: quod) et ad alios, qui per di- versa sunt,^ omissis vocc. ,pervenisse,4 et 5loca.* BR.

3) Sic omnes Mss. Editi vero (v. c. edd. M.) ,pa-

raverat,^ B.

3) Mss. ,Sed ubi affui, et multis — ut liber defer- retur in medium, stylus meus (al. ut, al. οἱ stylus meus, editi (v. c. edd. M.) ut scelus meum) agnosceretur a fra- tribus, qui ntique cognoscunt (al. agnoscerent; ediu (v. c. edd. M.) cognoscerent,) quae soleo —. Quique cum ausus non esset^ εἰς, Sed legendum videtur ut in no-

stro textu, B. 4), Ed. M. 1.- ;qua.*

5) Ed. M. L. ,Quique cum* etc. — Cfr. pag. huj. not. 3. 5) Edd. M. ,ergo credere vult mihi* etc.

392 RuriN1 Lip, DE ADULTERATIONE

sed vult de me male loqui, mihi quidem nihil damni confert: erit autem ipse falsus testis apud Deum, adver- sus proximum suum testimonium falsum vel dicens, vel dicentibus credens.^

Rufinus. Haec ipse adhuc superstes conqueritur, quae scilicet per semet ipsum deprehendere potuit adul- terata esse in libris suis, atque falsata. Meminimus sane etiam in alia ejus epistola similem nos de librorum suo- rum falsitate legisse querimoniam: cujus epistolae exem- plar in praesenti non!) habui, ut etiam ipsius testimo- nium lis pro fide veritatis adjungerem. Sed sufficere arbitror ad satisfaciendum his, qui non contentienis at- que ?) obtrectationis studio, sed amore veri audiunt quae dicuntur. Nam quod in veteribus sanctis ac praejudica- tis Catholicis viris, quorum superius fecimus mentionern, solo argumento ex rerum consequentia, ac?) recti tenore praesumto ostenditur ac?) probatur, quod si quid in h- bris eorum contra ecclesiasticam fidem invenitur, id in- sertum ab haereticis potius quam ab his?) scriptum pu- tetur: hoc in Origene non) argumento solum simili, ut in ilis, sed testimonio querimoniarum suarum ex suis scriptis prolato, absurdum non puto si credatur, ne velut stultus aliquis, aut insanus contraria sibi scripsisse vi- deatur.

De haereticorum vero temeritate, quia) credi istud

1) Mss. Sorbonicus et S. Michaelis: 4,non habeo.* Ceteri Mss, et editi (v. c. edd. M.) ,non habui.« R.

?) Mss. nostri omittunt verba, quae exstant in editis (v. c. edd M.) jatque obtrectationis.* R.

5) Alias: ,ac recto tenore praesumto.* R.

3y Edd. M^'7et."

5) Edd. M. non male: ,his ipsis scriptum.*

$) Editi (v. c. edd. M.) perperam: ,non argumento solo sifoili uti (ed. M. Il. ut nos in textu: ut in) illis: sed* etc. Bh.

7) Editi (v. c. edd. M.) ,ut credi*^ etc. Mss. vero: »quia credi* etc. B.

'

LibsRORUM ÜniGENIS, 393

scelus facile possit, illa res maximum credulitatis praestat exemplum, quod abstinere impias manus!) ne a sacro- sanctis quidem Evangeli vocibus potuerunt. Apostolo- rum vero vel Actus, vel Epistolas qualiter. polluerint, qualiter corroserint, qualiter in omnibus maculaverint, vel addendo impia, vel auferendo quae pia sunt, si quis vult plenius scire, ex his libris Tertulliani, quos adver- sum ?) Marcionem scripsit, plenissime recognoscet. Quid ergo jam erit magnum, si Origenis scripta temerarunt hi,3) qui Salvatoris Dei nostri dicta ausi sunt temerare? Nec sane diversitas dogmatum alicui assertionis *) nostrae deneget fidem, quod alterius haeresis fuerint illi, qui Evangelia depravarunt; ad alteram vero haeresin respi- ciant ista, quae dicimus?) Origenis libris inserta. Co- gnoscat qui de his dubitat, quod sicut in 5) omnibus san- ctis est Spiritus Dei, sicut et Apostolus dicit, quia »spi- ritus *) prophetarum prophetis subjeclus est:* qui et ite- rum ait, quod »omnes) unum spiritum polavimus: *?) ita et in haereticis unus est diaboli spiritus, qui eos eandem ac similem semper malitiam docet.

Verum ne cui forte minus ad credendum videantur idonea ea, quae ex libris Graecorum Scriptorum exempla protulimus, quamvis Graecus Scriptor sit, pro quo satis- facere videmur, tamen '!?^) quoniam quodammodo in La-

tinam linguam sermo devolutus est, et satisfieri etiam La-

'!) Ed. M. I. ,manus etiam ἃ sacrosanctis — vocibus non potuerunt.* 2) Edd. M. ,jadversus.*

3) Edd. M. ,u.* 4) Ed. M, I. ,assertioni.* 5) Edd. M. ,diximus.* $) Ed. M. I. ,et.«*

?*) I Cor. XIV, 32. S) Cte E Cor. -XIL. 13.

?) Editi (v. c. edd. M.) ,portabimus,* Alias: jpor- tavimus.^ Mss. ut in textu. B.

19) Mss. alii: tamen quoniam quod in Latinam* etc., alii: ,tamen quoniam in Latinam* etc. Sed rectius editi (?) ut in textu, KR. — Edd. M. ,tamen quia quodammodo in Latinam* etc.

394 Ruricr Lip. DE ADULTERATIONE

tinis hominibus pro!) his, ex quibus calumniosis inter- pretationibus vulnerantur, magnopere poposcisti, non pi- gebit etiam Latinis Scriptoribus talia quaedam accidisse monstrare, et calumnias immensas ex adulteratione libro- rum suorurm sanctis et probatissimis viris esse com:motas. Et ne quid apertae?) credulitati desit, res quae sunt ad- huc memoriae nostrae retexam, quo testimonii veritas ne- minem lateat,

Hilarius Pictaviensis episcopus confessor fidei Ca- tholicae fuit. Hie cum ad emendationem eorum, qui Ari- minensi perfidiae subscripserant, libellum instructionis plenissimae ?) conscripsisset, cumque libellus ipse in ma- nus inimicorum et malevolorum, ut quidam dicebant, corrupto notaric, alii vero alia occasione narrabant, quid interest? tamen cum in manus inimicorum, ipso ignorante venisset, ita ab iis corruptus est, illo sancto viro nihil penitus sentiente, 5) ut postea, cum ad concilium episco- porum, secundum ea, quae se in libello ipsius noverant corrupisse, haereticum eum inimici arguere coepissent, et ipse libelli sui fidem pro sui defensione flagitaret, de domo sua prolatus libellus talis inventus sit, ?) quem ipse non agnosceret, faceret tamen eum excommunicatum 5) de concilii conventione discedere. Verum quia *) viventi,

et adhuc in corpore posito, res quamvis scelerata et in-

!) Ediu (v. c. edd. M.) perperam: ,pro his, qui ex calumuniosis* etc. R.

2) Ediu (v. c. edd. M.) perperam: ,perfectae.* R.

3) Ed. M. I. yplenae.*

3) Mscr. unus: ,sciente,^ Sed ceteri Mss. et editi

(v. c. edd. M.) ,sentiente.* R.

5) Edd. M. ,est.* — In subsequentibus Ruaeus in textu: ,faceret,4^ in notis vero: ,lta omnes Mss. nostri. Editi vero perperam: facere.^ — Edd. M. ,Fecere.*

$) Deest in ed. M. 1. ,excommnnicatum.* 7) Ed. M. I. sola: ,quia excommunicatio viventi* etc.

LisnonuM OnRIGENIS. 395

audita contigerat, doli!) cogniti factio deprehensa, de- tecta scelerum machina potuit emendari,?) — Adhibita enim?) curatio est assertionibus, satisfactionibus, et omni- bus his?) quae viventes pro se facere possunt. Nam mortui pati nihil refutant.

Sancti?) Cypriani martyris solet omne epistolarum corpus in uno Codice scribi. Huic corpori haeretici qui- dam, qui in Spiritum sanctum blasphemant, Tertulliani libellum de Trinitate reprehensibiliter (quantum ad veri- tatem fidei nostrae pertinet) scriptum inserentes, et quam- plurimos Codices de talibus exemplariis?) conscribentes, per totam Constantinopolin urbem maximam distrahi 7) pretio viliori fecerunt, ut exiguitate pretii homines ille- cti, ignotos et latentes dolos facilius compararent, quo) per hoc invenirent haeretici perfidiae suae fidem tanti viri auctoritate conquirere, Accidit tamen ut recenti ad-

huc facto quidam ex nostris fratribus Catholicis inventi,

!) Mss, plerique et editi (v. c edd. M.) dolo co- gnito factio deprehensa. Sed rectius (?) habere viden- tur Mss, Sorbonicus et S. Michalis in periculo maris: »doli cogniti ete. R. — In seqq. edd. M. ,retecta* pro: ,detecta.^ ?) Ed. M. 1. ,emundari.*

3) Omnes Mss. omittunt , enim post: jAdhibita.* Solus Cod. Reg. habet: ,Et adhibita curatio est* etc, B.

3) Deest ,his* in edd. M.

5) Hieronymus lib. II. adversus Rufinum: ,Sed Con- fessoris (Hilarii) calumnia utcunque toleranda. "Transit ad inclytum martyrem Cyprianum, et dicit Tertulliani li- brum, cui titulus est: de Trinitate, sub nomine ejus Con- stantinopoli a Macedonianae partis haereticis lectitari. In quo crimine mentitur duo. Nam nec Tertulliani liber est, nec Cypriani dicitur, sed Novatiani, cujus et inscri- bitur titulo, et auctoris eloquium styli proprietas demon- strat.^ Bh.

5) Deest in editis (v. c. edd. M.), et restituitur. ex Mss. ,exemplariis.* ἢ. 7) Ed. M. 1. ,diffusos.*

5) Editi (v. c. edd. M.) ,quo per hoc commentum haeretici perfidiae suae fidem tanti viri auctoritate con- quirerent.4 Sed omnes Mss. ut in nostro textu. Hh.

396 hurivr LiB. DE AUDULTERATIONE

admissi sceleris commenta !) retegerent, et ex parte ali- qua, si quos possent, ab erroris hujus laqueis revocarent. Quamplurimis tamen in illis partibus sanctum martyrem Cyprianum hujus fidei, quae a Tertulliano non recte scripta est, fuisse persuasum est.

Adjiciam adhuc unius facti talis exemplum, quod me- moriae quidem recentioris est, commissae autem nequi- tiae antiquum satis, et?) quod omnes veterum fabulas vincat. !

Damasus episcopus, cum de recipiendis Apollinaria- nis deliberatio haberetur, editionem ecclesiasticae fidei, cui?) iidem editioni, si ecclesiae jungi velint, subscribere deberent, conscribendam mandavit?) amico suo cuidam presbytero vire disertissimo, qui hoc illi ex more nego- tium procurabat, Necessarium visum est dictanti in ipsa editione de Incarnatione Domini, hominem Dominicum dici, Offensi sunt in hoc sermone Apollinaristae: novi- tatem sermonis incusare coeperunt. Adesse sibi coepit qui dictaverat, οἱ ex auctoritate veterum ?) scriptorum Catholicorum virorum confutare $) eos, qui impugnabant.

Decidit?) ut uni ex ipsis, qui novitatem sermonis causa-

!) Ediü (v. c. edd. M.) male: ,commissa.*

3) Deest. ,et* in ed. M. I.

3) lta. recte. editi (v. c. ed. M. 11.) Mss. vero no- stri: yid est, editioni, si ecclesiae (al. cwi si ecclesiae) jungi^ etc. R. — Ed. M. 1. ,cui idem editioni si eccle- siae jungi* etc.

3) Edd. M. ,4mandavit cuidam amico suo presby- tero* etc,

5) Editi (v. c. edd. M.) perperam: ,vera.* R.

$) Mss. Sorbonicus et S. Michaélis in periculo ma- ris habent: ,nisus est confutare eos^ etc, Sed ceteri Mss. et editi (v. c. edd. M.) omittunt verba: nisus est.* R.

7) Editi. (v. c. ed. M. 11.) 5Accidit ut et uni* etc, Sed omnes Mss. nostri ut in textu, R. — Ed. M. I. ,Ac- cidit ut uni* etc.

LisRORUM ORIGENIS. 397

ΜΝ bantur, ostenderet in!) libello Athanasii episcopi scriptum esse sermonem, de quo quaestio habebatur?) Quasi suasus jam ille, cui hoc probatum fuerat, rogavit dari sibi Codicem, quo ct aliis ignorantibus et contradicenti- bus satisfaceret, Accepto Codice, inauditum excogitavit adulterationis genus. Locum ipsum,?) in quo sermo iste scriptus erat, rasit, et *) ipsum sermonem rursuni rescri- psit, quem raserat. Codex redditus simpliciter receptus est. Movetur iterum pro eodem sermone quaestio: ad probationem Codex profertur; invenitur sermo, de quo erat quaestio, ex litura in Codice positus; fides profe- renti talem Codicem derogatur, eo, quod litura illa cor- ruptionis ac 5) falsitatis videretur indicium. Sed quoniam, ut$) iterum eadem dicam, viventi haec facta sunt a?) vi- vente, continuo egit omnia, ut fraus commissi sceleris nudaretur, et?) nequitiae macula non innocenti viro, qui nihil tale gesserat, adhaereret, sed in auctorem facti, at- que in uberiorem cjus infamiam redundaret.

Si ergo et Origenes talia ab haereticis et malevolis se esse perpessum in epistola sua propria voce conque-

ritur, et multis aliis viris Catholicis tam vivis, quam mor-

!) An libellus iste sit ejusdem Patris Ezpositio fidei, quae exstat Tom. |. part. 1. ejus Operum, ubi pag. 100. seq. humana Christi natura Dominicus homo saepius ap-

ellatur; an vero alia major, ex qua aliquot fragmenta

affert Theodoretus dialog. J., ubi Christus ut homo, Kv- ριαχὸς ἄνθρωπος similiter dicitur, certo affirmari non potest. R.

2) Ed. M. 1. ,habebatur quasi suasus: tamen ille, cui probatum jam fuerat, rogavit etc., ed. vero M. ll. »habebatur: quasi suasus jam ille, cui probatum fuerat, rogavit* etc. 3) Ed. M. 1. jistum.*

5) Alias: jet istum sermonem^* etc.

5) Edd. M. ,et.*

$) Ed. M. 1. ut iterum dicam eadem viventi^ etc. 7) Mss. ,ac vigenti^ Sed melius habere videntur

editi (v. c. edd. M.) 5a vivente.* ἢ. 5) Edd. M. ,ac *

398 huriNr LiB. DE ADULTERATIONE

tuis eadem acciderunt, similesque fraudes!) scriptis quo- rundam probantur illatae, quae tandem animi ?) obstina- tio?) est, in aequali causa *) non aequali uti venia; sed ex iisdem accidentibus aliis?) excusationis reverentiam, aliis $) criminationis infamiam intendere? Quir potius aperienda est hoc in loco veritas latens. Non enim pos- sibile est tam iniquo judicio uti quemquam hominum, ut de causa aequali non aequaliter sentiat. Sed quod auctores obtrectatorum ejus 11 7) sunt, qui vel in ecclesia disputare latius solent, vel etiam libros scribere, qui to- tum de Origene vel loquuntur, vel scribunt, ne*) ergo plures ipsorum furta cognoscant, quae utique, si ingrati in magistrum non essent, nequaquam criminosa videren- tur, simpliciores quosque ab ejus lectione deterrent. Denique?) quidam ex ipsis, qui se velut evangeli- zandi, necessitatem per omnes gentes)!?) et per omnes

linguas habere putat!!) de Origene male'?) loquendi,

1) Alias (v. c. in ed. M. IT.) fraudes scriptis eorum probantur* etc. RB. — Ed. M. l| ,fraudes: scriptisque corum probantur* etc.

2) Alias (v. c. in edd. M.) ,animorum (al. animi.)* R.

3) Alias: »obstrictio est.« BR.

4) Alias (v. c. in ed. M. 1.) ,casu.* R.

5) Desunt verba: ,aliis excusationis reverentiam,* in ed. M. I.

$) Ed. M. ll. ,alii.* 7) Ed. M. 1. ,hi.*

8$) Editi (v. c. edd. M.) ,ne ergo plura eorum furta cognoscantur, quae (al. — v. c. ed. M. ll, — qui) uti- ue, si — non essent, nequaquam criminosa (al. — v. c. ed. M. H. — criminosi) viderentur, neque simpliciores — ]ectione deterrerent.* Sed omnes Mss. et Hieronym. lib. Il. advers. Rufinum ut in nostro textu. Bl.

?) Edd. M. in fronte habent verba: Hic notatur Hic- ronymus.

!?) Desunt in ed. M. I. verba: ,gentes et per omnes.* !!) Edd. M. ,putant.* ?) Editi (v. c. edd. M.) ,male loquens.* BR.

LimsnonuM OnIGENIS. 399

sex millia librorum ejus se legisse, quamplurima fratrum multitudine audiente, confessus est. Qui si utique, ut ipse dicere solet, pro cognoscendis malis ejus!) legebat, sufficere poterant ei decem libri ad cognoscendnm, aut viginti certe, vel ut plurimum triginta. Sex?) millia au- tem libros legere, jam non velle cognoscere est, sed to- tam pene vitam suam disciplinis ?) ejus et studiis dedere. Quomodo ergo merito iste audiendus est, cum eos cul- pat, qui instructionis suae causa perpauca ejus salva fidei regula, atque integra pietate legerunt?

Sufficiant*) haec ad ostendendum, qualiter de Ori- genis libris sentiendum sit. Et puto, quod omnis qui non contentionis, sed veritatis studium gerit, facile his tam evidentibus assertionibus acquiescat. Quod si quis in contentione sua permanet, ?) nos talem consuetudinem non habemus. Definitum. enim 5) est apud nos, si quando eum legimus, secundum sancti Apostoli commonitionem 7) tenere quae bona sunt. Si quid autem inventum fuerit in his, quod cum fide Catholica non consonat, hoc et ab

haereticis suspicamur insertum, et tam ab illius sensu,

!) Editi (v. c. edd. M.) ,ejus ipsos legebat.^ R.

3) Editi (v. c. ed. M 11.) ,Sex millia autem libro- rum legere.^ Omnes vero Mss. nostri, εἰ Hieronymus lib. II. adversus Rufinum ut in texta, nisi quod Hierony- mus habeat etiam: »Sex millia autem librorum legere.* At lib. Ill. in contextu, quem supra attulimus, habet: »Sex millia libros etc. ἢ, — Ed. M. I. ,Sex millia li- brorum legere* etc.

3) Ed. M. I. disciplinis et studiis ejus dedere.*

3) Ha Mscr. Regius. Ceteri vero. Mss,, alius: , Suf- ficeret haec ad ostendendum, qualiter — 511, Et puto, quod* etc. Alii: ,Sufficere haec credimus ad ostenden- dum, qualiter — sit. Et puto, quod* etc. Editi (v. c. edd. M.) ,Sufficere haec ad ostendendum, qualiter — sit, puto: quod^ etc. 5) Ed. M. li. ,permaneat.*

6) Deest ,enim* in ed. M. I.

17) Ed. M. I. 4,monitionem.4^ — Cfr. 1 'Thessal. V, 21.

400 Rur. Lis. pE£ ApULTERAT. LrBROR. ÜÓRIGENIS?

quam a nostra fide ducimus!) alienum. |n quo etiam si fallimur, nihil, ut opinor, periculi hujuscemodi?) er- rore incurrimus, Nam et ipsi, Deo juvante, permanemus illaesi, vitando ea quae suspecta habemus, et improba- mus; et accusatores fratrum non inveniemur apud Deum, quia diaboli proprium?) hoc opus esse dicitur accusandi fratres: unde et diabolus a criminando nomen accepit: simul et maledicorum sententiam, quae?) a regno Dei

separat eos, qui tales sunt, declinamus.

!) Ed. M. IE. ,dicimus *

?) Mss. nostri: hujuscemodi erroris incurrimus.* Sed legendum videtur cum editis ut in textu. R. — Ed. M. 1. .in hujusmodi errore incurrimus,* ed. vero M. Il. ,hu- jusmodi errore incurrimus.

3) Edd. M. ,proprium esse hoc opus dicitur accu- sandi^ etc. — Cfr. Apoc. XII, 10.

4) Ed. M. 1. perperam: qui a regno Dei separant nos, qui tales* etc, — Cfr. 1 Cor, VI, 10.

Excursus I.

Has 1) titulum ab ipso auctore puto profectum, cujus consilium ad confutandas haereses potissimum spectavit, nec idem alio animo hanc sectar. notitiam in compendio tradidit, quam ut confutatione postea rectius perfungere- tur. Quoniam vero in priori hoc libro de hoc argumento nihil exstat, «ιλοσοφουμένων titulus illi forte a libra- rii, vel quocunque alio visus est tribuendus. Neque mi- rum videri debet titulum libri ejusd. alium atque alium in veterum monimentis occurrere, cum haec res non ca- reat exemplo, idemque lrenaei operi similis argumenti usu venisse observatum sit eruditis. Quod enim ipse in- scripserat ἔλεγχον τῆς ψευδωνύμου γνώσεως; id alii di- xerunt ἔλεγχον χατὰ πασῶν αἱρέσεων. Vide quae in hanc sententiam commentatus est Renatus Massuet. Hic observare quoque fas fuerit, Gronovium hunc libellum in limine dixisse fragmentum 4»i2000qovu£rov, forte minus accurate, cum ipsa «ῬΡιλοσοφούμενα, quae prioris libri titulum faciunt, integra exstent; ἔλεγχος vero haeresium, seu posterior liber tantum desideretur, Vide Fabric.

Biblioth. Graec. lib. V. pag. 225. VVolf.

!) Cfr. pag. 282. not. 1.

OnRiGENIS OPERA. Tow. XXV. 26

Am c (2

Excvunsus If.

Excursus If.

1. Idem!) aliter exprimit Laért. HI, 8, μίξιν τε, inquiens, ἐποιήσατο τῶν τε Ἡραχλειτείων λόγων, καὶ 1Πυϑαγοριχῶν, χαὶ Σωχρατικῶν, ubi confer Menag. pag. 142., qui inter alia veterum testimonia nec hunc nostri locum negligit. VVolf,

2. Gronov.?) in textu: ὁ Καδήμιος, in notis: ,Vo- ces proxime antecedentes occasione verbi ἐπιχειρεῖν ci- tavit. Al. Morus in principio notarum ad Lucae evange- lium. Hunc illis addere supervacuum duxit, ut quae istuc non pertinerent. llle tamen si quid ad haec habuis- set in promtu, non omisisset, opinor, addere. ltaque Menagius ad Diog. Laért. Pyrrhonem, quum nosset hunc locum, satis acriter hanc scripturam vituperat, nempe ci- liose dici, nempe vocem nihili esse. Sed remedii quam est incertus ac vanus? Addit enim: Scripserat Origenes ὁ 'Hiticg, sive polius ὁ ᾿Αχαδημαῖχός:. Quid inde in publicum bonum? Nemo ignorabat horum quidquam. Et quam diversae sunt literae in his duabus conjecturis, quas tamen ille pro una voce manu scripta subjicere te- merarius audet? Uüque licet aliquid esse in Graecis, quod non bene assequimur. Licet illi, qui fateri susti- net in Diog. Laért. Ascanium Abderitam nescire, albus an ater homo fuerit, etiam de hac voce Kc«ózutog idem testari, Licet aliquid Origeni in historia philosoph. sci- visse, quod ignoravit Diog. Laértius, aut notandum ju- dicasse, quod Diog. non tetigit quacungue de causa, Certe patriam ut notaret in Pyrrhone, non potuit ullo genere magis adactus fuisse Origenes, quam in superioribus eam memoravit. Unde suppono aliquid ex vita Pyrrhonis aut sententia quadam tractum isto vocabulo ivisse per ora

hominum, sive id fuerit ὃ z«i ἀδήμιος, ut dicitur eum

!) Cfr. pag. 283. not, 3. ?) Cfr. pag. 283. not. 4.

Excunsvs lil. 403

ἐχπατεῖν χαὶ ἐρημάζειν, sive riserint ὁ χαταστήμιος, quia etiam ἐν τῷ αὐτῷ χαταστήματι dicitur mansisse, sive ὁ n«95ui0g, ut ἀπάϑειιιν ejus sic traducerent, seu de- nique ᾿χαδήμειος et similia in mentem venire possunt. Wolf. in textu: ὁ Καδήμιος, in notis: ,Hujus loci cor- ruptionem manifestam esse puto, quam Gronov. non mi- nus animadvertit, licet eam aliqua ratione contra Menag. ad Laért. IX, 61. tueri conetur, Conjecturas interim va- rias affert, quibus locum integritati suae restituat, ex qui- bus nemini non placebit lectio: ὁ ᾿χαδήμειος, nam illa ductui et numero literarum lectionis in contextum rece- ptae maxime omnium respondet, et Orig. epitheton. hoc Pyrrhonis nominis eo consilio addidisse videtur, ut hunc Pyrrhonem a Pyrrhone Lipareo distingueret. Taceo Pyr- rhoni Academici nomen proprium quasi esse et xaz' ἐξο- χήν tribuendum, cum ipse hujus sectae auctor putetur auctori nostro, ut patet ex cap. XXIII. Reliquae Gronov.

suspiciones longius petitae videntur.

Excursus Ill.

1. Sic") Orig. περὶ εὐχῆς" Hm μέντοι γε ἡ &v- τιχειμένη ἐνέργεια τὰ ἀσεβέστατα τῶν δογμάτων περι-- τιϑέναι ϑέλουσα τῷ ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ. Sed ἀσύ- στατον πρᾶγμα habes advers. Cels, lib. I. num. 24.

2. Gronov.?) pro παϑεῖν suspicatur legendum: πο-- Ss», hoc est: desiderare; nec minus Salvin. haec lectio arridet. Nec negari sane potest, hoc ποϑεῖν respondere egregie antecedenti verbo γλίχομαι, ac praeterea aeque facilem hic fuisse lapsum, atque contigit in verbis μας

ϑεῖν et παϑεῖν, quae confundi interdum ostendit Coteler.

!) Cfr. pag. 284. not. 2. 2) Cfr. pag. 2806. not. 2. 26 *

104 Excunsus Ilf.

ad Tom. Il. Monument. eccles, gr. pag. 579. Sancroftus pro ποϑεῖν mavult legere τὴν δούλωσιν, vel δοχιμα- σίαν, et pro παραλαβεῖν monet legi παραλαβών, ut haec sit verbor. series: Ὁ γὰρ ὑπομείνας τὴν δούλωσιν zal παραλαβών zril. Sed nimis haec a Mss. lectione rece- dunt. ldem etiam in antecedente periodo pro μόνου legi volebat uóror, in quo felicior fuisse videtur. Té- λειαὰ μυστήρια, quae ibidem commemorantur, putat Sal- vin. latine dicenda summa, vel mazima (non integra, ut Gronov. habet,) mysteria, quae scilicet opponerentur τοῖς μιχροῖς, sive minoribus, quae gradus erant ad rmaajora. Atque haec recte dici manifestum puto ex antiquitate, ad quam noster alludit, Graecorum, apud quos ,uzoc et μεγάλα μυστήρια fuisse praeter ceteros Plutarch. in De- metrio testatur: “λλά τὰ μιχρὰ (μυστήρια) τοῦ ᾿Ανϑε- στηοιῶνος ἐτελοῦντο" τὰ δὲ μεγάλα τοῦ Βοηδρομιῶνος. R. — Gronov. in notis: j4Prout probationis ergo non- nulla ac tolerare certe debebant initiandi. An vero scri- psit ποϑεῖν ?. Quasi qui inceperit probari, vel ob ludi- bria, vel ob foeditatem ne desideraturus quidem amplius sit.^ Quibus addit VVolfius: ,Lectionem παϑεῖν com- mode retineri posse, vel ex ipsis Gronov. notis perspi- cere licebit.«

3. Edidi:!) οὐδὲ λόγον 0o96rv χτλ., quia ille λό- yog ὀρϑός passim notus est. Sed in Mscer. videbatur esse aspiratio, et post literas primas 6o reliqua erant conjecta in notam, quam nescio an non explicare debuerim ὅριον, vel ópizóv, quem in Diog. Laért. satis docuerunt viri docti, Gronov. — Lectionem óp39ór» germanam esse vix dubitandum puto. Solet alioquin apud veteres et Or- pheo et Pythagorae liber, λόγος ἱερός inscriptus, tribui: de quo legi meretur Fabric. lib. 1. cap. XIX. pag. 119. Biblioth. Graec. coll. pag. 454. VVolf.

!) Cfr. pag. 287. not. 5.

Excunsus IIT. 405

4. Wocem!) postremam, ἀξέως, in citatione, quam faeit Morus pag. 912.» omisit, nec causam percipio; ubi etiam. edidit ἀνταμειβόμενοι pro: ἀναμειβόμενοι. Sed neque absque hac editioife scires, quam multa verba mox in medio exstinguat, nempe: οὐ μόνον ἀλλότρια δι £Asy- Z0v εἰς φανερὸν ἄγοντες. Gronov.

5. Descripsi 2) σηκιούκιενοι, ex Cod. unico, ubi il- lud jota ponitur pro diphthongo εἰ, perinde ut illud quod sequitur. Attamen Morus citat σημνύμενοι, et in parenthesi velut conjecturam apponit σημηνάμενοι. Quin etiam mox producit ἐμμαρτυράση μεινύμενοι, et iterato parenthesi apposita includit. ἐμμαρτυρησάμενοι. — Tan- quam auctores etiam Latini interdum non detrectent idem verbum repetere. Gronov. — ΟΠ, h. 1. in textu: ση- μιούμενοι, in notis: ,gzutobu£ror expressum est pro se- quenti σημειούμενοι eodem utrinque sensu: nam & et ὁ promiscue praecipue in Lexicis usurpari solere monuit Bentlejus in ep. ad Mill. pag. 37.* Cfr. Excurs. hu]. num. 6.

6. Repetitio 5) vocis σημειούμενοι proxime anteced. vix videtur toleranda. Unde Morus restituit: Zuucorv- οησάμενοι, Sancroftus vero: ἐμμάρτυρα ποιούμενοι. Malim prius (?), nisi legendum censeas: ?uucorvozac- μενοι, hoc est: testimonio nostro palam prodentes. Hu- jus enim vocis frequens apud veteres usus est, alterius non item, sicut nec vocem ἐμμάρφτυρος inveneris. (?) Fieri autem potuit, ut librarius ex una hae voce duas per negligentiam elfingeret, inprimis cum vox σὴμιειού-- utro: ipsi adhuc in memoria haereret, Richterus pag. 17. Observatt. Critic. utramque vocem obelo confodit, eo quod et inconditam τοῦ σημειούμενοι repetitionem se-

cum Íerant, et absque sensus detrimento abesse possint.

!) Cfr. pag. 288. not. 2. 3. 2) Cfr. pag. 288. not. 9. ?) Cfr. pag. 288. not. 10.

406 Excunsus IV.

Utrumque largior, sed aliam tamen vocem substituendaru suadet copiosa scriptoris nostri dictio, quam alias probat. R. — WVolf. hoc loco, cfr. Excurs. huj. num 5. in textu: σημειούμενοι, in notis: , Nescio quid inconditi hujus verbi repetitio secum ferat, ut (at?) non dubitem Mori emen-

dationem illi praeferre.

Excursus IV.

1. Phoenicem!) dicit Cudworth. pag. 21. Syst. In- tell. hujus Universi angl. editi, et recte quidem: Mileto enim ortus, e Phoenicia vero oriundus fuit, quod probat Menag. ad Laért. I. 22. Praeter rationem igitur Palme- rius pag. 445. Emendatt. illos reprehendit, qui Thaletem Phoeniciae vindicant. VVolf,

2. Hunc?) Orig. locum allegant Conimbricenses ad Physic. Aristot. lib. 1. cap. VIT. quaest. I. art. lI. pag. 176. ed. Colon. 1609. Vid. Laért. I, 27., ibique Menag. pag. 16. Cfr. VVolfius.

3. Heumann.*) in Parergis criticis pag. 111., et ejus exemplo Richterus in specim. Observatt. criticar. pag. 78. legere malunt: Θρᾶττα οὖσα, ideo, quod Stobaeus in Eclogis sect. 78. pag. 465. eandem narrans historiam his verbis utatur: Θαλὴν εἷς τὸν οὐρανὸν ὁρῶντα zci ἐμ-- πεσόντα εὶς τὸ βάραϑρον, ἡ ϑεράπαινα Θρῶττα οὖσα δίχαια παϑεῖν ἔφη. At mihi quidem haec locorum com- paratio efficere non posse videtur, ut nostrum auctorem aliter, ac legimus, scripsisse opinemur, cum Mss. consen- tant, nec tam facile librarius in voce τοὔνομα cum οὖσα

permutanda labi potuisse videatur. Praeterea Θρᾶττε

!) Cfr. pag. 291. not. 4. 3) Cfr. pag. 291. not. 6. 3) Cfr. pag. 292. not. 5.

Excunsus V. A07

nomen íuit olim ancillis admodum familiare, quod vel ex Aristophane, Demosthene, et Aeliano constat, quorum hanc in rem locis usus est nuper Bergler. in Alciphronis epistolas pag. 333. Scilicet tralatitium est et multis ob- servatum, servis olim et ancillis patriae nomen proprii instar inditum fuisse: unde inter eos tot nobis Getae et "Thraces occurrunt. Lege, si placet, Graevium ad Lucian. Tom. I. pag. 996., Menag. pag. 215. ad Laértium, et pag. 156. Amoenitatum juris civilis; praecipue autem scholia- sten Aristophan. ad Acharnens. vers. 242, et Helladii Chrestomath. cum notis Meursii Tom. X. Antiqq. Graec. Gronov. Recte igitur noster vocem Θρᾶττα attulit. ut τοὔνομα ancillae, nec erravit Stobaeus, qui Θρᾶτταν pa- i—ria dixit, quia ipsa illa patria nomini isti dedit originem.

Interim neutra lectio videtur sollicitanda. B.

Excursus V.

1. Pa!) quoque Laért. VIII, 25., ubi vide prae ce- teris Aldobrandin. et Menag, et confer. Meurs. in De- nario Pythagorico.

2. Numerorum?) rationem, illam scilicet, quae ad philosophiam et naturam pertineret, quam doctrinam ab Aegyptiis accepisse putatur. Cfr. Scheffer, de philos. Ita- lica pag. 21. seq. Studium Arithmeticae Pythagorae prae- cipue curae fuisse testatur Stobaeus Eclog. Phys. cap. lI., ubi ait: Τὴν περὶ τοὺς ἀριϑμοὺς ποαγματείαν μάλιστα πάντων τιμῆσαι δοκεῖ ΠΠυϑαγόρας χτλ. ϑ8ὶς Laért. VIII, 12. ait, μάλιστα σχολάσαι τὸν Πυϑαγόραν περὶ τὸ ἀριϑμητιχὸν εἶδος γεωμετρίας" itidemque Proclus lib. I. cap. IV. in Theolog. Platonis: 'Ooqzoi, inquit, δεὰ ovu-

1) Cfr. pag. 293. not. 3. ?) Cfr, pag. 292. not, 4.

408 Excunsus V.

βόλων, Πυϑαγόρειοι δὲ ἀριϑμῶν ὡς εἰχόνων τὰ Otia μηνύειν ἐφιέμενοι. NVolf.

3. Satis!) notabili usu verbum ἐγειν ponit pro in- venire, et hinc primum statuere, quod sic occurrit etiam apud Harpocrationem in voc. Παναϑήναια" "Hyays δὲ τὴν ἑορτὴν ὁ ᾿Πριχϑόνιος. Nam licet ἄγειν ἑορτήν di- catur de quacunque festi celebratione, in hoc tamen loco denotatur, eum non modo celebrasse, sed sub eo no- mine primum coluisse, atque adeo instituisse. Gronov. — Quibus VVolf. addit haecce: Similis fere phrasis est Laert. II, 48, βιβλίον εἰς ἀνθρώπους ἄγειν, i. e. librum edere.^

4. Ut?) λόγος saepe ponitur pro λογιστής, et alia nomina rei usurpantur pro illis, quae significant perso- nam; ita ἀριϑιιός videtur Origenes posuisse ἀντὶ &pió- μητιχῶν. Auctor vitae Pythagorae £v» agnoscit ἐν τοῖς ἀριϑμοῖς, δύο autem ἐν τοῖς ἀριϑμητικοῖς. Gronov,

9. Notus?) est versus, qui in aureis carminibus le- gitur:

Οὐ μὰ τὸν ἁμετέρᾳ ψυχᾷ παραδόντα τετραχτὺν

II«y&v ἀεννάου φύσεως ῥιζώματ᾽ ἔχουσαν.

llle versus paulo aliter legitur in Theologum. Arith- met, (itemq. apud Laért, VIII, 22. not. 108.), nempe ita:

Οὐ μὰ τὸν ἁμετέρᾳ γενεᾷ παραδόντα τετραχτὺν

Παγὰν ἀεννάου quotog διζώματ᾽ ἔχουσαν.

Jamblich. de vita Pythagorae ita:

Ναὶ μὰ τὸν ἁμετέρας σοφίας εὑρόντα τετραχτεὺν ΤΠαγὰν ἀεννάου (φύσεως διζώματ' ἔχουσαν. NVolf.

Adde Plutarchum de placitis philosophorum, ubi lib.

l. cap. 3. (ed. Hutten, "Tom. XII. pag. 354. coll. not. 1.2.)

haec leguntur:

1) Cfr. pag. 293. not. 9. 25) Cfr. pag. 295. not. 2. 3) Cfr. pag. 295. not. 4.

Excunsus V. - 409

Οὐ μὰ τὸν ἁμετέρᾳ ψυχᾷ παραδόντα τετραχτὺν

Παγὰν ἀεννάου φύσεως δίζωμά τ᾽ ἔχουσαν.

6. Gronov.!) potestas et tessera. Verbo: potestas, sive radir, et cubus. Salvinius. Res manifesta est, locum hic invenire significatum vocis χύβος, Mathematicis alias familiarem, quamvis ceteroquin constet, eandem et tesse- rae et monadis habere notionem. "Testis unus instar omnium sit Eustath. ad lliad. 11. pag. 1110. et Basil: Ζιχῶς γὰρ ὁ κύβος χτλ. De posteriori notione, quae unionem, sive punctum tesserae infert, lege Kuster. ad Suid. Tom. I. pag. 83., et Tom. III. pag. 505., Salmas. ad Vopiscum pag. 759., et Spanhem, ad Aristoph. Ra- nas. R.

7. Gronov.?) et ipse frustra desiderans verba: δυ- ναμόχυβος, ὅταν δὲ χύβος ἐπὶ χύβον, in notis habet haecce: ,Debui in hoc loco mihi diffidere, quem licet continente scriptura exceperim, satis tamen apparet, aut in meo chirographo, aut in exemplari archetypo omissum aliquid esse de cubi formatione, nempe*^ etc.

8. De?) hoc videndi Meibom. in scriptoribus Mu- sicis, Voss, lib. L. de Hist. Gr. cap. 1X., Meurs. in pro- legom. ad Aristoxenum, et in Bibl, Gr. pag. 1262., itemq. Fabric. lib. cit. pag. 639., et Menag. ad Laért. pag. 81. Locus Aristoxeni procul dubio exstitit in vita Pythag. ab eo descripta, de qua Menag. ad Laért. pag. 67. VVolf.

9. Salvinius*) in notis: Gronov. vertit: Facere circuitum certa harmonia limitatum. Equidem verterem: facere ambitum enharmonium. Genus enharmonium unum e tribus generibus Musicae notisimum, quod etiam «g- uovíav et ἐμμέλειαν vocabant,.* — Quibus Ruaeus addit haecce: 4Àt, quod pace viri dixerim, videtur iuterpreta- tio Gronov. retinenda, cum tertium illud Musicae genus

!) Cfr. pag. 295. not. 6. ?) Cfr. pag. 296. not. 1. 3) Cfr. pag. 296. not. 5. — *) Cfr. pag. 297. not. 3.

410 Excunsus V.

non ἐνκρμόνιον dici soleat, ut apparet ex Ptolemaeo, Macrob. in somn. Scip. 1l, 4. et aliis. Deinde vox 2v«o- μόνιος a Suida simpliciter explicatur per ἐμμελής, et Philo in lib. de Mundo simili ratione dixit: τὰ τοῦ xó- ouov μέρη τάξιν ἐναρμόνιον εἰληχέναι. | Nibil itaque aliud scriptorem nostrum hic innuere voluisse putem, quam ex Zaratae sententia solis cursum harmoniae cujus- dam Musicae rationem secum ferre, quod ipsum de Py- thagora supra tradiderat,

10. Cfr.!) interpret. ad Laért. VIIT, 24. et 34, Scheffer. pag. 41. de philos. Italic, et Bayle Tom. ΠῚ. Dictionar. pag. 2443. Menag. ad $. 34, integrum scripto- ris nostri locum affert, sed ita, ut legat initio αἴτεον τοῦτο Ζαράταν χτλ. Sed legendum esse videtur: αἴτεον τὸ τὸν Ζαράταν zrÀ. Vide tamen not. Gronovii. VVolf. — Cfr. pag. 228. not. 18.

11. Menagius?) ad Laért. VIII, 34. ita: Xeqéore- pov δὴ λέγει xci ἕτερον παράδειγμα κτλ. Quae lectio videtur praeferenda nostrae, quae in contextum recepta est: sicut etiam rectius cum eodem legi videtur: χατὰ δὲ ταῦτα, quam μετὰ δὲ ταῦτα. Non enim insolens est particular. χατὰ et μετὰ permutatio. "Vid. Coteler. ad 'Tom. III. Monum. Graec. pag. 525. Nec obstat, cfr. pag. 228. not. 18., Gronov. objectio, quod hac ratione videa- tur ipse Origenes, quem auctorem putat, evidentius hoc existimare exemplum. Nam quid prohibet, quominus id de Origene, vel quocunque alio credamus, cum omnino hoc priori illo videatur clarius et manifestius? Accedit, quod ita quoque legit Gyrald. in tract. de symb. Pythag. pag. 475. Tom. ll. Opp. ed. Basil. 1580., ubi integrum hunc de vetita fabar. manducatione locum recensuit la- tine, qui aeque ac Menag. Chaldaeum illum philosophum

non Zaratam, sed Zaretam appellat. VVolf.

!) Cfr. pag. 297. not. 5. 23) Cfr. pag. 298. not. 3.

Excunsus VI. 411

12. Gronov.!) et VVolf. in notis, ille: ,lta notavi ex Cod. Mscr., et hinc concinnavi latina, Dubito tamen, an non vel illic exstet, vel legi tamen debeat: z&» ὑπέ- μεῖνε σιωπῶν ztÀ., ut sententia sit: ef pecuniam depo- nere obsignatam apud Pythagoram, et si obduraret in silentio, nunc quidem triennium, interdum vero quin- quennium etiam discere; ^ hic vero recte, ut videtur: »Mihi quidem haec lectio loco movenda non videtur, Licet enim cum prioribus verbis non admodum cohaereat, id tamen tolerari facile potest, cum non insolens sit in ejusmodi scriptis. Praeterea non video, quomodo series verborum particulam efsi magis, quam ef patiatur.*

13. Nihil?) mutandum puto, et ita accipienda vi- dentur verba, quod silentii annis absolutis inter alios Py- thagorae discipulos ejusmodi μύστης cooptatus fuerit, eos scilicet, qui ἐσωτερικοί dicebantur, cum antea inter ἐξω-- τεριχούς numerarentur. [nterim non ignoro Pythag. di- scipulos intimae admissionis ἑταίρους appellasse, cfr. Schef- fer. pag. 98. de philos. Italic., et praeterea constat αἱ et

€ saepe invicem permutata esse. Cfr. Bentlejt ep. ad

Mill. pag. 75. VVolf.

Excursus VI.

1. Miror?) Gronov. existimasse utrumque versum a Laért. esse omissum, a quo probe sunt annotati lib. VIII, Ti. Num vero ill in φυσιχοῖς Empedoclis exstiterint, parum habeo exploratum; sed hoc scio, multis ea versi- bus constitisse, adeo ut in libros certos distributa legan-

tur apud Simplie. in lib. I. et 1I. Physic. Aristot. pag.

!) Cfr. pag. 298. not. 4. 2) Cfr. pag. 298. not. 6. 3) Cfr. pag. 300. not. 4.

412 Excunsus VI.

34. et 86. Ceterum ad hos Empedoclis versus alludit Hermias in διασυρμῷ $. À. pag. 217. ed. Oxon. Cfr. «NV olf. :

2. Salvinius') et Ruaeus, qui lect. ἔμπορος tuen- tur, in notis, ille: ,Ego verterem, non: venalis, cum Gro- nov. sed mari incedens, e mari emergens, ut Delphines facinnt,4 hic vero: ,Salvin. veram voc. ἔμπορος in hoc loco notionem assecutum esse, non dubito, Similiter enim usurpatur pro vectore apud Homer. Odyss. ll, vers. 318. seq.

Eius uiv — οὐδ᾽ ὁλίη ἁδὸς ἔσσεται, ἣν ἀγορεύω —

"Eunooos. Ad hunc locum Eustath. pag. 98. observat, ab Homero hic dici eum ἔμποοον, quem sequioris aetatis scriptores vocant ἐπιβάτην, ὡς ἐμπόρου παρ αὐτοῖς λεγομένου τοῦ μεταβολέως, καὶ, ὡς εἰπεῖν, πραγματευτοῦ, καὶ μάλιστα τοῦ διὰ ϑαλάσσης περῶντος, τιαρὰ τὸν πόρον. Nihilo minus Gyrald. dial. 1I. de poétis pag. 99. Tom. II. Opp. eodem, quo Gronovius, sensu voc. ἔμπορος acce- pit, quippe qui hos versus ita vertit:

Ille ego, qui quondam fueram virgoque puerque, Atque frutex volucerque et venditus ex mare piscis.* VVolf, qui lect. Laértii, ἔμπυρος), valde commendat, (cfr. pag. 232. not. 8,) addit haecce: ,Vix enim puto idoneo Graeci scriptoris loco probari posse, voc. Zuzro- οος patiendi notione usurpatam unquam esse, quae ven- ditorem, seu mercatorem potius quam venale quid deno- tat.4^ — Sex septemve praeter eam, quam textus exlibet, exstant lectiones, Laért. VIII, 77. legit: xai ἐξ ἁλὸς ἔμπυρος ᾿γϑύς. Athenaeus lib. VIIl. χαὶ ἐξ ἁλὸς £u- azvoog ᾿χϑὺς. Clemens Alex, lib. Vl. Strom. (ed. Potter. pag. 750. al. 627.) καὶ εἰν ἁλὶ ἔλλοπος ἰχθύς, Cyrill. vero contra Julian. itemq. Henr. Stephan. in Collecta-

!) Cfr. pag. 300. not. 5.

Excunsus VI. 413

neis philos. poéseos: zai εἰν ἁλὶ φαίδιμιος iyOug. Ca- saubon. duas insuper alias comruemorat lectiones, unam hancce: χαὶ εἰν ἁλὲ &uqogog iy9Uc, quam totus rejicit, alteram: χαὶ εἰν ἁλὶ νήχυτο (sic!) ἐχϑύς, Addas, velim, Carol. Lommatzschium, qui in hbro: Φ ίε JUeiébeit be8 Gmypebocled. — Berlin 1830. pag. 301. wertit: untóniaer Sid ir bem eere. In qua quidem summa lectionum varietate, quaenam altera praelerenda videatur, difficilli- mum licet sit dictu, periculum saltem faciamus. Lectio ἔμπορος, quamquam Salvin. et Ruaeus ex Homero eam stabilire studuerint, vix stare posse videtur. Magis placet Laért. lectio: ἔμπυρος, et ipsa pro unice vera habita a Menagio, Pottero et VVolfio, cum Empedoclis philoso- phia, quae ἐχπύρωσιν cum Stoicis tuebatur, ratione lha- bita, tum propter loca a Menag. hanc in rem prolata. Citat enim primo loco Aristotelem de lespiratione hunc in modum disputantem: '"EuztdozAgs δὲ οὐ χαλῶς τοῦτ᾽ εἴρηχε, q«ozov τὰ Otouorqte χαὶ πῦρ ἔχοντα μάλιστα πλεῖστον τῶν ζώων ἔνυδρα εἶναι, φεύγοντα τὴν ὑπερ-- βολὴν τῆς ἐν τὴ «φύσει θερμότητος, ὕπως ἐπειδὴ τοῦ ipvzooU ἐλλείπει, χατὰ τὸν τόπον ἀνισάζῃ ἐναντίᾳ ὄντα. Provocat porro ad Petr. Petitum, hanc lectionem genui- nam ostendentem in Miscellan. observatt.; profert deinde Conr. hittershus, ad Oppiani 244revzez& hanc. lectionem ex Antholog. probantem; laudat denique Tertullian. in lib. de Anima cap. XV. pag. (ed. Paris.) 550. ita disse- rentem: $Sed enim Empedocles quia se Deum delirarat, idcirco, opinor, dedignatus aliquem se heroum recordari, Thamnus et piscis fui, mquit. Cur non magis et pepo tam insulsus, et chamaeleon tam inflatus? Plane ut pi- scis, ne aliqua sepultura. conditio reputesceret. (Menag. sepultura condiliore putresceret , Potter. sepulturae con- ditio reputesceret,) assum se maluit in Aetnam praecipi- tando. Atque exinde in illo finita sit metensomatosis, ut

aestiva coena post coenam,* Magis haec, ut jam dictum

A14 Excunsus VII.

est, lectio mihi placet; neque vero talis esse potest, qua- lem totus statim. probaverim, praesertim cum cardo rei non circa hoc, vel illud epitheton, quod pisci tribuatur, versari videatur, imo res eadem maneat, utrum hoc gau- deat, nec ne piscis, de quo sermo, multum licet reluctan- tibus, ut bene intelligo, et locum valde torquentibus Ari- stotele non minus quam "Tertulliano. Quae quidem. cum ita sese habeant, me vel coactum video, qui palmam tri- buam lectioni νήχυτο, a solo Casaubono laudatae, eidem- que difficiliori, mutato solummodo »7ryvro, uti Potter.

citat, in γηχύτῳ.

Exceursus VII.

1. Hinc!) Proclus in Timaeum: 422 ᾿Πράχλειτος uiv ἑαυτὸν πάντα εἰδέναι λέγων, πάντας τοὺς ἄλλους ἀνεπιστήμονας ποιεῖ. Hinc etiam αὐτοδέδακτον se pro- fessus est. Vide Menag. ad Laért. IX, 5.. ubi tamen So- tion retulisse dicitur, eum Xenophanem audiisse, cui Sui- das addit Hippasum. Errat igitur Morer. in Lexico, qui Heraclitum et Hesiodi et Pythagorae et Xenophanis et Hecataei praeceptorem dicit, deceptus forte Laért. loco, qui IX, 1. ait: Πσίοδον γὰρ Gv ἐδίδαξε καὶ Πυϑαγό- ρην, αὖϑις τε Xtvoqvec τε zat Ἑκαταῖον. Cfr. VVolf. — Quibus quidem Salvin. addit haecce: Verba Laért. initio. vitae Heracliti sunt e libro ipsius Heracliti: Πολυ- μαϑίη νόον οὐ διδάσχει. Hinc verba: "Hoíodov γὰρ ἂν ἐδίδαξε χτλ., non de Heraclito, sed de varia eruditione sunt intelligenda, cujus ea vis non est, ut magistra sit in- tellectus, seu. mentis et judicii.

2. Wide?) Laért. IX, 7. ibique interpretes, Gassen-

1) Cfr. pag. 301. not, 2. 2) Cfr. pag. 301 not. 4.

Excunsus VII. 415

dus. Tom. I. pag. 252. et Bayle Tom. III. Dictionn. pag. 2857. Clemens Alex. in Protreptico (ed. Potter. pag. 55. ed. Sylburg. pag. 19.) ait: Τὸ πῦρ ϑεὸν ὑπειλήφατον Ἵππασός τε ὁ ἹΠεταποντῖνος, zai ὁ 'Eqéotos Ηράχλειτος.

Excursus VIII.

Gronov.!) et VVolf. in notis, ille: ,Agnoscis eadem verba, quae ex auctore histor. philos. attulit ad Diog. Laért, Menagius, nisi quod illic zíovr,* hic vero: Quia nullus hujus voc. yíov:, sensus est, malim cum auctore hist. philos, pag. 32. Opp. Galeni ed. Ald. legere: χέογι, praecipue cum Aristophanes in Nubibus (vers. 813.) iis- dem vocibus lapidem denotet, ubi vid. Scholia. Laért. II. 1. terram ab ipso σῴ αἱροειδῆ, Euseb. 1, 8. Praep. evang. χυλινδροειδὴ dictam esse ferunt, — Huc adde, inquit Ruaeus, quod facilis sit et obvia permutatio literarum αὶ et y, quae literae olim eodem fere modo pronunciatae fuisse videntur. Unde non minus in nummis, quam in- scriptt. interdum legas ψεογόύρων pro γεοχύρων, et χαλ- χηδών pro χαλγηϑών. "Vide Spanhem. de usu et prae- stantia numismatum pag. 76. Nec forte praeter rationem vox λέϑῳ videtur Salvinio glossema Grammatici voc. χίων per λέϑος in marg. interpretantis, sicut schol. Aristophan. ad Nubium vers, 813. τοὺς Mey«zléovg κίονας per λί- Jove reddit. Nisi malis duo substantiva hic ita esse con- juncta, ut alterum adjectivi loco habeatur, quod in utrius- que linguae scriptoribus observatur. Vide Taubmann, ad Asinar. Plaut. Act, 1. et Vechner, in Hellenolexia lib. I. cap. VIII. Sensus. itaque horum verborum foret, terram

similem esse lapidi oblongo, qualem figuram columna

!) Cfr. pag. 303. not. 4.

416 Excunsus ΙΧ,

prae se fert, ut proinde Anaximander terram nom exacte rotundam, sed cylindricam stetuisse censendus sit, quod Euseb. loc. laud. testatum reliquit. Unde forte Richtero pag. 97. Observatt. criticar, occasio subnata est pro yíovi À(ó« substituendi. χυλίνδρῳ. Enimvero utraque lectio ita in scriptione distinguitur, ut non putem a librario al- teram cum altera misceri potuisse. Paraphrastes pro glos-

semate non habuit, cum; utramque vocem repetat,

Excursus IX.

1. Facessat!) igitur in posterum lectio ἀέρα χαὶ τὸ ἄπειρον apud Laért. II, 3., quo loco ἀέρα ἄπειρον le- gendum esse recte arbitratus est Gassend. Tom. I. Opp. pag. 235. Quod hoc loco satis confirmatur, cum et sen- sus ipse jubeat, de quo non constabat Menag. ad Laert. loc. laud., constare vero poterat, si haec quidem lectio in mentem ei venisset. VVolf.

2. ldem?) testatur Euseb. Praepar. Evang. lib. V. At Galenus, si is est auctor Hist. philos.,, τραπεχοειδὴ potius terram ab eo putatam esse refert, et cum eo Plu- tarch. HI, 10. de placit. philos. VVolf.

3. Locum?) hnnc integrum attulit Menag. pag. 71. ad Laert. IT, 2., sed nonnihil immutatum, Habet enim ὡς περί, non ὡσπειρεὶ περί, quam lectionem pracferen- dam putem priori, quia incuria librarii, quod saepe fit, accidere potuit, ut encliticum illud zreos&é exciderit pro- pter affinem, quae sequitur, vocem περί. Legit quoque (scil. Menag.) πιλίον, ubi Gronov. πιλεῖον. Ceterum huj. loci (Menag. pag. 71.) auctoritate recte emendatur

1) Cfr. pag. 301. not. 2. 3) Cfr. pag. 304. not. 5. 3) Cfr. pag. 305. not. 3.

Excunsus X. 417

Laertius loc. laud., ubi Anaximenes astra moveri dixisse fertur οὐχ ὑπὲρ γῆν. ἀλλὰ περὶ γὴν zi. Legendum enim est (primo loco) ὑπό. Plutarchus quidem 1I, 16. de placit. philos, utramque ei sententiam adscribit, nempe et ὑπό et περὶ γὴν χινεῖσϑαι, sed a nostro auctore stat quoque Stobaeus. VVolf. — Quibus quidem BRuaeus ad- dit haecce: ,lbidem Menag. et cum eo Salvin. legit: zri- λέον, id est, pileolus, ut sit ὑποχοριστιχὸν ἀπὸ τοῦ “πί- Àov. Nam πιλεῖον proprie esset: pileorum officina. Ni- hil puto verius, nec insolens est &, ἢ et : permutari in Codd., quod variis exemplis ostendit Bentlejus in ep. ad Mill. pag. 37. De voce πῖλος, quae et pileum et cal- ceum laneum denotat, lege quae commentati sunt inter-

pretes ad Hesiodi Ἔργα χαὶ μέρ. vers. 542. (al. 540.).*

Excursus X.

1.. Vide!) interpr. ad Laert. lI, 6. et inprimis. Me- nag. pag. 12. seq. Aristot. I, 4. Metaphys. ait: ra£e- γόρας τε γὰρ μηχανῇ χρῆται τῷ νῷ πρὸς τὴν xoGuo- ποιΐων, χαὶ ὅταν ἀπορήση διὰ τίν᾽ αἰτίαν ἐξ ἀνάγκης ἐστὶ, τύτε ἕλκει αὐτόν" ἐν δὲ τοῖς ἄλλοις πάντα μᾶλ-- λον αἰτιᾶται τῶν γυνομένων ἢ νοῦν. Adde Platon. de eadem re querentem in Phaedone.

2. Gronov.?) ,Congregats enim — Verti debuit: ,Cum enim omnia simul essent. Alludit ad sententiam Ánaxagorae: πάντα χρήματα ἦν ὁμοῦ. Res enim. non congregatae erant, sed confusae: quas intelle- ctus adveniens ordinavit. Salvin.

3. Ex?) Plutarchi loco in vita Periclis probari pos- set, Anaxagoram statuisse, mentem banc rebus ipsis im-

!) Cfr. pag. 306. not. 3. 2) Cfr. pag. 306. not. 4.

3) Cfr. pag. 306. not. 5.

OnicENIS OpPERA. Tox. XXV. 91

418 Ἐχούπβυβ X.

mixtam fuisse, a qua tamen sententia fuit alienissimus; unde DBayle eleganter pro: Puutuiryuérvog, legi mavult: ἐμμεμιγμένας, ut ad ὁμοιομερείας referatur, et locus legatur ita: ᾿1λλὰ νοῦν ἐπέστησε zaócoórv καὶ ἄκρατον. Q&uusuryu£veg πᾶσι τοῖς ἄλλοις ἀποχρίνοντα τὰς óuoto- μερείας. Atque de his adeo intelligenda erunt illa vete- rum loca, quae testantur ab Anaxagora statui, omnia in- ter se commixta esse, qualia affert Menag. pag. 73. ad Laert. HM, 6. Sic Aristot. lib. I. cap. ὙΠ. Metaphys. de Anaxagora ait: «Prol δ᾽ εἶναι μεμιγμένα πάντα, πλὴν τοῦ νοῦ" τοῦτον δὲ ἀμιγὴ μόνον xc) καϑαρόν. Sen- tentiam Anaxagorae perspicue proponit Hermias in ὅδια- συρμῷ 8. 6. Idoyz πάντων ὁ νοῦς, καὶ οὗτος αἴτιος χαὶ χύριος τῶν ἄλλων, καὶ παρέχει τάξιν τοῖς ἀτάχτοις, χαὶ χίνησιν τοῖς ἀκινήτοις, χαὶ διάχρισιν τοῖς μεμιγμένοις, χαὶ κόμον τοῖς ἀχόσμοις. NVolf.

4. ldeo') Solem dixit esse μύδοον διάπυοον. Cfr. interpr. δὰ Laert. 1l, 8. et Dayle Tom. I. pag. 216, qui plurimos recenset in ea opinione consentientes, quod ui- Joog ille διάπυρος lapidem ignitum, πύρινον λίϑον, ut Suidas exponit, denotet. Alii malunt legere μύλον, cfr. not. ad Marmora Oxoniens. pag. 221. Quam lectionem tolerari posse putat Menag. pag. 74. coll. pag. 18.

5. Gronov.?) et VVolf. in notis, ille: ,4d hunc plane modum excepi ex Mscer, nec opinor perperam, quum sirmniliter citet haec verba Menag. ad Laert. II, 9. Sed utinam vir ille doctus latine haec ipsa vertisset, ut appareret, quo sensu intellexisset illa ἄστρα μὴ zer«Aau- βανόμενα ὑπὸ τοῦ ἡλίου, quae ego quidem latinis verbis reddidi, sed ut fatear non intelligere. Quod fiet sane si corrigas: χαταλαμπομένων. lta enim corrigi debere in- telligo ex Diog. Laert. his verbis: zai τὸν γαλαξίαν ἀνά-

χλασιν εἶναι φωτὸς ἡλιαχοῦ, μὴ χαταλαμπομένων τῶν

}) Cfr. pag. 307. not. 8. 2) Cfr. pag. 308. not. 3

Exeunsus ΧΙ. 419

ἄστρων. Quod non attendit Menagius, quoniam quatuor postremas voces praetermittebat in serie, quam ex Diog. Laert. praemittebat notae suae;^ hic vero: ,lta quoque Laert. II, 9. (nequaquam, vide vel sola Gronov, verba), ad quem Menag. locum hunc allegat, qui praeter meri- tum a Gronov. reprehenditur, quod vitium illius et cor- ruptionem non animadverterit, quam tamen et vidit, et eadem prorsus ratione, qua jam Gronovius, sustulit, dum conceptis verbis ait: Legendum, quomodo apud Laert. le- gitur: τῶν μὴ χαταλαμπανομένων. Sed praeterea non video, cur receptae lectioni: τῶν μὴ χαταλαμβομένων sua non constet ratio, cum sensus verborum hic esse vi- deatur, galaxiam esse reflexionem luminis astrorum, quae non comprehensa h. e. obscurata quasi sint micantibus solis radiis. De hac Anaxag. sententia cfr. Aristot. lib. I. de Meteor. cap. VIII, ubi eam simul confutat.4

6. At') eo tempore Apollodor. in Chronicis eum obiisse scripsit, natum vero Olymp. LXX. teste Laert. lI, 7. Cfr. ibi Menag. et adde Meurs. lll, 27. Lect. At- tic, itemq. Bayle Tom. l. Diction. pag. 214, et de anno ejus emortuali pag. 309. VVolf.

Excursus XI.

1. Gronov.?) et VVolf. in notis, ille: ,Haec verba inprimis pertinent ad illustrationem Diog. Laert, qui in Archelao (IL, 17.) scribit quidem, ab illo etiam statui τηχόμενον (ut scias ipsum Archelai verbum id fuisse) τὸ ὑγρὸν ὑπὸ τοῦ ϑερμοῦ" sed quo abeat, aut quid postea eo fiat, non novit, nisi partem εἰς τὸ πυρῶδες συνιστά-- vct, partem περιῤῥεῖν. Egregie Orig. primo dicit εἰς μέσον δεῖν, quae verba tam necessaria sunt, ut fere co-

1) Cfr. pag. 308. not. 7. 2) Cfr. pag. 309. not. 3. M

420 Excunvusus XI.

gitem, an non exciderint ex contextu Diog. Laertii,^ hic vero: s4Locus Laert, allegatus supplemento non indiget, prout jam ab Elia Boherello pag. 383. ad Orig. libros contra Cels. est emendatus, qui ita legit: JInyóusvór φησι τὸ ὕδωρ (Menag. τὸ ὑγρὸν) ὑπὸ τοῦ ótguob, χαϑὸ μὲν εἰς 10 τυρῶδες συνίσταται, ποιεῖν γὴν zi, quod latine ita exprimere licebit: ,congelatam, inquit, ab igne aquam, quatenus casei instar coalescit et consistit, efficere terram," Neque enim liquefactio, nec quicquam ignis simile hic locum habere potest, et verbis sic dispo- sitis suus constat sensus. Nostro vero auctori τὸ τηχό- μενον est relinquendum, «qui a Laert. in eo dissentit, quod ex Archelai mente aérem aeque ac terram ex aqua vi ignis compacta et exusta gigni referat, cui liquefactae a&rem solum acceptum fert Laertius,* — Boherelli verba ad Orig. contra Cels. lib, IV. num. 37. spectant, ubi ver- bis: cf χεῖρές σου ἐποίησάν us, καὶ ἔπλασάν με, (cfr. Job. X, S. coll. Psalm. CXIX, 73.) haec apponuntur: ,Addit Job. (X, 10.) ἐεύρωσας δέ us ἴσα τυρῷ. Ex quibus verbis occasione sumta, liceat obiter Archelai loc. in Diog. Laert. emendare, qui sic habet: Τηκόμενόν «(σι τὸ ὕδωρ (Menag. τὸ ὑγρὸν») ὑπὸ τοῦ ϑερμοῦ, z«00 uir εἰς τὸ πυρῶδες συνίσταται, ποιεῖν γῆν" χαϑὸ δὲ περιῤ- δεῖ, ἀέρα «γεννᾷν. Quid enim ibi loci τὸ πυρῶδες Omnino, quam comparationem Job. in describenda ho- minis origine adhibuit, Archelaus itidem ad terrae origi- nem accommodavit. Pro τὸ πυρῶδες itaque, nullus du- bito quin legere oporteat: τὸ τυρῶδες, simulque πηγό- μενον, pro: τηχόμενον. Nam τὸ τυρῶϑες; et τὸ περιβ- δεῖν, sub eod. genere accurate opponuntur, et materiam optime repraesentant, cujus crassior portio, inter forman- dum in fiscella sua caseum, coagulatur, dum subtilior ex- primitur; ut terra fuerit quasi pars humoris primigenri caseosa, quemadmodum in lacte caseus est pars terrestris.

Et quod ad zyóutvov, pro: τηχόμενον, proprium est

Excunsus XII ET XIIT. 421

Calidi in Humidum agentis, τὸ πήγειν, vel: ztjyvotiv, non τὸ τήχειν, Possent haec latius explicari, si vacaret.

2. Archelaus !) semper terram paludis instar habuisse videtur, ideoque τὸ πρῶτον in verbis auctoris nou de tempore cum Gronov., sed de ordine sententiar. Archelai accipiendum videtur. Nec haee sententia ab eor. opi- nione diversa videtur, qui terram insulam putant, hoc est aqua prorsus cinctam, quo consilio Secundus philosophus terram ϑαλάσσιον στεφάνωμα et ἁλμυρὸν δεσμόν dixit. Cfr. Dongtaei Analecta Sacra V. 'T. Exc. CXXXVII. pag. 363., et Bochart. Geograph. Sacr. lib. I. cap. 36., qui terram Oceano ambiri ex veterum mente probavit. Forte igitur

hic vox λέμνη ab auctore pro v730; posita erit. VVolf.

Excursus XII.

Ita?) quoque Laert. I, 19. et Cic. Tusc. Quaest. lib. V. Quod ita accipiendum esse constat, ante Arche- laum philosophos potissimum de principiis et formatione rerum sollicitos fuisse, post eum vero moralem quoque doctrinam in pretio haberi coepisse inde a Socrate, qui ut cum aliis philosophis nec vitam neglexit, ita nec prio-

res illi Ethicam insuper habuisse putandi sunt.

Excursus XII.

Verba?) haec physice alii, alii theologice interpre- tati sunt; atque hi quidem de Ente supremo, quod Deus

est, acceperunt, illi vero de Universo hoc, quod oculis

!) Cfr. pag. 309. not. 4. — ?) Cfr. pag. 310. not 5. 3) Cfr. pag. 311. not. 1.

4122 Excunsus XIV.

est expositum, iidemque inter Atheos retulerunt Parmc- nidem. Prioris sententiae est Gassend. "T'om. 1. Opp. pag. 234., coll. Cudworth. in System. γοητῷ pag. 383 — 385. Posterius defendunt praeter Aristotelem lib. 1. Physic. cap. ll. ex recentioribus Bayle in Xenophane Tom. Ill. Diction. pag. 3035. al. Gassendus quidem contra Aristot. id urget, quod res immobilis non possit esse aliar, prin- cipium; at illi quoque objici posset, quomodo Parmeni- des idem principium ἀΐδεον et ἀγέννητον, et tamen πε-- πιερισμένον statuere potuerit, si quidem de Deo verba sint intelligenda. Vix enim putaverim, Cudworthi expli- cationem locum invenire, qui pag. 389. seq. loc. laud. Parmenidem illud principium ideo πεπερασμένον dixisse putat, ut notaret, Deum esse πέρας χαὶ μέτρον πάντων. Somnia vero narrant, qui existimant, Parmenidem arboris

Cabbalisticae non ignarum fuisse. Cfr. VVolfius,

Excursus XIV.

1. Citat!) haec quoque Menag. ad Laert, IX, 30., ct ita, ut hinc duas componeret notas, et utramque illu- straret repetita correctione, qua dicit se putare legendum: ijv αὐτοῦ δόξαν, sed frustranea temeritate. Etsi enim ista correctio dicat, quod verum est, nempe eum abiisse a doctoris sui sententia, tamen patet, non illuc referri ab Orig. haec verba, sed plane velle respici voces pro- xime praecedentes, et sententias Parmenidis, qui quum dixisset τὸ πᾶν esse ἀχένητον., Leucippus voluit ἀεὶ xi- vovutror, quum Parmenidi statueretur omne πέπερασμέ- vor, Leucippus dixit ἄπειρα, similiaque, ut nihil mutari debeat. Non enim haec spectari oportet abrupta, prout

!) Cfr. pag. 311. not. 4. 5. coll. pag. 312. not. 1.

Excunsus XV. 423

Menag. volenti fuit partes quasdam excerpere, sed prout congesta sunt ab ipso Origene. Sed et mox Menag. aut ex scripto, aut ingenio edit: περιπλεχϑέντα, quod qui- dem non pravum, sed contra fidem Cod. Mscr.,, et Geni- tiv. potest tueri locum, subintellecto «zar, vel τινῶν, ut passim solet tale quid omitti, et tamen sic construi. Gronox.

2. Ex!) hoc loco Menag. pag. 406. recte restituit Laertum, ΙΧ, 33., qui pro διασαφεῖ legendum arbitra- tur: οὐ διασαφεῖ. Nihil hic praeterea est quod notem, cum Leucippi dogmata ab interpr. philos. Epicureae et commentatoribus ad Laert. 1X, 30— 32. satis illustrata sint. Cfr. Bayle Diction. Tom. 1l. pag. 1803 — 1808. et Fabric. Bibl. Graec. lib. Il. pag. 778. Quae Menag. in auctor. nostri loco allegando praeter rem immutavit, ea

jam a Gronov. annotata sunt. VVolf.

Excursus XV.

1. .4mqoóxorov?) dixit Epicurus, si Laertio fides X, 8., h. e. nugatum judicem, vel potius: .Znuózorrov, h. e. gramiis laborantem, ut Hesychius: quam lectionem priori, quae Meibom. placet, non sine ratione Menag. praetulit in not. Ceterum saepius usu venit, ut nomina propria exigua literar. immutatione in opprobrium viri detorqueantur, et malo induantur sensu. Exempla nu- mero plurima et selecta vide apud Fabric. ad Cod. Apocr. N. T. pag. 314. seq, et in Biblioth. Graec. lib. l. cap. XXIX. pag. 171. seq. Coteler. ad Patres Apostol. Tom. I. pag. 335. et ad Tom. 1, Monum. Gr. pag. 791. ac Tom.

IH. pag. 636. VVagenseil. in ep. de Infundibulo suo pag.

!)- Cfr. pag. 312. not. 21 δὰ Cfr. pag; 312: ὁδι. 3. ) P P

424 Excunsus XVI.

107. His adde, quod Χούσιτιτιος dictus est χρούινιππος teste. Laert. VII, 182. Sie Joann. Magicus Dav. Pareum Pereum a pereundo, at hic vicissim illum Megaerum ap- pellavit teste Bayle "Tom. ΕΠ]. Lexiei pag. 2298. Ridicula est Aurati nominis gallici in duas voces aw Rat mutatio, quam Bayle "Tom. Ll. pag. 1010. commemorat, qui non minus ingeniosam nominis Bodini in Badin, i. e. stultum, metamorphosin annotavit Tom. |. pag. 628. VVolf,

2. Alias!) scribi solet 2480zoírgyc, quemadmodum hae literae saepe permutari solent. Sic «71αβὰ et zfavíd occurrit. Latini inprimis Graecum 5 per V. exprimunt teste. Juliano Orat, 1l. pag. 832. Xoowrer &ri βῆτα πολλάχις τῷ ov oí Ῥωμαῖοι. Confer ibi Petav. et Braun Selecta Sacra pag. 468. Unde nescio, cur illis in locis. ubi “ὐδηρίτης occurrit, Menag. ᾿βϑηοσίτης rescribi veli, ad Laert. 1X, 30. VVolf.

3. Gronov.?) et VVolf. in notis, ille: ,Haec quo- que ante vulgavit ad Democrit. Laert. itidem. Menagius, et ἀπειρίαν istam Democriti illustravit Schottus in lib. 1]. de Nodis Ciceron. cap. VIL, hic vero: ,lntegrum locum usque ad finem attulit Menag. ad Laert. IX, 44. pag. 412. non mutatum, nisi quod vitiose legat: ὑπ᾽ ἀλλήλων ποος-

πίπτοντας, ubi Gronovius rectius ἐπ᾿ ἀλλήλων."

Excursus XVI.

1. Sic?) Laert quoque ]X, 20. refert Sotionem Xenophani hanc sententiam αἱ primo auctori acceptam

ferre, sed per errorem. Nihilominus cum Sotione facit

!) Cfr. pag. 312. not. 5. 3) Cfr. pag. 312. not. 8. coll. pag. 313. not. 1. 3) Cfr. pag. 2313. not. 4.

Excunsus XVI. 425

Cic. in Lucullo, cujus locum affert Menag. ad loc. laud., et Arisoteles lib. I. Metaphysic., imo ipse Sextus pag. 279. advers. Mathematicos, qui ait: τοῦτο πρῶτον εἶπε Ξενος νης. Errat igitur Menagius, qui ad Laert. IX, 20. Sextum a Sotione dissentire affirmavit. Gyrald. dial. Π]. de poétis pag. 96. Tom. lI. Opp. haec Orig. et alia ex seqq. verba eadem ratione affert latine, VVolf.

2. Hoc!) distichon cum Acatalepsia. Xenophanis publicavit quoque Menag. ad suum Diog. Laert, et edit τύχοι, quod non dixerim ita in Mscr. haberi. Sed quod majoris momenti est, etiam affert δόχος δ᾽ ἐπὶ πᾶσι, tan- quam ex hoc Mscer. Mediceo, prout editur apud Sest. Empiric. advers, Mathemat,, ubi junguntur quatuor ver- siculi, quos allegat etiam Kühn. ad Diog. Laert. lib. 1X, XX. Nec ulli illor. dubium est, quin Józo; explicari de- beat opinio, etiam Gentiano Herveto Sextum ita inter- pretante, Quin' et ante hos irretitus Stephan. notavit in "Thesaur. Tom. I. pag. 1030. (δόχος in carmine idem quod δόκησις opinio. Utitur eo quidem poéta apud Sext. Phi- los.) Ex quo apparet, non alium h/s egregiüs viris fuissc tibicinem ad sustinendum hoc vocabulum nisi hunc ipsum locum, quem quoniam Rulaeo describendum | commisi, videtur haesitasse manus ejus, ut non fortiter exceperit, certe accentum notaverit in ultima syllaba. Ego non dubito vel dozsi, vel δοχοῖ scripsisse Xenophanem, et inde posteriores, in quibus Origenem: .4U0r0g ὕμως οὐκ οἶδε, -IOKEI 9' vel 4OKOI δ᾽ ἐπὶ πᾶσι τέτυχται. ,lpse tamen non novit; sed videlur vel videatur in omnibus adest.^ Gronov.

3. Nulla?) ratio, cur hanc vocem cum verbo δοχεῖ commutemus, cum ea ab omnibus, quantum scio, usur- petur, nec Epiphan. displicuerit, qui eam Tom. l. pag.

!) Cfr. pag. 313. not. 5.

?) Cfr. pag. 313. not. 7. coll. 5.

426 Excunsus XVI.

1087. per vocem 7890:/r«uor, nempe δόχησιν expressit. Deinde nec insolens est haec vox, quod patet ex Eustath. schol. ad Iliad. 1, vers. 250. (Salvinius, Ruaeo teste, recte monet legi locum huc pertinentem ad Odyss. l. vers. 246.) Taceo δόχον rectius et magis proprie quam τὸ δοχεῖ rebus adesse dici. Praeterea vero dubium est, num Gronovianum Jozsi, vel Jozxoi in Mscr. exstiterit: nam quantum ex verbis Gronov. intelligo, Rulaeus in apo- grapho per Jozóg expressit, quam vocem, cum ea accen- tum in ultima non (2?) patiatur, cum (δοχεῖ commutat, atque ita Origenem scripsisse putat, exigua veri specie, cum festinans forte lulaei manus in notando accentu labi potuerit. VVolf,

4. Gyraldus!) pag. 96. Tom. ll. Opp. verba: τύ- πον ἀφύης, vertit per imaginem lauri, adeoque legisse videtur: τύπον δάφνης. Quod fieri facile potuit, cum ν et v ductu sint affines literae, et ideo saepe permuta- tae: cfr. Coteler, ad "Tom. 11. Monum. Graec. pag. 563- et 092. Nostram vero lectionem illi multis praeferen- dam esse quis non videt? VVolf.

59. Gronov.?) et WVelf. in notis, ille: ,lta (scil. ἐπελάϑησων) edidi, prout descripsit Rulaeus; sed nescio, quomodo super « notavit literam ὦ satis notabili cura. Unde Orig. colligo scripsisse ἐπελαγώϑησαν», ab verbo ignoto etiam nunc πελαγόω, ut notet tempus, quo omnia obtinuit aequor, et vel universalis fuit eluvio, vel omnia circa istas terras inundavit effusum eo pelagus, prout Pompon. Mela lib. l. observat de Numidia,* hic vero: »Corruptum esse locum probari multis non debet; sed non aeque exploratum est, qua ratione idem sit resti- tuendus. Ex Gronov. sententia ἐπ ελαγώθϑησαν legi de- bet; sed vix (?) crediderim verbi πελάώγοω vestigia apud

veteres exstare, quos verbo πελαγίζω bac notione usos

!) Cfr. pag. 215. not. 1. — ?) Cfr. pag. 315. not. 2.

Excunsus XVII. 427

esse constat: de qua videri potest Spanhem. ad Julianum pag. 191. "Vicisim non negaverim, sensum hujus emen- dationis optimum esse, cum facile potuerit Xenophanes respicere ad eluvionem illam universalem, quam Deuca- lionis tempore contigisse Historici genüles tradunt. At nihilominus tamen commodius et rectius vox haec per ἐπηλώϑησαν resütui posse videtur, h. e. limo obducta sunt, quod propius accedit ad ἐπελάηησαν, cum ἢ et & saepe confundantur, et seqq. verbis: τὸν 0 τύπον àv τῷ πηλῷ il. confirmari videtur Hanc emendationem

debeo Fabricio, qui eam apographo suo adscripsit."

Excursus XVII.

Si!) quid tribuendum sit Paraphrastae, seqq. verba: Ὁρίζει δὲ ὡς νομίζει τὰ uiv πρῶτα, probationis loco ad priora referenda erunt, quibus Ecphantus dicebatur omnem veri notitiam sustulisse, quia unusquisque ita ju- dicet, prout ipsius ferat opinio, sive sententia, Paraphra- stes enim ita habet: Ὅτι χαὶ Exqevrog μὴ εἶναι γνῶ- σιν ἀληϑὴ τῶν ὄντων λαβεῖν ἐδόξασεν, ἀλλ ἕχαστος ὁρίζει ὡς νομίζει τὰ πράγματα. Et sane laec rectius sibi constare videntur, quam si verba ista conjungantur tanquam scriptoris nostri cum seqq. 'Ooífe δὲ ἐς vouí- ζει τὰ μὲν πρῶτα z1À. Sic Maque excidisset vox ἕχα- στος, sequentia autem ab lis τελείᾳ στιγι(ἢ sejuncta Ecphanti doctrinas ordine exponere censenda essent: τὰ

μὲν πρῶτα ziÀ. Ruaeus.

!) Cfr. pag. 315. not. 3.

425 Excunsus XVIII. XIX. kr XX.

Excursus XVIII.

ἄτομον. ἢ) et VVolf. in texru: χαταριχήσαν (sic! ), in notis vero, ille: ,Sic quidem in apographo exstat. Sed non dubito legendum: χαταγιχῆσαι, vel χαταχινῆσαι," hic vero: ,Hic vel cum Gronov. legendum est: z«r«»i- κῆσαι, vel, si retinenda fuerit recepta lectio, omittenda

particula enclitica ze, quae addita est verbo: συστῆναι."

Excursus XIX.

Vid.?) quae Menagius aliique notant ad Laert. 1I, 20. coll. Athenaeo lib. V. pag. 215. et Bentlei. in diss. de epist. Socratis δ, 2. Adde Aelian. Var. Hist. VIII, 1.

cum not. Perizonii, et aliorum, Max. Tyr. diss. XXVL, et

.

quos citat Menag. ad Laert. 11. 32.

Excursus XX.

AXvyyocuuc?) quemcunque librum, aut commenta- rium denotat, ut συγγραφεύς proprie et plerumque Hi- storicum, Vide Voss. de Philologia cap. X., Fabrum ad Longin. περὶ ὕψους Sect. X. n. 101. Huc pertinet, quod Ammonius observat, συγγραφέα eum dici, qui, quae de- scribit, ipse vidit, quemadmodum Scholiast. ad Dionys. t . - B γ δὰ ' ^ € Thracem ineditus ait: Οὐδὲ γὰρ συγγραφεὺς λέγεται ὃ χαταλογάδην εἰρηχὼς, ἀλλ᾽ ἰδικῶς συγγραφεὺς ἐκεῖνος ὀνομάζεται, ὁ τὰ περὶ τῶν αὐτῶν μερῶν (lege: τῶν

- - ΄ ε p αὐτοῦ χαιρῶν) γεγονότα συγγοαψάμενος ὡς Θουκυδέ-

!) Cfr. pag. 316. not. 1. 3) Cfr. pag. 316. not. 9. ?) Cfr. pag. 317. not. 1.

Excunsus XXI. 429

Jac. Cír. idem Faber ad Sect. IX, n. 10]. et Sect. XIII. n. 4, itemq. lll, 9. VVolf.

Exceursus XXL.

1. Menag.!) hunc locum allegans ad Laert. llI, 69. omittit voces: z«i ὕλην, quae procul dubio librarii in- curia exciderunt. Nullus enim est, qui materiam inter Platonica rerum principia non commemoret, licet sint, qui omittant ἰδέαν, sive παοάδειγιια, quemadmodum Laert. loc. laud. et alii, qui nempe cum Platonicis non- nullis ideas a mente divina Platone invito distinguunt. Cfr. Kühn. ad Laert. pag. 520. VVolf.

2. ld?) probari facile posset ex ipsa Platon. ad Dionys. epistola, quae est XIIL, ubi haec leguntur: Τῆς μὲν γὰρ σπουδαίας ἐπιστολῆς ϑεὸς ἄρχει, ϑεοὶ δὲ τῆς ἧττον" adeo, ut si serio scribere voluerit, non plurium, sed unius Dei fecerit mentionem: quem locum affert Euseb. Praepar. Evang. lib. 1I. cap. 13.

3. Forte?) hic παλαιὸς λόγος versus ille est, qui inter Orphica fragmenta exstat: Ζεὺς χες αλὴ, Ζεὺς u£ao«, -dhóg δ᾽ ἐκ πάντα τέτυχτιι. Cfr. Plato. in. Parrnenide pag. 115. (ed. Bekk. Part. 1. Vol. 11. pag. 40.) VVolf.

4. Haec?) nomina sunt, quibus tum Plato, tum alii scriptores Graeci ex gentlibus supremum Deum a reli- quis distinguunt, quod Cudworth. lib. cit. passim, de Platone vero speciatim probat pag. 404. Et δημιουργοῦ quidem nomen Deo recte tribuitur, quam vocem Suidas

!) Cfr. pag. 317. not. 4.

2) Cfr. pag. 319. not. 1. col!. Platon. Opp. ed, Bek- keri Part. 11]. Vol. lll. pag. 502.

3) Cfr. pag. 319. not. 4. — *) Cfr. pag. 319. not. 7.

430 Excunsus XXI.

explicat per τὸν τὰ μὴ ὕντα ποιοῦντα. Altera illa ap- pellatio in Homeri et Hesiodi scriptis saepissime comme- moratur, ubi vocatur πατὴρ ἀνδοῶν τε ϑεῶν τε. Unde et Max. Tyrius alicubi ait: 7/0220i ϑεοὶ παῖδες ϑεοῦ zal συνάρχοντες ϑεῷ. NVolf. ;

9. Plato!) enim in Timaeo ait, Deum in superiore cratere universae naturae animam temperasse. Cfr. Fa- bric. Biblioth. Graec. lib. l, cap. VII. pag. 51. et quos ille in notis allegat. VVolf.

6. Animam?) enim corpoream esse, vel corporeo saltem vehiculo instructam statuit, Si tamen dicendum, quod res est, Piato corpus illud αὐγοειδές animae tan- tum a corpore separatae tribuit, cum in Epinomide ani- mam solam dicat esse ἀσώματον, καὶ ἀχρώματον, et in Sophista confutet eos, qui statuunt τὴν ψυχὴν αὐτὴν σώματι χεγρῆσϑαι. Cfr. Cudworth. in System. Intell. lib. 1 cap. V. pag. 785—788., qui ibidem usque ad pag. 793. de corpore animae κὐγοειδεῖ a Platone saepius com- memorato disserit ex ipsius philosophi scriptis. Adde pag. 794—820. Cfr. VVolf.

7. Sic?) Laert. III, 67. refert, a Platone statui ani- mam πολλὰ μεταιιεννυμένην σώματα. Quam recte igitur Platoni haec sententia tribuatur, tam falso idem illius auctor statuitur ab lrenaeo lib. 11: cap. 59. de hae- res, Cfr. interpr. ad Laert. VIII, 14. VVolf.

8. Forte?) Plato inter eos numerandus est, de qui- bus Hermias in διασυρμῷ δ. 4. ait: Οἱ δὲ τρὶς ἐνσωμα- τοῦσι (scil. τὴν ψυχὴν.) oí δὲ τρισχιλίων ἐτῶν περιό- Jove αὐτὴ ὁρίζουσιν. De periodis vero illis cfr. omnino Plato ipse in Timaeo pag. 482. Opp. ed. Basil. VVolf.

9. Eas5) nempe animas, quae honeste et convenien-

1) Cfr. pag. 320. not. 9. . 2) Cír. pag. 320. not. 10. 3) Cfr. pag. 321. not. 1. 4) Cír. pag. 321. not. ὃ. 3) Cfr. pag. 321. not. 5.

Excunsus XXI. 431

ter im corpore versatae fuerint, in corpora non redire per vices, sed in coelum recipi, et in eo commorari statuit. Sic enim ait in Timaeo loc. cit. Καὶ ὁ μὲν εὖ τὸν προς-- jzovia βιοὺς χρόνον, πάλιν εἰς τὴν τοῦ συννόμου πο- οευϑεὶς οἴχησιν «oroov βίον εὐδαίμονα ἕξει. VVolf.

10. De') utroque hoc animar. statu illustris Plato- nis locus est in Gorgia: "Hv οὖν νόμος ὅδε πεοὶ ἀν- Ὡρώπων ἐπὶ Κρόνου zr. Cfr. Menag. ad Laert. |l, 19. NVolf.

11. Cfr.?) Plato lib. Il. de Legibus pag. 522. Opp. ed, Basil. Similiter Longin. in libro περὶ ὕψους Sect. VII. ed. Toll. ait: Πλοῦτοι, τιμαὶ, δόξαι, τυραννίδες. χαὶ ὅσα δὴ ἄλλα ἔχει πολὺ τὸ ἔξωϑεν ποοστραγῳδούμενον, οὐχ ἂν τῷ φρονίμῳ δόξειεν &yaüc ὑπερβάλλοντα, ὧν «αὐτὸ τὸ περιφρονεῖν ἀγαϑὸν οὐ μέτριον. NVolf.

12. Locus?), quo auctor noster nititur, exstat lib. V. de Legib. pag. 548. ed. Basil. Idem statuit in Protagora, ubi ita: ᾿Εγὼ γὰρ σχεδόν τι oiuct τοῦτο, ὅτε οὐδεὶς τῶν σοφῶν ἀνδρῶν ἡγεῖται, οὐδένα ἔνϑροωπον ἑχόντα ἐξαμαρτάνειν, οὐδὲ αἰσχρά τε χαὶ χαχὰ ἑχόντα χατερ- γάζεσϑαι" ἀλλ εὖ ἴσασιν, ὅτι πάντες οἱ τὰ αἰσχρὰ χαὶ τὰ χαχὰ ποιοῦντες ἄχοντες ποιοῦσι. Cfr. Hipp. ejus major. Huc pertinet ejusd. dictum in Sophista: Πᾶσα wvy5 ἄχουσα στέρεται τῆς ἀληϑείας. Cfr. Gataker. ad Antonin. IV, 2. 6. VII, 63. VIII, 14. X, 30. et XI, 18. VVolf.

13. Sic*) Clem. Alex. lib. Il. Paedagog. pag. 138. ed. Potter. ex mente Platon. ait: J/&rvteg μὲν γὰρ ὡς ἀληϑῶς ἀγαθὰ πάσχουσιν, οἱ δίχην διδόντες" ὠφελοῦν-- ται γὰρ, τῷ βελτίω τὴν ψυχὴν αὐτοῖς γίνεσθαι δικαίως κολαζομένοις. ὟΝ οἹ.

!) Cfr. pag. 321. not. 10... 25) Cfr. pag. 322. not. 1. 3) Gfr. pag. 329. not. 6... 4) Clír. pag. 324. not. 2.

432 Excunsus XXII. rr XXIII.

14. Poenarum!) igitur solutione reatum | peccator. tolli putavit Plato, quae alias elui non possunt, sed ipsi quasi animae inusta sunt. Unde peccati labes Stobaeo II. Eclog. cap. |V. vocatur τρὺξ δυσέκνιπιτος, a Philone τύπος δυσέχπλυντος, a Chrysostomo χηλὶς ἀνέχπλυτος, quorum aliorumq. loca vid. apud Gataker. cap. XL. Ad- versariorum. [interim de notis peccator. animabus homi- num inustis illustris est Luciani locus in Cataplo: Ὁπόσα ἄν τις πονηρὰ ἐργάσηται πκαοὰ τὸν βίον, zaó' ἕχαστον αὐτῷ ἀφανὴ στίγματα ἐπὶ τῆς ψυχῆς περιφέρει. (τ. Pfanner. Syst. Theol. Gent. cap. XX. 8. 7. et 8., itemq. Coteler. pag. 123. n. 24. ad Herm. Pastor. Tom. I. Patr. Apostolor.

Excursus XXII.

1. Hinc?) Hierocles et Porphyrius integros libros de Plat. et Aristot. harmonia scripserunt. Cfr. Biblioth. Photii coll. Suida. Vide insuper Bayle Tom. Ill. Di- ction. pag. 2416.

2. Vide?) Pfanneri Syst. Theol. Gentil. pag. 402., Voss. lib. 1. cap. X. de Idololatr. al. Adde Bayle Tom. I. Diction. pag. 351. coll. Tom. IIl. pag. 2171. seq.

Excursus XXIII.

1. Simile?) illud Stoicor. ita exponit Paraphrastes:

EA y: , H , ΄ ξ - - Καὶ παραδείγματι ἐχρήσαντο πρὸς ἀπόδειξιν τῷ τοῖ , . X - - 2 - * e Ἢ

ὀχήματος" χαὶ τοῦ ἐξηρτημένου αὐτῷ κυνὸς. 0g εἰ μὲν

') Cfr. pag. 324. not. 3. 72) Cfr. pag. 325. not. 3. ?) Cfr. pag. 325. not. 4. !) Cfr. pag. 327. not. 6.

Excunsus XXIII. 433

ἔχουσίως &xolovOsi, ἤδη x«i τὸ ἑαυτοῦ ποιεῖ, καὶ τὸ τοῦ ὀχήματος" εἰ δὲ ἀντιτείνει, «αὐτὸς μὲν οὐδὲν ἰσχύει, ἕλχεται δὲ χαὶ ἄκων συρόμενος. οἷον ὑπὸ τῆς δυνά- ἕξεως τοῦ ὀχήματος. Cod. Taurin. fusius in ipso con- textu eam comparationem his verbis exhibet: ᾽Εὰν δὲ μὴ βούληται, πάντως ἕλχεσϑαι αὐτὸν &v&yzy, Οὕτως χαὶ οἱ ἄνϑρωποι, ἐὰν μὴ ἕποιντο τὴ εἱμαρμένη γ δο-- χοῦσιν αὐτεξούσιον εἶναι, σωζομένου δὲ τοῦ λόγου τῆς εἱμαρμένης. ᾿Εὰν ur βούλωνται ἕπεσϑαι, πάντως ἀν- αγχκασϑήσονται εἷς τὸ πιεπρωμένον εἰσελϑεῖν. Recte hic locus habet, modo pro: μὴ &zorrro, legas: μὲν ἕποιντο. et pro: αὐτεξούσιον ponas: αὐτεξούσιοι, quod utrumque contextus fieri jubet. Menag. hunc locum notis suis ad Laert. VII, 149. inseruit, sed corruptum. Nam ita habet: "Or: ὥσπερ ὀχήματος ἐὰν ἢ ἐξηρτημένος κύων, ἐὰν uiv βούλη- ται ἕπεσθαι, καὶ μὴ ἕλχηται, χαὶ ἕπεται ÉzOV, zal τὸ αὐτεξούσιον μετὰ τῆς ἀνάγκης, οἷον τῆς εἱμαρμένης. Gro- nov. lectionem magis expeditam esse, et sensui conve- nientiorem, facile patet; cui tamen ex Menag. forte non incommode restituetur vox ézor, ut ultima verba ita comparata sint: χαὶ ἕπεται ἑχὼν, ποιῶν zal τὸ αὐτεξού- σιον zril. Vox ποιῶν facile excidere potuit incuria li- brarii ob antecedentem ἕχών non adeo diversam, quod saepe usu venit, Similiudinis hujus sensum expressit Cleanthes apud Epitectum cap. 52. Enchirid. sequenti voto: "rs δέ μ᾽ εὐ Ζεῦ, zrÀ. ldem latine leges apud Senecam ep. 107. B. coll. VVolf.

2, Minus!) accurate. hic opinio de immortalitate animor, Stoicis tribuitur, quippe quam vel negabant, vel animum de ea profitebantur dubium. Sic Laert. lib. VIL in Zenone ait, ex Stoicor. mente τὴν τυχὴν μετὰ j«- νατον ἐπιμένειν, ἡ αοτὴν δὲ εἶναι. Hinc saepe quidem

ἐπιδικμονῆς τνυχῶν, nunquam vero vel rare ἀϑανασίας | ui χων, 4

!) Cfr. pag. 327. not. 8. OnicENIS OprEna. Tox. XXV. 28

434 Excunsus XXIV.

mentio fit. Quamdiu vero et quorum animae corporibus solutae durarent, de eo ipsi dissentiebant Stoici: qua de re vide fuse disserentem Gataker. ad Antonin. IV, 21., Menag. ad Laert. VII, 157. pag. 2325 seq., Voss. 1, 40. dc orig. et progr. ldolol, et inprimis "Thomas. de Stoica mundi exust. diss. XV., ubi diversas Stoicor. de animae interitu sententias enumerat, ut Panaetii, qui mori eas omnes dixit cum corporibus, Chrysippi, qui non omnes, sed ineptor. tantum, et Cleanthis, qui omnes quidem, sed non nisi sub mundi conflagrationem interituras statuit. Nescio igitur, quo auctore hie Stoici inter assertores im- mortalitatis referuntur; neque tamen hic solus est, qui ita de Stoicis statuit, scd ducem forte habuit Epiphan. lib. 1. haer. V. pag. 12. ed. Paris, ubi ait de Stoicis: Ὅτι iv- χὴν μέρος 0:00 χαὶ ἀ"άνατον ἡγοῦνται. ὟΝ οἱ,

3. Locum!) hunc nihil mutatum affert Menag. ad Laert, VII, 157., ubi confer, quae idem annotat, et adde Gataker. ad Antonin. IV, 21. pag. 140. seq.

Excursus XXIV.

1. Nec?) Epicurum, nec alios quoscunque atomos simul cum vacuo principia rerum habuisse, sed atomos quidem principia, sive elementa rerum, vacuum vero lo- cum et discriminationem statuisse ostendit contra veteres et recentiores, qui in contraria fuerunt sententia, Gassen- dus Tom. Il. Opp. pag. 280. seq., quod etiam ex seqq. auctoris nostri verbis demonstrari potest. Ceterum multi Orientalium ante Epicurum atomos rerum dixerunt prin- cipia, Inani simul admisso, quod probat Bayle Tom. 1]. Diction. pag. 1806., quem confer. pag. 1803., et Gassend.

!) Cfr. pag. 327. not. 9:. ?) Cfr. pag 328. not. 4.

Excunsus XXV. gr XXVI. 435

loc. cit. pag. 257., itemq. interpretes ad Laert. [X, 30. Nec omittendus in hoc argumento est Cudworth. in Syst. Intell. huj. Universi lib. I. cap. I. 8. 5—26.

2. Hoc!) itidem patet ex loco Diog. Laert. X, 6. et X, 26., praecipue si conferantur interpretes ad utrum- que locum, Adde Gassend. loc. cit. et Bayle Tom. Ill. pag. 1133. seqq.

Excursus XXV.

1. Ex?) his verbis apparet, Academicor. appellatio- nem latius ab auctore sumi, et illos omnes comprehen- dere, qui quovis modo de criteriis veritatis, aut veritate rerum dubitant. Alias enim notum. est, Academicos a Pyrrhoniis distingui, maxime ideo, quod illi quidem &z«- ταληϊννίαν quasi comprehendunt, et nihil posse decerni decernunt, hi vero etiam de hoc dubitant, et assensum sustinent. Cfr. Gell. Noct. Att. XT, 5. VVolf.

2. Fuerunt?) tamen in eadem sententia nonnulli ante Pyrrhonem, de quibus exponit Laertius IX, 69. seqq. A plerisque tamen et ipso quoque Laert. sect. 61. ἀχα- ταληινίας auctor statuitur, quippe quam prae ceteris ipse

adstruxit, et in qua plurimos invenit asseclas. VVolf.

Excursus XXVI.

1. Hunc?) fuisse Orientalium. gentium, praecipue Aegyptior. morem, «erudite ostendit. Spencer. de legib. ritual, Hebr. ΠΡ, 1. cap. V. Sect. If. pag. 105. seq. Adde

!) Cfr. pag. 329. not. 8. 2) Cfr. pag. 330. not. 3. 3) Cfr. pag. 320. not. 4. 4) Cfr. pag. 330. not. 8. 28 *

436 Excunsus XXVII.

Laert. VIII, 20. Scheffer. de philos. ltalic. pag. 144. seq. et Voss. de philos. Sectis cap. VI. 8. 36.

2. Sic!) Anonymus de Brachmanibus a Bissaeo cum Palladio editus pag. 94. ait ex eorum sententia: ,Nam

verbum Deus est, hoc mundum creavit, hoc regit et alit omnia.* Cfr not. VVolf.

Exeursus XXVII.

1. Lectionem?) hanc: ὡς στέφανον λάσαντο, ab Hesiodi mente alienam esse, et praeter rationem omitti versum praesente priorem constare poterat vel ex eo, quod sequens vers. non solum ad astra ab Hesiodo, sed et ad flumina, pontum et coelum referatur, atque ea de ratione de astris solis accipi non possit, lmo si vel ma- xime largiremur, illam Gronov. interpretationem de astris ab Hesiodi mente non dissentire, non tamen exploraturn habeo, num ea, quae coronae instar aliis imposita sunt, coronam ipsa accepisse dici possint, Praeterea vero de Diis hunc versum praecipere, et versum: Oi v ἐκ τῶν ἐγένοντο ϑεοὶ, δωτῆρες ἐάων, elimandum ex sermonis serie minime esse, vel ille versus docet: ᾿Πδὲ χαὶ ὡς 1 πρῶτα πολύπτυχον ἔσχον Ὄλυμπον" quod de astris nun- quam, de Diis saepissime dici solet, quibus coelum ut ἕδος ἀσφαλὲς αἰεί proprium quasi tribuitur infra binis in locis, Ex his praestructis prona fluit consecutio, le- ctionem nosiri auctoris neglisendam esse, cum Hesiodi fuerit consilium, ut exponeret, cur Dii bonorum datores dici mereantur, in quorum scilicet potestate et divitia-

rum et bonorum sita sit distributio. VVolf.

!) Cfr. pag. 331. not. 2. ?) Cír. pag. 334. not. 3.

Excunsus XXVII. 431

9. Lectio ') recepta: z«i size 0, τι πρῶτον κτλ. tueri se facile potest, cum multor. exemplo fiat, ut idem verbum, quod tot vers. ante usurpatum fuit, majoris emphaseos et perspicuitatis ergo repetatur, adeoque Gro- πον. ratio nihil efficit. Deinde vero ἔπειτα locum bha- bere non potest, cum videatur respicere ad verba: ἐξ ἀρχῆς, quae tamen hice non denotant initium relationis a Musis faciendae, sed potius de initio rer. productar. debent intelligi: quemadmodum cet Cleric. interpretatur. 'l'aceo nec versui huic suos constare numeros, cum una ille abundet syllaba. Nec video, quid Gronov. versio seqq. verbor. sibi velit: ,ut quidque primum exiit illo- rum.* Neque enim, si recte video, de quocunque quae- ritur, sed de eo, quod primum omnium productum fue- rit. VVolf.

J. Erroris,?) qui in Mser. fuit, ubi δύναμιν pro ἕνα μὲν legebatur, origenem invenisse mihi videor, quae in eo continetur, quod librar. &o:z£oósv) legens vocem integram expresserit primo, hinc quasi sui oblitus, qua solet hoc hominum genus esse oscitantia, τὸ $ pro ὁ, cujus figura priori est simillima, acceperit, et cum seqq. vocc, eo proclivius conjunxerit, quod τὸ uv accentu vi- deret destitutum. VVolf.

4. Gronov.?) in notis: ,Sic plane Cod. Medic. ele- gantissime quidem, quum vulgo legatur, nt videtur, ex jejuni hominis supplemento, vel mutatione: Οὕρεα ua- χρὰ, ϑεῶν χαρίεντας ziÀ., forsan quod non intelligeret μαχρὰ ὅσα praeclare et ex puro Graecismo dictum, ut κυρία ὕσα Lucian. in 'imone, quod etiam adhibet Ori- genes contra Cels, ut κυρίαι ὅσαι προφητείαι, lib. IV, contra Cels. num. 2, alii ὀλίγον ὕσον, vel μιχρὸν ὅσον.

Θεὰς Νύμφας autem non jungit Hesiodus.* "WVVolf, in

!) Cfr. pag. 2334. not. 4. 2) Cfr. pag. 336. not. 9. 3) Cfr. pag. 336. not. 11.

438 Excunsus XXVII.

notis: ,Cum Mss. aeque ac vulgatae edd. in altera illa lectione: Οὔρεα μακρὰ, ϑεῶν χαρίεντες κτλ.» consentiant, non video, quae causa sit, cur huic Mscr. (scil. Μεάϊς.), quod fidem in pluribus jam decoxit, nimium in aliorum praejudicium tribuatur, praecipue cum huj. formulae nul- lum quantum memini, vel in Homero, vel in Hesiodo, qui aetate fere aequales fuerunt, exstet vestigium, Interim non nego, purioris Graeciae dictionem esse: μαχρὰ ὅσα, quae tot optimor. scriptor. locis jam" pridem est confir- mata etc, Deinde vero altera et potior obstat ratio, quo minus lectio hujus auctoris: μαχρὰ ὅσα, locum inveniat. Nam metri leges id non permittunt, cum litera 7 vocis χαρίεντας prima efficere non possit, ut antecedentis vocis syllaba ultima inter producendas numeretur. Nec obstat, quod Νύμῳαι hic ϑεαΐί appellantur, quae in Dear. nume- rum ab Ethnicis relatae fuerunt. VVolf.

INDEX

LOCORUM*) SACRAE SCRIPTURAE.

Gen.

Pag. Pag.

1,1. d. 964. c. 235. III. ΕΣ deb. — 2. 6.2299. -2:1. d. 385. 053 a4127.187.198.36€. —184 a. 116. d. 205376. — 0. a. 991. 293. 364. | — 17. 18. εἰ. 3177. — 8. a. 293. --- 19 b. 135. c. 384. — 10. a. 161. d. 316. --- 12. b. 938. — 21. b. 247. 218.259. 44. b.124. 4.202.204. 1V,3. b. 63. 219. -- 16. d. 20

— 16—18 d» 40 UE 562A c:: 127 -2126 a. 118. 339. — 26 c. 316 5.251. 344. V,3. a. 131.

XR 6.251. — 21.22. c. 316. 22527498 b. 266 — 24. c. 510. 389. IH. dido V6. a. 259. — 7... b. 250. c. 376. 400. — 13 a. 164. 166. — 8.9 d:20. -Ξ 14, c. 5.71: “5316 d. 385. — VIII, 16. 18. c. 974. — 16. 17. d. 53554. XI, 1. 2! d. 197. -- 21, 22 c.3460. — 3, d. 198. 93. b. 948. | — 5—9. d. 197. -5. 214. a. A408. 5.9268. — T. a. 310.

*) Litera «. singulis paginis praefixa ad Tom. XXII., litera ὁ. ad Tom. XXIIL, litera c. ad Tom. XXIV,, li- tera denique d. ad Tom. XXV, ed. nostrae respicit,

Pag.

XII. bo ΡΒ E d. d. XVI. ΘΝ Ὁ EXwWVIT 2 €. ait. a 14: Σ 2915 XVIITSsd- 2 COS XIX; 11 d. 116. ΞΕ ΩΣ α. 289. -—— ah d: 441. XXL: δ: ONLs eq. 90; XXII. c. iT. i7. d. 31. XXIII. c. 319. — 19. 20. d. 24. XXV, 9. 10 21: — 20. seqq c. 9t1. — oU. b. 17. 18. XXWVL Ὁ: d: ΧΙ NONU d. V1. ΣΧ ΧΧΙΙ ὑ. 108. -Ξ 28. c. 911: XXXIII. . 168. 170. — 10. c. A1. XXXIV. b. 170. — 15. c. 190. XXXV, 9 d. 71. — 19. c. 190. ΧΟΟΧΥΣ, 35. 306. d. 68. XLVI, 27. dat: XLVII, 4--6. "ead: XLVII, 15. 16. ἀ 348. ἘΞ ΟΣ c. 9375. di2 XLI1X, 10. c. 350. 351. dio: 4:

Exod.

1) 17.-91. 5.1957; 1112. a. 214. 218. -- 0. α. 214. -ῦῦλι c. 343. ἘΠ ΗΠ ἃ. 2198. —— 121 d. 169. 173. 40989. d. 216. — 29. ΡΣ ΤΡ ΣΕ VII. seqq. c. 311. — 3. d. 169. 173. 268. -— 5i d. 265. 210.

Pag. ὯΙ d. 121. — 14. dt. VIL 2. d. 2776. — 28. 29 d. 173. 1X, 16. d. 295. — 17. d. 112. — 29. 30 d. 211. meds d. 216. : — 20. dq — 21. . b. 33A. d. 265--- 265. 201. 212. 24b. XI. d. 265. —34 29. d. 66. XH, 12 d 1/2. — 38. d. 269. TIT; a. 267. 269. XV, 10 b. 155. — 18. 5.295. ΞΕ D: d. 254. XVI, 29. b. 262. d.22. XYIL. 4i. 104. c. AT. XIX, 19 d. 188. XX, 5. τῷ 317. 356. — 12. p.979. dA. — 13. seqq c. 875. — 13—16 d. 24. — 15. d. 10. — 17. b. 68. XXII, 13. d. 101. XXIV, 2. d. 159. XXV, 40. d. 16. XXVI. XXVII. d. 67. XXVIII, 36. e do. 3. 5.1221. XXXI; 3. 6. d. 67. XXXII, 4. 8. d. 68. m sp d. 46. XXXIII, 19. hti. — 20. a. 213. 356. XXXIV, 20. d. 32. — 28. c. 965. XLV, 40 b. 186. Levit I, 19. c. 190. 11, [3] c. 190. NL:.255 b. 258.

Pag. XI. d. 156. - 13. 14 ἃ 122. ΠῚ 1] d3 91: — 17. 34 c. 190. ΧΕΙ τῶ. a. 2θῦ. XVI, 19. 34. b. 221. XIX, 26. d. 158 XXVI, 3—5. d. 255 x3 16. d. 254. Num ἯΠ;.16. a. 261. 269. XVI 35 a. 289. XXIII, 23. d, 158. Deut 1I, 30. c. 231. IV, 24 b. 161. 162. VIII, 2. 3 d. 213. XII, 4. 3 c. 38. XIV, 5212. d. 22. XN. OG. d. 258. — 417. b. 224. XVIII. d. 102. — 12. 14. 15 d. 158. XXV, 4. d: 15. ne c. 231. XXVII, 26. d: 55. XXVIII, 1--5. d. 255. — 16—18. 0:239. 2 d. 254. — 158—061. 65. d. 254. ἌΧ 215. 16.19. “ἃ, 1067. XXXII, 1. a. 291. 211. δ: 1. -- 8. a. 325. 331. SXEUEAO.. 74. 324. 331.335. b. 180. d. 197. — 9. d. 199. — 11. a. 214. -- 21. ἃ. 356;^.. ΦΥ155: 951. "Ὁ 5. 129. — 24. d. 255. — 43. a. 405. Jos. Vo3, 14. a. 301.

4M

:Pag. A42. 13. c. 311. XXIV, 32. c. 9.18. Δ 234, I Sam. ΧΠΡ T 19: c. 3t. AN d. 10. AND TIT TO c. 9tt. — 14. 4.568). — 15. d. 10. XVII, 1. d. 356. 351. — 10. d. 10. XXVIII. &. 390. — 13. b. 210. II Sam. XII. c. 918. XVI, 9 c. A07. XXIV 318. I Regum I c. 243. IJ. b 208. c. 243. —^0. d. 266. M, 5. c. 318. — 9." d. 118. IV, 29—34 d. 119. 90091323. d. A4. VIII, 39. «a. 394. 3:0; d. 119. — q. d. 118. 119. XI, 14. d. 68. XII, 28. 29 d. 68. — 232. 3 d. 206. 2415. 1-:8. 5 d. 206. XIV, 4. c. 201. XIX, 8. c. 365. — 18. d. 17. II Regum. 1I:111- c. 318. 389. 120341135 c. 918. XII, 21 c. 318. XIX, 18 d. 133. XX, 9—11. d. 318. XXIV. XXV. d. 318. Jes. Lo2. b. 117

Pag.

I, 6. d. 259. — 19. 20. d. 167. IV, 4 b. 199. c. 394. V, 30. a. 6. VI, 2. b. 212. — 3. a. 199. 200. c. 346. 947. τος GN ἀπ ΠΟ. VII, 9. b. 282. : — 14. c.^052. 5. d. Ὁ: LH d. 9. MID S. 9. c. 352; 5d. 6 1x72. a::496:008 70. En a. 214. d. 349. X, 17. b. 200. c. 395. Xp 627 d. 10. ΧΙ: b. 202. XIV. d. 29. — 12. d. 99. 261. 290; b. 206. XXI, 9 c. 66. XXII, 22. diui i5. XXIV. 5. b. 60. 4224 b. 203. 208. XXVI, 13. a. 183. — 19. c. 385. XXVII, 1 b. 206. XXVIII, 6. d. 59. ΞΞ ΤΡ d. 56. 16. d. 95 J3SX TX. 1. c. 134. MT 12. d. 36. XXX, 90. c.: 207. XXXIV, 4 d. 219. XXXV, 4 5.seqq. a. 351. XXXVII, 19. d:133. A1, 722.25. c. 346. — 96. b. 212. XLIII, 2 b. 156. 6! c. 254. XLV, 1—4 d. 207. — 2. d. 31. Zi. d. 10. 21429 δ᾽ 191. XLVII, 13 d. 223. — 14. c. 395. 4X 15 b. 199.

Pag. XLVIII, 16. c. 165. XLIX, 22. 23; a. 405. L, 11. b. 159. LI, 6. b. 183. 111. . 28. 3.9.14 a. 936. ἘΠῚ, 1—3 d. 84. D d. 85. 86. 88. D d. 85. 2; d. 88. LIV, 12 b. 190. LVIII, 11. c. 210. LX, t. d. 18. 19. — 19. c. 391. ΧΙ 11: b. 714. EXIE.1- c. 390. — 17. 18. d. 174. LXV, 17. b. 183. 236. LXVI, 16. c. 395. c 29. a. 998. b. 236 c ON b. 160. 214

Jerem. I, 5 a. 339. ὁ. 8. 11411. d. 133. — sn a. 351. —121. b. 215. LUE b. 221. X2. d. 220. xd ἢ b. 338. XI, 10 c. 161. XII, 4 b. 122. XV, 14 d. 10. XVI, 18 b. 199. Ur d 433. XVII, 21 d. 22. XX. d. 174. XXII, 24 a. 351. — 90, a. 948. XXII, 24 a, 422. XXVI, 8 d. 212. XXIX, 14. a. 296. c. 16. XLIV, 929 d. 59. LI, 6. a. 342, Esech.

II, 10. d. A7. VAM: b. 194.

IX, 4. a. 105. XI, 19. 20. d. 169. 178. X1V, 113. b. 117. XVII, 4 b. 201. — d. 258. XX, 25 b. 256. XXIV, 13. d. 210. XXVI—XXXII. d. 29. XXVI, 21. b. 224. XXVIII. a. 325. d. 29. — ἃ. d. 120. — 15. d. 261. XXIX—XXXII. d. 29. XXIX, 17. b. 60. XXXIV, 17—19. d, 61. — 19. d. 62. XXXVII b. 141. XL. b. 129. XLIV, 2 a. 268. Hos. I, 1. a. 215. ΠῚ, 4 c. 950. d. 4. 1V, 14 d. 261. 210. X, 10. a. 104. — 12. €. 011. dois. XII, 4 d. 53. 54. XIV, 5 b. 204. — 10. d. 120. Amos.

HI, 6. d. 10. X1L.4. b. 167. Jon.

b; 4, a. 289. IH, 6. b. 306. Mich 13:142. d. 10. 262. VW. r2. c. 392. d. 6. VI, 8. d. 161. MIT 41. 2. a. 259. — 9. b. 203. Habac.

HI, 2. | a. 199.402. c.3406.

Pag Hagg. ; 1043. a. 321. Ha. b. 190. Zachar. I, 3. seqq. a. 221. lil. Ἢ d. 102. d: a. 228. IV. a. 199. 200. IX, 10 d. 9. Καὶ 1 b. 16. AXI 2 d: ΧΩ. Malach. 1x2. ὦ. b. --- δ: a. 301. 304. R»5d d. 3215 922. c SURE b. 221. 250 5:21552:2007 622393; Ἐν. c. 301. Psalm. I. b. 138. L5. b. 132. 148. Il, 7 a. 87. P 365. — ἃ. 0]. IV, 6 d. 18. LU 262. VI. . 164. dt 5: r 21. IX, 14 d. 89. XIl; 4 c. 198. sn d. 38. XIV, 3 b. 49. XW. D. d. 258. n. Ao lo n XVI. b. 132. EE d. 101. τοῖν. b. 86. —.9. b. 134. c. 389. 390. XIX, 4 d. 2591 20. c. 390. 391. d. 112. XXII, 6. a. 264. — 15. c. 984. — 16. c. A07. — 2T. ἥν. XXVII, 1 d. 18.

— 4. d, 318.

444

XXIX, 3. a. 201. XXXI, 19. b. 204. XXXMH, 10. d. 269. XXXIII, 6. a. 203. 300. IE a. 141. 160. 310 b. 345. L ids a. 356. ΧΧΧΙΥ, 7 a. 328. E-A9: d. 258. XX VW. 19 d. 56. XXXVI c. 153 Ξ ἢ a. 123" qu 18: XXXVII. b. 155. 167. ESO - Eh. 1585. XXXVIII, 1. d. 271. OXOGUAS b. ΜΠ d. 45. ZW, 1.2 a. 318. XLIII, 2 ü: dd. XLV. c; 952)" αἱ 5. — 1. a. 139. 198. 4.2. c. 392. d. ἢ: 9.043 d. 84. —:0:4 4. a. Á15. Xi a. 919. 220. 408. 410. 412.

XLIX, 6 b. 106. ΞΘ 20 d:,192. D 1. a. 382. 384. -- 16 a. 58. DI. b. 107. cs d. 118. 210: a. 3106. ΞΜ a. 3571. c. 938. LILL. 4 b. 219. EVIHL 3 d. 246. -" 3. 4 d. 247. bx 9 b. 174. ΤΊΤΟΣ b. 196. LXVI, 7 c. T3. LXVIII, 1. 5. ΠΥ ΕΘ: d. 19.

—,11. 12. did12. DXX. 28. εἰ. 46. LXXII, 7. €. 009 TES.

I LXXIII, 8. seqq.

c. 392. d. 6. c. 2T.

LXXIV, 19. a. 310. LXXVIII, 49. a. 342. LXXXI, 13. 14. d. 167. LXXXIT, 6. a. 180. 255. c. 391.

LXXXV, 10. c. 205. LXXXVI. 5. c. 234. edu. b. 158. CAXSCEVILESD: a. 250. LXXXIX, 30—33. 4. 269. . XN {Ὁ b. 16. M b. 225. XGDh-11. 49. a, 340. — ar c. A11. XCVIIT, 9. a. 163. ΟἸ 6. b. 183. c. 408. MOT a. 358. CXII: d. 64. v a. 911. CIV, 4. a. 290. — 4. 15 d; 151. Lis b.:121. ΤΩΣ Ε a. 182. dpt c. A141. V 15 c. 311. — a. 104. CVII, 20. | a. 398. d. 114. GIN 2: d. 51,29. use. act.

uu Mp d, 211. — 16. d. 91h. —.16—18 d. 211. C8, 1. b. 195. —: a. 198. UD a. 403. CXV. b. 143. Lt d. 133. — 11. a. 922. CXVI,. T b. 16. 190. M θΘΣ b. 16. CXVIIT b. 167. CXIX. b. 218. id b. 66. — 20. b. 167. — 25. b: 4915333. — 601. b. 16. -— 179. «a. 339. d. 490.

Pag.

CXIX, 89. a. 300. —:105. d. 18. z 165. b. 81. 89. GXKX,:5. Ὁ. b. 16. CXXI, 3. bo (5 CXXVI, 6. d. 380. GKXNXILD.1. d. 183. 260. GEXXV, 15. ἀδ 135: CXXXVI, 2. a. 384. CXXXVII, 1:2. d:319:979. — 8. d. 319.

tM. d. 318. CXXXVIII, 1...-a.291. 311: CXLI, 3. c. 320. CXLIHI, 7. b. 16. CXLVIL, 15. d. 112. CXLVIII, 2. a. 3À. — 8. 4. b. 116. Zu a. 291. -- Δ, 5. a. 941 - δ. a. 301

Prov. 116. a. 25Á. -- 24. d. A4. Il, 19. b. 208. Hi? 12. d. 269. — 19. a. 368. ]V, 23 d. 158. Vil, 8 d. 56. VII, 5. d. 128. —22.. a.171. 181.183.375. :122.— 20. c. 315. — 295. a.195.361. c.334. ἘΝ 15 d. 128. X, 19 c. 107. d. 44. X157 b. 208. XII, 8 d. 259. XX, 10. b. 303. c. 298. XXII, 20. 21. d. 123. XXX, 24—28. d. 149. Job.

1I, 10. d. 262 ll, 8. c. 253.1 d. 6. X, 8. d. 420. — 10. d. 420

445

Pag. AV: 15 a. 264. 265. b. 107. XV, 14. a. 306. — 15. b. 119. XXV, 5 a. 242. 306. b. 118—121 XXXI, 90. a. 6. XXXH, 12. 13. c. 200. XXXVI, 30 a. 6. Xb d. 6. «ἘΞ [SE d. 258, 213. —:19. a. 364. Cant. Cantic 15:2 c. 156. AUI c 1233. y 13. b. 50. Ecclesiast D49. 10. b. 236. 1; d. 32. VII, 23. 24 c. 346. XI, 11. d. 49. — 12. d. 42. 44. Dan. 1320. d. 120. 1. d. 207. 1I, 60. a. 291 006; b. 206. 1 Ὁ: c. 338. Vl, 16. seqq a. 268. VII, 10. d. 46. MIN 5 9 d. 201. IX, 24 c2353. d. ὦ — 21. c. 240. X. d. 320. δὲ 2447 2531 5Ξ 13 a. 290. c. 319. Nehem. L4. a. 104. I Chron. XVI, 26. ἐἀ. 139. II Chron. VII, 28. c. 300. XX, 31. a. 289

446

Pag. Tob. AXI, T7. d. 198. Sap. Salom.

l, 4. d. 198. A. α. 151.422; VII, 6. 7. seqq. d. 118. — 16. d. 171. — 25. c. 331. 358." E05. 26 «. 143. 388. ἀξ Ὁ: ἡ 197. 311.4991: c. 221. 358.

VIII, 20. a. 266 ἌΝ Ὁ; ὁ. 399, νυν τος d. 197. XV, 8. d. 133. XWEH 1. d. 33.

Sap. Sirac. (Ecclesiast.) GRE. c. 146. XV, 14—17. b. 45. 410: 17. b. 48. 55. OVE 21: c. 348. XXI, 15. c. 119. XXII, 19. c. 119. XXX1X,16.17.21. 4.138. ΤΗΝ, 3. b. 68,

Baruch,

HIST: a. 215. Hist. Sus. (Dan. XIII.) Vers. A9. A3. d. 206. II Macc.

VI, 12—16. d. 9266. Matth.

ΤῚΣ c. 365. d. 89. 25118. b. 209. LU c. 3997 db. "6: c. 392. d. 6. 111: b. 209.

Iw.

c. 365.

Pag. IV, 8. d. 21. 2410. a. 164. 166 — 16. d. 19. — 19 b. 2931.:d. 411. V, 5 d. 95. — 8 c. 156. d. 78. L0 d. 49. 95 — 13. 14. c. 952 1 b..925; 252 SH8: 01b. r 94. — 22 b. 163. c. 375. d. 25. 167. T d. 24. — 98. c.375. d.118,168. 0 b. 262. d. 23. dd. d. 24. — 34. b.300. c.375. d. 25. 539; b.262. d.93.167. — 890. 40 d. 83. τ AE c. 325. 343. — UR. c. 325. VI, 9 a. 403. 5. 348. 240: b. 344. VH, 6. d. 198. is b. 340. d. 69 DE d. 268 το, 03 c. 350. d. 3. — 24. 26 d. 168. VHi, 1. 5 c. 252. — 12. ὃ. 141. 029r a. 9T. IX, 37. 38 d. 112. aub di 5457. ZH b. 262. — 11. seqq d. 23. ΞΘ.) c. 840, .d. 8. --- 20. b. 96. DAT d. 115. XI, 10 a. 321. 323. — 14. c. 405 —407. —;115. c. A06. — 18. 19 c. 366. — 19. b. 288. c. 367. 2-291522 d. 182. 215. — 295. d. 175. DI c. 3921. 362.

XM, 32.

c. 276. 339. 344. — 36. d. 59. Ito c. 290. XIIE.5. 6. d. 110. 25027. 98. c. 281. -- 85 c. 324. — 39. c. 408. — 43. b. 196. — A4. d. 30. :Ξ 57. c. 239. XIV, 33 α. 353. AV,.21022 c. 254. -Ξ 24. d. 215.30. Ais 98. c. 408. XVI, 8. a. 354. — 16. a. 359. b. 214. — 18. d. 88. 89. 22,19. 519 i3. 293. b. 89. z- 26. b. 133. XN, 1. d. 88. — 1. seqq d. 84. — 5. dioi. — 6. d. 86. 27115, «a. 402. XVIII, 10. a.326.329.347. — 16. c. 320. — 19. a. 103. — 20. a. 213. 204. b. 147. — 923. s b. 203. AXIXEd1. b. 340. 23 19. a. 26. 28. 104. i6. a. 166. 5. 17 a. 166. 167. 391. Spi .b. 269. — 24. b. 344. XX, 8. b. 10. XXII, 13. b. 164. 229. XXIII, 34. d. 120. — 31. a. 213. XXIV, 26. 27. a. 231. —. 985. b.117. c. 408. 409. — 36. a. 146. — 37. 38 c. 409. XXV. b. 209.

Pag. a. 133. 206. 395.

AAT

Pag. XXV,.4. d. 19. — 14. a. 238. 2:19105* a; dia d. 250. 252. — 23. d. 250. 252. z 90. 27. d. 250 — 30. ὁ. 164 2. b. 152 — 234. 35 d. 168. 250. — 41. b. 163. c. A11. d. 168. — A1. 42. d. 250. — 496. b. 228. XXVI, 23 d. 247. 4206. b. 286. -960. 27 b. 288. — 28. b. 284. — 91. b. 94, — 39. 94 b. 95. — 28. c. 369. 373. —3141. b. 54. XXVII, 35. c. 324. XXVIII, 19. b. 106. —. 90. a. 213, Marc. bo2. d. 321.323: 111.,. 17. d. 89. ΝΖ. d. 120. -- τ pe d. 163: 179. F5 d. 120. —,. 8. 39. c. 369. VIL 34. 5b. 385. 396, 342. VIII. b. 209. — 25 c. 369 IX. b. 169 Χ, 8. » .&. 408. — 117. a. 164. 166. —18. a.164.166.387.391. ἜΗΝ c. 369. XIV. 25. b. 288. 289. E6977 a. 211. “πα εἰ. a. 211. c. 369. — 38. c. 369, Luc. κι. a. 172. —- 39. b. 225. —. 385. a. 211, cy 239.

Pag.

1 198, E 372. 15552, d. 281. S212801 να 267» 26911970; τς a. 210. 2151. a. 211. ΠῚ, 8. b. 346. ΝΕ; d. 113. Ho ES b. 250 VI, 29. d. 83. ADR d. 253. VIL 44. 15 c. 369 DT a. 232101323. VII, 10 d. 169. 95! c. 369. 1X, 30. 31 d. 85. -L— 3e. «a. 402. “ΠΣ a. 819. ΝΕ ἂν b. 262. d. 23. M19 c. 353. d. 6. 2224. a. 402. 022 à. 419. 115. -Ξ 90. d. 319. XI 4s a. 403. — d. 69. — S δι OR — d. 13. 3T. XII, 10 c. .399. 544. 0 a. 340. — 406. b. 164. — A9. di oT: XIV. b. 167. :ΞΞ 11: d' A15. — 5: a. 22. as ἮΣ a. 258. — 411. seqq di 377. XVI, 10 c. 313. a a. 340. ΧΨΙΠ b. 16. EUER Qf? d. 288. XVIH, 8 c. 409. ELSE «a. 164. 166. 49. "i 163. 164: 7166. 387. 391.

OSEE d. 345. B0; d. 208. XXIII, 28 c. 385. XXIV b. 156.

Pag. Ev. Joann.

l, 1. a. 159. 182. 216. 359. 363. 365. d. 31. 34. ΔΆ, 163.

— 1.2. a. 157. c. 312.

LUE a. 216.

. — 8. a. 157.178.192. 222.

393. c. 306. 373.

a dw. d. 18. í LAO a. 123. 5n. a. 360.

— 9. a. 156. 399. b. 16. c. 360. 391. d. 78.

211425 13: c. 356. -- 14. b. 280. d. 90. — 15 a. 393 — 18 c. 362 1021 c. 406. — 26. 27 a. 238. — 29 d5 72. Il, 6 d. 14. — 13. seqq. b. 259. — 17. b. 24. — 19. a, 380. Wr, 6. c. 312. — 8. a. 176. IV, 6. 7 c. 366. SUA: b. 290. Lx SETS a. 389. — 29. d. 51. I b. 346. NEUE b. 23. 14 20104 b. 62 D b. 213 DD b. 62. --- 27 a. 163 En a. 968. 369 — 39 d. 25.5 VI, 31—59. b. 291 Mu b. 290 n c. 362. —.51. b. 275. 290 — 58. b. 218 — D5. b. 2

Pag.

VIE. 39. b. 95. VIII,12. 4.353.399. 5.275. — 23. b. 186. — 38. 4:12: AU a. 416. d. 116. ERE b. 335. —— 58: a. 362. IxX3 9; bi 16: 17. — ὃ. b. 1T. 1239] d. 51. 215. AJ 759. a. 394. — H1: ἃ. 35A. b. 338. — 10. a. 208. b. 203. — 18. a. A07. c. 313. CAEUMIT a. 197. 126: 190. 153. 369. 390.

Ss 98. «. 394. X3 25. a. 353. b. 201. AUN c. 369. S «a. 394 NULL 27 c. 369. 313. —$1: b. 201. d. 157. -— 45. a. 143. 370. 388. 390.

XIII, 30. b. 219. XIV, 2. b. 175. 185. — 6. &. 353. 362. A10. ὑ. 394. d.115.163.347.

10. d. 341. 11. a. 121.

23. α. 3510. b. 161. 26. à. 116. δ. 1555. “1.9: ΑΒ. 1188. 167. 173. 174. 196.

το 45. b. 959.

387. 392. c. 261.

XV, 1. b. 215. —. 6. 72201: — 19. b. 88. «: 95) d. 56. — 20. «a. 153. AVI. .12. 13, a. 116. — m «. 153. 2:1: 193. a. 403. — 295. d. 149. XVII, 3. a. 165. 167.

382. 383.

OniGENIS OPERA.

'Towv.

449

Pag. a. 149. 369.

XVII, 10. - 11. ὦ: 54. —116. b. 191. ἘΝ D1* α«.115.127 15) {71 Ὁ. 84: ἘΠΊ 22 5:295. —.21—23 b. 196. Ll 1 a3 121: DAE 55601718225: XVI1H, 4—6. a, 2232. XIX, 34. c. 968. XX, 3. d. 69. - 22. a. 153. c. 339. — 20. seqq. c. 368. XX]I:25. 6:297. 321.12: 89; Áct. DUut6a90. di 5f I1. b. 208. IV, 32. a: 129. δὲ; 55. X0 9.. un ΘΟ ΤΩ: VII, 22. d. 121. ZU a. 218. 245460: a. 402. VIII, 18. c. 339. XII, 15. a. 329. 330. ΧΙ, 10. 11. dto 7. XV, 10. b. 339. XVII, 27. d. 319. I 28. a. 205. A22. c9 Jat a. ἅ. XVIII, 24. a. 4. XIX, 26 εἰ 199. XX, 7--.-9 d. A4, Rom. c1. d. 246. 250. 251. 3112.03. c. 329. -- ὦ. α«. 194. c. 365. 2 a. 194. 203. :--. 11: d. A1. 128. 482223. d. 16. — 49; d. 19. 46018929. -- 20. 4. 98 7. -Ξ 20: ὦ] d. 170422. 2. 23 d. 199. o. du 1. XXV. 29

Pag.

Ι, 24. d. 901. zx 2b. 4r 1220328. d. 201. li, 4. 5. d. 174. τεῦ 4—6! d. 274. —4—:10 d. 168. -Ξ Ρ η3] b. 59. — 14. 15 gu57. 21145. 16... 5.159. 2.393. o d. AT. ἜΘ 29. d. 26. x29. d.. 45. I1, 90. b. 66. SD. ἂν 51. 58. 23. 24 a. 210. la eel b. 99, -—— Vs b. 64. INC S 18. b. 100. V, 3. 4. d. 251. -— 0’ a. 202. ἜΞΩ b. 101. 102. 2-9 1:351. ἘΣ ἅς, a.249. 5.102103: UM b. 104. -— UBL b. 103. 2419. b. 104. - σοι b. 65. 67. VI, 5. 6 a. 228. zn: a. 240 ἘΞ 10 b. A7 VI, 7 d. 59554. Ξ ΒΤ Ἢ b. 36. T2 a. 216. c. 313. — 14 b. 60. d. 56. — ῆ, b. 16. c. 384. VII, 14 d. 159. ESTE «a. 260. c. 356. 3801082]: b. 116. 118. -—19—22. b. 119. 22001 b. 120. zx 901 Dt b. 116. 119. 205. 232.

ἀπ 21. 0817. — D. b. 11005154. 90! a. 9251. 259. 10908. ὁ. 113. 114. 1:249.

258.

Pag. VIII, 28—30. d. 241. — 29. κα, 194. d. 248.249. 2230: b. 109. 110. S82 b. 80. -- 995. b. 81. 88. IX, 6. d. 26. 31. — 8. d. 26. 28. ΞΘ 11119. b. 112. —- 11—16 b. 17. τὸν (ΟΣ b. 15:18. Uns 15, b. 1T. ΞΕ θὲ b. 71. di 70. Kv 185. 261. X08: ..42. d. 410— 172. 178. — 18. 19. d. 170. 210. -- 118—241. d. 186. 9) d. 188. 12): b. 9. d. 188. — 20.. 91 d. 170. 191: b. 108. 25 d. 214. -— d. 59. Χ, 10. c. 290. 1 d. 32. 59. — 19. d. 9 XI, 4. d. 17. 2125» 28:1 td; 208: δ. 203. — 22. b. 203. LIBE c. 345. Sh b. 62. XI ἃ d. 54. MD: b. 74. XIII, 9. b. 268. XVI; 4* 1147 715. a. 4. — 25. 26 d. 34. 2:95—21 d. 9. I Corinth. 102. c. 241. — 18. seqq d. 121. — 19. c. 332. —' 20. d. 121. — 21. d. 88. 110. ze 93. 24 d. 110. 3124: c. 332. d. 116. .163. 347.

Pag.

1l, 26. d; 122. — 26. 27 d. A1. — 26—28 c. 391. d. ὃ. — 26--20 d. 122. — 2T. di 429. — 21—29. d. ii. — 29. c. 351. d. 5. 175. — 30. d. 163. Il, 4. d. 9. 40. 74. — 4. 5. d.41. 74. 82. 111. — 9. d. 111. — θ. d. 9. 201. — f. 7. d. 13. — 6—8. d. 15. S3 A 4, 91. — 1. 8. d. 34. — 10. a. 175. b. 84. 340. — 11. a. 313. — 12. 13 gi 12. — 13. d. 31. — 10. 4. 12. Hl, 2. 3 d. 127. — f. b. 11. — 6. 7 d, 184, — 12. b. 203. — 13. b. 156. 168. — 15. b. 168. — 18. 19 d. 109. IV, 12. 13 d. 94. Vj B... b. 54. — 95. d. 212. VI. b. 245. — 3. «a. 314—3106. — 10. c.301. d. 388. 400. — 17. a. A07. VII, 18. b. 262. d. 23. — 31. b. 183. c. 408. VII, 6. — a. 161. 5. 371. — 8. b. 216 IX, 9. 10. ας 15. — 16. d. 250. — 21. b. 110. 250. X. b. 268. — ἅ, a. 318. b. 265. 215. d. 16.

— 4t. d. 16. — 13. b. 62.

451

Pag.

ΧΩ; 5.9175.982:;d,DK- — 18. d. 16. Xe c. 326. — 10. «a. 326. —. 19. c. 313. E. 93. — 21—29. 286. ΧΗΣ. ἡ. δ. e. 238. 444. E 4—6. a. 205. UE TE a. 203. Ll $ d. 120. — 9. b; 10... d u121* -- 10. d 21: — 41. a. 204. 138 d. 393. -— 18. D-52411 0E Ly b. 282. ΧΙ, 8 a. 304. b. 89. XA, 112. c. 911. — 414. d. 64. — 21. d. 56. — 3232. d. 393. XV, 13 c. 318. — 15. a. 380. RO c. 386, — 24. a. 262. — 24. 25. b. 195. — 25. a. 149. — 26 b. 154. 200. — 98. a. 115. 163. 305. b. 1/7921

"E5321 «a. 10. — 235—38. c. 384. τον 34. c. 382. — 96-38. b. 1397. — 38 b. 138. —. 239 c. 384. — A0 a. 281. Δι b. 196 A1. 42. c. 981. 42. c. 308. 387. A2. 43. c. 291. A2—AA. b.4231.-6. ΠΝ

A3. 291. A&. a.983. b. 139. c. 387.

todrlrsrel

A4. seqq. a. 230. . a. 220. 90. b. 134. c. 291.

29"

492

Pag. Pa XV, 51. ἃ 868. 1Vj 4.5 c. 310. — 53. b.133. — 6. a. 260. II Corinth. oc de^ nu 2 E 1712. ui 52. US 9jb-94 d. 16. IH 3i uwbO. ' — 24. b. 268. — 6. b. 265./d. 41.48. —.—:196i b. 185. d. 28. — 14—106. WAP. ^ MAE d. 170. IV, 1. seq. οἀ: 85. "— 475:05.152. 53. 556 28. — Á a. 5171. ας. |. -1549:291 c. 313. E di 18,9159. ΓΕ 46.. c. 292. — 7. b. 265. d. 8. A1. — 16. b. 33. Ephes — 18. a. 281.55. 487. - EA. b. 16. 233. enAQB. -9 4 b. 19. ν,1 b, 17322243... — 4. b. 16. 19. — 4. b.4À7. 90. a. 306. —. 10. U.. 185. τἰῶλὶ a. 151. — 19. di 72. —:29.- a. 252. 303... 52122. MIT, 1. be5k. ΝΡ. a. 232. X, 5 5.937. I, 1. b. 19. XI, 6. d. A1. —8—10. a. 310. — 23. seqq αἰαῖ. -—510. a. 253. 305. XII, 2. d»54. BV 5h06 d. 54. — 2--ἡ, b. 243..45.90. — —S9510: «. 252. — 23.4 biAA. ΞΘ δὲ b. 196. — 4. d.224. -— 20—23 b. 54. XII, 1 cB 959. —l 900 c: 281. V b. 294. Galat. EEEN b. 165. l. ὑ 225. -- 27. b. 296. — 1. c.221.214.362.363. 28. b. 142. — 4. d901.. VI;L2:3 c. 365. d» 24. --- 11. 12. c. 869. 364. [Ur ἢ οὐ c. 364. Philipp. — 15. dU950. .LS2923) b. 16. 120. ——4152^ 16 d.246. 110-57} a. 221. MT 11. bil300. D. c. 261. 520: δ 848. . 2516.07 a. 220. 423. IH, 2. b. 60. — 6—8 c. 912. 40! di55. — 518. b. 105. —16. c. 965. 9. a. 146. 39^ .a.157. 9105917: ..29938- b. 60: απ πα. φῶ. d. 55. ΠΡ 13. 4t c. 348. 2/19; 20. a. 947. — 21. b. 140.141. 147. — 21. 22 b. 61. c. 3895. — 24—26 qo56. BV, 9. d. 386.

Pag Coloss. J, 15. a. 176. 371. 391. c. 320. d. 147. 2140 a. 280. —146. 17. a. 142. c. 326. DIR. c. 326. 383. 25 90. a. 911. 244. 245. 249. 251. y ee 302. H, 9. . 409. L146.17- b:205. [5 16. I Thess. 1V, 16. b. 140 t1T. a. 9A1. V, 14 τ, 9/5:7d. 29. 269p. ἃ. 107. 5.320. d. 399. 271246 22. c. 292. 294. 25009: b. 54. II Thess Ind d. 389. —— a. 203. I Tüunoth. 1,15. d. 113. — 20. Ὧ- 911. Ti. a. 401. — 58. a. 916. c. 313. — 8. b. 16. IH. 2. d. 123. — sm a. 250. IV, 45423: VE i a. 126. 197. c. 356. 11 Timoth. px d. 94. 2-258959. b. 18. — 16—18 d. 186. II, 19. b. 110. —90.91. 5.80.d. 187.189. IL, 16. d. 65. Tit. 1,2: b. 221. xd d. 2:123? HL 3—6. d. 114.

453

Pag. TI15:9: c. 180. 192, ἘἘΡΊ; c. 339. SH0 11. c: 31354.,98. 2-112250 6: 318; 820.399.

Philem. Vers. 23. b. 19.

Hebr.

1,.3. ' a. 176. 195. 197..201. c. 168. 221. 358.

Aur: a. 192. 365. d a. 391. d. 226. 7 4 oif ED b. 201. ΠῚ, 14. d. 69. IV, 12. δ. .85- V, 12—14. d, 121. VI, 4— 6. b. 93. A Qo Bs s b M LO:

᾿Ξ a. 249. VII, 2409994 9 a. 403. NUDO: b. 185. 10:17: IX, 26 a. 245 2641: b. 267. 288. 221). a. 249. — WA b. 93. ἈΠ: Ὁ. d. 294. — 29. 40 b. 181. XII, 6. d. 269. — 22. b. 185. 189. -— JM. M d. 98. -Ξ 29: b. 162.

Ep. Jacob. 11772122: b. 64. I Petr.

po a. 203. 2121 «4. 316. 1, 9. bu ἢ. ΚΠ]: a. 254. — 119: 201 a. 250. IV, 6. a. 250. y. B b. 16.

Pag Pag

II Pet: 1, 8 a. 354

II, 4 &)2314,. Μ᾿ a. 913. 337. 346 ΠῚ, 43 b. 183. — A. . di 312 22012. 14. a. 312.

I Joann. ΠῚ, a. 337. 346.

1. δ... ἃὌ A26:M07, 5.462. ΞΟ: d. 46. 47. 315 c. 332 Δ d. 36

ΠΡ 792 α΄ 29. —enpia: b. 185. — 2. «&. 998. d. 123. .W,1—5. d. 36. 46. ΤῊ» 149. 10 C. QOO Xil, 3. seqq. c. 241. A11. Sn dota EU c. 319. — 10. d. A00.

III Joann XiV, 6 a. 244. 241.

Vers. 9. 4. À. XIX, 16. b. 180. XX, 6. b. 146. c. 386.

V Ep. ud. 319 -- 13. € 383. "iy d ΧΧΙ, 1. b. 183. Apocal — 2. b. 185.

L c. 393. — 6. a. 394. 6 δον. XXIDM3 a. 394.

Corrigenda. *)

. VIII. pag. 13. not. 1. lin. 1. leg. τῶν τύπων. . 16. lin. 2. leg. za5' “Ἑβραίους.

— pag — pag.

— pag

— pag. 306. — pag. 308. — pag. 308. m-iwpes., 210. z-Ixme..313: XVI. pag. 352.

44. lin. 2. leg. μέγαν ag. 45. lin. 4. a fine leg. τὸ χατηγόρημα.

lin. 2. a fine leg. ἄτονον. lin. 11. leg. ἕν᾿ οὕτως.

not, 8. leg. teste.

lin. 6. leg. αὐτοῦ.

lin. 4. leg. "70g.

lin. 4. a fine leg. eio9£c9c:.

XVIII. pag. 171. lin. 5. leg. ὃν.

XIX. pag. 120. not. 4. leg. cap. 10.

— pag. 127. not. 4. lin. 4. leg. προπόλεις.

— pag. 228. not. B. lin. 2. leg. not, 2.

— pag. 248. not. 3. leg. ὑπομιμνήσκοντας ἅμα. — pag. 209. not. 9. lin. 1. leg. Selden.

— pag. 306. lin. 6. a fine leg. πᾶσα σὰρξ.

— pag. 909. not. lin. 1. leg. ἀφιστάντος.

XXI. hic illic in calce pag. leg, OniGENIS OpERA.

Tow. XXI.

— pag. 388. lin, 4. leg, «Ρέρε.

— pag. 394. lin. 3. leg. λέγεσθαι" πλὴν ἀχού-. ουσιν.

— XXII. pag. 134. lin. 2. leg. et iste elibr. VII. num. 12.

— pag.

— pag

149. 298.

not. 1. leg. Cfr, I Cor. XV, 98. not. 3. lin. 2. leg. LXVI, 22,

*) Leviora vitia, si qua oculorum aciem fugerint, be- nevolus lector excusare velit, mihique justo loco indicare.

456

Tom. XXIII. Pag. 16. lin. 10. a fine leg. Psalm. XC, 1. 2 m — pag. 60. lin. 12. leg. Ezech, “τῇ — pag. 265. lin. 1. leg, Quae.

T60c nagd not. leg. Corrizendum., "cz o07- pag. 2506. not. 4. leg. Il. Macc. [ox Pag. 280: imos. an foe leg. Cfr. Excurs. 1I.

τ᾿ CERCPSBQSET: ejas. 32 leg. Cfr. Pag. 279. not. 2. τ. cR pag-28TOnONO SH bi. leg. Cfr. pag. 279, not, 4, comm pag. 287 8n6t:93in τῇ ἧς leg. Cfr. pag. 279. not, 4. coc pag:2068r dob 4n bae leg. Cfr. Excurs. V. num.7. — —CEUPags3O0. woe :5. lin. 2. leg. legunt,

7.77 pap dit: leg. Cfr. Excurs. X VI. num. 4, — L^ jpag.d239RBn GI leg. Cfr. Excurs, XXI. num. 12. — »*— ^ βαρ ΟΊ ΒΗ 2 leg. Cfr! Excurs; XXI. num. 13. -. Ξυρ βου ἐδ. leg. Cfr. Excurs; XXI. num. 14, — -^ pag. 368: lin::90: leg. ἢ τινα.

— τ΄ psg. δ ηπα δίῃ ὁ Jag ult. leg. Cfr. pag. 297.

not. 6.

c. ou UPHET4AM9! funi). apes. leg. (Cfr. pag. 300, not. 5.)

7 7 pae. 413. lin, 8. leg, quaeenam praeferenda vi- deatur,

DLI——— € n

Typis fratum U nger.

/ 97968

Orisen

LaRue and LasRue,

Vol.95.

Opera omnia; ed. by re-ed. by Lommatzsch.

University of Toronto Library

DO NOT REMOVE

Acme Library Card Pocket LOWE-MARTIN CO. LIMITED